1. Reader Jeugdrecht: Hfd 1. Internationale kinderrechten, Hfd 2. Relatievormen, Hfd.3.
Ontwikkelingen rondom gezag
Internationale regels staan boven nationale wetgeving. Dat houdt in dat nationale wetgeving niet
mag afwijken van hetgeen in internationale verdragen (waarbij Nederland is aangesloten) is
vastgelegd. Mensenrechten kunnen worden onderscheiden in: - Klassieke grondrechten → Vrijheids-
of gelijkheidsrechten. De overheid dient zich te onthouden van ingrijpen, tenzij… - Sociale
grondrechten → De overheid dient zich actief in te spannen voor het nakomen van deze rechten.
In Nederland kan rechtstreeks een beroep worden gedaan op een internationaal verdrag zoals het
Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden
(EVRM). Dit houdt in dat in Nederland iemand een verzoek bij de rechter kan indienen en
rechtstreeks een beroep kan doen op artikelen uit dit verdrag. Artikelen uit het Verdrag inzake de
rechten van het kind (IVRK) ondersteunen als het ware het verzoek en de rechters houden hier
rekening mee. Daarnaast is het IVRK eveneens van belang omdat veel artikelen uit het IVRK zijn
geïntegreerd in Nederlandse wetgeving.
De Raad van Europa heeft een eigen rechtbank, het Europees hof voor de rechten van de mens
(EHRM) in Straatsburg. Zij handhaven het EVRM en de rechter doet uitspraken over schendingen van
dit verdrag. De uitspraken van de rechter hebben een bindende kracht. Alleen niet ieder land houdt
zich hieraan.
Voor het jeugdrecht is vooral artikel 8 EVRM van belang. Dit artikel beschermt het recht op
eerbiediging van het privé- en gezinsleven. Of te wel het recht op ‘family life’. Het uitgangspunt van
art. 8, lid 1 EVRM is dat de staat of overheid ouders vrij moet laten in de wijze waarop zij hun
gezinsleven en de opvoeding van hun kinderen willen vormgeven. Ouders die hun kind mishandelen
of niet bij machte zijn om hun kind goed op te voeden, kunnen te maken krijgen met
overheidsingrijpen. Art. 8, lid 2 EVRM noemt de gronden waarop de overheid het recht op family life
mag beperken.
De kinderbeschermingsmaatregelen, die in Nederland in het Burgerlijk Wetboek (BW) zijn
vastgelegd, zijn het voorbeeld van het recht van overheidsingrijpen in het privé- en gezinsleven.
Daarnaast geeft art.1:247 BW de grenzen van het ouderlijk gezag aan. In dat artikel staat duidelijk
omschreven wat de rechten en plichten van opvoedende ouders zijn en welke grenzen de overheid
aan hun opvoedende rol stelt. Art. 8 EVRM heeft in Nederland directe werking. Dit houdt in dat
burgers bij de rechter direct een beroep op dit artikel kunnen doen. In de rechtspraktijk wordt
regelmatig een beroep op dit artikel gedaan door burgers die vinden dat de Nederlandse staat dit
recht heeft geschonden, dit komt vooral veel voor in rechtspraak over
kinderbeschermingsmaatregelen (zoals een ondertoezichtstelling of gezag beëindiging).
Het Comité voor de Rechten van het Kind (VN-Kinderrechtencomité) ziet toe op de naleving van het
IVRK door de lidstaten. Dit gebeurt op basis van door de staten aangeleverde rapportages, waarin
wordt uitgelegd hoe het Verdrag in hun staat wordt toegepast. Het VN-Kinderrechtencomité is
bevoegd een klacht van of over een individueel kind of een groep individuele kinderen in
behandeling te nemen. Naar aanleiding van de klacht kan het Comité niet-bindende aanbevelingen
doen. Dat houdt in dat een staat niet verplicht is de uitspraak na te leven.
Het kinderrechtenverdrag heeft in Nederland, in tegenstelling tot het EVRM, geen rechtstreekse
werking. Burgers kunnen niet rechtstreeks een beroep doen op artikelen uit het IVRK. De artikelen uit
het kinderrechtenverdrag worden wel vaak ter onderbouwing gebruikt bij verzoeken die bij de
rechter zijn ingediend. Daarnaast zijn verschillende kinderrechten in de Nederlandse wet verankerd,
,hieronder een overzicht van de belangrijkste kinderrechten die in Nederlandse wetgeving zijn
vastgelegd:
- Art.2 IVRK: Het discriminatieverbod. Een uitwerking hiervan is te vinden in art.1.3 Jeugdwet
(Jw) en art. 1.2 Besluit Jeugdwet (Bjw(. In deze artikelen komt naar voren dat illegale
jeugdigen (geen ouders) of jeugdigen die nog geen geldige verblijfsvergunning hebben recht
hebben op jeugdhulp.
- Art.3 IVRK: Het belang van het kind dient bij iedere beslissing die kinderen aangaat voorop te
staan, daarnaast dient de overheid ervoor te zorgen dat jeugdhulp en kinderbescherming van
een goede kwaliteit is
- Artikel 12 IVRK: De mening van het kind moet bij iedere beslissing, die het kind aangaat,
worden meegewogen door degene die de beslissing neemt. Kinderen hebben het recht te
worden gehoord (rekening houdend met hun leeftijd en ontwikkeling) en de overheid is
verplicht dit recht te verzekeren. In Nederland is dit recht onder andere terug te vinden in de
artikelen 7.3.4 en 7.3.5 van de Jw. Deze twee artikelen geven aan wanneer toestemming van
kinderen is vereist bij het bieden van jeugdhulp. In wetgeving over medische handelingen
komt dit recht ook naar voren. Het hoor recht van kinderen is eveneens verankerd in het
Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv). Deze wet beschrijft de rechtelijke procedure
rondom burgerlijke zaken. Art.809 Rv geeft aan dat de rechter verplicht is kinderen boven de
12 jaar te horen over zaken die hen betreffen en dat de rechter de keuze kan maken
kinderen onder de 12 jaar te horen.
- Art.18 IVRK: De overheid is verplicht de opvoedverantwoordelijkheid van ouders te
erkennen en opvoed ondersteuning te bieden indien nodig. In de Nederlandse wetgeving is
dit in art.1:247 BW terug te vinden. In dit artikel staat dat ouders met gezag primair bevoegd
zijn kinderen op te voeden. Vervolgens wordt onder andere in de artikelen 2.1 en 2.3 Jw.
duidelijk dat de gemeente jeugdhulp ter beschikking moet stellen zodat ouders zelf (met
deze hulp) hun kinderen kunnen blijven opvoeden en wanneer de opvoeding kan worden
overnemen.
Om deze positie van ouders zoveel mogelijk te waarborgen, zijn in het kinderrechtenverdrag twee
taken voor de overheid weggelegd:
- Het bieden van een vangnet: Als ouders in de opvoeding tekort schieten.
- Het bieden van ondersteuning: De overheid moet zorgen voor opvoedondersteuning en voor
voldoende kwaliteit van jeugdhulp, gezondheidszorg en onderwijs.
Net als het kinderrechtencomité is UNICEF (United Nations Children’s Fund) een organisatie binnen
de VN die zich inzet voor het welzijn van kinderen en erop toe dat het IVRK overal ter wereld wordt
nageleefd.
Naast toezicht op basis van wetgeving, zijn er niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) die toezien
op het naleven van kinderrechten. Dit zijn organisaties die geen onderdeel zijn van een staats- of
overheidsorganisatie.
Organisaties die de kwaliteit bewaken:
- Defence for children: Zij houden toezicht op de naleving van het IVRK.
- Human rights watch: Een mensenrechten organisatie, die zich inzet tegen onder meer
censuur, beperkingen in de vrijheid van reizen en verkiezingen, rassendiscriminatie,
dwangarbeid, de rechten van het kind en kinderarbeid, geweld in oorlogstijd en
wapenhandel.
, - Amnesty international: Dit is een mondiale beweging die streeft naar een wereld waarin
iedereen alle rechten geniet die zijn vastgelegd in mensenrechtenverdragen. Zij zijn
onafhankelijk van regeringen, politieke ideologie, economische belangen of religie, en
worden voornamelijk financieel gesteund door hun leden en publieke donaties.
Taken kinderombudsman zijn:
- Controleren: Toezicht houden op de naleving van kinderrechten in Nederland. Niet alleen de
overheid (gemeenten en Raad voor de Kinderbescherming) wordt gecontroleerd, ook private
organisaties, zoals jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen.
- Adviseren: De kinderombudsman geeft advies aan het parlement, gemeenten, professionals
en jeugdigen.
Formele relaties kenmerken zich door formele criteria. In Nederland zijn twee formele relatie
vormen. Het huwelijk en het geregistreerde partnerschap. Wordt een kind tijdens een formele relatie
geboren dan zijn beide partners van rechtswege (automatisch) de juridische ouders en hebben zij van
rechtswege beiden het gezag over hun kind (tenzij onbevoegd tot het uitoefen van het gezag). Dit
uitgangspunt geldt voor een man en vrouw met een formele relatie en voor twee vrouwen met een
formele relatie (met als voorwaarde dat het kind met behulp van een anonieme donor is verwekt).
Voor twee mannen is dit niet het geval, vanwege het feit dat binnen een huwelijk of geregistreerd
partnerschap van twee mannen geen kind kan worden geboren.
Bij de juridische gevolgen die voortvloeien uit een formele relatie wordt geen rekening gehouden
met het biologisch ouderschap. Gaat een vrouw tijdens haar huwelijk vreemd en zij baart het kind
tijdens dit huwelijk dan is haar echtgenoot de juridisch vader en ouder met gezag, vanwege het feit
dat zij een formele relatie met haar echtgenoot heeft tijdens de geboorte van het kind. De
echtgenoot kan een procedure starten zijn ouderschap te ontkennen.
De echtgenoot of geregistreerde partner kan wel een kind erkennen dat hij buiten zijn huwelijk of
geregistreerd partnerschap bij een andere vrouw heeft verwekt.
Is een kind binnen een informele relatie geboren, dan heeft het kind in beginsel alleen een juridisch
moeder (de vrouw die het kind heeft gebaard). Als deze moeder aan de voorwaarden voldoet
(meerderjarig, niet onder curatele staan of een geestesstoornis hebben) heeft zij tevens eenhoofdig
gezag over haar kind. Het juridisch ouderschap ontstaat niet door DNA maar door regels in de wet.
Zolang de moeder die het kind heeft gebaard en haar partner niets regelen heeft het kind voor de
wet één ouder.
De informele partner van de moeder die het kind heeft gebaard kan op verschillende manieren het
juridisch ouderschap krijgen. De meest voorkomende manier is dat de partner het kind erkend. Voor
erkenning is toestemming van de moeder die het kind heeft gebaard en afhankelijk van de leeftijd
ook toestemming van het kind nodig. Is het kind jonger dan 12 jaar dan is alleen toestemming van de
moeder die het kind heeft gebaard nodig. Is het kind tussen de 12 en 16 jaar dan moeten de moeder
die het kind heeft gebaard en het kind toestemming geven en is het kind ouder dan 16 jaar dan is
alleen toestemming van het kind nodig. Wordt de noodzakelijke toestemming niet gegeven, dan kan
de partner de rechter om vervangende toestemming verzoeken. Als de verwekker zijn kind niet wil
erkennen, dan kan de moeder die het kind heeft gebaard de rechter te verzoeken het ouderschap
van de verwekker vast te laten stellen.
Bij juridisch ouderschap komen rechten en plichten kijken. Juridische ouders hebben recht op
omgang met en informatie over het kind. Daarnaast is de juridisch ouder verplicht bij te dragen aan
de kosten van de opvoeding en verzorging van het kind. Echter, juridisch ouderschap geeft de ouder
Ontwikkelingen rondom gezag
Internationale regels staan boven nationale wetgeving. Dat houdt in dat nationale wetgeving niet
mag afwijken van hetgeen in internationale verdragen (waarbij Nederland is aangesloten) is
vastgelegd. Mensenrechten kunnen worden onderscheiden in: - Klassieke grondrechten → Vrijheids-
of gelijkheidsrechten. De overheid dient zich te onthouden van ingrijpen, tenzij… - Sociale
grondrechten → De overheid dient zich actief in te spannen voor het nakomen van deze rechten.
In Nederland kan rechtstreeks een beroep worden gedaan op een internationaal verdrag zoals het
Europees verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden
(EVRM). Dit houdt in dat in Nederland iemand een verzoek bij de rechter kan indienen en
rechtstreeks een beroep kan doen op artikelen uit dit verdrag. Artikelen uit het Verdrag inzake de
rechten van het kind (IVRK) ondersteunen als het ware het verzoek en de rechters houden hier
rekening mee. Daarnaast is het IVRK eveneens van belang omdat veel artikelen uit het IVRK zijn
geïntegreerd in Nederlandse wetgeving.
De Raad van Europa heeft een eigen rechtbank, het Europees hof voor de rechten van de mens
(EHRM) in Straatsburg. Zij handhaven het EVRM en de rechter doet uitspraken over schendingen van
dit verdrag. De uitspraken van de rechter hebben een bindende kracht. Alleen niet ieder land houdt
zich hieraan.
Voor het jeugdrecht is vooral artikel 8 EVRM van belang. Dit artikel beschermt het recht op
eerbiediging van het privé- en gezinsleven. Of te wel het recht op ‘family life’. Het uitgangspunt van
art. 8, lid 1 EVRM is dat de staat of overheid ouders vrij moet laten in de wijze waarop zij hun
gezinsleven en de opvoeding van hun kinderen willen vormgeven. Ouders die hun kind mishandelen
of niet bij machte zijn om hun kind goed op te voeden, kunnen te maken krijgen met
overheidsingrijpen. Art. 8, lid 2 EVRM noemt de gronden waarop de overheid het recht op family life
mag beperken.
De kinderbeschermingsmaatregelen, die in Nederland in het Burgerlijk Wetboek (BW) zijn
vastgelegd, zijn het voorbeeld van het recht van overheidsingrijpen in het privé- en gezinsleven.
Daarnaast geeft art.1:247 BW de grenzen van het ouderlijk gezag aan. In dat artikel staat duidelijk
omschreven wat de rechten en plichten van opvoedende ouders zijn en welke grenzen de overheid
aan hun opvoedende rol stelt. Art. 8 EVRM heeft in Nederland directe werking. Dit houdt in dat
burgers bij de rechter direct een beroep op dit artikel kunnen doen. In de rechtspraktijk wordt
regelmatig een beroep op dit artikel gedaan door burgers die vinden dat de Nederlandse staat dit
recht heeft geschonden, dit komt vooral veel voor in rechtspraak over
kinderbeschermingsmaatregelen (zoals een ondertoezichtstelling of gezag beëindiging).
Het Comité voor de Rechten van het Kind (VN-Kinderrechtencomité) ziet toe op de naleving van het
IVRK door de lidstaten. Dit gebeurt op basis van door de staten aangeleverde rapportages, waarin
wordt uitgelegd hoe het Verdrag in hun staat wordt toegepast. Het VN-Kinderrechtencomité is
bevoegd een klacht van of over een individueel kind of een groep individuele kinderen in
behandeling te nemen. Naar aanleiding van de klacht kan het Comité niet-bindende aanbevelingen
doen. Dat houdt in dat een staat niet verplicht is de uitspraak na te leven.
Het kinderrechtenverdrag heeft in Nederland, in tegenstelling tot het EVRM, geen rechtstreekse
werking. Burgers kunnen niet rechtstreeks een beroep doen op artikelen uit het IVRK. De artikelen uit
het kinderrechtenverdrag worden wel vaak ter onderbouwing gebruikt bij verzoeken die bij de
rechter zijn ingediend. Daarnaast zijn verschillende kinderrechten in de Nederlandse wet verankerd,
,hieronder een overzicht van de belangrijkste kinderrechten die in Nederlandse wetgeving zijn
vastgelegd:
- Art.2 IVRK: Het discriminatieverbod. Een uitwerking hiervan is te vinden in art.1.3 Jeugdwet
(Jw) en art. 1.2 Besluit Jeugdwet (Bjw(. In deze artikelen komt naar voren dat illegale
jeugdigen (geen ouders) of jeugdigen die nog geen geldige verblijfsvergunning hebben recht
hebben op jeugdhulp.
- Art.3 IVRK: Het belang van het kind dient bij iedere beslissing die kinderen aangaat voorop te
staan, daarnaast dient de overheid ervoor te zorgen dat jeugdhulp en kinderbescherming van
een goede kwaliteit is
- Artikel 12 IVRK: De mening van het kind moet bij iedere beslissing, die het kind aangaat,
worden meegewogen door degene die de beslissing neemt. Kinderen hebben het recht te
worden gehoord (rekening houdend met hun leeftijd en ontwikkeling) en de overheid is
verplicht dit recht te verzekeren. In Nederland is dit recht onder andere terug te vinden in de
artikelen 7.3.4 en 7.3.5 van de Jw. Deze twee artikelen geven aan wanneer toestemming van
kinderen is vereist bij het bieden van jeugdhulp. In wetgeving over medische handelingen
komt dit recht ook naar voren. Het hoor recht van kinderen is eveneens verankerd in het
Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (Rv). Deze wet beschrijft de rechtelijke procedure
rondom burgerlijke zaken. Art.809 Rv geeft aan dat de rechter verplicht is kinderen boven de
12 jaar te horen over zaken die hen betreffen en dat de rechter de keuze kan maken
kinderen onder de 12 jaar te horen.
- Art.18 IVRK: De overheid is verplicht de opvoedverantwoordelijkheid van ouders te
erkennen en opvoed ondersteuning te bieden indien nodig. In de Nederlandse wetgeving is
dit in art.1:247 BW terug te vinden. In dit artikel staat dat ouders met gezag primair bevoegd
zijn kinderen op te voeden. Vervolgens wordt onder andere in de artikelen 2.1 en 2.3 Jw.
duidelijk dat de gemeente jeugdhulp ter beschikking moet stellen zodat ouders zelf (met
deze hulp) hun kinderen kunnen blijven opvoeden en wanneer de opvoeding kan worden
overnemen.
Om deze positie van ouders zoveel mogelijk te waarborgen, zijn in het kinderrechtenverdrag twee
taken voor de overheid weggelegd:
- Het bieden van een vangnet: Als ouders in de opvoeding tekort schieten.
- Het bieden van ondersteuning: De overheid moet zorgen voor opvoedondersteuning en voor
voldoende kwaliteit van jeugdhulp, gezondheidszorg en onderwijs.
Net als het kinderrechtencomité is UNICEF (United Nations Children’s Fund) een organisatie binnen
de VN die zich inzet voor het welzijn van kinderen en erop toe dat het IVRK overal ter wereld wordt
nageleefd.
Naast toezicht op basis van wetgeving, zijn er niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) die toezien
op het naleven van kinderrechten. Dit zijn organisaties die geen onderdeel zijn van een staats- of
overheidsorganisatie.
Organisaties die de kwaliteit bewaken:
- Defence for children: Zij houden toezicht op de naleving van het IVRK.
- Human rights watch: Een mensenrechten organisatie, die zich inzet tegen onder meer
censuur, beperkingen in de vrijheid van reizen en verkiezingen, rassendiscriminatie,
dwangarbeid, de rechten van het kind en kinderarbeid, geweld in oorlogstijd en
wapenhandel.
, - Amnesty international: Dit is een mondiale beweging die streeft naar een wereld waarin
iedereen alle rechten geniet die zijn vastgelegd in mensenrechtenverdragen. Zij zijn
onafhankelijk van regeringen, politieke ideologie, economische belangen of religie, en
worden voornamelijk financieel gesteund door hun leden en publieke donaties.
Taken kinderombudsman zijn:
- Controleren: Toezicht houden op de naleving van kinderrechten in Nederland. Niet alleen de
overheid (gemeenten en Raad voor de Kinderbescherming) wordt gecontroleerd, ook private
organisaties, zoals jeugdhulpaanbieders en gecertificeerde instellingen.
- Adviseren: De kinderombudsman geeft advies aan het parlement, gemeenten, professionals
en jeugdigen.
Formele relaties kenmerken zich door formele criteria. In Nederland zijn twee formele relatie
vormen. Het huwelijk en het geregistreerde partnerschap. Wordt een kind tijdens een formele relatie
geboren dan zijn beide partners van rechtswege (automatisch) de juridische ouders en hebben zij van
rechtswege beiden het gezag over hun kind (tenzij onbevoegd tot het uitoefen van het gezag). Dit
uitgangspunt geldt voor een man en vrouw met een formele relatie en voor twee vrouwen met een
formele relatie (met als voorwaarde dat het kind met behulp van een anonieme donor is verwekt).
Voor twee mannen is dit niet het geval, vanwege het feit dat binnen een huwelijk of geregistreerd
partnerschap van twee mannen geen kind kan worden geboren.
Bij de juridische gevolgen die voortvloeien uit een formele relatie wordt geen rekening gehouden
met het biologisch ouderschap. Gaat een vrouw tijdens haar huwelijk vreemd en zij baart het kind
tijdens dit huwelijk dan is haar echtgenoot de juridisch vader en ouder met gezag, vanwege het feit
dat zij een formele relatie met haar echtgenoot heeft tijdens de geboorte van het kind. De
echtgenoot kan een procedure starten zijn ouderschap te ontkennen.
De echtgenoot of geregistreerde partner kan wel een kind erkennen dat hij buiten zijn huwelijk of
geregistreerd partnerschap bij een andere vrouw heeft verwekt.
Is een kind binnen een informele relatie geboren, dan heeft het kind in beginsel alleen een juridisch
moeder (de vrouw die het kind heeft gebaard). Als deze moeder aan de voorwaarden voldoet
(meerderjarig, niet onder curatele staan of een geestesstoornis hebben) heeft zij tevens eenhoofdig
gezag over haar kind. Het juridisch ouderschap ontstaat niet door DNA maar door regels in de wet.
Zolang de moeder die het kind heeft gebaard en haar partner niets regelen heeft het kind voor de
wet één ouder.
De informele partner van de moeder die het kind heeft gebaard kan op verschillende manieren het
juridisch ouderschap krijgen. De meest voorkomende manier is dat de partner het kind erkend. Voor
erkenning is toestemming van de moeder die het kind heeft gebaard en afhankelijk van de leeftijd
ook toestemming van het kind nodig. Is het kind jonger dan 12 jaar dan is alleen toestemming van de
moeder die het kind heeft gebaard nodig. Is het kind tussen de 12 en 16 jaar dan moeten de moeder
die het kind heeft gebaard en het kind toestemming geven en is het kind ouder dan 16 jaar dan is
alleen toestemming van het kind nodig. Wordt de noodzakelijke toestemming niet gegeven, dan kan
de partner de rechter om vervangende toestemming verzoeken. Als de verwekker zijn kind niet wil
erkennen, dan kan de moeder die het kind heeft gebaard de rechter te verzoeken het ouderschap
van de verwekker vast te laten stellen.
Bij juridisch ouderschap komen rechten en plichten kijken. Juridische ouders hebben recht op
omgang met en informatie over het kind. Daarnaast is de juridisch ouder verplicht bij te dragen aan
de kosten van de opvoeding en verzorging van het kind. Echter, juridisch ouderschap geeft de ouder
