Samenvatting Vakdidactiek 1
Een samenvatting van de colleges gegeven aan de Hogeschool van Amsterdam (2017-2018) en de
daarin besproken literatuur.
Inhoud
Algemeen................................................................................................................................................. 1
Woordenschat ......................................................................................................................................... 3
Spelling .................................................................................................................................................... 9
Grammatica ........................................................................................................................................... 17
Artikelen
Woordenschat
• Handleiding Basislijst Schooltaalwoorden VMBO (HBS)
• De koningin zit op de troonrede, Atty Tordoir & Marianne Verhallen (KOT)
• Kleuren van het woord, Berthold van Maris (KVW)
• Wat maakt woordenschatlessen effectiever?, Jos Cöp (WLE)
• Woordenschatdidactiek, SLO (SLO)
Spelling
• Beginselen Nederlandse Spelling, Woordenlijst Nederlandse Taalunie (BNS)
• Onderwijs in spelling en interpunctie in de onderbouw, Bonset (OSIO)
• Dt-fouten zijn gewoon onvermijdelijk, Sandra (DTF)
• Opbrengstgericht lesgeven bij spelling, Janson (OGLS)
Grammatica
• Met uitleg van grammatica kun je heerlijk de docent uithangen, Grezel (UGDU)
• Grammatica 2.0 ‘Waarom heeft niemand ons dat eerder op deze manier verteld?’, diverse
auteurs (G2.0)
• Een werkvorm voor wie alles al weet van het naamwoordelijk gezegde, Taalprof Klas (WNG)
• De taal is een rommeltje, Coppens (TIR)
• Taalkunde in de brugklas, Van Rijt (TB)
Algemeen
Doelstelling
Vakdidactische theorie kennen over het aanleren van woordenschat, spelling en grammatica.
Kenmerken schoolvak Nederlands
• Weinig kennisinhoud, veel vaardigheden.
• Aandacht voor veel verschillende taaluitingen (multimediaal).
• Culturele component (literatuur, film, toneel).
• Rol van taal bij andere vakken.
• Examen volgens klassieke indeling: (a) leesvaardigheid, (b) mondelinge taalvaardigheid, (c)
schrijfvaardigheid, (d) argumentatieve vaardigheden, (e) literatuur.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 1
,• Nederlands sinds 2010 verplicht op MBO.
• Eisen geformuleerd in F-niveaus (referentieniveaus) en kerndoelen.
• Belang van Nederlands: beroep, vervolgopleiding, persoonlijke ontwikkeling, denkvaardigheden,
andere vakken, maatschappelijk functioneren, cultuur.
Referentieniveaus resultaatverplichtingen (de leerling kan…).
Kerndoelen inspanningsverplichting school (de leerling leert…).
F-niveaus (referentieniveaus)
1F = eind po (12 jaar)
2F = eind vmbo gl/tl (16 jaar)
3F = eind havo/mbo 4 (18 jaar)
4F = eind vwo
- Beheersingsniveaus (basiskennis en vaardigheden).
- Doorlopende leerlijnen (alle onderwijssectoren) niveauverhoging.
Kerndoelen
1. Mondeling en schriftelijk begrijpelijk uitdrukken.
2. Houden aan conventies (spelling, grammatica, woordgebruik) en belang kennen.
3. Strategieën gebruiken om woordenschat uit te breiden.
4. Strategieën gebruiken om informatie te verwerven uit gesproken en geschreven teksten.
5. Informatie leren zoeken, ordenen, beoordelen in schriftelijke en digitale bronnen.
6. Deelnemen aan overleg, planning en discussie.
7. Mondelinge presentatie geven.
8. Verhalen, gedichten, informatieve teksten lezen (belangstelling, belevingswereld).
9. Planmatig voorbereiden en uitvoeren taalactiviteiten (spreken, luisteren, schrijven, lezen).
10. Reflecteren op taalactiviteiten en conclusies trekken voor nieuwe taalactiviteiten.
Vak3dactisch model
vakkennis (zinvolle inhoud) didactiek (methode)
ontsluiten vertalen
vakdidactiek
uitdagen
praktijk (context: tijd, plaats, doelgroep etc.)
Vakdidactiek = overbrengen van bepaalde vakinhoud in een bepaalde lespraktijk met gebruikmaking
van algemene didactische principes.
• Vakkennis vakdidactiek = zinvol ontsluiten vastgestelde inhoud voor leerlingen.
• Didactiek vakdidactiek = centrale pedagogische concepten vertalen naar dynamiek specifiek
vak.
• Praktijk vakdidactiek = uitdaging praktijk van het lesgeven en praktijk zelf voorwerp van
leerproces.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 2
, Voorbeelden didactisch handelen Voorbeelden vakdidactisch handelen
- Keuze maken bepaalde werkvorm - Stappenplan werkwoordspelling
- Toepassen leerfasen Ebbens - Strategie tekst lezen
- Opdrachten betekenisvol maken - Functionele schrijfopdracht
Woordenschat
Artikelen
• Handleiding Basislijst Schooltaalwoorden VMBO (HBS)
• De koningin zit op de troonrede, Atty Tordoir & Marianne Verhallen (KOT)
• Kleuren van het woord, Berthold van Maris (KVW)
• Wat maakt woordenschatlessen effectiever?, Jos Cöp (WLE)
• Woordenschatdidactiek, SLO (SLO)
Gemiddelde woordenschat
• Woordenschat 3-jarige uit taalrijk milieu vijf keer groter dan uit taalarm milieu (WLE).
• Mattheüseffect: sterken worden sterker, zwakken worden zwakker.
• Overzicht (HBS):
Leeftijd Eentalige Nederlanders Tweetalige Turken/Marokkanen
4 jaar 3.200 woorden 1.000 woorden
8 jaar 5.600 woorden 3.600 woorden
10 jaar 11.000 woorden 5.500 woorden
12 jaar 17.000 woorden 9.800 woorden
Belang woordenschat
• Belangrijkste voorspeller leesvaardigheid en begrijpend leesvaardigheid (WLE).
- Woordherkenning vlotter technisch lezen.
- Woordbetekenis beter spellen.
- Woordkennis beter communiceren.
• Samenhang woordkennis en schoolsucces.
- Cumulatief effect kennisopbouw (‘aanhaken’): woordkennis les volgen meer
woordkennis beter les volgen vergroten mentaal lexicon.
- Zwaan-kleef-aan-proces = veel lezen uitbreiding woordenschat kennis verschillende
onderwerpen meer mogelijkheden om aan te haken bij nieuwe termen en begrippen
(HBS).
- Neerwaartse spiraal: tekort woordkennis minder profiteren minder bijleren minder
(woord)kennis minder succes (KOT).
- Oppervlakkige kennis en diepe kennis (SLO)
- Woorden leren in netwerken (niet in rijtjes).
- Verbindingen
- Hoe meer verbindingen, hoe gemakkelijker te onthouden.
- Weinig woordkennis nieuwe woorden blijven moeilijker ‘hangen’.
- Verbindingen maken door bijvoorbeeld tegenstellingen of synoniemen opslag in
bestaand netwerk.
• Woorden zijn sleutels taalbegrip en kennisoverdracht (KOT).
- Woorden en begrippen fundament leren en denken.
- Woorden = bouwstenen taal + ordening en verdieping denken.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 3
Een samenvatting van de colleges gegeven aan de Hogeschool van Amsterdam (2017-2018) en de
daarin besproken literatuur.
Inhoud
Algemeen................................................................................................................................................. 1
Woordenschat ......................................................................................................................................... 3
Spelling .................................................................................................................................................... 9
Grammatica ........................................................................................................................................... 17
Artikelen
Woordenschat
• Handleiding Basislijst Schooltaalwoorden VMBO (HBS)
• De koningin zit op de troonrede, Atty Tordoir & Marianne Verhallen (KOT)
• Kleuren van het woord, Berthold van Maris (KVW)
• Wat maakt woordenschatlessen effectiever?, Jos Cöp (WLE)
• Woordenschatdidactiek, SLO (SLO)
Spelling
• Beginselen Nederlandse Spelling, Woordenlijst Nederlandse Taalunie (BNS)
• Onderwijs in spelling en interpunctie in de onderbouw, Bonset (OSIO)
• Dt-fouten zijn gewoon onvermijdelijk, Sandra (DTF)
• Opbrengstgericht lesgeven bij spelling, Janson (OGLS)
Grammatica
• Met uitleg van grammatica kun je heerlijk de docent uithangen, Grezel (UGDU)
• Grammatica 2.0 ‘Waarom heeft niemand ons dat eerder op deze manier verteld?’, diverse
auteurs (G2.0)
• Een werkvorm voor wie alles al weet van het naamwoordelijk gezegde, Taalprof Klas (WNG)
• De taal is een rommeltje, Coppens (TIR)
• Taalkunde in de brugklas, Van Rijt (TB)
Algemeen
Doelstelling
Vakdidactische theorie kennen over het aanleren van woordenschat, spelling en grammatica.
Kenmerken schoolvak Nederlands
• Weinig kennisinhoud, veel vaardigheden.
• Aandacht voor veel verschillende taaluitingen (multimediaal).
• Culturele component (literatuur, film, toneel).
• Rol van taal bij andere vakken.
• Examen volgens klassieke indeling: (a) leesvaardigheid, (b) mondelinge taalvaardigheid, (c)
schrijfvaardigheid, (d) argumentatieve vaardigheden, (e) literatuur.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 1
,• Nederlands sinds 2010 verplicht op MBO.
• Eisen geformuleerd in F-niveaus (referentieniveaus) en kerndoelen.
• Belang van Nederlands: beroep, vervolgopleiding, persoonlijke ontwikkeling, denkvaardigheden,
andere vakken, maatschappelijk functioneren, cultuur.
Referentieniveaus resultaatverplichtingen (de leerling kan…).
Kerndoelen inspanningsverplichting school (de leerling leert…).
F-niveaus (referentieniveaus)
1F = eind po (12 jaar)
2F = eind vmbo gl/tl (16 jaar)
3F = eind havo/mbo 4 (18 jaar)
4F = eind vwo
- Beheersingsniveaus (basiskennis en vaardigheden).
- Doorlopende leerlijnen (alle onderwijssectoren) niveauverhoging.
Kerndoelen
1. Mondeling en schriftelijk begrijpelijk uitdrukken.
2. Houden aan conventies (spelling, grammatica, woordgebruik) en belang kennen.
3. Strategieën gebruiken om woordenschat uit te breiden.
4. Strategieën gebruiken om informatie te verwerven uit gesproken en geschreven teksten.
5. Informatie leren zoeken, ordenen, beoordelen in schriftelijke en digitale bronnen.
6. Deelnemen aan overleg, planning en discussie.
7. Mondelinge presentatie geven.
8. Verhalen, gedichten, informatieve teksten lezen (belangstelling, belevingswereld).
9. Planmatig voorbereiden en uitvoeren taalactiviteiten (spreken, luisteren, schrijven, lezen).
10. Reflecteren op taalactiviteiten en conclusies trekken voor nieuwe taalactiviteiten.
Vak3dactisch model
vakkennis (zinvolle inhoud) didactiek (methode)
ontsluiten vertalen
vakdidactiek
uitdagen
praktijk (context: tijd, plaats, doelgroep etc.)
Vakdidactiek = overbrengen van bepaalde vakinhoud in een bepaalde lespraktijk met gebruikmaking
van algemene didactische principes.
• Vakkennis vakdidactiek = zinvol ontsluiten vastgestelde inhoud voor leerlingen.
• Didactiek vakdidactiek = centrale pedagogische concepten vertalen naar dynamiek specifiek
vak.
• Praktijk vakdidactiek = uitdaging praktijk van het lesgeven en praktijk zelf voorwerp van
leerproces.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 2
, Voorbeelden didactisch handelen Voorbeelden vakdidactisch handelen
- Keuze maken bepaalde werkvorm - Stappenplan werkwoordspelling
- Toepassen leerfasen Ebbens - Strategie tekst lezen
- Opdrachten betekenisvol maken - Functionele schrijfopdracht
Woordenschat
Artikelen
• Handleiding Basislijst Schooltaalwoorden VMBO (HBS)
• De koningin zit op de troonrede, Atty Tordoir & Marianne Verhallen (KOT)
• Kleuren van het woord, Berthold van Maris (KVW)
• Wat maakt woordenschatlessen effectiever?, Jos Cöp (WLE)
• Woordenschatdidactiek, SLO (SLO)
Gemiddelde woordenschat
• Woordenschat 3-jarige uit taalrijk milieu vijf keer groter dan uit taalarm milieu (WLE).
• Mattheüseffect: sterken worden sterker, zwakken worden zwakker.
• Overzicht (HBS):
Leeftijd Eentalige Nederlanders Tweetalige Turken/Marokkanen
4 jaar 3.200 woorden 1.000 woorden
8 jaar 5.600 woorden 3.600 woorden
10 jaar 11.000 woorden 5.500 woorden
12 jaar 17.000 woorden 9.800 woorden
Belang woordenschat
• Belangrijkste voorspeller leesvaardigheid en begrijpend leesvaardigheid (WLE).
- Woordherkenning vlotter technisch lezen.
- Woordbetekenis beter spellen.
- Woordkennis beter communiceren.
• Samenhang woordkennis en schoolsucces.
- Cumulatief effect kennisopbouw (‘aanhaken’): woordkennis les volgen meer
woordkennis beter les volgen vergroten mentaal lexicon.
- Zwaan-kleef-aan-proces = veel lezen uitbreiding woordenschat kennis verschillende
onderwerpen meer mogelijkheden om aan te haken bij nieuwe termen en begrippen
(HBS).
- Neerwaartse spiraal: tekort woordkennis minder profiteren minder bijleren minder
(woord)kennis minder succes (KOT).
- Oppervlakkige kennis en diepe kennis (SLO)
- Woorden leren in netwerken (niet in rijtjes).
- Verbindingen
- Hoe meer verbindingen, hoe gemakkelijker te onthouden.
- Weinig woordkennis nieuwe woorden blijven moeilijker ‘hangen’.
- Verbindingen maken door bijvoorbeeld tegenstellingen of synoniemen opslag in
bestaand netwerk.
• Woorden zijn sleutels taalbegrip en kennisoverdracht (KOT).
- Woorden en begrippen fundament leren en denken.
- Woorden = bouwstenen taal + ordening en verdieping denken.
Samenvatting Vakdidactiek 1 | Mark-Jan Zwart | 3
