Hoorcollege 1 Inleiding
Marieke de Vries
Diagnostiek is een systematische aanpak om problemen in kaart te brengen, te verhelderen
en te verklaren.
Het gaat om het gehele proces van informatieverwerving en -verwerking ten behoeve van de
hulpverlening bij gedrags- of leerproblemen.
Er is sprake van screening, assessment en classificatie mbt ontwikkeling, gedrag en
functioneren die worden geïntegreerd tot een (klinisch) beeld om:
- De problemen te begrijpen: onderkennen en verklaren.
- Een advies te geven mbt verdere begeleiding of behandeling
- Of om ontwikkeling te volgen
Orthopedagogische diagnostiek:
Een kind heeft altijd een relatie met personen, zoals de ouders/gezin of de school. Je hebt
dan dus altijd ook te maken met het hele systeem rondom het gezin. De context en
wederzijdse beïnvloeding tussen kind en context is dus vaak een onderwerp van onderzoek:
een systeemperspectief. Een ontwikkelingsperspectief is daarbij van groot belang: in welke
ontwikkelingsfase is het kind?
De ontwikkeling gebeurt op veel verschillende gebieden:
- Groei en gezondheid: lengte en gewicht bijv.
- Neuro-motorische ontwikkeling: kan een kind optijd zitten/kruipen/lopen? Binnen de
marge? Is het normaal? Wanneer is het afwijkend?
- Sociaal emotionele ontwikkeling: hoe gaan kinderen om met anderen om hen heen?
Hoe is het contact met de ouders? Welke emoties laten ze zien?
- Verstandelijke, cognitieve ontwikkeling: intelligentie en het schoolse leren.
Doel van orthopedagogische diagnostiek is het bijdragen tot het verminderen van een
probleem of het oplossen van een probleem.
Niet alleen letten op risicofactoren, maar ook op protectieve factoren (wat gaat goed,
hierop aansluiten en versterken).
Het doel is ook om uiteindelijk empowerment te bereiken, dus jezelf overbodig te
maken en dat ze het zelf weer kunnen. Het is de mogelijkheden om om te gaan met
problemen van cliëntsysteem (bijv. gezin) te vergroten.
Hoe voeren we diagnostiek uit?
1. Op basis van onze theoretische kennis over de factoren die van belang zijn voor
opvoeding en ontwikkeling.
2. Een systematische aanpak (anders krijg je tunnelvisie, je gaat dan vooral kijken naar
wat jij al dacht en niet de alternatieve verklaringen): door gebruik van het hypothese
toetsend model en de Diagnostische Cyclus.
3. Diagnoses worden gesteld adhv classificatiesystemen zoals DSM.
1
,DSM-5
Classificatie vs diagnose:
- Diagnose = een gedetailleerd en omvattend beeld met een verklaring voor de
problemen van de cliënt en zijn/haar situatie, uitmondend in een advice.
- Meestal aan de hand van een classificatie bijv. volgens DSM of ICD
- Niet altijd is classificatie mogelijk dan kan handelingsgerichte diagnostiek toch
aanknopingspunten geven.
Belangrijkste DSM-5 classificatie categorieën voor kinderen:
- Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen: zoals autisme of ADHD of tics
- Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsproblemen: conduct disorder
- Angststoornissen
- Depressie
- Psychotrauma en stressor gerelateerd
- PTSS
- Voedings- en eetstoornissen
- Stoornissen in de zindelijkheid
- Slaap waakstoornissen
- Andere problemen: zoals relatieproblemen, opvoedingsproblemen, mishandeling,
onderwijs, werk, economische omstandigheden, huisvesting, acculturatie.
De diagnostische cyclus: systematische aanpak 5 vragen;
1. Over wie gaat het?
- Doelgroepen: gezin, individu, leeftijd, setting
- Aanmelding
2. Wat is er aan de hand? (wat zijn de klachten en problemen)
- Onderkenning: verschillende probleemgebieden
- Klachtenanalyse en daarna probleemanalyse
3. Waardoor komt dat probleem of waardoor wordt het in stand gehouden?
- Verklaring: biologisch- (genetische aanleg), cognitief-, affectief-, gedrags-niveau
- Verklaringsanalyse
4. Wat is er aan te doen?
- Verschillende behandelingen en hoe effectief ze zijn (evidence-based)
- Indicatieanalyse
5. Wat is mijn advies?
- Advies afhankelijk van behandelmogelijkheden en wensen van hulpvragers
- Advisering en rapportage
De diagnostische cyclus is gebaseerd op:
- Empirische cyclus (de Groot)
o Wetenschappelijk onderzoek
o Hypothese toetsing
o Empirische gegevensverzameling
- Regulatieve cyclus (van Strien)
o Praktijk zorgverlening
2
, o Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld
o Sommige fases worden herhaald indien nodig
Theoretische achtergrond Empirische cyclus:
1. Observatie/oriëntatie op een theorie: observeren van persoon en sluit aan op theorie
2. Hypothese/predictie vanuit de theorie: hypothese opstellen
3. Hypothese toetsing: hypothese toetsen, is het daadwerkelijk aan de hand? Bijv adhv
vragenlijsten afnemen
4. Conclusie geldigheid van de theorie: klopt het wel of niet?
Essentie: toetsing van de juistheid van beschrijvingen van de werkelijkheid. Dus klopt de
theorie bij de werkelijkheid van deze specifieke persoon?
Regulatieve cyclus:
1. Probleem herkenning
2. Probleem definiëring/diagnose
3. Kiezen van een behandeling
4. Plannen van de behandeling
5. Uitvoeren van de behandeling
6. Evaluatie
Essentie: evaluatie van het effect van geboden hulp.
Fases in de praktijk volgens regulatieve cyclus:
- Aanmelding en intake (het eerste contact)
- Teamoverleg, voorlopige indicatiestelling (denkschema, oriënterend beeld)
- Gericht onderzoek
- Integratie: duidelijk beeld of meer info nodig? Cyclisch denkkader
- Planning van behandeling
- Behandeling: verloop/respons, meer info nodig? Cyclisch denkkader
- Evaluatie
De aard van de hypotheses:
3
, Diagnostische cyclus:
1. Aanmelding:
Naam, geboortedatum, leeftijd, schooltype/groep, gezinssamenstelling,
woonomstandigheden, culturele achtergrond, ouderlijk gezag, risicofactoren,
bijzonderheden
2. Klachtenanalyse
Aanmeldings of verwijsredenen: mensen komen met een reden, vaak een klacht.
Screening: eerste informatie mbt de problemen vanuit eerste
vragelinsten/observaties/dossieronderzoek.
Meestal obv de hulpvraag en informatie van de client.
- Klacht: een uitspraak van de cliënt waaruit blijkt dat bepaalde ervaringen als
zorgwekkend of negatief worden beleefd. Bijv. hij zit nooit stil en heeft nooit rust in
zijn lijf.
- Probleem: er is in psychologisch en opvoedkundig opzicht sprake van een
bedreigende situatie. Bijv. de jongen is beweeglijk en onrustig, in een mate die niet
past bij de omstandigheden en bij de leeftijd van het kind.
3. Probleemanalyse
Probleembeschrijving in vaktermen.
-Ordenen
-Ernsttaxatie
-Onderkennende diagnose mogelijk?
Thematische ordening van de problemen:
1 cognitief functioneren: leerproblemen? Aandachtsmoeilijkheden? Prestaties en
gedrag op school?
2 sociaal-emotioneel functioneren: gedragsproblemen? Hechtingsproblemen?
Relaties binnen het gezin? Sociale vaardigheden? Psychopathologie?
3 motorisch functioneren: fijne motoriek en grove motoriek
4 groei en gezondheid: medische problemen? Chronische ziekte? Fysieke
beperkingen?
Hypotheses formuleren: voor keuze/richting van diagnostisch scenario en
behandeling. Alternatieve verklaringen! Inzichtelijk diagnostisch proces. Theorie als
basis. Doelgericht onderzoeken: richtlijn voor behandeling.
- Onderkennende/verhelderende hypotheses: er is sprake van… Indicaties en contra-
indicaties
- Onderzoeksplan: per onderzoekshypothese, onderzoeksmiddel, toetsingscriterium
- Toetsing: resultaten per onderzoekshypothese
- Conclusie: de hypothese wordt verworpen, aangehouden of aangenomen.
4. Verklaringsanalyse
Mogelijke verklaringen van problemen of psychopathologische beelden (vanuit de
onderkennende hypotheses)? Biologische factoren, sociale en contextuele
omstandigheden, cognitief-affectieve/psychologische factoren.
Condities die probleem in gedrag mogelijk (waarschijnlijk) verklaren.
4
Marieke de Vries
Diagnostiek is een systematische aanpak om problemen in kaart te brengen, te verhelderen
en te verklaren.
Het gaat om het gehele proces van informatieverwerving en -verwerking ten behoeve van de
hulpverlening bij gedrags- of leerproblemen.
Er is sprake van screening, assessment en classificatie mbt ontwikkeling, gedrag en
functioneren die worden geïntegreerd tot een (klinisch) beeld om:
- De problemen te begrijpen: onderkennen en verklaren.
- Een advies te geven mbt verdere begeleiding of behandeling
- Of om ontwikkeling te volgen
Orthopedagogische diagnostiek:
Een kind heeft altijd een relatie met personen, zoals de ouders/gezin of de school. Je hebt
dan dus altijd ook te maken met het hele systeem rondom het gezin. De context en
wederzijdse beïnvloeding tussen kind en context is dus vaak een onderwerp van onderzoek:
een systeemperspectief. Een ontwikkelingsperspectief is daarbij van groot belang: in welke
ontwikkelingsfase is het kind?
De ontwikkeling gebeurt op veel verschillende gebieden:
- Groei en gezondheid: lengte en gewicht bijv.
- Neuro-motorische ontwikkeling: kan een kind optijd zitten/kruipen/lopen? Binnen de
marge? Is het normaal? Wanneer is het afwijkend?
- Sociaal emotionele ontwikkeling: hoe gaan kinderen om met anderen om hen heen?
Hoe is het contact met de ouders? Welke emoties laten ze zien?
- Verstandelijke, cognitieve ontwikkeling: intelligentie en het schoolse leren.
Doel van orthopedagogische diagnostiek is het bijdragen tot het verminderen van een
probleem of het oplossen van een probleem.
Niet alleen letten op risicofactoren, maar ook op protectieve factoren (wat gaat goed,
hierop aansluiten en versterken).
Het doel is ook om uiteindelijk empowerment te bereiken, dus jezelf overbodig te
maken en dat ze het zelf weer kunnen. Het is de mogelijkheden om om te gaan met
problemen van cliëntsysteem (bijv. gezin) te vergroten.
Hoe voeren we diagnostiek uit?
1. Op basis van onze theoretische kennis over de factoren die van belang zijn voor
opvoeding en ontwikkeling.
2. Een systematische aanpak (anders krijg je tunnelvisie, je gaat dan vooral kijken naar
wat jij al dacht en niet de alternatieve verklaringen): door gebruik van het hypothese
toetsend model en de Diagnostische Cyclus.
3. Diagnoses worden gesteld adhv classificatiesystemen zoals DSM.
1
,DSM-5
Classificatie vs diagnose:
- Diagnose = een gedetailleerd en omvattend beeld met een verklaring voor de
problemen van de cliënt en zijn/haar situatie, uitmondend in een advice.
- Meestal aan de hand van een classificatie bijv. volgens DSM of ICD
- Niet altijd is classificatie mogelijk dan kan handelingsgerichte diagnostiek toch
aanknopingspunten geven.
Belangrijkste DSM-5 classificatie categorieën voor kinderen:
- Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen: zoals autisme of ADHD of tics
- Disruptieve, impulsbeheersings- en andere gedragsproblemen: conduct disorder
- Angststoornissen
- Depressie
- Psychotrauma en stressor gerelateerd
- PTSS
- Voedings- en eetstoornissen
- Stoornissen in de zindelijkheid
- Slaap waakstoornissen
- Andere problemen: zoals relatieproblemen, opvoedingsproblemen, mishandeling,
onderwijs, werk, economische omstandigheden, huisvesting, acculturatie.
De diagnostische cyclus: systematische aanpak 5 vragen;
1. Over wie gaat het?
- Doelgroepen: gezin, individu, leeftijd, setting
- Aanmelding
2. Wat is er aan de hand? (wat zijn de klachten en problemen)
- Onderkenning: verschillende probleemgebieden
- Klachtenanalyse en daarna probleemanalyse
3. Waardoor komt dat probleem of waardoor wordt het in stand gehouden?
- Verklaring: biologisch- (genetische aanleg), cognitief-, affectief-, gedrags-niveau
- Verklaringsanalyse
4. Wat is er aan te doen?
- Verschillende behandelingen en hoe effectief ze zijn (evidence-based)
- Indicatieanalyse
5. Wat is mijn advies?
- Advies afhankelijk van behandelmogelijkheden en wensen van hulpvragers
- Advisering en rapportage
De diagnostische cyclus is gebaseerd op:
- Empirische cyclus (de Groot)
o Wetenschappelijk onderzoek
o Hypothese toetsing
o Empirische gegevensverzameling
- Regulatieve cyclus (van Strien)
o Praktijk zorgverlening
2
, o Het zorgverleningsproces is systematisch en in fases ingedeeld
o Sommige fases worden herhaald indien nodig
Theoretische achtergrond Empirische cyclus:
1. Observatie/oriëntatie op een theorie: observeren van persoon en sluit aan op theorie
2. Hypothese/predictie vanuit de theorie: hypothese opstellen
3. Hypothese toetsing: hypothese toetsen, is het daadwerkelijk aan de hand? Bijv adhv
vragenlijsten afnemen
4. Conclusie geldigheid van de theorie: klopt het wel of niet?
Essentie: toetsing van de juistheid van beschrijvingen van de werkelijkheid. Dus klopt de
theorie bij de werkelijkheid van deze specifieke persoon?
Regulatieve cyclus:
1. Probleem herkenning
2. Probleem definiëring/diagnose
3. Kiezen van een behandeling
4. Plannen van de behandeling
5. Uitvoeren van de behandeling
6. Evaluatie
Essentie: evaluatie van het effect van geboden hulp.
Fases in de praktijk volgens regulatieve cyclus:
- Aanmelding en intake (het eerste contact)
- Teamoverleg, voorlopige indicatiestelling (denkschema, oriënterend beeld)
- Gericht onderzoek
- Integratie: duidelijk beeld of meer info nodig? Cyclisch denkkader
- Planning van behandeling
- Behandeling: verloop/respons, meer info nodig? Cyclisch denkkader
- Evaluatie
De aard van de hypotheses:
3
, Diagnostische cyclus:
1. Aanmelding:
Naam, geboortedatum, leeftijd, schooltype/groep, gezinssamenstelling,
woonomstandigheden, culturele achtergrond, ouderlijk gezag, risicofactoren,
bijzonderheden
2. Klachtenanalyse
Aanmeldings of verwijsredenen: mensen komen met een reden, vaak een klacht.
Screening: eerste informatie mbt de problemen vanuit eerste
vragelinsten/observaties/dossieronderzoek.
Meestal obv de hulpvraag en informatie van de client.
- Klacht: een uitspraak van de cliënt waaruit blijkt dat bepaalde ervaringen als
zorgwekkend of negatief worden beleefd. Bijv. hij zit nooit stil en heeft nooit rust in
zijn lijf.
- Probleem: er is in psychologisch en opvoedkundig opzicht sprake van een
bedreigende situatie. Bijv. de jongen is beweeglijk en onrustig, in een mate die niet
past bij de omstandigheden en bij de leeftijd van het kind.
3. Probleemanalyse
Probleembeschrijving in vaktermen.
-Ordenen
-Ernsttaxatie
-Onderkennende diagnose mogelijk?
Thematische ordening van de problemen:
1 cognitief functioneren: leerproblemen? Aandachtsmoeilijkheden? Prestaties en
gedrag op school?
2 sociaal-emotioneel functioneren: gedragsproblemen? Hechtingsproblemen?
Relaties binnen het gezin? Sociale vaardigheden? Psychopathologie?
3 motorisch functioneren: fijne motoriek en grove motoriek
4 groei en gezondheid: medische problemen? Chronische ziekte? Fysieke
beperkingen?
Hypotheses formuleren: voor keuze/richting van diagnostisch scenario en
behandeling. Alternatieve verklaringen! Inzichtelijk diagnostisch proces. Theorie als
basis. Doelgericht onderzoeken: richtlijn voor behandeling.
- Onderkennende/verhelderende hypotheses: er is sprake van… Indicaties en contra-
indicaties
- Onderzoeksplan: per onderzoekshypothese, onderzoeksmiddel, toetsingscriterium
- Toetsing: resultaten per onderzoekshypothese
- Conclusie: de hypothese wordt verworpen, aangehouden of aangenomen.
4. Verklaringsanalyse
Mogelijke verklaringen van problemen of psychopathologische beelden (vanuit de
onderkennende hypotheses)? Biologische factoren, sociale en contextuele
omstandigheden, cognitief-affectieve/psychologische factoren.
Condities die probleem in gedrag mogelijk (waarschijnlijk) verklaren.
4
