SOCIOLOGIE
Hoorcolleges en PGO’s
Samenvatting voor het tentamen
,Hoorcollege 1
Waarom zijn het turbulente tijden voor bestuurskundige momenteel?
De bestuurscultuur staat onder druk
Toeslagenaffaire
Coronapaspoort komt met veel gevoelens
Het lukt de overheid niet om hun beleid uit te voeren
Wantrouwen in de politiek
We komende op hetzelfde kabinet Rutte uit
De wens en druk van de overheid om te veranderen
Er mag etnisch geprofileerd te worden op vliegveld
à Kennismaken met het openbaar bestuur en de bestuurskunde.
à Hoe kan het gedrag van individuen en organisaties worden beïnvloed en hoe draagt dat bij
aan de oplossing van het maatschappelijke probleem?
De sociologie maakt o.a. inzichtelijk welke groepen burgers, in welke sociale omstandigheden, en om
welke redenen vatbaar zullen zijn voor welk type (beleids)maatregelen.
En de sociologie kan helpen om zicht te krijgen op de onbedoelde gevolgen van beleid
Sociologische inzichten helpen om beleidsmaatregelen te
ontwikkelen en te evalueren
• Heeft het beleid het beoogde effect, en bij wie?
• Staan we nog steeds achter het principe dat ten
grondslag ligt aan het beleid?
• Heeft het beleid onvoorziene consequenties gehad?
Sociologische perspectieven kunnen helpen om beleid beter te maken en kunnen inzichten geven
waarom het beleid soms niet werkt.
Huidige maatschappelijke problemen (en huidige reacties van burgers op beleid) roepen steeds
harder om het integreren van sociologische inzichten.
- Black Lives Matter
- Milieu
- Coronabeleid
Een manier om beleid te verbeteren is met een betere sociologische analyse te komen van het
maatschappelijke probleem: welke aspecten zien we over het hoofd?
- Schending grondrecht niet- gevaccineerden?
- Angsten zijn terecht; overtuigen, niet ‘nudgen’/sturen
- Ongevaccineerden zijn geen ‘wappies’
- Immuunsysteem;
- Religie;
- Allergisch;
- Sociale druk:
- Wantrouwen overheid
,• Uitvergroting van verschillen; wij versus zij
• Angst verdwijnt niet met dwingende maatregelen
• Maatregel voelt als ‘straf’ juist meer wantrouwen richting overheid
Sociologisch inzicht: Mensen bewegen zich te laten vaccineren heeft meer effect met respectvolle
acties, zonder stigma te versterken.
Toeslagenaffaire
• 2.200 gezinnen slachtoffer van een harde fraudeaanpak door het Combiteam Aanpak Facilitators
(CAF). Slechts in 15 gevallen echt sprake van fraude
• Bestempeling als ‘fraudeur’ gebeurde op basis van etnische profilering en vermoedens (oa
dubbele nationaliteit)
• Een onderbouwing ontbrak bij de Belastingdienst en voor onschuldige ouders bleek het
nauwelijks mogelijk om besluiten terug te laten draaien
Beleidshervormingen
• Hoe relatie burger en overheid zo vormgeven dat een nieuwe toeslagenaffaire uitblijft?
• Hoe burger beschermen tegenover de macht van de staat?
• Maar ook: Hoe creëer je massaproductie zoals toeslagensysteem MET genoeg maatwerk?
• Hoe voorkom je/bestrijd je vooroordeel en discriminatie?
De sociologische blik
1. Wat is sociologie?
• Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven.
• Latijnse socius (samen)
• Griekse logos (het bestuderen van…)
(Abercrombie, 2004, 232).
• “De wetenschappelijke studie van het sociale leven, sociale verandering en sociale oorzaken en
gevolgen van menselijk gedrag.” (Ballantine)
• “Sociologen bestuderen hoe de samenleving vormt geeft aan en wordt vormgegeven door
individuen, kleine groepen mensen, organisaties, nationale samenlevingen en globale sociale
netwerken” (Ballantine) verbinding tussen individu en groepen
• “De systematische, sceptische en kritische studie van het sociale” (Macionis). Verder kijken
dan ‘simplistische’ persoonlijke verklaringen en grotere patronen herkennen
, 2. Sociologische verbeeldingskracht
• Sociologische verbeeldingskracht, aldus de bedenker Charles Wright Mills, = de complexe en
interactieve relatie tussen individuele ervaringen en publieke zaken
• Veel ‘persoonlijke ervaringen’ kunnen en zouden moeten worden geïnterpreteerd in de context
van grootschalige krachten in de samenleving.
In de sociologie wordt er naar de samenleving op drie niveaus gekeken:
- micro (relaties tussen individuen),
- meso (organisaties, instituten, subculturen) en
- macro (nationale samenlevingen en globale structuren)
Slachtoffers Toeslagenaffaire staan niet op zichzelf. Verder kijken dan individuele verklaringen:
- Institutioneel racisme
- Volgens onderzoekscommissies was de werkwijze van de Belastingdienst onrechtmatig,
discriminerend en onbehoorlijk, en was er sprake van institutionele vooringenomenheid en
schending van de grondbeginselen van de rechtsstaat.
Aan de hand van sociologische inzichten:
Beleid menselijker maken & vooringenomenheid, vooroordelen en discriminatie bestrijden
Idioot gedrag jongeren? Verder kijken dan individuele verklaringen:
- Corona-maatregelen leiden tot wegvallen structuur (school, bijbaantjes)
- Racisme en machtsmisbruik politie wordt ervaren (tweederangs-burger)
- Jongeren in deze wijken weinig toekomstperspectief, versterkt door deze nieuwe economische
recessie (weinig binding maatschappij)
Sociologische inzichten: belangrijker om iets aan de inbedding van deze jongeren, hun
toekomstperspectief, het bestrijden van racisme en de laagconjunctuur te doen dan
symptoombestrijding op individueel-niveau.
Welke vragen stellen socioogen?
De vier hoofdvragen binnen de sociologie
1) Ongelijkheidsvraagstuk
(wie krijgt wat?)
2) Cohesievraagstuk
(wat verbindt en scheidt mensen?)
3) Rationaliserings- of moderniseringsvraagstuk
(hoe rationeel handelen mensen/instituties?),
4) Identiteitsvraagstuk
(wie zijn wij?)
Niet alleen beschrijven, maar ook verklaren
• Daarom: theorieën construeren die de feiten verklaren.
• Theoretische verklaringen toetsen op basis van empirische onderzoek.
• Feiten spreken niet voor zich.
• Feiten moeten worden geïnterpreteerd, en interpretatie vereist positie kiezen binnen een set van
onderliggende theoretische aannames (denk aan verklaringen jongerenrellen)
Hoorcolleges en PGO’s
Samenvatting voor het tentamen
,Hoorcollege 1
Waarom zijn het turbulente tijden voor bestuurskundige momenteel?
De bestuurscultuur staat onder druk
Toeslagenaffaire
Coronapaspoort komt met veel gevoelens
Het lukt de overheid niet om hun beleid uit te voeren
Wantrouwen in de politiek
We komende op hetzelfde kabinet Rutte uit
De wens en druk van de overheid om te veranderen
Er mag etnisch geprofileerd te worden op vliegveld
à Kennismaken met het openbaar bestuur en de bestuurskunde.
à Hoe kan het gedrag van individuen en organisaties worden beïnvloed en hoe draagt dat bij
aan de oplossing van het maatschappelijke probleem?
De sociologie maakt o.a. inzichtelijk welke groepen burgers, in welke sociale omstandigheden, en om
welke redenen vatbaar zullen zijn voor welk type (beleids)maatregelen.
En de sociologie kan helpen om zicht te krijgen op de onbedoelde gevolgen van beleid
Sociologische inzichten helpen om beleidsmaatregelen te
ontwikkelen en te evalueren
• Heeft het beleid het beoogde effect, en bij wie?
• Staan we nog steeds achter het principe dat ten
grondslag ligt aan het beleid?
• Heeft het beleid onvoorziene consequenties gehad?
Sociologische perspectieven kunnen helpen om beleid beter te maken en kunnen inzichten geven
waarom het beleid soms niet werkt.
Huidige maatschappelijke problemen (en huidige reacties van burgers op beleid) roepen steeds
harder om het integreren van sociologische inzichten.
- Black Lives Matter
- Milieu
- Coronabeleid
Een manier om beleid te verbeteren is met een betere sociologische analyse te komen van het
maatschappelijke probleem: welke aspecten zien we over het hoofd?
- Schending grondrecht niet- gevaccineerden?
- Angsten zijn terecht; overtuigen, niet ‘nudgen’/sturen
- Ongevaccineerden zijn geen ‘wappies’
- Immuunsysteem;
- Religie;
- Allergisch;
- Sociale druk:
- Wantrouwen overheid
,• Uitvergroting van verschillen; wij versus zij
• Angst verdwijnt niet met dwingende maatregelen
• Maatregel voelt als ‘straf’ juist meer wantrouwen richting overheid
Sociologisch inzicht: Mensen bewegen zich te laten vaccineren heeft meer effect met respectvolle
acties, zonder stigma te versterken.
Toeslagenaffaire
• 2.200 gezinnen slachtoffer van een harde fraudeaanpak door het Combiteam Aanpak Facilitators
(CAF). Slechts in 15 gevallen echt sprake van fraude
• Bestempeling als ‘fraudeur’ gebeurde op basis van etnische profilering en vermoedens (oa
dubbele nationaliteit)
• Een onderbouwing ontbrak bij de Belastingdienst en voor onschuldige ouders bleek het
nauwelijks mogelijk om besluiten terug te laten draaien
Beleidshervormingen
• Hoe relatie burger en overheid zo vormgeven dat een nieuwe toeslagenaffaire uitblijft?
• Hoe burger beschermen tegenover de macht van de staat?
• Maar ook: Hoe creëer je massaproductie zoals toeslagensysteem MET genoeg maatwerk?
• Hoe voorkom je/bestrijd je vooroordeel en discriminatie?
De sociologische blik
1. Wat is sociologie?
• Sociologie is de studie van hoe mensen met elkaar samenleven.
• Latijnse socius (samen)
• Griekse logos (het bestuderen van…)
(Abercrombie, 2004, 232).
• “De wetenschappelijke studie van het sociale leven, sociale verandering en sociale oorzaken en
gevolgen van menselijk gedrag.” (Ballantine)
• “Sociologen bestuderen hoe de samenleving vormt geeft aan en wordt vormgegeven door
individuen, kleine groepen mensen, organisaties, nationale samenlevingen en globale sociale
netwerken” (Ballantine) verbinding tussen individu en groepen
• “De systematische, sceptische en kritische studie van het sociale” (Macionis). Verder kijken
dan ‘simplistische’ persoonlijke verklaringen en grotere patronen herkennen
, 2. Sociologische verbeeldingskracht
• Sociologische verbeeldingskracht, aldus de bedenker Charles Wright Mills, = de complexe en
interactieve relatie tussen individuele ervaringen en publieke zaken
• Veel ‘persoonlijke ervaringen’ kunnen en zouden moeten worden geïnterpreteerd in de context
van grootschalige krachten in de samenleving.
In de sociologie wordt er naar de samenleving op drie niveaus gekeken:
- micro (relaties tussen individuen),
- meso (organisaties, instituten, subculturen) en
- macro (nationale samenlevingen en globale structuren)
Slachtoffers Toeslagenaffaire staan niet op zichzelf. Verder kijken dan individuele verklaringen:
- Institutioneel racisme
- Volgens onderzoekscommissies was de werkwijze van de Belastingdienst onrechtmatig,
discriminerend en onbehoorlijk, en was er sprake van institutionele vooringenomenheid en
schending van de grondbeginselen van de rechtsstaat.
Aan de hand van sociologische inzichten:
Beleid menselijker maken & vooringenomenheid, vooroordelen en discriminatie bestrijden
Idioot gedrag jongeren? Verder kijken dan individuele verklaringen:
- Corona-maatregelen leiden tot wegvallen structuur (school, bijbaantjes)
- Racisme en machtsmisbruik politie wordt ervaren (tweederangs-burger)
- Jongeren in deze wijken weinig toekomstperspectief, versterkt door deze nieuwe economische
recessie (weinig binding maatschappij)
Sociologische inzichten: belangrijker om iets aan de inbedding van deze jongeren, hun
toekomstperspectief, het bestrijden van racisme en de laagconjunctuur te doen dan
symptoombestrijding op individueel-niveau.
Welke vragen stellen socioogen?
De vier hoofdvragen binnen de sociologie
1) Ongelijkheidsvraagstuk
(wie krijgt wat?)
2) Cohesievraagstuk
(wat verbindt en scheidt mensen?)
3) Rationaliserings- of moderniseringsvraagstuk
(hoe rationeel handelen mensen/instituties?),
4) Identiteitsvraagstuk
(wie zijn wij?)
Niet alleen beschrijven, maar ook verklaren
• Daarom: theorieën construeren die de feiten verklaren.
• Theoretische verklaringen toetsen op basis van empirische onderzoek.
• Feiten spreken niet voor zich.
• Feiten moeten worden geïnterpreteerd, en interpretatie vereist positie kiezen binnen een set van
onderliggende theoretische aannames (denk aan verklaringen jongerenrellen)
