Hoofdstuk 13
Röntgenologie
13.1 Inleiding
Met behulp van röntgenopnamen krijgt de tandarts zicht op het binnenste van de gebitselementen en
kaken. Zo kan hij veranderingen of pathologische processen vroegtijdig onderkennen.
Bij de beoordeling van een röntgenfoto moet er wel rekening mee worden gehouden dat de traditionele
opname een schaduwbeeld in 2D is van een 3D voorwerp. Dit houdt in dat röntgenopnamen een
onvolledig beeld tonen.
Tegenwoordig is het ook mogelijk met digitale technieken een driedimensionaal beeld vast te leggen, dit
wordt gedaan met behulp van een CBCT scan. Deze techniek wordt alleen in ziekenhuizen toegepast.
13.2 Röntgenstraling
Röntgenstraling (X-straling) → behoort evenals zichtbaar licht en radiogolven tot de elektromagnetische
straling
Deze straling kan zich vanaf de bron waar ze opgewekt wordt door de ruimte voortplanten.
Deze voortbeweging kan plaatsvinden in de vorm van golven.
Golf → een zich door de ruimte voortbewegende trilling met een vaste uitslag (amplitude) en een vaste
golflengte
Een golf met golflengte ‘λ’ en amplitude ‘A’.
De golflengte bepaalt om wat voor soort straling het gaat.
De golflengte van röntgenstralen ligt tussen 1 picometer (10 −12 m) en 1 nanometer (10 −9 m).
De golflengte van zichtbaar licht tussen 0,4 en 0,7 micrometer (1 µ = 10 −6 m).
Ook infrarood, microgolven (die worden gebruikt in een magnetron) en radiogolven behoren tot
elektromagnetische straling.
,Röntgenstralen zijn eigenlijk niet veel anders dan lichtstralen, maar dan met een beduidend kortere
golflengte.
Röntgenstralen nemen in de medische diagnostiek en behandeling een aparte plaats in door hun
bijzondere vermogen door veel stoffen heen te dringen.
Het spectrum van elektromagnetische straling
Eigenschappen van röntgenstraling
● Röntgenstralen planten zich rechtlijnig voort met de snelheid van het licht.
Wanneer we op een bepaalde afstand van de röntgenbron gaan staan, heeft röntgenstraling een
bepaalde sterkte (intensiteit).
Intensiteit → de hoeveelheid straling die per seconde door een bepaald oppervlak gaat.
Doordat de röntgenstralen vanaf de röntgenbron uitwaaieren (divergeren), wordt de straling op
grotere afstand van de bron verdeeld over een groter oppervlak.
De intensiteit van de straling wordt hierdoor minder.
(divergeren 2x = intensiteit neemt kwadratisch af → 2x zo groot = 4x afneemt & 3x zo groot = 9x
afneemt)
Vanuit een puntvormige lichtbron komt een divergerende stralenbundel.
De uitgezonden hoeveelheid straling die vlak A. → Passeert wordt verdeeld over
vlak B → De intensiteit van de straling wordt minder.
, ● Röntgenstralen kunne door stoffen heendringen. Hoe kleiner de golflengte van röntgenstralen,
des te groter wordt hun doordringend vermogen.
Harde stralen → stralen met een groot doordringend vermogen + kleine golflengte
Zachte stralen → stralen met een klein doordringend vermogen + grote golflengte
Bij zachte stralen wordt relatief veel straling geabsorbeerd door het lichaam. Geabsorbeerde
straling die in het lichaam achterblijft kan schade aan de weefsels aanrichten.
Harde straling wordt minder geabsorbeerd en is dus minder schadelijk voor het lichaam.
● Röntgenstralen kunnen bepaalde stoffen tot licht uitzending brengen (fluorescentie).
Iedere stof kan een hoeveelheid energie opnemen, die hij kan afgeven aan de buitenwereld.
Sommige stoffen geven na bestralingen met röntgenstralen de opgenomen energie af in de vorm
van licht. (bijvoorbeeld glow in the dark)
● Röntgenstralen werken in op een fotografische plaat (de röntgenfoto).
De elektromagnetische straling zorgt dat zilverjodide (AgI) en zilverbromide (AgBr) in
fotografische papier worden aangeslagen.
Door een ontwikkel- en fixeervloeistof te gebruiken, wordt het gemaakte beeld zichtbaar voor
menselijk oog.
● Röntgenstralen kunnen biologische veranderingen in het lichaam veroorzaken. Deze eigenschap
maakt röntgenstraling gevaarlijk!
Er worden dan ook speciale voorzorgsmaatregelen genomen om het gezondheidsrisico zo veel
mogelijk te beperken.
● Röntgenstraling is onzichtbaar.
13.3 Het röntgenapparaat in de tandheelkundige praktijk
Een röntgenapparaat → een elektrisch apparaat dat zorgt voor de afgifte van röntgenstralen.
Röntgenstralen ontstaan wanneer elektronen met grote snelheid op een metaal botsen. De energie die
vrijkomt bij de botsing wordt voor 99,6 % omgezet in warmte en voor 0,4 % in röntgenstraling.
Elektron → negatief geladen deeltje
Proton → positief geladen deeltje
Het deel van het röntgenapparaat waarin de straling wordt opgewekt bevindt zich in een vacuüm
gezogen glazen buis.
In deze buis bevinden zich een kathode (minpool) en een anode (pluspool).
Kathode → negatief geladen + er is een overschot aan elektronen.
Anode → positief geladen + heeft een tekort aan elektronen.
Buisspanning → een elektrisch spanningsverschil tussen anode en kathode
Röntgenologie
13.1 Inleiding
Met behulp van röntgenopnamen krijgt de tandarts zicht op het binnenste van de gebitselementen en
kaken. Zo kan hij veranderingen of pathologische processen vroegtijdig onderkennen.
Bij de beoordeling van een röntgenfoto moet er wel rekening mee worden gehouden dat de traditionele
opname een schaduwbeeld in 2D is van een 3D voorwerp. Dit houdt in dat röntgenopnamen een
onvolledig beeld tonen.
Tegenwoordig is het ook mogelijk met digitale technieken een driedimensionaal beeld vast te leggen, dit
wordt gedaan met behulp van een CBCT scan. Deze techniek wordt alleen in ziekenhuizen toegepast.
13.2 Röntgenstraling
Röntgenstraling (X-straling) → behoort evenals zichtbaar licht en radiogolven tot de elektromagnetische
straling
Deze straling kan zich vanaf de bron waar ze opgewekt wordt door de ruimte voortplanten.
Deze voortbeweging kan plaatsvinden in de vorm van golven.
Golf → een zich door de ruimte voortbewegende trilling met een vaste uitslag (amplitude) en een vaste
golflengte
Een golf met golflengte ‘λ’ en amplitude ‘A’.
De golflengte bepaalt om wat voor soort straling het gaat.
De golflengte van röntgenstralen ligt tussen 1 picometer (10 −12 m) en 1 nanometer (10 −9 m).
De golflengte van zichtbaar licht tussen 0,4 en 0,7 micrometer (1 µ = 10 −6 m).
Ook infrarood, microgolven (die worden gebruikt in een magnetron) en radiogolven behoren tot
elektromagnetische straling.
,Röntgenstralen zijn eigenlijk niet veel anders dan lichtstralen, maar dan met een beduidend kortere
golflengte.
Röntgenstralen nemen in de medische diagnostiek en behandeling een aparte plaats in door hun
bijzondere vermogen door veel stoffen heen te dringen.
Het spectrum van elektromagnetische straling
Eigenschappen van röntgenstraling
● Röntgenstralen planten zich rechtlijnig voort met de snelheid van het licht.
Wanneer we op een bepaalde afstand van de röntgenbron gaan staan, heeft röntgenstraling een
bepaalde sterkte (intensiteit).
Intensiteit → de hoeveelheid straling die per seconde door een bepaald oppervlak gaat.
Doordat de röntgenstralen vanaf de röntgenbron uitwaaieren (divergeren), wordt de straling op
grotere afstand van de bron verdeeld over een groter oppervlak.
De intensiteit van de straling wordt hierdoor minder.
(divergeren 2x = intensiteit neemt kwadratisch af → 2x zo groot = 4x afneemt & 3x zo groot = 9x
afneemt)
Vanuit een puntvormige lichtbron komt een divergerende stralenbundel.
De uitgezonden hoeveelheid straling die vlak A. → Passeert wordt verdeeld over
vlak B → De intensiteit van de straling wordt minder.
, ● Röntgenstralen kunne door stoffen heendringen. Hoe kleiner de golflengte van röntgenstralen,
des te groter wordt hun doordringend vermogen.
Harde stralen → stralen met een groot doordringend vermogen + kleine golflengte
Zachte stralen → stralen met een klein doordringend vermogen + grote golflengte
Bij zachte stralen wordt relatief veel straling geabsorbeerd door het lichaam. Geabsorbeerde
straling die in het lichaam achterblijft kan schade aan de weefsels aanrichten.
Harde straling wordt minder geabsorbeerd en is dus minder schadelijk voor het lichaam.
● Röntgenstralen kunnen bepaalde stoffen tot licht uitzending brengen (fluorescentie).
Iedere stof kan een hoeveelheid energie opnemen, die hij kan afgeven aan de buitenwereld.
Sommige stoffen geven na bestralingen met röntgenstralen de opgenomen energie af in de vorm
van licht. (bijvoorbeeld glow in the dark)
● Röntgenstralen werken in op een fotografische plaat (de röntgenfoto).
De elektromagnetische straling zorgt dat zilverjodide (AgI) en zilverbromide (AgBr) in
fotografische papier worden aangeslagen.
Door een ontwikkel- en fixeervloeistof te gebruiken, wordt het gemaakte beeld zichtbaar voor
menselijk oog.
● Röntgenstralen kunnen biologische veranderingen in het lichaam veroorzaken. Deze eigenschap
maakt röntgenstraling gevaarlijk!
Er worden dan ook speciale voorzorgsmaatregelen genomen om het gezondheidsrisico zo veel
mogelijk te beperken.
● Röntgenstraling is onzichtbaar.
13.3 Het röntgenapparaat in de tandheelkundige praktijk
Een röntgenapparaat → een elektrisch apparaat dat zorgt voor de afgifte van röntgenstralen.
Röntgenstralen ontstaan wanneer elektronen met grote snelheid op een metaal botsen. De energie die
vrijkomt bij de botsing wordt voor 99,6 % omgezet in warmte en voor 0,4 % in röntgenstraling.
Elektron → negatief geladen deeltje
Proton → positief geladen deeltje
Het deel van het röntgenapparaat waarin de straling wordt opgewekt bevindt zich in een vacuüm
gezogen glazen buis.
In deze buis bevinden zich een kathode (minpool) en een anode (pluspool).
Kathode → negatief geladen + er is een overschot aan elektronen.
Anode → positief geladen + heeft een tekort aan elektronen.
Buisspanning → een elektrisch spanningsverschil tussen anode en kathode
