Samenvatting organisatiekunde hoofdstuk 1
1.1 wat is een organisatie?
Organisatie is een sleutelbegrip
1.1.1 kenmerken van een organisatie
Een organisatie is een menselijke samenwerking die doelgericht en blijvend is. Dit bevat 4 belangrijke
kenmerken:
1. De menselijke factor
2. Een samenwerkingsvorm
3. Doelgerichtheid
4. Continuïteit
De menselijke factor is belangrijk in een organisatie. Zonder mensen bestaat er geen organisatie. Het
is de mens die samenwerking tot stand heeft gebracht. Dit is echter een van de interessantste
opgaven voor organisatiekunde. Ervaring leerde men dat door samenwerking je meer kan bereiken
dan individueel. Men komt in dit verband al snel over het zogenoemde synergie-effect te spreken,
wat wil zeggen dat het resultaat van het totale samenwerkingsverband groter is dan een optelling
van resultaten van de individuele prestaties.
Een organisatie is altijd opgericht met een bepaald doel. Organisatiedoelen kunnen veranderen,
maar om de eenheid binnen de organisatie te bewaren, zullen er altijd een of meer gezamenlijke
doelen aanwezig moeten zijn. Als dit niet het geval is zou het richtingsgevoel ontbreken: iedereen
zou zijn eigen doelen nastreven. Een belangrijk doel van bedrijven is hun winstdoelstelling.
Een belangrijk kenmerk van een organisatie is het blijvende karakter. Onder normale condities
streven de leden ernaar de organisatie te continueren. In sommige situaties kan een organisatie
worden opgeheven als het doel is bereikt. Soms is de eindigheid van tevoren te bepalen: mens
spreekt van projectmatige of non-permanente organisaties. Deze zullen na afloop van hun
evenement, als hun doel bereikt is, ontbonden worden.
De organisatiekunde gaat van de going-concerngedachte uit: men gaat bij het nemen van
managementbeslissingen uit van de continuïteit van de organisatie. Het overgrote deel van
organisatiekunde gat over het organiseren van organisaties die blijven bestaan. Vandaar dat in de
organisatiekunde als interne hoofddoelstelling van organisaties geld: het voortbestaan van de
organisatie. De externe hoofddoelstelling van organisaties is het voorzien in een maatschappelijke
behoefte. Dat geldt niet alleen voor de publieke dienstverleners, maar ook voor bedrijven met
winstoogmerk.
Gemeenschappelijke kenmerken van een organisatie:
Machtsverdeling in lagen
Geschoold personeel
Formele communicatie, regelgeving en methoden
Werkverdeling naar functie
Omschreven doelstellingen
1.1.2 verschillende betekenissen van het begrip ‘organisatie’
Er zijn 3 betekenissen aan het woord toegekend:
, 1. Het functionele organisatiebegrip: hierbij wordt het woord organisatie gezien als de
betekenis van het werkwoord organiseren, dat betekent het effectief op elkaar afstemmen
van activiteiten.
2. Het institutioneel organisatiebegrip: hiervan is sprake als men duidt op een organisatie als
object, met naam en een vestiging.
3. Het instrumentele organisatiebegrip: het woord wordt gebruikt in de instrumentele
betekenis als we aan een organisatie refereren als middel waarmee we bepaalde
doelstellingen van de organisatie kunnen verwezenlijken. Het gaat hierbij om het organiseren
binnen een organisatie.
1.2 organisatie, bedrijf en onderneming
De begrippen organisatie, bedrijf en onderneming zijn verwant, maar hebben een onderling
afwijkende betekenis.
Een organisatie is een menselijke samenwerking die doelgericht en blijvend is.
Een bedrijf is een organisatie die goederen en/of diensten voortbrengt met het doel deze op een
afzetmarkt te verkopen. Er zijn bedrijven met en zonder winstoogmerk. Bedrijven zonder
winstoogmerk (non-profit) steven naar levering van goederen en/of diensten voor algemeen nut
tegen de laagste offers. Bedrijven met winstoogmerk of winstdoelstellingen streven naar winst. Dat
betekent dat zij op eigen kracht trachten een opbrengst voor hun producten en/of diensten te
realiseren die hoger is dan de kosten van het produceren ervan.
Een onderneming is een bedrijf dat altijd gericht is op het maken van winst. Een onderneming is dus
hetzelfde als een bedrijf met winstoogmerk.
Een organisatie is alleen een bedrijf als zij goederen of diensten produceert. Ook blijkt niet elk bedrijf
een onderneming te zijn. Dit laatste geldt namelijk alleen voor bedrijven die gericht zijn op het
maken van winst.
1.5 waarom organisatietheorieën bestuderen?
1. Theorieën zijn een leidraad bij beslissingen in de managementpraktijk
2. Theorieën vormen onze visies op organisaties
3. Theorieën maken ons bewust van de omgeving van het bedrijf
4. Theorieën zijn een bron van nieuwe ideeën
, Samenvatting organisatiekunde hoofdstuk 2
2.1 uitgangssituatie
We kunnen 4 krachten onderscheiden die aan de wieg stonden van de systematische studie van het
functioneren van organisaties aan het einde van de 19de eeuw:
- De protestants-christelijke ethiek ten aanzien van arbeid
- Het kapitalisme en de opdeling van arbeid
- De industriële revolutie
- Het productiviteitsprobleem
2.1.1 de protestants-christelijke ethiek ten aanzien van arbeid
Luther en Calvijn hadden een van de middeleeuwen afwijkende levensfilosofie, die inhield dat men
alleen door de Schepper kon worden uitverkoren voor een beter leven in het hiernamaals indien men
het leven op aarde zinvol invulde. De protestant-christelijke werkethiek hield dus in dat mensen, in
plaats van passief betere tijden na de dood af te wachten, juist hun roeping op aarde waar moesten
maken door noeste arbeid en onzelfzuchtige inzet. Deze ethiek creëerde een nieuw tijdperk van
zelfcontrole, verantwoordelijkheid en individualisme.
2.1.2 het kapitalisme en de opdeling van arbeid
De 18de eeuw was de eeuw van de opkomst van het kapitalisme, dat voor het eerst beschreven werd
door Smith. Smith omschreef de basiselementen van het kapitalisme al volgt:
1. De meest efficiënte regulering van de stroom van middelen door de maatschappij wordt
bepaald door de natuurlijke wetten van vraag en aanbod en vrije concurrentie
2. Ieder individu zou vrij moeten zijn in het vergaren van rijkdom
3. Ieder individu zou vrij moeten zijn in het hebben van eigendomsrechten
4. De opdeling van arbeid leidt door specialisatie tot vergroting van de productiviteit
Het laatstgenoemde element van kapitalisme is dus specialisatie. Dit komt neer op de opdeling van
arbeid in kleinere onderdelen. Vervolgens laat men de werknemers zich specialiseren in een van die
kleine delen. Een economisch voordeel vloeit voort uit het feit dat het personeel door specialisatie
veel meer ervaring opdoet en daardoor uiteindelijk sneller en beter kan werken.
2.1.3 de industriële revolutie
Ook de industriële revolutie speelde een rol bij de geboorte van de klassieke organisatiekunde. Door
de uitvinding van de stoommachine door Watt werd 12 jaar later massaproductie met behulp van
stoomenergie mogelijk. De toenemende aantallen werknemers die door de industriële revolutie in
een organisatie participeerden, vormden dus een derde stimulerende factor voor de systematische
studie van optimale organisatievormen en organisatietechnieken.
2.1.4 het productiviteitsprobleem
De grote ontwikkelingen in de westerse cultuur, leidden tot een tijdperk van nieuwe technologieën,
een nieuwe arbeidsethos en de groei van individuele rijkdom. In plaats van een geleidelijke
verandering ontstond er aan et begin van de 20 ste eeuw in de industrie een turbulente mix van
verschillende gedachten over technologie, ondernemingsgrootte en werkmethoden, waardoor de
productiviteit achterbleef bij de verwachtingen. In de VS werd dit vaak als productiviteitsprobleem
omschreven omdat in het begin door een reeks van problemen geen duidelijke
productiviteitsverbeteringen in de industrie optraden, terwijl deze toch wel verwacht mochten
worden als gevolg van de technologische verbetering door de industriële revolutie en de
grootschaligere ondernemingen. Het productiviteitsprobleem had 3 hoofdoorzaken:
1.1 wat is een organisatie?
Organisatie is een sleutelbegrip
1.1.1 kenmerken van een organisatie
Een organisatie is een menselijke samenwerking die doelgericht en blijvend is. Dit bevat 4 belangrijke
kenmerken:
1. De menselijke factor
2. Een samenwerkingsvorm
3. Doelgerichtheid
4. Continuïteit
De menselijke factor is belangrijk in een organisatie. Zonder mensen bestaat er geen organisatie. Het
is de mens die samenwerking tot stand heeft gebracht. Dit is echter een van de interessantste
opgaven voor organisatiekunde. Ervaring leerde men dat door samenwerking je meer kan bereiken
dan individueel. Men komt in dit verband al snel over het zogenoemde synergie-effect te spreken,
wat wil zeggen dat het resultaat van het totale samenwerkingsverband groter is dan een optelling
van resultaten van de individuele prestaties.
Een organisatie is altijd opgericht met een bepaald doel. Organisatiedoelen kunnen veranderen,
maar om de eenheid binnen de organisatie te bewaren, zullen er altijd een of meer gezamenlijke
doelen aanwezig moeten zijn. Als dit niet het geval is zou het richtingsgevoel ontbreken: iedereen
zou zijn eigen doelen nastreven. Een belangrijk doel van bedrijven is hun winstdoelstelling.
Een belangrijk kenmerk van een organisatie is het blijvende karakter. Onder normale condities
streven de leden ernaar de organisatie te continueren. In sommige situaties kan een organisatie
worden opgeheven als het doel is bereikt. Soms is de eindigheid van tevoren te bepalen: mens
spreekt van projectmatige of non-permanente organisaties. Deze zullen na afloop van hun
evenement, als hun doel bereikt is, ontbonden worden.
De organisatiekunde gaat van de going-concerngedachte uit: men gaat bij het nemen van
managementbeslissingen uit van de continuïteit van de organisatie. Het overgrote deel van
organisatiekunde gat over het organiseren van organisaties die blijven bestaan. Vandaar dat in de
organisatiekunde als interne hoofddoelstelling van organisaties geld: het voortbestaan van de
organisatie. De externe hoofddoelstelling van organisaties is het voorzien in een maatschappelijke
behoefte. Dat geldt niet alleen voor de publieke dienstverleners, maar ook voor bedrijven met
winstoogmerk.
Gemeenschappelijke kenmerken van een organisatie:
Machtsverdeling in lagen
Geschoold personeel
Formele communicatie, regelgeving en methoden
Werkverdeling naar functie
Omschreven doelstellingen
1.1.2 verschillende betekenissen van het begrip ‘organisatie’
Er zijn 3 betekenissen aan het woord toegekend:
, 1. Het functionele organisatiebegrip: hierbij wordt het woord organisatie gezien als de
betekenis van het werkwoord organiseren, dat betekent het effectief op elkaar afstemmen
van activiteiten.
2. Het institutioneel organisatiebegrip: hiervan is sprake als men duidt op een organisatie als
object, met naam en een vestiging.
3. Het instrumentele organisatiebegrip: het woord wordt gebruikt in de instrumentele
betekenis als we aan een organisatie refereren als middel waarmee we bepaalde
doelstellingen van de organisatie kunnen verwezenlijken. Het gaat hierbij om het organiseren
binnen een organisatie.
1.2 organisatie, bedrijf en onderneming
De begrippen organisatie, bedrijf en onderneming zijn verwant, maar hebben een onderling
afwijkende betekenis.
Een organisatie is een menselijke samenwerking die doelgericht en blijvend is.
Een bedrijf is een organisatie die goederen en/of diensten voortbrengt met het doel deze op een
afzetmarkt te verkopen. Er zijn bedrijven met en zonder winstoogmerk. Bedrijven zonder
winstoogmerk (non-profit) steven naar levering van goederen en/of diensten voor algemeen nut
tegen de laagste offers. Bedrijven met winstoogmerk of winstdoelstellingen streven naar winst. Dat
betekent dat zij op eigen kracht trachten een opbrengst voor hun producten en/of diensten te
realiseren die hoger is dan de kosten van het produceren ervan.
Een onderneming is een bedrijf dat altijd gericht is op het maken van winst. Een onderneming is dus
hetzelfde als een bedrijf met winstoogmerk.
Een organisatie is alleen een bedrijf als zij goederen of diensten produceert. Ook blijkt niet elk bedrijf
een onderneming te zijn. Dit laatste geldt namelijk alleen voor bedrijven die gericht zijn op het
maken van winst.
1.5 waarom organisatietheorieën bestuderen?
1. Theorieën zijn een leidraad bij beslissingen in de managementpraktijk
2. Theorieën vormen onze visies op organisaties
3. Theorieën maken ons bewust van de omgeving van het bedrijf
4. Theorieën zijn een bron van nieuwe ideeën
, Samenvatting organisatiekunde hoofdstuk 2
2.1 uitgangssituatie
We kunnen 4 krachten onderscheiden die aan de wieg stonden van de systematische studie van het
functioneren van organisaties aan het einde van de 19de eeuw:
- De protestants-christelijke ethiek ten aanzien van arbeid
- Het kapitalisme en de opdeling van arbeid
- De industriële revolutie
- Het productiviteitsprobleem
2.1.1 de protestants-christelijke ethiek ten aanzien van arbeid
Luther en Calvijn hadden een van de middeleeuwen afwijkende levensfilosofie, die inhield dat men
alleen door de Schepper kon worden uitverkoren voor een beter leven in het hiernamaals indien men
het leven op aarde zinvol invulde. De protestant-christelijke werkethiek hield dus in dat mensen, in
plaats van passief betere tijden na de dood af te wachten, juist hun roeping op aarde waar moesten
maken door noeste arbeid en onzelfzuchtige inzet. Deze ethiek creëerde een nieuw tijdperk van
zelfcontrole, verantwoordelijkheid en individualisme.
2.1.2 het kapitalisme en de opdeling van arbeid
De 18de eeuw was de eeuw van de opkomst van het kapitalisme, dat voor het eerst beschreven werd
door Smith. Smith omschreef de basiselementen van het kapitalisme al volgt:
1. De meest efficiënte regulering van de stroom van middelen door de maatschappij wordt
bepaald door de natuurlijke wetten van vraag en aanbod en vrije concurrentie
2. Ieder individu zou vrij moeten zijn in het vergaren van rijkdom
3. Ieder individu zou vrij moeten zijn in het hebben van eigendomsrechten
4. De opdeling van arbeid leidt door specialisatie tot vergroting van de productiviteit
Het laatstgenoemde element van kapitalisme is dus specialisatie. Dit komt neer op de opdeling van
arbeid in kleinere onderdelen. Vervolgens laat men de werknemers zich specialiseren in een van die
kleine delen. Een economisch voordeel vloeit voort uit het feit dat het personeel door specialisatie
veel meer ervaring opdoet en daardoor uiteindelijk sneller en beter kan werken.
2.1.3 de industriële revolutie
Ook de industriële revolutie speelde een rol bij de geboorte van de klassieke organisatiekunde. Door
de uitvinding van de stoommachine door Watt werd 12 jaar later massaproductie met behulp van
stoomenergie mogelijk. De toenemende aantallen werknemers die door de industriële revolutie in
een organisatie participeerden, vormden dus een derde stimulerende factor voor de systematische
studie van optimale organisatievormen en organisatietechnieken.
2.1.4 het productiviteitsprobleem
De grote ontwikkelingen in de westerse cultuur, leidden tot een tijdperk van nieuwe technologieën,
een nieuwe arbeidsethos en de groei van individuele rijkdom. In plaats van een geleidelijke
verandering ontstond er aan et begin van de 20 ste eeuw in de industrie een turbulente mix van
verschillende gedachten over technologie, ondernemingsgrootte en werkmethoden, waardoor de
productiviteit achterbleef bij de verwachtingen. In de VS werd dit vaak als productiviteitsprobleem
omschreven omdat in het begin door een reeks van problemen geen duidelijke
productiviteitsverbeteringen in de industrie optraden, terwijl deze toch wel verwacht mochten
worden als gevolg van de technologische verbetering door de industriële revolutie en de
grootschaligere ondernemingen. Het productiviteitsprobleem had 3 hoofdoorzaken:
