De ‘geslaagde’ verwerking van de Holocaust.
De Duitse geschiedenis heeft vanaf de 20e eeuw veel te verduren gekregen. Allereerst de
verwoestende eerste wereldoorlog en vrijwel gelijk erna een tweede oorlog met een regime
dat vooral moreel ontzettend veel schade heeft aangericht door de genocide op Europese
joden. De hoofdvraag in deze tekst luidt: Hoe kan worden verklaard dat de Duitsers het
naziverleden beter hebben verwerkt dan het DDR verleden?
Om de loop van het verwerkingsproces te kunnen begrijpen, kijken we allereerst wat er
nodig was om na de oorlog om te gaan met de daders, slachtoffers en het overgebleven volk.
Denazificatie en heropvoeding werden in de BDR direct na de oorlog geïmplementeerd op
het volk om het nazi-gedachtegoed uit te wissen. Belangrijk punt is wel dat de Duitsers
zichzelf als slachtoffers zagen. Ze leden onder de nazi-dictatuur en kregen het naar eigen
zeggen zwaar te verduren tijdens bombardementen van geallieerde troepen. Andermans
leed was in hun optiek niet belangrijk. Tweede zaak was het vervolgen van nazi-kopstukken
in het Neurenberg-proces. Dit strafproces was de eerste grote stap in het verwerken van het
verleden en voor de slachtoffers was het een stap richting gerechtigheid. In de jaren erna
verschenen er meerdere tentoonstellingen, documentaires en series, met Holocaust uit 1979
in het bijzonder. Door deze serie werd het begrip ‘holocaust’ toegankelijk en kregen
slachtoffers een gezicht. Ook in de politiek heeft het ervoor gezorgd dat een wetsvoorstel
werd aangenomen dat de verjaring van moord verwierp.
Na de eenwording van Duitsland moest men het trauma van de DDR verwerken. Iedereen
moest in principe opnieuw solliciteren of zich laten omscholen om in het ‘nieuwe’ Duitsland
een plek te krijgen in de maatschappij. Ook ontstond er bij een grote groep mensen een
terugverlangen naar de leuke kanten van de DDR en er verschenen shows, films en boeken
die dit versterkten. De vervolging van het oude regime werd een kwalijke zaak omdat het
eenheidsverdrag zich zou houden aan de DDR-wet. Ondanks de gemaakte uitzonderingen
werden er in totaal zestig medewerkers (van de 100.000) van de Stasi veroordeeld. Dat was
uiteraard niet bevredigend voor de slachtoffers en bij sommige mensen nog steeds een open
wond. Vooral vanuit de politiek bestond de drang om een streep te trekken door het
verleden. Zo wou Kohl de archieven niet openstellen voor het publiek.
De gerechtigheid die vooral de joodse slachtoffers hebben gekregen, was voor de
slachtoffers van de DDR buiten bereik. Vrijwel de hele wereld is het ermee eens dat de
Holocaust uiterst uniek was. De samenleving moet blijven herinneren en dit mag nooit meer
gebeuren. De vervolgingen waren de eerste grote stap maar het collectieve leed is nog
steeds aanwezig. Bij de slachtoffers van de DDR is geen sprake van constante
monumentalisering zoals we dat nog steeds bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog
zien. Zij hebben in elk geval minder kansen gekregen om hun eigen leed te verwerken en
vooral vanuit de politiek deed men alsof de DDR nooit heeft bestaan. Dit bemoeilijkt de
confrontatie over het onderwerp aanzienlijk.
De Duitse geschiedenis heeft vanaf de 20e eeuw veel te verduren gekregen. Allereerst de
verwoestende eerste wereldoorlog en vrijwel gelijk erna een tweede oorlog met een regime
dat vooral moreel ontzettend veel schade heeft aangericht door de genocide op Europese
joden. De hoofdvraag in deze tekst luidt: Hoe kan worden verklaard dat de Duitsers het
naziverleden beter hebben verwerkt dan het DDR verleden?
Om de loop van het verwerkingsproces te kunnen begrijpen, kijken we allereerst wat er
nodig was om na de oorlog om te gaan met de daders, slachtoffers en het overgebleven volk.
Denazificatie en heropvoeding werden in de BDR direct na de oorlog geïmplementeerd op
het volk om het nazi-gedachtegoed uit te wissen. Belangrijk punt is wel dat de Duitsers
zichzelf als slachtoffers zagen. Ze leden onder de nazi-dictatuur en kregen het naar eigen
zeggen zwaar te verduren tijdens bombardementen van geallieerde troepen. Andermans
leed was in hun optiek niet belangrijk. Tweede zaak was het vervolgen van nazi-kopstukken
in het Neurenberg-proces. Dit strafproces was de eerste grote stap in het verwerken van het
verleden en voor de slachtoffers was het een stap richting gerechtigheid. In de jaren erna
verschenen er meerdere tentoonstellingen, documentaires en series, met Holocaust uit 1979
in het bijzonder. Door deze serie werd het begrip ‘holocaust’ toegankelijk en kregen
slachtoffers een gezicht. Ook in de politiek heeft het ervoor gezorgd dat een wetsvoorstel
werd aangenomen dat de verjaring van moord verwierp.
Na de eenwording van Duitsland moest men het trauma van de DDR verwerken. Iedereen
moest in principe opnieuw solliciteren of zich laten omscholen om in het ‘nieuwe’ Duitsland
een plek te krijgen in de maatschappij. Ook ontstond er bij een grote groep mensen een
terugverlangen naar de leuke kanten van de DDR en er verschenen shows, films en boeken
die dit versterkten. De vervolging van het oude regime werd een kwalijke zaak omdat het
eenheidsverdrag zich zou houden aan de DDR-wet. Ondanks de gemaakte uitzonderingen
werden er in totaal zestig medewerkers (van de 100.000) van de Stasi veroordeeld. Dat was
uiteraard niet bevredigend voor de slachtoffers en bij sommige mensen nog steeds een open
wond. Vooral vanuit de politiek bestond de drang om een streep te trekken door het
verleden. Zo wou Kohl de archieven niet openstellen voor het publiek.
De gerechtigheid die vooral de joodse slachtoffers hebben gekregen, was voor de
slachtoffers van de DDR buiten bereik. Vrijwel de hele wereld is het ermee eens dat de
Holocaust uiterst uniek was. De samenleving moet blijven herinneren en dit mag nooit meer
gebeuren. De vervolgingen waren de eerste grote stap maar het collectieve leed is nog
steeds aanwezig. Bij de slachtoffers van de DDR is geen sprake van constante
monumentalisering zoals we dat nog steeds bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog
zien. Zij hebben in elk geval minder kansen gekregen om hun eigen leed te verwerken en
vooral vanuit de politiek deed men alsof de DDR nooit heeft bestaan. Dit bemoeilijkt de
confrontatie over het onderwerp aanzienlijk.
