Basiskennis taalonderwijs
(Huizenga & Robbe, 2020)
Inhoud
Table of Contents
Basiskennis taalonderwijs.......................................................................................................................1
Hst 1 De kennisbasis Nederlandse taal...................................................................................................3
Hst 2 Taalonderwijs en taal....................................................................................................................3
2.1 Taalonderwijs...............................................................................................................................3
2.2 Het taalsysteem............................................................................................................................5
2.2.1 Functies van taal....................................................................................................................5
2.2.2 De verschillende niveaus van taal..........................................................................................6
Hst 3 Mondelinge taalvaardigheid..........................................................................................................7
3.1 Taalverwerving.............................................................................................................................7
3.1.1 Theorieën over taalverwerving..............................................................................................7
3.1.2 Eerstetaalverwerving.............................................................................................................7
3.1.3 Tweedetaalverwerving........................................................................................................10
3.2 Spreek- en luisterstrategieën......................................................................................................10
3.2.1 Spreekstrategieën................................................................................................................10
3.2.2 Luisterstrategieën................................................................................................................10
3.3 Spreek- en luisterdoelen.............................................................................................................11
3.4 Gesprekssoorten.........................................................................................................................12
Hst 4 Woordenschat.............................................................................................................................12
4.1 Het woordgeheugen...................................................................................................................12
4.2 Woordenschatverwerving..........................................................................................................13
4.3 Woordleerstrategieën................................................................................................................14
4.4 Soorten taalgebruik....................................................................................................................14
Hst 5 Beginnende geletterdheid...........................................................................................................15
5.1 Geletterdheid..............................................................................................................................15
Ontluikende geletterdheid............................................................................................................16
Beginnende geletterdheid............................................................................................................16
Gevorderde geletterdheid............................................................................................................16
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid...................................................................................16
5.3 Ontwikkeling geletterdheid........................................................................................................16
5.3.1 spontane schrijfontwikkeling...............................................................................................16
5.3.2 Spontane leesontwikkeling..................................................................................................17
, 5.4 Auditieve vaardigheden..............................................................................................................19
5.5 Visuele vaardigheden.................................................................................................................19
5.6 Elementaire leeshandeling.........................................................................................................19
Hst 6 Voortgezet technisch lezen.........................................................................................................20
6.1 Theorieën over het leesproces...................................................................................................20
Bottum-upmodel..........................................................................................................................20
Top-downmodel...........................................................................................................................20
Interactief model..........................................................................................................................20
6.2 Strategieën technisch lezen........................................................................................................20
6.3 Voordrachtsaspecten..................................................................................................................21
6.5 Technisch lezen in de samenleving.............................................................................................21
6.5.2 Dyslexie................................................................................................................................21
Hst 7 Begrijpend lezen..........................................................................................................................21
7.1 Leesvaardigheden voor begrijpend lezen...................................................................................21
7.2 Leesstrategieën...........................................................................................................................23
7.3 Technieken voor informatieverwerking......................................................................................24
Hst 8 Stellen..........................................................................................................................................24
8.1 Functies van het schrijven..........................................................................................................24
8.2 Het schrijfproces.........................................................................................................................24
8.2.1 Schrijfstrategieën.................................................................................................................25
8.2.2 Stelvaardigheden.................................................................................................................25
Hst 9 Jeugdliteratuur............................................................................................................................26
9.1 Literaire genres...........................................................................................................................26
9.2 Functies van jeugdliteratuur.......................................................................................................27
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur..................................................................................................27
Hst 10 Taalbeschouwing.......................................................................................................................27
10.1 Het taalsysteem........................................................................................................................27
De verschillende niveaus van taal en onderdelen van de taalkunde............................................27
10.1.1 Fonologie...........................................................................................................................27
10.1.2 Morfologie.........................................................................................................................28
10.1.3 Syntaxis..............................................................................................................................28
10.1.4 Semantiek..........................................................................................................................30
10.1.5 Pragmatiek.........................................................................................................................31
10.1.6 Orthografie........................................................................................................................31
Hst 11 Spelling......................................................................................................................................31
11.2 Spellingprincipes van het Nederlands.......................................................................................31
11.3 Spellingstrategieën...................................................................................................................32
Bibliografie...........................................................................................................................................33
,Hst 1 De kennisbasis Nederlandse taal
1.1 De opzet van de kennisbasis
Er zijn 9 taaldomeinen:
1. Mondelinge taalvaardigheid
2. Woordenschat
3. Beginnende geletterdheid
4. Voortgezet technisch lezen
5. Begrijpend lezen
6. Stellen
7. Jeugdliteratuur
8. Taalbeschouwing
9. Spelling
Per domein zijn de belangrijkste kenniselementen beschreven aan de hand van vier invalshoeken:
1. De leerinhoud: Wat is de leerinhoud?
2. De domeindidactiek: Hoe wordt de leerinhoud onderwezen?
3. Het fundament: Wat is het fundament onder de leerinhoud?
4. Taaldidactiek en taalbeleid: Wat zijn de algemene taaldidactische principes?
De leerinhoud=
In de leerinhoud wordt beschreven wat de basisschoolleerling moet weten en kunnen in een bepaald
domein. Dat is onder meer vastgelegd in de kerndoelen en tussendoelen die je vindt op de tule.slo.nl
De domeindidactiek=
De manier waarop je de leerinhoud van een bepaald
domein aan kinderen onderwijst. Hier gaat het om de
vaardigheden die een leerkracht moet hebben om goed
onderwijs te kunnen geven in een bepaald taaldomein.
Het fundament=
Bij elk domein heb je bepaalde achtergrondkennis nodig,
het fundament. Welke theorieën zijn er bijvoorbeeld over
het leesproces of wat is er bekend over de meest efficiënte
manier om kinderen nieuwe woorden aan te leren?
Taaldidactiek en taalbeleid=
In de kennisbasis wordt aandacht besteed aan algemene taaldidactische principes. Dat zijn
verschillende manieren waarop je taalonderwijs kunt geven of hoe je als basisschool beleid kunt
ontwikkelen op het gebied van taal.
Hst 2 Taalonderwijs en taal
2.1 Taalonderwijs
Mondelinge taalvaardigheid=
Spreken, luisteren en het voeren van allerlei mondelinge gespreksvormen staat centraal. Het gaat
erom dat kinderen ervaring opdoen met bepaalde mondelinge taalvormen, zoals een discussie of een
, spreekbeurt en dat ze leren om bepaalde spreek- en luisterstrategieën te hanteren. Je leert kinderen
bijvoorbeeld hoe je een goede vraag stelt, hoe ze op elkaar kunnen reageren en hoe je iets uitlegt of
spannend vertelt.
Woordenschat=
Bij het domein woordenschat gaat het om het aanleren van de betekenis van nieuwe woorden,
uitdrukkingen, zegswijzen en spreekwoorden. Ook willen we kinderen strategieën leren om achter de
betekenis van onbekende woorden te komen. De ontwikkeling van de woordenschat hangt nauw
samen met de mondelinge taalontwikkeling. Door het leren van nieuwe woorden ontwikkelen
kinderen ook hun spreek- en luistervaardigheid.
Beginnende geletterdheid=
Onder geletterdheid verstaan we het vermogen om schriftelijke taal te begrijpen en te gebruiken. in
de ontwikkeling van de geletterdheid worden drie stadia onderscheiden: ontluikende geletterdheid,
beginnende geletterdheid en gevorderde geletterdheid.
Ontluikende geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid in de voorschoolse periode van nul tot vier jaar.
Beginnende geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 t/m 3.
Gevorderde geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid na groep 3.
Aanvankelijk lezen is het leren lezen in groep 3.
Voorgezet lezen is het leesonderwijs na groep 3.
Voortgezet technisch lezen=
Bij het technisch lezen gaat het om het ontcijferen van de letters en het hardop lezen van woorden,
maar er wordt ook aandacht besteed aan efficiënte leesstrategieën. Het doel van het voortgezet
technisch lezen is de vaardigheid van het decoderen van teksten te vergroten. Het gaat dus alleen
om het vlot en nauwkeurig kunnen lezen van de tekst, niet om het begrijpen van wat je leest.
Begrijpend lezen=
Bij begrijpend lezen gaat het om het begrijpen van de tekst, het achterhalen van de bedoeling. Je
kunt erachter komen of een kind een tekst begrepen heeft door het stellen van allerlei vragen over
de betekenis van woorden en uitdrukkingen, de verbanden in een tekst of de bedoeling van de
schrijver.
Stellen=
Bij stellen gaat het om het schrijven van teksten. Kinderen moeten hun gedachten, ervaringen en
waarnemingen kunnen weergeven in de vorm van verschillende soorten teksten. Ze moeten weten
hoe je te werk kunt gaan bij het schrijven en wat de regels en kenmerken zijn van de belangrijkste
tekstsoorten.
Jeugdliteratuur=
Het gaat om jeugdboeken in ruime zin en omvat zowel informatieve boeken als fictie. Onderwijs in
jeugdliteratuur heeft tot doel om de kinderen in aanraking te brengen met verschillende literaire
genres, hun literaire smaak te ontwikkelen en ze te laten genieten van het lezen van jeugdboeken.
Op die manier hopen we leerlingen te motiveren tot zelfstandig lezen.
Naast het begrip jeugdliteratuur gebruiken we ook wel begrippen als belevend lezen, waarderend
lezen of leesbevordering.
(Huizenga & Robbe, 2020)
Inhoud
Table of Contents
Basiskennis taalonderwijs.......................................................................................................................1
Hst 1 De kennisbasis Nederlandse taal...................................................................................................3
Hst 2 Taalonderwijs en taal....................................................................................................................3
2.1 Taalonderwijs...............................................................................................................................3
2.2 Het taalsysteem............................................................................................................................5
2.2.1 Functies van taal....................................................................................................................5
2.2.2 De verschillende niveaus van taal..........................................................................................6
Hst 3 Mondelinge taalvaardigheid..........................................................................................................7
3.1 Taalverwerving.............................................................................................................................7
3.1.1 Theorieën over taalverwerving..............................................................................................7
3.1.2 Eerstetaalverwerving.............................................................................................................7
3.1.3 Tweedetaalverwerving........................................................................................................10
3.2 Spreek- en luisterstrategieën......................................................................................................10
3.2.1 Spreekstrategieën................................................................................................................10
3.2.2 Luisterstrategieën................................................................................................................10
3.3 Spreek- en luisterdoelen.............................................................................................................11
3.4 Gesprekssoorten.........................................................................................................................12
Hst 4 Woordenschat.............................................................................................................................12
4.1 Het woordgeheugen...................................................................................................................12
4.2 Woordenschatverwerving..........................................................................................................13
4.3 Woordleerstrategieën................................................................................................................14
4.4 Soorten taalgebruik....................................................................................................................14
Hst 5 Beginnende geletterdheid...........................................................................................................15
5.1 Geletterdheid..............................................................................................................................15
Ontluikende geletterdheid............................................................................................................16
Beginnende geletterdheid............................................................................................................16
Gevorderde geletterdheid............................................................................................................16
5.2 Tussendoelen beginnende geletterdheid...................................................................................16
5.3 Ontwikkeling geletterdheid........................................................................................................16
5.3.1 spontane schrijfontwikkeling...............................................................................................16
5.3.2 Spontane leesontwikkeling..................................................................................................17
, 5.4 Auditieve vaardigheden..............................................................................................................19
5.5 Visuele vaardigheden.................................................................................................................19
5.6 Elementaire leeshandeling.........................................................................................................19
Hst 6 Voortgezet technisch lezen.........................................................................................................20
6.1 Theorieën over het leesproces...................................................................................................20
Bottum-upmodel..........................................................................................................................20
Top-downmodel...........................................................................................................................20
Interactief model..........................................................................................................................20
6.2 Strategieën technisch lezen........................................................................................................20
6.3 Voordrachtsaspecten..................................................................................................................21
6.5 Technisch lezen in de samenleving.............................................................................................21
6.5.2 Dyslexie................................................................................................................................21
Hst 7 Begrijpend lezen..........................................................................................................................21
7.1 Leesvaardigheden voor begrijpend lezen...................................................................................21
7.2 Leesstrategieën...........................................................................................................................23
7.3 Technieken voor informatieverwerking......................................................................................24
Hst 8 Stellen..........................................................................................................................................24
8.1 Functies van het schrijven..........................................................................................................24
8.2 Het schrijfproces.........................................................................................................................24
8.2.1 Schrijfstrategieën.................................................................................................................25
8.2.2 Stelvaardigheden.................................................................................................................25
Hst 9 Jeugdliteratuur............................................................................................................................26
9.1 Literaire genres...........................................................................................................................26
9.2 Functies van jeugdliteratuur.......................................................................................................27
9.3 Beoordelen van jeugdliteratuur..................................................................................................27
Hst 10 Taalbeschouwing.......................................................................................................................27
10.1 Het taalsysteem........................................................................................................................27
De verschillende niveaus van taal en onderdelen van de taalkunde............................................27
10.1.1 Fonologie...........................................................................................................................27
10.1.2 Morfologie.........................................................................................................................28
10.1.3 Syntaxis..............................................................................................................................28
10.1.4 Semantiek..........................................................................................................................30
10.1.5 Pragmatiek.........................................................................................................................31
10.1.6 Orthografie........................................................................................................................31
Hst 11 Spelling......................................................................................................................................31
11.2 Spellingprincipes van het Nederlands.......................................................................................31
11.3 Spellingstrategieën...................................................................................................................32
Bibliografie...........................................................................................................................................33
,Hst 1 De kennisbasis Nederlandse taal
1.1 De opzet van de kennisbasis
Er zijn 9 taaldomeinen:
1. Mondelinge taalvaardigheid
2. Woordenschat
3. Beginnende geletterdheid
4. Voortgezet technisch lezen
5. Begrijpend lezen
6. Stellen
7. Jeugdliteratuur
8. Taalbeschouwing
9. Spelling
Per domein zijn de belangrijkste kenniselementen beschreven aan de hand van vier invalshoeken:
1. De leerinhoud: Wat is de leerinhoud?
2. De domeindidactiek: Hoe wordt de leerinhoud onderwezen?
3. Het fundament: Wat is het fundament onder de leerinhoud?
4. Taaldidactiek en taalbeleid: Wat zijn de algemene taaldidactische principes?
De leerinhoud=
In de leerinhoud wordt beschreven wat de basisschoolleerling moet weten en kunnen in een bepaald
domein. Dat is onder meer vastgelegd in de kerndoelen en tussendoelen die je vindt op de tule.slo.nl
De domeindidactiek=
De manier waarop je de leerinhoud van een bepaald
domein aan kinderen onderwijst. Hier gaat het om de
vaardigheden die een leerkracht moet hebben om goed
onderwijs te kunnen geven in een bepaald taaldomein.
Het fundament=
Bij elk domein heb je bepaalde achtergrondkennis nodig,
het fundament. Welke theorieën zijn er bijvoorbeeld over
het leesproces of wat is er bekend over de meest efficiënte
manier om kinderen nieuwe woorden aan te leren?
Taaldidactiek en taalbeleid=
In de kennisbasis wordt aandacht besteed aan algemene taaldidactische principes. Dat zijn
verschillende manieren waarop je taalonderwijs kunt geven of hoe je als basisschool beleid kunt
ontwikkelen op het gebied van taal.
Hst 2 Taalonderwijs en taal
2.1 Taalonderwijs
Mondelinge taalvaardigheid=
Spreken, luisteren en het voeren van allerlei mondelinge gespreksvormen staat centraal. Het gaat
erom dat kinderen ervaring opdoen met bepaalde mondelinge taalvormen, zoals een discussie of een
, spreekbeurt en dat ze leren om bepaalde spreek- en luisterstrategieën te hanteren. Je leert kinderen
bijvoorbeeld hoe je een goede vraag stelt, hoe ze op elkaar kunnen reageren en hoe je iets uitlegt of
spannend vertelt.
Woordenschat=
Bij het domein woordenschat gaat het om het aanleren van de betekenis van nieuwe woorden,
uitdrukkingen, zegswijzen en spreekwoorden. Ook willen we kinderen strategieën leren om achter de
betekenis van onbekende woorden te komen. De ontwikkeling van de woordenschat hangt nauw
samen met de mondelinge taalontwikkeling. Door het leren van nieuwe woorden ontwikkelen
kinderen ook hun spreek- en luistervaardigheid.
Beginnende geletterdheid=
Onder geletterdheid verstaan we het vermogen om schriftelijke taal te begrijpen en te gebruiken. in
de ontwikkeling van de geletterdheid worden drie stadia onderscheiden: ontluikende geletterdheid,
beginnende geletterdheid en gevorderde geletterdheid.
Ontluikende geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid in de voorschoolse periode van nul tot vier jaar.
Beginnende geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid in de groepen 1 t/m 3.
Gevorderde geletterdheid=
De ontwikkeling van de geletterdheid na groep 3.
Aanvankelijk lezen is het leren lezen in groep 3.
Voorgezet lezen is het leesonderwijs na groep 3.
Voortgezet technisch lezen=
Bij het technisch lezen gaat het om het ontcijferen van de letters en het hardop lezen van woorden,
maar er wordt ook aandacht besteed aan efficiënte leesstrategieën. Het doel van het voortgezet
technisch lezen is de vaardigheid van het decoderen van teksten te vergroten. Het gaat dus alleen
om het vlot en nauwkeurig kunnen lezen van de tekst, niet om het begrijpen van wat je leest.
Begrijpend lezen=
Bij begrijpend lezen gaat het om het begrijpen van de tekst, het achterhalen van de bedoeling. Je
kunt erachter komen of een kind een tekst begrepen heeft door het stellen van allerlei vragen over
de betekenis van woorden en uitdrukkingen, de verbanden in een tekst of de bedoeling van de
schrijver.
Stellen=
Bij stellen gaat het om het schrijven van teksten. Kinderen moeten hun gedachten, ervaringen en
waarnemingen kunnen weergeven in de vorm van verschillende soorten teksten. Ze moeten weten
hoe je te werk kunt gaan bij het schrijven en wat de regels en kenmerken zijn van de belangrijkste
tekstsoorten.
Jeugdliteratuur=
Het gaat om jeugdboeken in ruime zin en omvat zowel informatieve boeken als fictie. Onderwijs in
jeugdliteratuur heeft tot doel om de kinderen in aanraking te brengen met verschillende literaire
genres, hun literaire smaak te ontwikkelen en ze te laten genieten van het lezen van jeugdboeken.
Op die manier hopen we leerlingen te motiveren tot zelfstandig lezen.
Naast het begrip jeugdliteratuur gebruiken we ook wel begrippen als belevend lezen, waarderend
lezen of leesbevordering.
