Voorwoord
Als student aan de lerarenopleiding aardrijkskunde heb ik altijd een grote interesse gehad in
het onderwerp van overstromingsrisico’s in relatie tot het onderwijs. Het is dan ook met veel
enthousiasme dat ik deze scritpie presenteer, die zich richt op het
overstromingsrisicobewustzijn van leerlingen uit de derde klas en het onderzoek ‘dry feet in
the polder?’ reproduceert.
Graag wil ik mijn dank uitspreken aan de heer Adwin Bosschaart, die mij tijdens het
onderzoeksproces heeft begeleid. Daarbij wil ik graag Het Saenredam en Het Zaanlands
Lyceum bedanken voor het meewerken aan dit onderzoek.
Ik wens u veel plezier bij het lezen.
Justin Caldenhove
Amsterdam, 24 april 2023
,Samenvatting
In de praktijk blijkt dat leerlingen nauwelijks op de hoogte zijn van de oorzaken van
overstromingen en de gevolgen hiervan evenmin. In 2010 is dit reeds onderzocht, waarbij
bleek dat leerlingen een laag overstromingsrisicobewustzijn hadden. Dit heeft ertoe geleid
dat er wederom onderzoek is gedaan naar het overstromingsrisicobewustzijn bij leerlingen
uit de derde klas en welke factoren hierop van invloed zijn, om een vergelijking te kunnen
maken. Uiteindelijk is er gezocht naar wat mogelijke verklaring kunnen zijn voor het verschil.
Middels een reeds bestaande enquête van het onderzoek dry feet in the polder? uit 2010,
waarbij is ingegaan op de variabelen risicobewustzijn, angst, vertrouwen en signalen, zijn de
gegevens opgehaald. Dit is gebeurd op twee scholen in de Zaanstreek. Vervolgens is een
statistische analyse uitgevoerd op de resultaten (n=211).
Hieruit is gekomen dat de mate waarin leerlingen zich bedreigd voelen door overstromingen
lager uitvalt dan het zich bedreigd voelen door klimaatverandering. Zij leggen de link tussen
overstromingen en klimaatverandering niet, dit komt overeen met het onderzoek uit 2010,
waarbij dit ook niet gebeurde. In het denken over oversromingsrisico’s is de algemene en
persoonlijke blootstelling laag en ook lager dan in 2010. Echter is het verschil tussen
persoonlijk blootstelling en algemene blootstelling aan overstromingen nagenoeg hetzelfde.
Dit laat zien dat er dus nog steeds sprake is van psychologische distantie. In het kader van
kennis kan gesteld worden dat het kennisniveau dratisch is afgenomen en zelfs is gehalveerd
ten opzichte van 2010. Toen scoorde leerlingen op de lokale en algemene kennisvragen
gemiddeld een 4.9, waar dit nu gemiddeld een 2.5 is. Over het algemeen scoren zij ook op de
andere variabelen lager.
Uit de regressie en correlatie analyse blijkt dat er verschillende factoren van invloed zijn op
het overstromingsrisicobewustzijn. Deze analyses laten zien dat de rol van angst lager uitvalt
en de rol van lokale kennis niet meer aanwezig is ten opzichte van het onderzoek uit 2010.
Anderzijds is vertrouwen wel een beïnvloedende factor geworden en heeft deze factor nu de
sterkste invloed op het overstromingsrisicobewustzijn. Ook de invloed van
omgevingssignalen is toegenomen. Naast kennis, waarover eerder is geschreven, scoren de
leerlingen op de andere variabelen over het algemeen ook lager. Dit maakt dat er
geconcludeerd kan worden dat leerlingen een lager overstromingsrisicobewustzijn hebben
dan dat dit in 2010 het geval was. Dit overstromingsrisicobewustzijn wordt beïnvloed door
angst, omgevingssignalen en vertrouwen in maatregelen.
,Inhoudsopgave
Voorwoord.................................................................................................................................................... 0
Samenvatting................................................................................................................................................. 1
1 Probleemstelling......................................................................................................................................... 4
1.1 Onderzoekscontext.........................................................................................................................................4
1.2 Aanleiding.......................................................................................................................................................4
1.3 Doelstelling.....................................................................................................................................................5
2 Theoretisch kader....................................................................................................................................... 6
2.1 Overstromingsrisico bewustzijn.....................................................................................................................6
2.2 Psychologische factoren.................................................................................................................................7
2.2.1 Emotie.....................................................................................................................................................7
2.2.2 Vertrouwen.............................................................................................................................................7
2.3 Sociologische of maatschappelijke factoren..................................................................................................8
2.3.1 Mythe van de droge voeten...................................................................................................................8
2.3.2 Sociale invloed........................................................................................................................................8
2.3.3 Invloed van de media..............................................................................................................................9
2.3.4 Kennis......................................................................................................................................................9
2.4 Factoren die een rol spelen bij het risicobewustzijn van jongeren...............................................................10
3 Onderzoeksvragen.................................................................................................................................... 12
3.1 Hoofdvraag...................................................................................................................................................12
3.2 Deelvragen...................................................................................................................................................12
4 Methodologie........................................................................................................................................... 13
4.1 Typering van het onderzoek.........................................................................................................................13
4.2 Deelnemers...................................................................................................................................................13
4.3 Onderzoeksinstrumenten.............................................................................................................................13
4.3.1 Metingen: risicobewustzijn, angst, vertrouwen en signalen................................................................14
4.3.2 Metingen: kennis..................................................................................................................................14
4.4 Dataverzameling, dataverwerking en data-analyse....................................................................................15
4.4.1 Vastellen variabelen.............................................................................................................................15
4.4.2 Analyse van beinvloedende factoren...................................................................................................15
4.5 Validiteit en betrouwbaarheid.....................................................................................................................16
5 Resultaten................................................................................................................................................ 17
5.1 Denken over algemene gevaren...................................................................................................................17
5.2 Denken over overstromingsrisico’s..............................................................................................................18
5.3 Vergelijking denken dry feet in the polder?.................................................................................................18
5.4 Factoren die het overstromingsrisicobewustzijn beïnvloeden.....................................................................20
5.5 Vergelijking van factoren die het overstromingsrisicobewustzijn beïnvloeden...........................................21
5.6 Vergelijking tussen scholen..........................................................................................................................21
, 6 Discussie................................................................................................................................................... 23
6.1.1 De verschillen in overstromingsrisicobewustzijn tussen 2010 en 2022...............................................23
6.1.2 De verschillen in risicogerelateerde variabelen...................................................................................23
6.1.3 De factoren die het risicobewustzijn verklaren, verschillen tussen 2010 en 2022..............................24
6.1.4 De twee scholen vergeleken.................................................................................................................25
7 Conclusie.................................................................................................................................................. 27
7.1 Conclusie deelvragen....................................................................................................................................27
7.1.1 Wat wordt er verstaan onder overstromingsrisicobewustzijn en welke factoren beïnvloeden dit
bewustzijn?....................................................................................................................................................27
7.1.2 Hoe denken leerlingen op de onderzochte scholen over overstromingen in Nederland en hun eigen
omgeving?......................................................................................................................................................27
7.1.3 Wat weten leerlingen over overstromingen in Nederland en hun eigen omgeving?..........................27
7.1.4 In welke mate is het denken van leerlingen in Noord-Holland anno 2022 veranderd t.o.v. 2010?....28
7.1.5 In welke mate verschilt het denken van leerlingen over overstromingen tussen de twee scholen in
Noord-Holland?.............................................................................................................................................28
7.2 Conclusie hoofdvraag...................................................................................................................................28
8 Aanbevelingen.......................................................................................................................................... 30
8.1 Aanbeveling onderwijspraktijk.....................................................................................................................30
8.2 Methodologische aanbevelingen.................................................................................................................30
9 Reflectie.................................................................................................................................................... 32
10 Bibliografie.............................................................................................................................................. 33
Bijlage 1 Enquête......................................................................................................................34
Bijlage 2 Vergelijkingstabel kennisvragen.................................................................................43
Als student aan de lerarenopleiding aardrijkskunde heb ik altijd een grote interesse gehad in
het onderwerp van overstromingsrisico’s in relatie tot het onderwijs. Het is dan ook met veel
enthousiasme dat ik deze scritpie presenteer, die zich richt op het
overstromingsrisicobewustzijn van leerlingen uit de derde klas en het onderzoek ‘dry feet in
the polder?’ reproduceert.
Graag wil ik mijn dank uitspreken aan de heer Adwin Bosschaart, die mij tijdens het
onderzoeksproces heeft begeleid. Daarbij wil ik graag Het Saenredam en Het Zaanlands
Lyceum bedanken voor het meewerken aan dit onderzoek.
Ik wens u veel plezier bij het lezen.
Justin Caldenhove
Amsterdam, 24 april 2023
,Samenvatting
In de praktijk blijkt dat leerlingen nauwelijks op de hoogte zijn van de oorzaken van
overstromingen en de gevolgen hiervan evenmin. In 2010 is dit reeds onderzocht, waarbij
bleek dat leerlingen een laag overstromingsrisicobewustzijn hadden. Dit heeft ertoe geleid
dat er wederom onderzoek is gedaan naar het overstromingsrisicobewustzijn bij leerlingen
uit de derde klas en welke factoren hierop van invloed zijn, om een vergelijking te kunnen
maken. Uiteindelijk is er gezocht naar wat mogelijke verklaring kunnen zijn voor het verschil.
Middels een reeds bestaande enquête van het onderzoek dry feet in the polder? uit 2010,
waarbij is ingegaan op de variabelen risicobewustzijn, angst, vertrouwen en signalen, zijn de
gegevens opgehaald. Dit is gebeurd op twee scholen in de Zaanstreek. Vervolgens is een
statistische analyse uitgevoerd op de resultaten (n=211).
Hieruit is gekomen dat de mate waarin leerlingen zich bedreigd voelen door overstromingen
lager uitvalt dan het zich bedreigd voelen door klimaatverandering. Zij leggen de link tussen
overstromingen en klimaatverandering niet, dit komt overeen met het onderzoek uit 2010,
waarbij dit ook niet gebeurde. In het denken over oversromingsrisico’s is de algemene en
persoonlijke blootstelling laag en ook lager dan in 2010. Echter is het verschil tussen
persoonlijk blootstelling en algemene blootstelling aan overstromingen nagenoeg hetzelfde.
Dit laat zien dat er dus nog steeds sprake is van psychologische distantie. In het kader van
kennis kan gesteld worden dat het kennisniveau dratisch is afgenomen en zelfs is gehalveerd
ten opzichte van 2010. Toen scoorde leerlingen op de lokale en algemene kennisvragen
gemiddeld een 4.9, waar dit nu gemiddeld een 2.5 is. Over het algemeen scoren zij ook op de
andere variabelen lager.
Uit de regressie en correlatie analyse blijkt dat er verschillende factoren van invloed zijn op
het overstromingsrisicobewustzijn. Deze analyses laten zien dat de rol van angst lager uitvalt
en de rol van lokale kennis niet meer aanwezig is ten opzichte van het onderzoek uit 2010.
Anderzijds is vertrouwen wel een beïnvloedende factor geworden en heeft deze factor nu de
sterkste invloed op het overstromingsrisicobewustzijn. Ook de invloed van
omgevingssignalen is toegenomen. Naast kennis, waarover eerder is geschreven, scoren de
leerlingen op de andere variabelen over het algemeen ook lager. Dit maakt dat er
geconcludeerd kan worden dat leerlingen een lager overstromingsrisicobewustzijn hebben
dan dat dit in 2010 het geval was. Dit overstromingsrisicobewustzijn wordt beïnvloed door
angst, omgevingssignalen en vertrouwen in maatregelen.
,Inhoudsopgave
Voorwoord.................................................................................................................................................... 0
Samenvatting................................................................................................................................................. 1
1 Probleemstelling......................................................................................................................................... 4
1.1 Onderzoekscontext.........................................................................................................................................4
1.2 Aanleiding.......................................................................................................................................................4
1.3 Doelstelling.....................................................................................................................................................5
2 Theoretisch kader....................................................................................................................................... 6
2.1 Overstromingsrisico bewustzijn.....................................................................................................................6
2.2 Psychologische factoren.................................................................................................................................7
2.2.1 Emotie.....................................................................................................................................................7
2.2.2 Vertrouwen.............................................................................................................................................7
2.3 Sociologische of maatschappelijke factoren..................................................................................................8
2.3.1 Mythe van de droge voeten...................................................................................................................8
2.3.2 Sociale invloed........................................................................................................................................8
2.3.3 Invloed van de media..............................................................................................................................9
2.3.4 Kennis......................................................................................................................................................9
2.4 Factoren die een rol spelen bij het risicobewustzijn van jongeren...............................................................10
3 Onderzoeksvragen.................................................................................................................................... 12
3.1 Hoofdvraag...................................................................................................................................................12
3.2 Deelvragen...................................................................................................................................................12
4 Methodologie........................................................................................................................................... 13
4.1 Typering van het onderzoek.........................................................................................................................13
4.2 Deelnemers...................................................................................................................................................13
4.3 Onderzoeksinstrumenten.............................................................................................................................13
4.3.1 Metingen: risicobewustzijn, angst, vertrouwen en signalen................................................................14
4.3.2 Metingen: kennis..................................................................................................................................14
4.4 Dataverzameling, dataverwerking en data-analyse....................................................................................15
4.4.1 Vastellen variabelen.............................................................................................................................15
4.4.2 Analyse van beinvloedende factoren...................................................................................................15
4.5 Validiteit en betrouwbaarheid.....................................................................................................................16
5 Resultaten................................................................................................................................................ 17
5.1 Denken over algemene gevaren...................................................................................................................17
5.2 Denken over overstromingsrisico’s..............................................................................................................18
5.3 Vergelijking denken dry feet in the polder?.................................................................................................18
5.4 Factoren die het overstromingsrisicobewustzijn beïnvloeden.....................................................................20
5.5 Vergelijking van factoren die het overstromingsrisicobewustzijn beïnvloeden...........................................21
5.6 Vergelijking tussen scholen..........................................................................................................................21
, 6 Discussie................................................................................................................................................... 23
6.1.1 De verschillen in overstromingsrisicobewustzijn tussen 2010 en 2022...............................................23
6.1.2 De verschillen in risicogerelateerde variabelen...................................................................................23
6.1.3 De factoren die het risicobewustzijn verklaren, verschillen tussen 2010 en 2022..............................24
6.1.4 De twee scholen vergeleken.................................................................................................................25
7 Conclusie.................................................................................................................................................. 27
7.1 Conclusie deelvragen....................................................................................................................................27
7.1.1 Wat wordt er verstaan onder overstromingsrisicobewustzijn en welke factoren beïnvloeden dit
bewustzijn?....................................................................................................................................................27
7.1.2 Hoe denken leerlingen op de onderzochte scholen over overstromingen in Nederland en hun eigen
omgeving?......................................................................................................................................................27
7.1.3 Wat weten leerlingen over overstromingen in Nederland en hun eigen omgeving?..........................27
7.1.4 In welke mate is het denken van leerlingen in Noord-Holland anno 2022 veranderd t.o.v. 2010?....28
7.1.5 In welke mate verschilt het denken van leerlingen over overstromingen tussen de twee scholen in
Noord-Holland?.............................................................................................................................................28
7.2 Conclusie hoofdvraag...................................................................................................................................28
8 Aanbevelingen.......................................................................................................................................... 30
8.1 Aanbeveling onderwijspraktijk.....................................................................................................................30
8.2 Methodologische aanbevelingen.................................................................................................................30
9 Reflectie.................................................................................................................................................... 32
10 Bibliografie.............................................................................................................................................. 33
Bijlage 1 Enquête......................................................................................................................34
Bijlage 2 Vergelijkingstabel kennisvragen.................................................................................43
