Hoofdstuk 1: De aarde als een ronddraaiende planeet
p.38 De vorm van de aarde
De aarde is bijna een bol, draait rond in de ruimte.
Ø evenaar: 12 756 km
Ø polen: 12 714 km
De aarde bolt iets uit door het ronddraaien rond haar as.
Ongeveer 0,3%, dus een afgeplatte ellips.
Eigenlijk een geode, een reverentie-oppervlak,
Gebaseerd op de aantrekking van de zwaartekracht.
p.39 De rotatie van de aarde
Een zonnedag is één complete rotatie, verdeeld in 24 uur.
De polen zijn de gebieden aan de uiteinden van de denkbeeldige as door de aarde. De rotatie van de
aarde is tegen de klok in.
p.40 Milieueffecten door de draaiing van de aarde
- Dag/nachtcyclus zet ook de temperatuurcyclus in werking.
- Coriolis-effect; de richting van grote bewegingen van atmosfeer en oceanen wordt door de
draaiing van de aarde afgebogen (H5).
- Getijden kennen we door het draaien van de aarde, gecombineerd met de aantrekkingskracht van
de maan.
Geografisch rooster
Door de bolling van de aarde is het onmogelijk een projectie op een rechthoekig rooster te maken,
daarom een geografisch rooster; denkbeeldige cirkels (parallellen en meridianen).
Parallellen (latitudes) verdelen de globe in ringen waarvan de grootste de evenaar is.
Meridianen (longitudes) verdelen de globe van pool tot pool, zijn halve cirkels over de polen.
Beide zijn oneindig in aantal, elk punt op aarde heeft een unieke combinatie.
De evenaar is de grootste parallel, exact tussen de beide polen, alle andere parallellen zijn kleiner.
p. 41 Breedtegraad (latitude) en Lengtegraad (longitude)
Breedtegraad van een parallel is de hoek tussen een punt op een parallel en een punt op de evenaar
op dezelfde meridiaan, gemeten vanaf het midden van de aarde.
Lengtegraad van een meridiaan is de hoek tussen een punt op die meridiaan en een punt op de 00
meridiaan op de evenaar, gemeten vanaf het midden van de aarde.
De evenaar verdeelt de aarde in een Noordelijk en een
Zuidelijk halfrond. Paralellen lopen van 00 - 900 (N of Z),
Meridianen meten we (O of W) t.o.v. de nulmeridiaan /
referentiemeridiaan; Greenwich, en lopen van 00 – 1800.
p.42
Een minuut is 1/60 graad, een seconde 1/60 minuut of
1/3600 graad.
41027’41” (minuten en seconden) schrijven we nu ook als
41.46140 (decimale notatie).
1
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
,10 (breedtegraad) = 111 km. 10 (lengtegraad) verschilt uiteraard tussen evenaar en de polen. Op 600,
de helft, is deze afstand 55,5 km.
Een derde as bestaat er voor de exacte locatie; de hoogte (altitude), gemeten vanaf zeeniveau of
vanaf het centrum van de aarde.
P43. Kaart projecties
Het is door de eeuwen heen lastig gebleken projecties van de wereldkaart te maken; bol – vlak…
Gerardus Mercator (16e eeuw, België) bedacht één die we nog steeds vaak gebruiken.
1. De poolprojectie – Noord- of Zuidpool gecentreerd. Meridianen zijn rechte lijnen (spaken)
die uitstrekken naar alle kanten. Parallellen zijn cirkels om de pool. De buitenste cirkel is de
evenaar. Voordeel; echte vormen van landen. Nadeel; alles lijkt groter naarmate je de
evenaar nadert.
2. Mercatorprojectie; rechthoekig rooster, de afstanden tussen de parallellen neemt toe in de
richting van de polen, op ongeveer 800 wordt de kaart afgesneden. Het doel van Mercator;
een kaart maken waarop zeelui hun reis kunnen uitstippelen. Een rechte lijn op de kaart is
een rechte kompasrichting.
Voordeel; constante kompasrichting en je kunt er prima de windrichtingen mee bepalen.
Altijd gekozen als weerkaart, windkaart of luchtdrukkaart. Nadeel; twee punten verbinden
met een lijn geeft niet altijd de juiste, kortste route.
3. Conforme- gelijke gebiedenkaart; de vormen worden correct weergegeven.
Winkel Tripel projectie; (Oswal Winkel, Duitsland) minimaliseert vervorming in vorm en
grootte. Mercator toont de vorm van Australië correct, maar Winkel Tripel toont de
omgeving van Australië meer accuraat.
Voordeel; Tripel (triplet – minimaliseren van vervorming van grootte, afstand en richting).
Geschikt voor wereldkaarten, klimaatkaarten, grondsoorten, vegetatie en dergelijke.
Nadeel; noch de grootte, noch de vorm is perfect. Aan de randen wordt de vervorming
groter.
p.46 Wereldwijde tijd
Lang geleden besloten; een zonnedag = 24 uur. (Zonnemiddag is hoogste punt). De tijd is vastgesteld
op lengtegraad. 3600 : 24 = 150 per uur.
2
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
, p.47 Standaard tijd; vereenvoudigd de wereldwijde tijd.
Verdeelt de wereld in tijdzones. Elke tijdzone houdt de tijd aan van een standaard meridiaan uit die
zone op ongeveer 15 graden van elkaar (= ongeveer 1 uur).
P.48: Wereld Tijd Zones
Meeste tijdzones in Rusland (11) maar die gebruikt er 8. China heeft er 5, maar gebruikt er 1.
Sommige landen, zoals India en Iran, gebruiken een halve tijdzone (30 of 90 min van de buren…)
+ 3 uur = drie uur voor op Greenwich, -7 = zeven uur na Greenwich.
p. 49 Internationale Datum Grens
Aan de westkant van de 1800 meridiaan is het een dag later dan aan de oostkant, we noemen deze
meridiaan de Internationale Datumgrens. Wanneer je deze meridiaan passeert op reis, moet je de
datum aanpassen, de kalender mag vooruit wanneer je westwaarts reist, oostwaarts moet hij terug.
Daglicht besparende tijd; De klok vooruit zetten voor een deel van het jaar. Bij ons; zomertijd, van de
laatste zondag in maart tot de laatste zondag in oktober. Bedacht voor het toevoegen van daglicht
aan de werkdag, besparen van energie en reduceren van criminaliteit en verkeersongevallen. Nu ook
als voordeel de extra winkeltijd en de recreatietijd bij daglicht.
Precieze tijd
Atomische klok, de universele standaardtijd, niet gerelateerd aan de stand van de aarde t.o.v. de zon,
maar aan de frequentie van microgolven van Cesiumatomen bij een temperatuur van (bijna) het
absolute nulpunt.
UTC (Coördinated Universal Time) = 86 400 sec = 24 uur)
p. 50 De rotatie van de aarde rond de zon.
Eén rondgang van de aarde rond de zon duurt 365,242 dagen, dus een kwart-dag langer dan een jaar,
gecompenseerd door de schrikkeldag; 29 februari, eens in de vier jaar.
3
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
p.38 De vorm van de aarde
De aarde is bijna een bol, draait rond in de ruimte.
Ø evenaar: 12 756 km
Ø polen: 12 714 km
De aarde bolt iets uit door het ronddraaien rond haar as.
Ongeveer 0,3%, dus een afgeplatte ellips.
Eigenlijk een geode, een reverentie-oppervlak,
Gebaseerd op de aantrekking van de zwaartekracht.
p.39 De rotatie van de aarde
Een zonnedag is één complete rotatie, verdeeld in 24 uur.
De polen zijn de gebieden aan de uiteinden van de denkbeeldige as door de aarde. De rotatie van de
aarde is tegen de klok in.
p.40 Milieueffecten door de draaiing van de aarde
- Dag/nachtcyclus zet ook de temperatuurcyclus in werking.
- Coriolis-effect; de richting van grote bewegingen van atmosfeer en oceanen wordt door de
draaiing van de aarde afgebogen (H5).
- Getijden kennen we door het draaien van de aarde, gecombineerd met de aantrekkingskracht van
de maan.
Geografisch rooster
Door de bolling van de aarde is het onmogelijk een projectie op een rechthoekig rooster te maken,
daarom een geografisch rooster; denkbeeldige cirkels (parallellen en meridianen).
Parallellen (latitudes) verdelen de globe in ringen waarvan de grootste de evenaar is.
Meridianen (longitudes) verdelen de globe van pool tot pool, zijn halve cirkels over de polen.
Beide zijn oneindig in aantal, elk punt op aarde heeft een unieke combinatie.
De evenaar is de grootste parallel, exact tussen de beide polen, alle andere parallellen zijn kleiner.
p. 41 Breedtegraad (latitude) en Lengtegraad (longitude)
Breedtegraad van een parallel is de hoek tussen een punt op een parallel en een punt op de evenaar
op dezelfde meridiaan, gemeten vanaf het midden van de aarde.
Lengtegraad van een meridiaan is de hoek tussen een punt op die meridiaan en een punt op de 00
meridiaan op de evenaar, gemeten vanaf het midden van de aarde.
De evenaar verdeelt de aarde in een Noordelijk en een
Zuidelijk halfrond. Paralellen lopen van 00 - 900 (N of Z),
Meridianen meten we (O of W) t.o.v. de nulmeridiaan /
referentiemeridiaan; Greenwich, en lopen van 00 – 1800.
p.42
Een minuut is 1/60 graad, een seconde 1/60 minuut of
1/3600 graad.
41027’41” (minuten en seconden) schrijven we nu ook als
41.46140 (decimale notatie).
1
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
,10 (breedtegraad) = 111 km. 10 (lengtegraad) verschilt uiteraard tussen evenaar en de polen. Op 600,
de helft, is deze afstand 55,5 km.
Een derde as bestaat er voor de exacte locatie; de hoogte (altitude), gemeten vanaf zeeniveau of
vanaf het centrum van de aarde.
P43. Kaart projecties
Het is door de eeuwen heen lastig gebleken projecties van de wereldkaart te maken; bol – vlak…
Gerardus Mercator (16e eeuw, België) bedacht één die we nog steeds vaak gebruiken.
1. De poolprojectie – Noord- of Zuidpool gecentreerd. Meridianen zijn rechte lijnen (spaken)
die uitstrekken naar alle kanten. Parallellen zijn cirkels om de pool. De buitenste cirkel is de
evenaar. Voordeel; echte vormen van landen. Nadeel; alles lijkt groter naarmate je de
evenaar nadert.
2. Mercatorprojectie; rechthoekig rooster, de afstanden tussen de parallellen neemt toe in de
richting van de polen, op ongeveer 800 wordt de kaart afgesneden. Het doel van Mercator;
een kaart maken waarop zeelui hun reis kunnen uitstippelen. Een rechte lijn op de kaart is
een rechte kompasrichting.
Voordeel; constante kompasrichting en je kunt er prima de windrichtingen mee bepalen.
Altijd gekozen als weerkaart, windkaart of luchtdrukkaart. Nadeel; twee punten verbinden
met een lijn geeft niet altijd de juiste, kortste route.
3. Conforme- gelijke gebiedenkaart; de vormen worden correct weergegeven.
Winkel Tripel projectie; (Oswal Winkel, Duitsland) minimaliseert vervorming in vorm en
grootte. Mercator toont de vorm van Australië correct, maar Winkel Tripel toont de
omgeving van Australië meer accuraat.
Voordeel; Tripel (triplet – minimaliseren van vervorming van grootte, afstand en richting).
Geschikt voor wereldkaarten, klimaatkaarten, grondsoorten, vegetatie en dergelijke.
Nadeel; noch de grootte, noch de vorm is perfect. Aan de randen wordt de vervorming
groter.
p.46 Wereldwijde tijd
Lang geleden besloten; een zonnedag = 24 uur. (Zonnemiddag is hoogste punt). De tijd is vastgesteld
op lengtegraad. 3600 : 24 = 150 per uur.
2
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
, p.47 Standaard tijd; vereenvoudigd de wereldwijde tijd.
Verdeelt de wereld in tijdzones. Elke tijdzone houdt de tijd aan van een standaard meridiaan uit die
zone op ongeveer 15 graden van elkaar (= ongeveer 1 uur).
P.48: Wereld Tijd Zones
Meeste tijdzones in Rusland (11) maar die gebruikt er 8. China heeft er 5, maar gebruikt er 1.
Sommige landen, zoals India en Iran, gebruiken een halve tijdzone (30 of 90 min van de buren…)
+ 3 uur = drie uur voor op Greenwich, -7 = zeven uur na Greenwich.
p. 49 Internationale Datum Grens
Aan de westkant van de 1800 meridiaan is het een dag later dan aan de oostkant, we noemen deze
meridiaan de Internationale Datumgrens. Wanneer je deze meridiaan passeert op reis, moet je de
datum aanpassen, de kalender mag vooruit wanneer je westwaarts reist, oostwaarts moet hij terug.
Daglicht besparende tijd; De klok vooruit zetten voor een deel van het jaar. Bij ons; zomertijd, van de
laatste zondag in maart tot de laatste zondag in oktober. Bedacht voor het toevoegen van daglicht
aan de werkdag, besparen van energie en reduceren van criminaliteit en verkeersongevallen. Nu ook
als voordeel de extra winkeltijd en de recreatietijd bij daglicht.
Precieze tijd
Atomische klok, de universele standaardtijd, niet gerelateerd aan de stand van de aarde t.o.v. de zon,
maar aan de frequentie van microgolven van Cesiumatomen bij een temperatuur van (bijna) het
absolute nulpunt.
UTC (Coördinated Universal Time) = 86 400 sec = 24 uur)
p. 50 De rotatie van de aarde rond de zon.
Eén rondgang van de aarde rond de zon duurt 365,242 dagen, dus een kwart-dag langer dan een jaar,
gecompenseerd door de schrikkeldag; 29 februari, eens in de vier jaar.
3
Fysische Geografie Samenvatting H1 De aarde als ronddraaiende planeet
