Samenvatting Juridische wegwijzer archieven en musea online
Openbaar maken en verveelvoudigen (of kopiëren) zijn de activiteiten die worden bestreken door
de Auteurswet. Denk aan gedigitaliseerde kopieën en openbaarmaking via internet, CD-Rom,
tentoonstellingscatalogi, radio of televisie. Hebben we te maken met een origineel werk, dan heeft
de maker daarop auteursrecht en moet men hem4 in principe vooraf toestemming vragen voor het
verveelvoudigen en/of openbaar maken van zijn werk. Hierop bestaan echter uitzonderingen, die
de wet ‘beperkingen’ noemt
In 2004 is deze regelgeving in de Nederlandse Auteurswet geïmplementeerd.
Opmerkelijk is dat de Archiefwet het auteursrecht niet noemt, misschien omdat deze wet
hoofdzakelijk gaat over overheidsarchieven, waarop de overheid in de regel geen auteursrecht kan
uitoefenen
Zo wordt het ter inzage bieden van archiefmateriaal en het tentoonstellen van objecten zoals
archieven en musea dit vanouds doen, traditioneel vrijgelaten door het auteursrecht.12 Juristen
spreken van ‘het aanbieden voor raadpleging ter plaatse’.
Zodra archieven en musea beschermd materiaal uit hun collectie echter digitaal openbaar gaan
maken, komt de Auteurswet in het geding.
Een creatie is auteursrechtelijk beschermd als ze oorspronkelijk is, ofwel origineel. Aan het
criterium van oorspronkelijkheid is door de Hoge Raad (de hoogste rechterlijke instantie van ons
land) als volgt invulling gegeven: de schepping moet een eigen oorspronkelijk karakter hebben en
het persoonlijk stempel van de maker, dragen, Of een werk inderdaad oorspronkelijk is, is bij
meningsverschillen uiteindelijk ter beoordeling aan de rechter.
Het centrale artikel 1 van de Auteurswet definieert het auteursrecht als: Het uitsluitend recht van de
maker van een werk (…), of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te
verveelvoudigen, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld.
Synoniem voor verveelvoudigen is kopiëren of reproduceren, denk aan (digitale) kopieën gemaakt
met een computer of een kopieerapparaat, of de productie van CD-Roms. Onder openbaar maken
wordt onder meer verstaan: publiceren op internet/uploaden, verspreiden van stoffelijke
exemplaren, tentoonstellen, uitzenden op radio of televisie.
Samen worden het verveelvoudigings- en openbaarmakingsrecht de exploitatierechten genoemd,
omdat ze de rechthebbende de mogelijkheid bieden een vergoeding (licentievergoeding of royalty)
te eisen in ruil voor zijn toestemming voor de verveelvoudiging en/of openbaarmaking van zijn
werk. Het principe van het auteursrecht is dat men steeds vooraf toestemming voor
verveelvoudiging en openbaarmaking nodig heeft van de rechthebbende.
Echter, in een aantal gevallen is géén toestemming vooraf nodig en kan het werk gratis worden
gebruikt. Dat is het geval als een erfgoedinstelling een beroep kan doen op de wettelijke
beperkingen uit de Auteurswet.
Naast de exploitatierechten beschikt de auteursrechthebbende ook over persoonlijkheidsrechten
(of morele rechten). Die geven hem het recht op vermelding van zijn naam en van de titel van zijn
werk, en ook het recht zich te verzetten tegen wijziging, verminking of andere aantasting van zijn
werk.
Tegen fysieke verminking of andere aantasting (zoals afbeelding van zijn werk op een racistische
website) kan hij protesteren als er schade zou kunnen worden toegebracht aan zijn eer of goede
naam. Ook als een ander het werk mag gebruiken op basis van een wettelijke beperking,21 moet
hij de persoonlijkheidsrechten steeds respecteren. De persoonlijkheidsrechten zijn niet
overdraagbaar; ze blijven bij de maker, ook bij overdracht van de exploitatierechten
Openbaar maken en verveelvoudigen (of kopiëren) zijn de activiteiten die worden bestreken door
de Auteurswet. Denk aan gedigitaliseerde kopieën en openbaarmaking via internet, CD-Rom,
tentoonstellingscatalogi, radio of televisie. Hebben we te maken met een origineel werk, dan heeft
de maker daarop auteursrecht en moet men hem4 in principe vooraf toestemming vragen voor het
verveelvoudigen en/of openbaar maken van zijn werk. Hierop bestaan echter uitzonderingen, die
de wet ‘beperkingen’ noemt
In 2004 is deze regelgeving in de Nederlandse Auteurswet geïmplementeerd.
Opmerkelijk is dat de Archiefwet het auteursrecht niet noemt, misschien omdat deze wet
hoofdzakelijk gaat over overheidsarchieven, waarop de overheid in de regel geen auteursrecht kan
uitoefenen
Zo wordt het ter inzage bieden van archiefmateriaal en het tentoonstellen van objecten zoals
archieven en musea dit vanouds doen, traditioneel vrijgelaten door het auteursrecht.12 Juristen
spreken van ‘het aanbieden voor raadpleging ter plaatse’.
Zodra archieven en musea beschermd materiaal uit hun collectie echter digitaal openbaar gaan
maken, komt de Auteurswet in het geding.
Een creatie is auteursrechtelijk beschermd als ze oorspronkelijk is, ofwel origineel. Aan het
criterium van oorspronkelijkheid is door de Hoge Raad (de hoogste rechterlijke instantie van ons
land) als volgt invulling gegeven: de schepping moet een eigen oorspronkelijk karakter hebben en
het persoonlijk stempel van de maker, dragen, Of een werk inderdaad oorspronkelijk is, is bij
meningsverschillen uiteindelijk ter beoordeling aan de rechter.
Het centrale artikel 1 van de Auteurswet definieert het auteursrecht als: Het uitsluitend recht van de
maker van een werk (…), of van diens rechtverkrijgenden, om dit openbaar te maken en te
verveelvoudigen, behoudens de beperkingen bij de wet gesteld.
Synoniem voor verveelvoudigen is kopiëren of reproduceren, denk aan (digitale) kopieën gemaakt
met een computer of een kopieerapparaat, of de productie van CD-Roms. Onder openbaar maken
wordt onder meer verstaan: publiceren op internet/uploaden, verspreiden van stoffelijke
exemplaren, tentoonstellen, uitzenden op radio of televisie.
Samen worden het verveelvoudigings- en openbaarmakingsrecht de exploitatierechten genoemd,
omdat ze de rechthebbende de mogelijkheid bieden een vergoeding (licentievergoeding of royalty)
te eisen in ruil voor zijn toestemming voor de verveelvoudiging en/of openbaarmaking van zijn
werk. Het principe van het auteursrecht is dat men steeds vooraf toestemming voor
verveelvoudiging en openbaarmaking nodig heeft van de rechthebbende.
Echter, in een aantal gevallen is géén toestemming vooraf nodig en kan het werk gratis worden
gebruikt. Dat is het geval als een erfgoedinstelling een beroep kan doen op de wettelijke
beperkingen uit de Auteurswet.
Naast de exploitatierechten beschikt de auteursrechthebbende ook over persoonlijkheidsrechten
(of morele rechten). Die geven hem het recht op vermelding van zijn naam en van de titel van zijn
werk, en ook het recht zich te verzetten tegen wijziging, verminking of andere aantasting van zijn
werk.
Tegen fysieke verminking of andere aantasting (zoals afbeelding van zijn werk op een racistische
website) kan hij protesteren als er schade zou kunnen worden toegebracht aan zijn eer of goede
naam. Ook als een ander het werk mag gebruiken op basis van een wettelijke beperking,21 moet
hij de persoonlijkheidsrechten steeds respecteren. De persoonlijkheidsrechten zijn niet
overdraagbaar; ze blijven bij de maker, ook bij overdracht van de exploitatierechten
