Tentamen Publiek Management – Universiteit Leiden
Hoorcollege 1: hoofdstuk 1, 2 en 4
Publiek management als vakgebied richt zich op de structuur en de organisatie van de publieke sector
en het management van publieke organisaties.
Publiek management: Alle activiteiten van leidinggevenden van publieke organisaties om die
organisaties te beheersen, sturen en veranderen met het oog op het optimaliseren van de prestaties
van de organisaties.
Er zijn hierbij twee belangrijke spanningen, tussen:
- Differentiatie versus integratie, m.b.t. de coördinatie van werkzaamheden, en;
- Autonome versus beheersing, m.b.t. de vrijheid voor medewerkers voor het uitvoeren van hun
werkzaamheden om te stimuleren voor effectieve beheersing
Er zijn drie soorten publieke managers:
i. Operationele managers, die direct leidinggeven aan medewerkers en laag op de
hiërarchische ladder staan;
ii. Strategische managers, die de koers bepalen van de organisatie en dus hoog op de
hiërarchische ladder staan, en; (eindverantwoordelijken)
iii. Tactische managers, die de middenkader vormen doordat zij beide taken vervullen en de
andere type managers verbinden.
De topmanagementgroep (TMG) is een specifieke groep binnen de Algemene Bestuursdienst. Deze
groep bestaat uit secretarissen-generaal, plaatsvervangend secretarissen- generaal, directeuren-
generaal, inspecteurs-generaal, managers van grote uitvoerende diensten, directeuren van
planbureaus en enkele hiermee gelijkgestelde functies.
De rol van publieke managers heeft steeds een andere rol, elke crisis moet anders worden aangepakt
waarbij een ander soort management benodigd is.
Publieke managers hebben te maken met drie typen waarden, beschreven door Hood (1991):
Sigma- Voorkomen van ‘waste’ (ondoelmatige of overbodige uitgaven). Hierbij horen waarden zoals
waarden efficiency, doelmatigheid en zuinigheid. Stond centraal in de New Public Management;
Theta- Voorkomen van willekeur en bias. Dit zijn klassieke bureaucratische waarden zoals gelijkheid,
waarden rechtmatigheid en legitimiteit; (transparantie van de overheid)
Lambda- Voorkomen van crisis en instorting; het is een focus op het aanpassingsvermogen van publieke
waarden organisaties en kent waarden zoals adaptiviteit en veerkracht (flexibiliteit).
De waarden moeten tegelijkertijd worden gewaarborgd, maar er kan ook spanning zijn.
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 1
,Betekenis van de waarde aan de hand van de organisatiestructuur van publieke organisaties:
Max Weber legde de bureaucratietheorie vast gebaseerd op rationeel-legaal gezag, dit houdt in dat de
werkwijze is vastgelegd in wetten en procedures en dat er sprake is van hierarchie. De theorie was een
ideaaltype; het was technisch superieur aan andere organisatievormen vanwege de formele hiërarchie,
standaardisatie en formalisatie (maakt handelen voorspelbaar en gelijkwaardig) en specialisatie. Dit alle
is voor belang van de legitimiteit van de overheid. (Sine Ira et Studio)
Science of Administration wordt geschaard onder een benadering die organisaties als rationele
systemen ziet; die op consistente en eenduidige wijze werken aan het bereiken van een vaststaand doel.
Dit includeert het werk van Weber, Taylor (Scientific Management), Fayol en Gulick en Urwick.
Taylor ontwikkelde een theorie voor een organisatietheorie die zo efficiënt mogelijk zou werken. De
baten zouden zowel naar het management als de arbeiders gaan. Huidige organisatievormen zijn niet
efficiënt vanwege suboptimale en soldiering. Dit kon gebroken worden door het arbeidsproces op te
knippen, werkzaamheden te standaardiseren en centralisatie van kennis over het arbeidsproces.
Gulick en Urwick zagen efficiëntie als centrale waarde voor de overheid, die bereikbaar was door
centralisatie en standaardisatie. Standaardorganisatievormen zijn er voor overheidsinstanties en
moeten ontdekt worden door wetenschappelijk onderzoek.
Contigentietheorieën stellen dat er de organisatiestructuur optimaal is als deze is afgestemd op de
situatie waarin deze organisatie opereert.
Voor Woodward was deze contigentiefactor technologie, zoals het type productieproces dat wordt
gehanteerd in een organisatie.
Voor Burns en Stalker was de belangrijkste contingentiefactor de voorspelbaarheid van de omgeving; of
deze stabiel en voorspelbaar was.
a. Mechanistische organisaties, die een hoge mate van centralisatie en standaardisatie kennen
(hierarchie, taken zijn een opgeknipt deel van de organisatie)
b. Organische organisaties, die een hoge mate van decentralisatie en informele samenwerking kennen
(horizontaal, taken meestal een groter onderdeel)
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 2
, Organisatiestructuur van publieke organisaties:
1) de manier waarop de overheid is vormgegeven en ingericht; de structuur van de overheid; of:
2) de manier waarop het werk binnen een organisatie verdeeld en gecoördineerd wordt. Het bepaalt op
welke manier de taken in een publieke organisatie verricht dienen te worden.
De organisatiestructuur maakt de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden binnen een
organisatie inzichtelijk. Daarmee dient het als onzekerheidsreductie. Hoe deze organisatiestructuur
eruitziet, heeft effect op het werk van publieke managers. Zij kunnen op hun beurt invloed uitoefenen
op hoe deze organisatiestructuur eruit dient te zien.
Hierbij gelden twee belangrijke structuurparameters:
i. Centralisatie versus decentralisatie;
ii. Standaardisatie versus flexibiliteit;
Mintzberg maakt een onderscheid tussen twee vormen van bureaucratie op basis van de stabiliteit en
de complexiteit van de omgeving: (beide uitleggen bij vergelijking)
i. De machinebureaucratie, kenmerkend door een stabiele organisatieomgeving, hoge mate
van standaardisatie van werkprocessen en een hoge mate van centralisatie ten behoeve
van routinematige taken uit te voeren;
ii. De professionele bureaucratie, die ook in een stabiele, maar wel een complexe omgeving
opereert. Deze is gebaseerd op de standaardisatie van vaardigheden en kennis en kent
meer decentralisatie.
Post-bureaucratische organisatiestrctuur: Publieke organisaties worden steeds dynamischer, waardoor
men kijkt naar lean en agile management en parallelle organisatiestructuren.
Lean management: benadering die manieren omvat om de organisatie zo zuinig mogelijk te laten
functioneren en produceren, door bijvoorbeeld nadruk op efficiëntie en lage foutmarges. Organisaties
volgen een productieproces die bestaat uit deeltaken die volgens vaste handelingen (standaardisatie)
worden uitgevoerd, en continue worden verbeterd. Er wordt ook gekeken naar centralisatie en
decentralisatie doordat werknemers constant hun werkproces moeten kunnen optimaliseren.
Gerelateerd aan het Scientific Management.
Agile management: benadering die manieren omvat om de organisatie zo flexibel mogelijk te maken,
door bijvoorbeeld anticipatie op de omgeving en het platter maken van de organisatie. Het kent zijn
oorsprong in de organische organisatievorm.
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 3
Hoorcollege 1: hoofdstuk 1, 2 en 4
Publiek management als vakgebied richt zich op de structuur en de organisatie van de publieke sector
en het management van publieke organisaties.
Publiek management: Alle activiteiten van leidinggevenden van publieke organisaties om die
organisaties te beheersen, sturen en veranderen met het oog op het optimaliseren van de prestaties
van de organisaties.
Er zijn hierbij twee belangrijke spanningen, tussen:
- Differentiatie versus integratie, m.b.t. de coördinatie van werkzaamheden, en;
- Autonome versus beheersing, m.b.t. de vrijheid voor medewerkers voor het uitvoeren van hun
werkzaamheden om te stimuleren voor effectieve beheersing
Er zijn drie soorten publieke managers:
i. Operationele managers, die direct leidinggeven aan medewerkers en laag op de
hiërarchische ladder staan;
ii. Strategische managers, die de koers bepalen van de organisatie en dus hoog op de
hiërarchische ladder staan, en; (eindverantwoordelijken)
iii. Tactische managers, die de middenkader vormen doordat zij beide taken vervullen en de
andere type managers verbinden.
De topmanagementgroep (TMG) is een specifieke groep binnen de Algemene Bestuursdienst. Deze
groep bestaat uit secretarissen-generaal, plaatsvervangend secretarissen- generaal, directeuren-
generaal, inspecteurs-generaal, managers van grote uitvoerende diensten, directeuren van
planbureaus en enkele hiermee gelijkgestelde functies.
De rol van publieke managers heeft steeds een andere rol, elke crisis moet anders worden aangepakt
waarbij een ander soort management benodigd is.
Publieke managers hebben te maken met drie typen waarden, beschreven door Hood (1991):
Sigma- Voorkomen van ‘waste’ (ondoelmatige of overbodige uitgaven). Hierbij horen waarden zoals
waarden efficiency, doelmatigheid en zuinigheid. Stond centraal in de New Public Management;
Theta- Voorkomen van willekeur en bias. Dit zijn klassieke bureaucratische waarden zoals gelijkheid,
waarden rechtmatigheid en legitimiteit; (transparantie van de overheid)
Lambda- Voorkomen van crisis en instorting; het is een focus op het aanpassingsvermogen van publieke
waarden organisaties en kent waarden zoals adaptiviteit en veerkracht (flexibiliteit).
De waarden moeten tegelijkertijd worden gewaarborgd, maar er kan ook spanning zijn.
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 1
,Betekenis van de waarde aan de hand van de organisatiestructuur van publieke organisaties:
Max Weber legde de bureaucratietheorie vast gebaseerd op rationeel-legaal gezag, dit houdt in dat de
werkwijze is vastgelegd in wetten en procedures en dat er sprake is van hierarchie. De theorie was een
ideaaltype; het was technisch superieur aan andere organisatievormen vanwege de formele hiërarchie,
standaardisatie en formalisatie (maakt handelen voorspelbaar en gelijkwaardig) en specialisatie. Dit alle
is voor belang van de legitimiteit van de overheid. (Sine Ira et Studio)
Science of Administration wordt geschaard onder een benadering die organisaties als rationele
systemen ziet; die op consistente en eenduidige wijze werken aan het bereiken van een vaststaand doel.
Dit includeert het werk van Weber, Taylor (Scientific Management), Fayol en Gulick en Urwick.
Taylor ontwikkelde een theorie voor een organisatietheorie die zo efficiënt mogelijk zou werken. De
baten zouden zowel naar het management als de arbeiders gaan. Huidige organisatievormen zijn niet
efficiënt vanwege suboptimale en soldiering. Dit kon gebroken worden door het arbeidsproces op te
knippen, werkzaamheden te standaardiseren en centralisatie van kennis over het arbeidsproces.
Gulick en Urwick zagen efficiëntie als centrale waarde voor de overheid, die bereikbaar was door
centralisatie en standaardisatie. Standaardorganisatievormen zijn er voor overheidsinstanties en
moeten ontdekt worden door wetenschappelijk onderzoek.
Contigentietheorieën stellen dat er de organisatiestructuur optimaal is als deze is afgestemd op de
situatie waarin deze organisatie opereert.
Voor Woodward was deze contigentiefactor technologie, zoals het type productieproces dat wordt
gehanteerd in een organisatie.
Voor Burns en Stalker was de belangrijkste contingentiefactor de voorspelbaarheid van de omgeving; of
deze stabiel en voorspelbaar was.
a. Mechanistische organisaties, die een hoge mate van centralisatie en standaardisatie kennen
(hierarchie, taken zijn een opgeknipt deel van de organisatie)
b. Organische organisaties, die een hoge mate van decentralisatie en informele samenwerking kennen
(horizontaal, taken meestal een groter onderdeel)
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 2
, Organisatiestructuur van publieke organisaties:
1) de manier waarop de overheid is vormgegeven en ingericht; de structuur van de overheid; of:
2) de manier waarop het werk binnen een organisatie verdeeld en gecoördineerd wordt. Het bepaalt op
welke manier de taken in een publieke organisatie verricht dienen te worden.
De organisatiestructuur maakt de taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden binnen een
organisatie inzichtelijk. Daarmee dient het als onzekerheidsreductie. Hoe deze organisatiestructuur
eruitziet, heeft effect op het werk van publieke managers. Zij kunnen op hun beurt invloed uitoefenen
op hoe deze organisatiestructuur eruit dient te zien.
Hierbij gelden twee belangrijke structuurparameters:
i. Centralisatie versus decentralisatie;
ii. Standaardisatie versus flexibiliteit;
Mintzberg maakt een onderscheid tussen twee vormen van bureaucratie op basis van de stabiliteit en
de complexiteit van de omgeving: (beide uitleggen bij vergelijking)
i. De machinebureaucratie, kenmerkend door een stabiele organisatieomgeving, hoge mate
van standaardisatie van werkprocessen en een hoge mate van centralisatie ten behoeve
van routinematige taken uit te voeren;
ii. De professionele bureaucratie, die ook in een stabiele, maar wel een complexe omgeving
opereert. Deze is gebaseerd op de standaardisatie van vaardigheden en kennis en kent
meer decentralisatie.
Post-bureaucratische organisatiestrctuur: Publieke organisaties worden steeds dynamischer, waardoor
men kijkt naar lean en agile management en parallelle organisatiestructuren.
Lean management: benadering die manieren omvat om de organisatie zo zuinig mogelijk te laten
functioneren en produceren, door bijvoorbeeld nadruk op efficiëntie en lage foutmarges. Organisaties
volgen een productieproces die bestaat uit deeltaken die volgens vaste handelingen (standaardisatie)
worden uitgevoerd, en continue worden verbeterd. Er wordt ook gekeken naar centralisatie en
decentralisatie doordat werknemers constant hun werkproces moeten kunnen optimaliseren.
Gerelateerd aan het Scientific Management.
Agile management: benadering die manieren omvat om de organisatie zo flexibel mogelijk te maken,
door bijvoorbeeld anticipatie op de omgeving en het platter maken van de organisatie. Het kent zijn
oorsprong in de organische organisatievorm.
Tentamen Publiek Management I 2022-2023 I Universiteit Leiden 3
