MATRIEEL STRAFRECHT EN CRIMINELE POLITIEK CRI3004
(T.M Verkoulen)
Criminele politiek: Inzicht in hoe en waarom strafbaarstellingsbeleid. Wat zijn de politieke
keuzes achter het beleid.
Strafbaarstellingen is een uitvloeisel maatschappelijke opvattingen en politieke
ontwikkelingen.
I.DE RISICOMAATSCHAPPIJ EN STRAFBAARHEIDSSTELLING
Wat is de risicomaatschappij (Ulrich Beck): De voortzetting van de
verzorgingsstaat/welvaartsstaat die is ontstaan na de tweede wereldoorlog ten gevolge van
technologische en economische ontwikkelingen (zoals de industrie). Het product van deze
vooruitgang in welvaart zijn ook bijkomende risico’s.
Internet brengt bijvoorbeeld fake-news, polarisatie, darkwebs enz. met zich mee. Denk ook aan de Tsjernobyl
ramp.
Dit noemt men ‘nieuwe risico’s’: Systeem- en cultuureigen risico, dit betekend ‘no simple act
of God or Nature’
-Meestal zijn deze risico’s onzichtbaar omdat ze niet als direct ervaren te zijn, zoals
opwarming vd aarde maar ook corona dat abstract is zolang je het niet hebt. Daarom is het
lastig om veranderingen in gedrag te stimuleren. > Wetenschapsafhankelijk.
-Risico’s zijn meestal onomkeerbaar en grenzeloos (raken eenieder)
‘Oude risico’s’: Zoals de Pest of onveiligheid op straat in de middeleeuwen bestonden
natuurlijk al.
3 soorten risico’s:
-Ecologische en gezondheidsrisico’s
-Sociaaleconomische risico’s
-Individualiseringsrisico’s (Persoonlijke moeilijkheden door te veel mogelijke keuzes
ontstaan door vrijheid emancipaties en flexibiliteit)
Een probleem dat voortvloeit uit de tijd van de verlichting: Emancipatie (vrijheid) staat in
spanning met beheersing (ordening mens en samenleving).
>Criminaliteitsvraagstuk wordt primair een veiligheidsvraagstuk, als gevolg van de
risicomaatschappij.
>Strafrecht inzet wordt dan instrumentalistisch: beheersing van het kwaad, nadruk op
generale en speciale preventie.
>Veiligheidsdenken zorgt voor het probleem uithollen van rechtssubjectiviteit. Denk aan de
privacy discussie
,BEGINSELEN VAN DE STRAFBAARSTELLING.
Ten tijde van de verlichting wordt de samenleving hervormt via ‘de rede’. Ook het recht
wordt steeds minder gebaseerd op macht en geloof, maar wetenschappelijke methodes.
Een probleem dat voortvloeit uit de tijd van de verlichting: Emancipatie (vrijheid, de mens
moet zelf bepalen wat een ‘goed leven’ is) staat in spanning met beheersing (ordening mens
en samenleving).
Democratisch-rechtsstatelijk uitgangspunt in de verlichting: De overheidsmacht moet
gelegitimeerd zijn, zij moet goede redenen hebben om in te grijpen op de mensen hun leven.
Met rust worden gelaten tenzij…
Beginsel van individuele autonomie: Dit is het beginsel dat ieder individu gerespecteerd
moet worden in zijn eigen mening, waarde en opvattingen onder voorwaarde dat niet een
andermans individuele grenzen worden overschreden.
-De staat heeft geen superieure positie tegenover het individu. Vrijheid respecteren
-Individu is verantwoordelijk voor eigen gedragingen in zijn vrijheid
-Feitelijk element: We gaan er feitelijk van uit dat we vrij zijn, een wil hebben en keuzenvrijheid en
dat is het mensbeeld en staat vast omdat we er zo over denken.
-Normatief element: We dienen als vrij en dus verantwoordelijke burgers te worden behandeld door de
staat en elkaar. Hierdoor zijn we een rechtssubject.
>Individuele autonomie vs beginsel collectieve welvaart: Ze ondersteunen elkaar omdat het
een het ander nodig heeft. Omgeving, structuur en voorzieningen creëren is eerst noodzakelijk
voordat de individuele autonomie kan worden uitgeoefend. Voorbeeld = belasting.
>Ze kunnen ook op gespannen voet staan. Voorbeeld = De leerplicht.
>Maar individuele autonomie corrigeert collectieve welvaart ook vaker. Voorbeeld = vrijheid
van meningsuiting, haat zorgt soms voor een minder optimaal leefmilieu.
Beginsel van collectieve welvaart: Het streven naar veiligheid, gezondheid en een optimaal
leefmillieu.
Het schadebeginsel ‘Harm principle’: Het beginsel dat alleen strafbaar mag worden gesteld
dat wat schade aan een ander toebrengt of een onaanvaardbaar risico op schade met zich
mee brengt. Zo wordt een criminele minderheid beschermd tegen een normaal gedragende
meerderheid.
Vloeit weer voort uit het beginsel dat iedereen vrij is om te doen en laten wat hij wilt en de
overheid zich moet weerhouden van moralisme (Dingen altijd bestempelen als goed of slecht)
en paternalisme (dat je iemands vrijheid beperkt, omdat je vindt dat dat in het belang is van
die persoon.)
-Dit is het oudste beginsel, van Mill uit One Liberty.
-Geen schade, dan geen gebruik strafrecht.
-Of iets immoreel is is niet voldoende voor strafbaarstelling, als dat geen schade oplevert
-Democratie is op zichzelf geen waarborg voor die vrijheid, omdat vrijheid daarin ook kan
worden ontnomen op basis van de willekeurige opvattingen van een meerderheid.
,Wat is schade in het Harm Principle?
Mill: Van schade is sprake wanneer iemand in in diens rechtmatige belangen is getroffen
Feinberg: Werkt het begrip ‘rechtmatige belangen’ uit.
Alleen bij schending van ‘welzijnsbelangen’ mag de overheid ingrijpen.
De welzijnsbelangen dienen zo universeel mogelijk bepaald te worden aan de hand van een
‘standaard persoon’ met ‘standaard belangen’
De gedraging moet een ‘setback of interests’ veroorzaakt =
Wanneer de schade een slechter belang creëert dan waarin je voorheen verkeerde, een setback
dus!
De intresten kunnen worden gezien als mensenrechten zoals gezondheid.
-Subjectief schadebeginsel Mill en Feinberg: In deze leer wordt rekening gehouden met
strafuitsluitings- en rechtvaardigingsgronden
PUBLIC WRONGFULLNESS
-Het gedrag moet ‘wrongfull conduct’ bevatten: Schade houdt verband met onrechtmatig
gedrag. Iemand uitconcureren of legaal oppakken is toegestaan.
-Het onrechtmatig gedrag is publiek: Geen enkele privé kwestie, maar gaat publiekelijk de
maatschappij aan door gedeelde zorgen over het gedrag en veroordeling van het gedrag (niet
via privaatrecht) (Criteria van Antony Duff: Public concern)
-De strafbaarstelling moet proportioneel zijn, is een straf stellen in verhouding tot de
schending of is de schending te gering?
Simester & Von Hirsch: Andere visie. Volgens deze leer valt onder schade:
Gedragingen die jouw levenskwaliteit en levensmogelijkheid negatief beïnvloeden. Dus
bijvoorbeeld lichamelijk integriteit, maar ook mogelijkheden om inkomsten verwerven.
Hier voegt men dus toe indien de persoon slechter af is dan hij zou moeten zijn (een negatieve
levensimpact) Bij indien het persoon slechter af is dan eerst.
Exclusieve en inclusieve interpretatie schadebeginsel.
-Exlusief: Het enkel hebben van schade is genoeg voor strafbaarstelling
-Influsief: Schade is een van de gronden voor strafbaarstelling naast dat het gedrag
bijvoorbeeld nog immoreel of aanstootgevend moet zijn
Preventieve en gedragsgerichte interpretatie schadebeginsel.
-Schadelijk gedrags beginsel: gedraging zelf is altijd schadelijk
-Schadepreventie beginsel: gedraging zelf veroorzaakt geen rechtstreekse schade. (Te hard
rijden; gevaarzettingsdelict)
*’remote harms’/’vorfeldkriminalisierung’: Het debat dat voorbereidingen van terrorisme,
intenties van misdrijven, afstandsbijdragen of verkoop wapens strafbaar worden gesteld.
*’Abstracte gevaarzettingsdelicten’: Het gevaar dat derden strafbare gedragingen gaan tonen
door een ander individu zijn gedrag, zoals opruiing. (131 sr.)
, Dit alles bevat een ‘normative involvement’: schadeloos gedrag strafbaar stellen om ervoor
te zorgen dat derden daar niet op gaan handelen > gaat weer in tegen beginsel individuele
autonomie.
>Bij een ‘remote harms’ moet er altijd een ‘normatieve involvement’ zijn. Een verband tussen
het preventief strafbaar stellen van een derden en het voorkomen van de schade door een
dader.
PROBLEMATIEK: Remote harms kan niet garanderen dat er alsnog een sf wordt begaan.
Beginsel van Ultima Ratio:
Dit is ook wel het beginsel van ultimum remedium of subsidiariteit.
Zijn er geen alternatieve om het probleem, strafbaar gedrag, aan te pakken?
Buiten juridisch zoals voorlichtingen, via het privaatrecht of administratieve publiekrecht.
*Dit beginsel werkt het best bij de visie van de preventieve functie van het strafrecht
*Indien men de visie heeft op het strafrecht als retributieve vergeldingsfunctie speelt Ultima
Ratio dan een mindere rol
(T.M Verkoulen)
Criminele politiek: Inzicht in hoe en waarom strafbaarstellingsbeleid. Wat zijn de politieke
keuzes achter het beleid.
Strafbaarstellingen is een uitvloeisel maatschappelijke opvattingen en politieke
ontwikkelingen.
I.DE RISICOMAATSCHAPPIJ EN STRAFBAARHEIDSSTELLING
Wat is de risicomaatschappij (Ulrich Beck): De voortzetting van de
verzorgingsstaat/welvaartsstaat die is ontstaan na de tweede wereldoorlog ten gevolge van
technologische en economische ontwikkelingen (zoals de industrie). Het product van deze
vooruitgang in welvaart zijn ook bijkomende risico’s.
Internet brengt bijvoorbeeld fake-news, polarisatie, darkwebs enz. met zich mee. Denk ook aan de Tsjernobyl
ramp.
Dit noemt men ‘nieuwe risico’s’: Systeem- en cultuureigen risico, dit betekend ‘no simple act
of God or Nature’
-Meestal zijn deze risico’s onzichtbaar omdat ze niet als direct ervaren te zijn, zoals
opwarming vd aarde maar ook corona dat abstract is zolang je het niet hebt. Daarom is het
lastig om veranderingen in gedrag te stimuleren. > Wetenschapsafhankelijk.
-Risico’s zijn meestal onomkeerbaar en grenzeloos (raken eenieder)
‘Oude risico’s’: Zoals de Pest of onveiligheid op straat in de middeleeuwen bestonden
natuurlijk al.
3 soorten risico’s:
-Ecologische en gezondheidsrisico’s
-Sociaaleconomische risico’s
-Individualiseringsrisico’s (Persoonlijke moeilijkheden door te veel mogelijke keuzes
ontstaan door vrijheid emancipaties en flexibiliteit)
Een probleem dat voortvloeit uit de tijd van de verlichting: Emancipatie (vrijheid) staat in
spanning met beheersing (ordening mens en samenleving).
>Criminaliteitsvraagstuk wordt primair een veiligheidsvraagstuk, als gevolg van de
risicomaatschappij.
>Strafrecht inzet wordt dan instrumentalistisch: beheersing van het kwaad, nadruk op
generale en speciale preventie.
>Veiligheidsdenken zorgt voor het probleem uithollen van rechtssubjectiviteit. Denk aan de
privacy discussie
,BEGINSELEN VAN DE STRAFBAARSTELLING.
Ten tijde van de verlichting wordt de samenleving hervormt via ‘de rede’. Ook het recht
wordt steeds minder gebaseerd op macht en geloof, maar wetenschappelijke methodes.
Een probleem dat voortvloeit uit de tijd van de verlichting: Emancipatie (vrijheid, de mens
moet zelf bepalen wat een ‘goed leven’ is) staat in spanning met beheersing (ordening mens
en samenleving).
Democratisch-rechtsstatelijk uitgangspunt in de verlichting: De overheidsmacht moet
gelegitimeerd zijn, zij moet goede redenen hebben om in te grijpen op de mensen hun leven.
Met rust worden gelaten tenzij…
Beginsel van individuele autonomie: Dit is het beginsel dat ieder individu gerespecteerd
moet worden in zijn eigen mening, waarde en opvattingen onder voorwaarde dat niet een
andermans individuele grenzen worden overschreden.
-De staat heeft geen superieure positie tegenover het individu. Vrijheid respecteren
-Individu is verantwoordelijk voor eigen gedragingen in zijn vrijheid
-Feitelijk element: We gaan er feitelijk van uit dat we vrij zijn, een wil hebben en keuzenvrijheid en
dat is het mensbeeld en staat vast omdat we er zo over denken.
-Normatief element: We dienen als vrij en dus verantwoordelijke burgers te worden behandeld door de
staat en elkaar. Hierdoor zijn we een rechtssubject.
>Individuele autonomie vs beginsel collectieve welvaart: Ze ondersteunen elkaar omdat het
een het ander nodig heeft. Omgeving, structuur en voorzieningen creëren is eerst noodzakelijk
voordat de individuele autonomie kan worden uitgeoefend. Voorbeeld = belasting.
>Ze kunnen ook op gespannen voet staan. Voorbeeld = De leerplicht.
>Maar individuele autonomie corrigeert collectieve welvaart ook vaker. Voorbeeld = vrijheid
van meningsuiting, haat zorgt soms voor een minder optimaal leefmilieu.
Beginsel van collectieve welvaart: Het streven naar veiligheid, gezondheid en een optimaal
leefmillieu.
Het schadebeginsel ‘Harm principle’: Het beginsel dat alleen strafbaar mag worden gesteld
dat wat schade aan een ander toebrengt of een onaanvaardbaar risico op schade met zich
mee brengt. Zo wordt een criminele minderheid beschermd tegen een normaal gedragende
meerderheid.
Vloeit weer voort uit het beginsel dat iedereen vrij is om te doen en laten wat hij wilt en de
overheid zich moet weerhouden van moralisme (Dingen altijd bestempelen als goed of slecht)
en paternalisme (dat je iemands vrijheid beperkt, omdat je vindt dat dat in het belang is van
die persoon.)
-Dit is het oudste beginsel, van Mill uit One Liberty.
-Geen schade, dan geen gebruik strafrecht.
-Of iets immoreel is is niet voldoende voor strafbaarstelling, als dat geen schade oplevert
-Democratie is op zichzelf geen waarborg voor die vrijheid, omdat vrijheid daarin ook kan
worden ontnomen op basis van de willekeurige opvattingen van een meerderheid.
,Wat is schade in het Harm Principle?
Mill: Van schade is sprake wanneer iemand in in diens rechtmatige belangen is getroffen
Feinberg: Werkt het begrip ‘rechtmatige belangen’ uit.
Alleen bij schending van ‘welzijnsbelangen’ mag de overheid ingrijpen.
De welzijnsbelangen dienen zo universeel mogelijk bepaald te worden aan de hand van een
‘standaard persoon’ met ‘standaard belangen’
De gedraging moet een ‘setback of interests’ veroorzaakt =
Wanneer de schade een slechter belang creëert dan waarin je voorheen verkeerde, een setback
dus!
De intresten kunnen worden gezien als mensenrechten zoals gezondheid.
-Subjectief schadebeginsel Mill en Feinberg: In deze leer wordt rekening gehouden met
strafuitsluitings- en rechtvaardigingsgronden
PUBLIC WRONGFULLNESS
-Het gedrag moet ‘wrongfull conduct’ bevatten: Schade houdt verband met onrechtmatig
gedrag. Iemand uitconcureren of legaal oppakken is toegestaan.
-Het onrechtmatig gedrag is publiek: Geen enkele privé kwestie, maar gaat publiekelijk de
maatschappij aan door gedeelde zorgen over het gedrag en veroordeling van het gedrag (niet
via privaatrecht) (Criteria van Antony Duff: Public concern)
-De strafbaarstelling moet proportioneel zijn, is een straf stellen in verhouding tot de
schending of is de schending te gering?
Simester & Von Hirsch: Andere visie. Volgens deze leer valt onder schade:
Gedragingen die jouw levenskwaliteit en levensmogelijkheid negatief beïnvloeden. Dus
bijvoorbeeld lichamelijk integriteit, maar ook mogelijkheden om inkomsten verwerven.
Hier voegt men dus toe indien de persoon slechter af is dan hij zou moeten zijn (een negatieve
levensimpact) Bij indien het persoon slechter af is dan eerst.
Exclusieve en inclusieve interpretatie schadebeginsel.
-Exlusief: Het enkel hebben van schade is genoeg voor strafbaarstelling
-Influsief: Schade is een van de gronden voor strafbaarstelling naast dat het gedrag
bijvoorbeeld nog immoreel of aanstootgevend moet zijn
Preventieve en gedragsgerichte interpretatie schadebeginsel.
-Schadelijk gedrags beginsel: gedraging zelf is altijd schadelijk
-Schadepreventie beginsel: gedraging zelf veroorzaakt geen rechtstreekse schade. (Te hard
rijden; gevaarzettingsdelict)
*’remote harms’/’vorfeldkriminalisierung’: Het debat dat voorbereidingen van terrorisme,
intenties van misdrijven, afstandsbijdragen of verkoop wapens strafbaar worden gesteld.
*’Abstracte gevaarzettingsdelicten’: Het gevaar dat derden strafbare gedragingen gaan tonen
door een ander individu zijn gedrag, zoals opruiing. (131 sr.)
, Dit alles bevat een ‘normative involvement’: schadeloos gedrag strafbaar stellen om ervoor
te zorgen dat derden daar niet op gaan handelen > gaat weer in tegen beginsel individuele
autonomie.
>Bij een ‘remote harms’ moet er altijd een ‘normatieve involvement’ zijn. Een verband tussen
het preventief strafbaar stellen van een derden en het voorkomen van de schade door een
dader.
PROBLEMATIEK: Remote harms kan niet garanderen dat er alsnog een sf wordt begaan.
Beginsel van Ultima Ratio:
Dit is ook wel het beginsel van ultimum remedium of subsidiariteit.
Zijn er geen alternatieve om het probleem, strafbaar gedrag, aan te pakken?
Buiten juridisch zoals voorlichtingen, via het privaatrecht of administratieve publiekrecht.
*Dit beginsel werkt het best bij de visie van de preventieve functie van het strafrecht
*Indien men de visie heeft op het strafrecht als retributieve vergeldingsfunctie speelt Ultima
Ratio dan een mindere rol
