Tijd van ontdekkers en hervormers; nieuwe geschiedenis: 1500 – 1600
5.1 De ontdekkers
Rond 1400 wist men in Europa nog weinig van de omringende wereld, maar in 1500 was de situatie geheel anders.
Portugese zeevaarders hadden de zeeroute naar Oost-Azië (of Indië) gevonden en Columbus had Amerika
ontdekt; na deze ontdekkingsreizen ontstond een handelsnetwerk tussen werelddelen; Europa centrale rol.
5.1.1 De ontdekking van Indië (Zuid-Azië)
De oceanen, bergen en woestijnen waren voor de Europeanen een hindernis om de wereld te verkennen; andere
belemmeringen waren de omringende volkeren, waar regelmatig tegen werd gevochten.
Er bestonden in het Europa van de 13 e eeuw wereldkaarten en reisverhalen; meeste kaarten onbetrouwbaar en de
verhalen berustten vaak op fantasie.
Toch kwamen sinds de Romeinse tijd allerlei producten uit Oost-Azië (Indië) naar Europa, specerijen/zijde;
aangevoerd via Zijderoute: een stelsel van handelsroutes door de woestijnen van Centraal-Azië.
De handel vond via verschillende tussenhandelaren plaats, waardoor de herkomst van de producten voor de
Europeanen niet bekend was.
Marco Polo: koopman uit Venetië schreef in 1298 een verslag over een reis die hij via de Zijderoute naar
China zou hebben gemaakt; mengeling correcte beschrijvingen en fantasierijke verhalen.
Bood wel een interessante kijk op het grootste rijk van die tijd, China; drukpers, papieren geld, kompas en buskruit.
Vanaf 1419 ging Portugal systematisch de wereld verkennen; de Portugezen hadden nieuwe
scheepsbouwtechnieken ontwikkeld, waardoor ze stevige schepen konden bouwend.
Ze maakten ook gebruik van het kompas, een Chinese uitvinding die ze via Arabische contacten hadden
leren kennen; verder van de kust varen.
De toenemende macht van het Osmaanse of Turkse Rijk had de Indische of Aziatische handel verstoord.
Italiaanse handelaren uit Venetië en Genua kochten in steden als Constantinopel en Alexandrië de
Aziatische producten, maar uiteindelijk werden deze gebieden door het Turkse Rijk veroverd.
De Portugezen wilden deze handel overnemen; ze hadden bij hun ontdekkingstochten drie doelen op het oog:
1. Zoeken naar een zeeroute naar Indië; het gebied in Oost-Azië waar specerijen te vinden waren.
2. Zoeken naar een christelijke bondgenoot om tegen de Turken te strijden; in Portugal dacht men dat ergens
in Afrika een groot christelijk rijk bestond.
3. Een zoektocht naar goudmijnen in Afrika; handel in Afrikaans goud was vooral in handen van Arabische
handelaren.
In de loop van tachtig jaar werd de kust van Afrika steeds verder verkend;
In 1487 bereikte Bartholomeus Diaz de zuidpunt van Afrika en noemde deze ‘Kaap de Goede Hoop’.
In 1498 bereikte Vasco da Gama als eerste Europeaan het legendarische Indië.
Tussen 1519 en 1522 maakte een andere Portugees, Ferdinand Magelhaes, een reis om de wereld; bleek
dat het maken van lange reizen vol gevaren was, overleefden de tocht niet.
De meesten stierven onderweg aan scheurbuik; veroorzaakt door een tekort aan vitamine c.
5.1.2 De ontdekking van Amerika
Christoffel Columbus was een Italiaanse ontdekkingsreiziger, maar hij werd betaald door de Spaanse koning en
koning; hij vertrok in 1492 om via een westelijke route over de Atlantische Oceaan de zeeroute naar Indië te vinden.
Hij ontdekte verschillende eilanden in het Caraïbische gebied en dacht dat hij in Indië was aangekomen;
hierdoor werden oorspronkelijke bewoners Indianen genoemd. (Amerigo Vespucci).
In Amerika werden geen specerijen gevonden, maar wel goud en heel veel zilver; Pizzaro en Cortez naar Amerika.
De Indiaanse volken werden door deze avonturiers grotendeels uitgemoord; in korte tijd verdwenen
beschavingen met stadstaten, zoals die van de Inca’s in Peru en de Azteken in Mexico.
, De oorspronkelijk bewoners van Amerika verbouwden allerlei voor Europeanen onbekenden gewassen, zoals
aardappelen, tomaten, cacao, maïs, paprika, ananas en tabak.
Werden in de loop van 200 jaar belangrijk in de wereldhandel.
5.2 In opstand tegen een groot rijk
Rond 1500 behoorde een groot deel van Europa tot het Habsburgse Rijk, bestuurd door Karel V.
Karel V wilde de macht van de adel en de zelfstandigheid van de gebieden in zijn rijk beperken.
Verder ontstond in dit tijdvak veel onrust door het optreden van kerkhervormers en de reactie van Karel V en de
kerk hierop; De Nederlanden kwamen in deze tijd in opstand tegen hun vorst Filips II, de zoon van Karel V.
5.2.1 Het Habsburgse Rijk
De bekendste Habsburgse vorst was Karel V (1519 – 1555); kleinzoon van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van
Oostenrijk werd in 1500 in Gent geboren.
Hij ging op negentienjarige leeftijd het Habsburgse Rijk besturen; bestond uit het huidige Nederland en België,
Oostenrijk, delen van Italië en Midden-Europa, Spanje en zelfs Amerika, daarnaast ook keizer Duits Rijk.
Karel V bestuurde zijn rijk vanuit Brussel en voerde net als de Bourgondiërs een centralisatiepolitiek; hij probeerde
de macht van de adel, steden en provincies in de Nederlanden te beperken en rechtstreeks belastingen opleggen.
Zo wilde hij profiteren van de rijkdom van de burgerij in de steden; het geld besteedde hij, net als de
Bourgondiërs, vooral om huursoldaten in dienst te nemen en zo minder afhankelijk te zijn van adel.
Karel veroverde Utrecht en Gelderland, zodat uiteindelijk alle Nederlandse gewesten bij zijn rijk behoorden.
In 1548 maakte hij de Nederlanden los uit het Duitse Rijk; deel bezit van Habsburgers.
Tijdens zijn regeerperiode ontstonden grote problemen in de christelijke kerk; waren het gevolg van het optreden
van de kerkhervormer Maarten Luther.
Karel V probeerde de eenheid in de kerk te bewaren door strengen op te treden tegen dit soort ‘keterse
afdwalingen’ van het rooms-katholieke geloof; hij liet de aanhangers van de kerkhervorming, protestanten,
streng vervolgen.
Mensen die van ketterij werden beschuldigd, konden de doodstraf krijgen, waarbij ze op het
marktplein van een stad werden verbranden.
5.2.2 De Nederlanden en Spanje onder één vorst
In 1555 trad Karel V af als vorst; een Uniek gebeurtenis, aangezien de meeste vorsten tot hun dood regeerden.
De reden hiervoor was, naast lichamelijk klachten, de vergeefse strijd die hij tegen de kerkhervormers had
gevoerd.
Hij verdeelde zijn rijk tussen zijn broer en zijn zoon Filips II; werd koning van Spanje en hee van de
Nederlanden.
Na een paar jaar vertrok Filips uit Brussel en ging vanuit Spanje zijn rijk besturen; zijn zuster Margaretha bleef in
Brussel om de Nederlandse te besturen; gesteund door verschillende edelen uit Nederlanden.
Willem van Oranje, de graaf van Egmond en de graaf van Hoorn.
Onder Filips II nam de spanning in de Nederlandse gebieden toe. Dit had verschillende oorzaken:
- Filips II zag de Nederlanden als een onderdeel van zijn Spaanse Rijk; hij nam vaak besluiten buiten de
Nederlandse adel om, hierdoor ontstond veel ontevredenheid bij de adel.
- Filips wilde binnen zijn rijk alleen de rooms-katholieke godsdienst toestaan; maatregelen tegen de
protestanten werden verscherpt. Grotere kans om op de brandstapel als ketters te worden verbrand.
- De economische situatie verslechterden; werkloosheid nam toe en armoede groeide.
De protestanten hadden als vervolgde groep geen kerken. Daarom hielden zij hun godsdienstige bijeenkomsten, de
Hagenpreken, vaak in de openlucht.
In augustus 1566 vernielden volgelingen van de kerkhervormer Calvijn in Vlaanderen het interieur van
kerken; op deze manier wilden zij de kerken geschikt maken voor protestante diensten: beeldenstorm verspreidde.
5.1 De ontdekkers
Rond 1400 wist men in Europa nog weinig van de omringende wereld, maar in 1500 was de situatie geheel anders.
Portugese zeevaarders hadden de zeeroute naar Oost-Azië (of Indië) gevonden en Columbus had Amerika
ontdekt; na deze ontdekkingsreizen ontstond een handelsnetwerk tussen werelddelen; Europa centrale rol.
5.1.1 De ontdekking van Indië (Zuid-Azië)
De oceanen, bergen en woestijnen waren voor de Europeanen een hindernis om de wereld te verkennen; andere
belemmeringen waren de omringende volkeren, waar regelmatig tegen werd gevochten.
Er bestonden in het Europa van de 13 e eeuw wereldkaarten en reisverhalen; meeste kaarten onbetrouwbaar en de
verhalen berustten vaak op fantasie.
Toch kwamen sinds de Romeinse tijd allerlei producten uit Oost-Azië (Indië) naar Europa, specerijen/zijde;
aangevoerd via Zijderoute: een stelsel van handelsroutes door de woestijnen van Centraal-Azië.
De handel vond via verschillende tussenhandelaren plaats, waardoor de herkomst van de producten voor de
Europeanen niet bekend was.
Marco Polo: koopman uit Venetië schreef in 1298 een verslag over een reis die hij via de Zijderoute naar
China zou hebben gemaakt; mengeling correcte beschrijvingen en fantasierijke verhalen.
Bood wel een interessante kijk op het grootste rijk van die tijd, China; drukpers, papieren geld, kompas en buskruit.
Vanaf 1419 ging Portugal systematisch de wereld verkennen; de Portugezen hadden nieuwe
scheepsbouwtechnieken ontwikkeld, waardoor ze stevige schepen konden bouwend.
Ze maakten ook gebruik van het kompas, een Chinese uitvinding die ze via Arabische contacten hadden
leren kennen; verder van de kust varen.
De toenemende macht van het Osmaanse of Turkse Rijk had de Indische of Aziatische handel verstoord.
Italiaanse handelaren uit Venetië en Genua kochten in steden als Constantinopel en Alexandrië de
Aziatische producten, maar uiteindelijk werden deze gebieden door het Turkse Rijk veroverd.
De Portugezen wilden deze handel overnemen; ze hadden bij hun ontdekkingstochten drie doelen op het oog:
1. Zoeken naar een zeeroute naar Indië; het gebied in Oost-Azië waar specerijen te vinden waren.
2. Zoeken naar een christelijke bondgenoot om tegen de Turken te strijden; in Portugal dacht men dat ergens
in Afrika een groot christelijk rijk bestond.
3. Een zoektocht naar goudmijnen in Afrika; handel in Afrikaans goud was vooral in handen van Arabische
handelaren.
In de loop van tachtig jaar werd de kust van Afrika steeds verder verkend;
In 1487 bereikte Bartholomeus Diaz de zuidpunt van Afrika en noemde deze ‘Kaap de Goede Hoop’.
In 1498 bereikte Vasco da Gama als eerste Europeaan het legendarische Indië.
Tussen 1519 en 1522 maakte een andere Portugees, Ferdinand Magelhaes, een reis om de wereld; bleek
dat het maken van lange reizen vol gevaren was, overleefden de tocht niet.
De meesten stierven onderweg aan scheurbuik; veroorzaakt door een tekort aan vitamine c.
5.1.2 De ontdekking van Amerika
Christoffel Columbus was een Italiaanse ontdekkingsreiziger, maar hij werd betaald door de Spaanse koning en
koning; hij vertrok in 1492 om via een westelijke route over de Atlantische Oceaan de zeeroute naar Indië te vinden.
Hij ontdekte verschillende eilanden in het Caraïbische gebied en dacht dat hij in Indië was aangekomen;
hierdoor werden oorspronkelijke bewoners Indianen genoemd. (Amerigo Vespucci).
In Amerika werden geen specerijen gevonden, maar wel goud en heel veel zilver; Pizzaro en Cortez naar Amerika.
De Indiaanse volken werden door deze avonturiers grotendeels uitgemoord; in korte tijd verdwenen
beschavingen met stadstaten, zoals die van de Inca’s in Peru en de Azteken in Mexico.
, De oorspronkelijk bewoners van Amerika verbouwden allerlei voor Europeanen onbekenden gewassen, zoals
aardappelen, tomaten, cacao, maïs, paprika, ananas en tabak.
Werden in de loop van 200 jaar belangrijk in de wereldhandel.
5.2 In opstand tegen een groot rijk
Rond 1500 behoorde een groot deel van Europa tot het Habsburgse Rijk, bestuurd door Karel V.
Karel V wilde de macht van de adel en de zelfstandigheid van de gebieden in zijn rijk beperken.
Verder ontstond in dit tijdvak veel onrust door het optreden van kerkhervormers en de reactie van Karel V en de
kerk hierop; De Nederlanden kwamen in deze tijd in opstand tegen hun vorst Filips II, de zoon van Karel V.
5.2.1 Het Habsburgse Rijk
De bekendste Habsburgse vorst was Karel V (1519 – 1555); kleinzoon van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van
Oostenrijk werd in 1500 in Gent geboren.
Hij ging op negentienjarige leeftijd het Habsburgse Rijk besturen; bestond uit het huidige Nederland en België,
Oostenrijk, delen van Italië en Midden-Europa, Spanje en zelfs Amerika, daarnaast ook keizer Duits Rijk.
Karel V bestuurde zijn rijk vanuit Brussel en voerde net als de Bourgondiërs een centralisatiepolitiek; hij probeerde
de macht van de adel, steden en provincies in de Nederlanden te beperken en rechtstreeks belastingen opleggen.
Zo wilde hij profiteren van de rijkdom van de burgerij in de steden; het geld besteedde hij, net als de
Bourgondiërs, vooral om huursoldaten in dienst te nemen en zo minder afhankelijk te zijn van adel.
Karel veroverde Utrecht en Gelderland, zodat uiteindelijk alle Nederlandse gewesten bij zijn rijk behoorden.
In 1548 maakte hij de Nederlanden los uit het Duitse Rijk; deel bezit van Habsburgers.
Tijdens zijn regeerperiode ontstonden grote problemen in de christelijke kerk; waren het gevolg van het optreden
van de kerkhervormer Maarten Luther.
Karel V probeerde de eenheid in de kerk te bewaren door strengen op te treden tegen dit soort ‘keterse
afdwalingen’ van het rooms-katholieke geloof; hij liet de aanhangers van de kerkhervorming, protestanten,
streng vervolgen.
Mensen die van ketterij werden beschuldigd, konden de doodstraf krijgen, waarbij ze op het
marktplein van een stad werden verbranden.
5.2.2 De Nederlanden en Spanje onder één vorst
In 1555 trad Karel V af als vorst; een Uniek gebeurtenis, aangezien de meeste vorsten tot hun dood regeerden.
De reden hiervoor was, naast lichamelijk klachten, de vergeefse strijd die hij tegen de kerkhervormers had
gevoerd.
Hij verdeelde zijn rijk tussen zijn broer en zijn zoon Filips II; werd koning van Spanje en hee van de
Nederlanden.
Na een paar jaar vertrok Filips uit Brussel en ging vanuit Spanje zijn rijk besturen; zijn zuster Margaretha bleef in
Brussel om de Nederlandse te besturen; gesteund door verschillende edelen uit Nederlanden.
Willem van Oranje, de graaf van Egmond en de graaf van Hoorn.
Onder Filips II nam de spanning in de Nederlandse gebieden toe. Dit had verschillende oorzaken:
- Filips II zag de Nederlanden als een onderdeel van zijn Spaanse Rijk; hij nam vaak besluiten buiten de
Nederlandse adel om, hierdoor ontstond veel ontevredenheid bij de adel.
- Filips wilde binnen zijn rijk alleen de rooms-katholieke godsdienst toestaan; maatregelen tegen de
protestanten werden verscherpt. Grotere kans om op de brandstapel als ketters te worden verbrand.
- De economische situatie verslechterden; werkloosheid nam toe en armoede groeide.
De protestanten hadden als vervolgde groep geen kerken. Daarom hielden zij hun godsdienstige bijeenkomsten, de
Hagenpreken, vaak in de openlucht.
In augustus 1566 vernielden volgelingen van de kerkhervormer Calvijn in Vlaanderen het interieur van
kerken; op deze manier wilden zij de kerken geschikt maken voor protestante diensten: beeldenstorm verspreidde.
