Handschriftontwikkeling 1
Hoofdstuk 1 Schrijven en schrijfonderwijs
Het vak handschriftontwikkeling levert een product met dalende kwaliteit. Geen
enkele onderwijsgevende kan en mag echter met dalende onderwijskwaliteit
genoegen nemen.
Drie belangrijke momenten waarop handschriftonderwijs kan ontsporen:
-Te vroeg beginnen (schriftrijpheidstoets is vereist)
-Verkeerd aanleren
-Niet goed onderhouden en begeleiden
Het handschrift doet de leerstof dieper verwerken en doet beter onthouden. Het
is dus gereedschap, maar ook een ‘leerkatalysator’.
1.1‘Schrijven’
Een grafisch-instrumentele vormgevende vaardigheid, waarbij cultureel
bepaalde tekens worden gebruikt, bedoeld om schriftelijke communicatie
mogelijk te maken.
1.1.1 Schrijven taal en de misverstanden hierover
Schrift is niet voor iedereen een gegeven. Dit kan uitsluitend door scholing
en instructie. Schrift is een cultureel bepaalde code.
1.1.2 Schrift en schrijven
Het woord schrijven kan taalkundig of vormgevend opgevat worden. Schrift
vertolkt taal in tekst. Verandert de taal, dan ook de tekst, maar niet het
schrift. Verandert het schrift, dan ook de tekst, maar niet in taal. Het woord
schrijven is een homoniem. Voor taalschepper of auteur óf voor het vak
schrijven: leren vormen en plaatsen van letters in het platte vak.
1.1.3 Beginnende geletterdheid of beginnend lettergebruik?
Ontluikende geletterdheid: kinderen kunnen nog niet op de juiste wijze
lettervormen construeren.
1.1.4 Lezen-schrijven
Voordat er gelezen gaat worden is het belangrijk om:
-een schrijfrijpheidstest af te nemen
-voldoende lettervormkwaliteit bereikt te hebben voordat ze een
aangeleerde letter in zetten bij het leren lezen
De alfabetcode: kinderen leren lezen en schrijven zonder dyslexie of
dysgrafie een kans te geven en hoe het handschrift het lezen versterkt. De
kinderen geen regels leren, maar overeenkomsten in spelling te leren
horen en zien. Eerst schrijven en dan leren lezen. Het kind weet de klank
al, dus klank gaat vooraf aan het teken.
Hoofdstuk 2 Leerlijn schrijfonderwijs
2.1 De fasen van het handschriftonderwijs
1. Fase van de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1&2)
Eerst ontwikkelt het jonge kind inzicht in letters die qua vormgeving bij het
niveau van tekenontwikkeling passen. Kapitalen ‘kleuterletters’ bestaan uit losse
streken en zijn de enige lettervormen die aansluiten bij de manier waarop een
kind een huis tekent. Ze hebben ook geen trajecten. Ondertussen wordt gewerkt
aan ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden. Instrumentele vaardigheid
(uitvoering) en waarneming vanuit een goede greep en houding.
2. Fase van het driezone-niveau met trajecten; het verwerven van het verbonden
, schrift (groep 3&4)
In groep drie: de kleine-letter-vormen (minuskels). Hebben stokken en staarten
en bestaan uit drie zones. In groep 4: hoofdletter-of kapitaalvormen.
Oefening in vaardigheid, waarneming en zelfreflectie is in deze fase van belang.
3. Fase van de ontwikkeling en onderhoud van het handschrift (groep 5 t/m 8)
Handschrift is nog sterk in ontwikkeling. Cognitieve begeleiding is hard nodig:
leren wat de kenmerken van een goed handschrift zijn.
2.2 Toetsenbordvaardigheid
Goede vingerzetting, houding en blind leren typen (fase 3).
2.3 De groepen
Groep 1
-Letterverkenning van kapitalen
-kapitalen gebruiken voor namen op stoeltjes
-stimuleren van de nauwkeurige waarneming
-Stimuleren van de nauwkeurige uitvoering
-Aanleren, stimuleren en begeleiden van de goede greep en houding bij alle
grafische activiteiten
-Gebruik van nauwkeurig grafisch materiaal i.v.m. buigen en strekken van de drie
schrijf/tekenvingers
-Werken aan nauwkeurige materiaalbeheersing
-Eerlijke en duidelijke feedback
Groep 2
-Vormverschillen en overeenkomsten waarnemen
-Drukverschillen waarnemen
-Aanleren, stimuleren en begeleiden van de goede greep en houding bij alle
grafische activiteiten
-Oefenen in kleuren en arceren, verschillend materiaal
-Alle letterervaringen moeten zo veel mogelijk perceptief zijn
-Schrijfrijpheidstoets
Groep 3
-Eerste half jaar: ontwikkelen van schrijfvoorwaarden en cijfervormen aanleren
-Tweede half jaar: woord verbonden lopende schrift leren, rechte en gebogen
lijndelen
-Schrijven op de grondlijn
Groep 4
-Leren schrijven van hoofdletters in de oude ‘hoofdlettervorm’ of in de vorm van
de kapitalen als hoofdletters
-Leren verzorgen van de rompzone (de ‘kleine letter’ hoogte) d.m.v. het juist
positioneren van de boven- en onderkant tegen de romp -en grondlijn
-Letterzones en lus-en stokzone onderscheiden
-Beperkte opdracht, maar wel nauwkeurig uitgevoerd
-Nakijken door tekens/symbolen
Groep 5
-Handschrift raakt geconsolideerd: eigen gemaakt (door
bewustmakingsoefeningen)
-Leren zien van belangrijke vormkernmerken
-Letterlessen: halen de letters uit groep 3 op
Hoofdstuk 1 Schrijven en schrijfonderwijs
Het vak handschriftontwikkeling levert een product met dalende kwaliteit. Geen
enkele onderwijsgevende kan en mag echter met dalende onderwijskwaliteit
genoegen nemen.
Drie belangrijke momenten waarop handschriftonderwijs kan ontsporen:
-Te vroeg beginnen (schriftrijpheidstoets is vereist)
-Verkeerd aanleren
-Niet goed onderhouden en begeleiden
Het handschrift doet de leerstof dieper verwerken en doet beter onthouden. Het
is dus gereedschap, maar ook een ‘leerkatalysator’.
1.1‘Schrijven’
Een grafisch-instrumentele vormgevende vaardigheid, waarbij cultureel
bepaalde tekens worden gebruikt, bedoeld om schriftelijke communicatie
mogelijk te maken.
1.1.1 Schrijven taal en de misverstanden hierover
Schrift is niet voor iedereen een gegeven. Dit kan uitsluitend door scholing
en instructie. Schrift is een cultureel bepaalde code.
1.1.2 Schrift en schrijven
Het woord schrijven kan taalkundig of vormgevend opgevat worden. Schrift
vertolkt taal in tekst. Verandert de taal, dan ook de tekst, maar niet het
schrift. Verandert het schrift, dan ook de tekst, maar niet in taal. Het woord
schrijven is een homoniem. Voor taalschepper of auteur óf voor het vak
schrijven: leren vormen en plaatsen van letters in het platte vak.
1.1.3 Beginnende geletterdheid of beginnend lettergebruik?
Ontluikende geletterdheid: kinderen kunnen nog niet op de juiste wijze
lettervormen construeren.
1.1.4 Lezen-schrijven
Voordat er gelezen gaat worden is het belangrijk om:
-een schrijfrijpheidstest af te nemen
-voldoende lettervormkwaliteit bereikt te hebben voordat ze een
aangeleerde letter in zetten bij het leren lezen
De alfabetcode: kinderen leren lezen en schrijven zonder dyslexie of
dysgrafie een kans te geven en hoe het handschrift het lezen versterkt. De
kinderen geen regels leren, maar overeenkomsten in spelling te leren
horen en zien. Eerst schrijven en dan leren lezen. Het kind weet de klank
al, dus klank gaat vooraf aan het teken.
Hoofdstuk 2 Leerlijn schrijfonderwijs
2.1 De fasen van het handschriftonderwijs
1. Fase van de ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden (groep 1&2)
Eerst ontwikkelt het jonge kind inzicht in letters die qua vormgeving bij het
niveau van tekenontwikkeling passen. Kapitalen ‘kleuterletters’ bestaan uit losse
streken en zijn de enige lettervormen die aansluiten bij de manier waarop een
kind een huis tekent. Ze hebben ook geen trajecten. Ondertussen wordt gewerkt
aan ontwikkeling van de schrijfvoorwaarden. Instrumentele vaardigheid
(uitvoering) en waarneming vanuit een goede greep en houding.
2. Fase van het driezone-niveau met trajecten; het verwerven van het verbonden
, schrift (groep 3&4)
In groep drie: de kleine-letter-vormen (minuskels). Hebben stokken en staarten
en bestaan uit drie zones. In groep 4: hoofdletter-of kapitaalvormen.
Oefening in vaardigheid, waarneming en zelfreflectie is in deze fase van belang.
3. Fase van de ontwikkeling en onderhoud van het handschrift (groep 5 t/m 8)
Handschrift is nog sterk in ontwikkeling. Cognitieve begeleiding is hard nodig:
leren wat de kenmerken van een goed handschrift zijn.
2.2 Toetsenbordvaardigheid
Goede vingerzetting, houding en blind leren typen (fase 3).
2.3 De groepen
Groep 1
-Letterverkenning van kapitalen
-kapitalen gebruiken voor namen op stoeltjes
-stimuleren van de nauwkeurige waarneming
-Stimuleren van de nauwkeurige uitvoering
-Aanleren, stimuleren en begeleiden van de goede greep en houding bij alle
grafische activiteiten
-Gebruik van nauwkeurig grafisch materiaal i.v.m. buigen en strekken van de drie
schrijf/tekenvingers
-Werken aan nauwkeurige materiaalbeheersing
-Eerlijke en duidelijke feedback
Groep 2
-Vormverschillen en overeenkomsten waarnemen
-Drukverschillen waarnemen
-Aanleren, stimuleren en begeleiden van de goede greep en houding bij alle
grafische activiteiten
-Oefenen in kleuren en arceren, verschillend materiaal
-Alle letterervaringen moeten zo veel mogelijk perceptief zijn
-Schrijfrijpheidstoets
Groep 3
-Eerste half jaar: ontwikkelen van schrijfvoorwaarden en cijfervormen aanleren
-Tweede half jaar: woord verbonden lopende schrift leren, rechte en gebogen
lijndelen
-Schrijven op de grondlijn
Groep 4
-Leren schrijven van hoofdletters in de oude ‘hoofdlettervorm’ of in de vorm van
de kapitalen als hoofdletters
-Leren verzorgen van de rompzone (de ‘kleine letter’ hoogte) d.m.v. het juist
positioneren van de boven- en onderkant tegen de romp -en grondlijn
-Letterzones en lus-en stokzone onderscheiden
-Beperkte opdracht, maar wel nauwkeurig uitgevoerd
-Nakijken door tekens/symbolen
Groep 5
-Handschrift raakt geconsolideerd: eigen gemaakt (door
bewustmakingsoefeningen)
-Leren zien van belangrijke vormkernmerken
-Letterlessen: halen de letters uit groep 3 op
