Eén van de bijzondere overeenkomsten is de arbeidsovereenkomst. De arbeidsovereenkomst wordt
een bijzondere overeenkomst genoemd door enerzijds het kwantitatieve, en anderzijds het
kwalitatieve aspect. Het grote aantal mensen dat deze overeenkomsten (dagelijks) sluit en de vele
(bekende) conflicten die daaruit mogelijkerwijs kunnen voortvloeien, zijn redenen om deze
afzonderlijk te regelen. Het kwalitatieve aspect heeft betrekking op drie verschijnselen:
● Het personenrechtelijke element met zijn juridische ondergeschiktheid en economische
afhankelijkheid is sterk in de individuele arbeidsrelatie aanwezig
● Collectiviteiten (vakbonden, ondernemingsraad) spelen in het arbeidsrecht een belangrijke rol
omdat de door hen tot stand gebrachte regelgeving consequenties kan hebben voor de inhoud
van de individuele arbeidsovereenkomst
● De inbedding van de arbeidsovereenkomst in het grotere geheel, de arbeidsorganisatie, heeft
invloed op wat de individuele werknemer van zijn werkgever mag verwachten en andersom
De beroepsbevolking kan worden onderverdeeld in de zelfstandige en onzelfstandige
beroepsbevolking. De zelfstandige beroepsbevolking zijn zij die ondernemersrisico dragen,
waaronder de zzp’er die voor zijn inkomen van slechts één of enkele werkgevers afhankelijk is.
Deze zelfstandigen worden ook wel ‘schijnzelfstandigen’ genoemd. De onzelfstandige
beroepsbevolking wordt onderscheiden in drie categorieën: de private sector, de gepremieerde en
gesubsidieerde sector en de publieke sector.
Er zijn drie standpunten ingenomen over de vraag tot hoever de reikwijdte van het arbeidsrecht
zich strekt:
● Levenbach-criterium: het object van het arbeidsrecht zijn de loonsverhogingen, dit zijn de
persoonlijke onderschikking meebrengende arbeidsverhoudingen en de daarmee onmiddellijke
samenhangende levensomstandigheden. Deze visie is heersend geworden
● Het object wordt gevormd door alle regelen betreffende de arbeid, ter voorziening in de kosten
van het levensonderhoud van de sociaal afhankelijke. Naast de onzelfstandige beroepsbevolking
valt volgens deze opvatting van van Esveld ook de kleine zelfstandige onder de reikwijdte van het
arbeidsrecht
● Een nog ruimer object van het arbeidsrecht wordt gevormd door alle arbeid welke is gericht op
het vestigen of onderhouden van maatschappelijke betrekkingen krachtens die arbeid. Ook
verhoudingen die niet direct met arbeid in verband staan, zouden tot dit rechtsgebied moeten
worden gerekend
Autonoom arbeidsrecht is het arbeidsrecht dat vanuit ‘de werkvloer’, de participanten zelf, wordt
vormgegeven, zonder dat de wetgever daaraan te pas komt. Heteronoom arbeidsrecht is het
arbeidsrecht waaraan niet van ‘onderaf’ (bottom-up), maar van ‘bovenaf’ (top-down) vorm is
gegeven en dat aan de betrokkenen in het veld wordt gedicteerd.
Het staat een werkgever en werknemer vrij om met elkaar te contracteren maar zij worden
geconfronteerd met veel bepalingen van dwingend recht wanneer zij de arbeidsovereenkomst
daadwerkelijk hebben gesloten. Dit geldt ook voor het collectief arbeidsrecht (cao). Nadat de
vakbonden enerzijds en werkgever(s) of werkgeversorganisaties anderzijds de cao hebben gesloten
zijn deze partijen en hun leden aan de regels van de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst
(Wet CAO) gebonden.
Discussie kan ontstaan over de vraag of wordt gewerkt op basis van een arbeidsovereenkomst, een
overeenkomst van opdracht, aanneming van werk of een overeenkomst van eigen aard. Soms
hebben partijen hun rechtsverhouding niet nader omschreven en moet uit de concrete
omstandigheden van het geval worden afgeleid van welk type overeenkomst sprake is.
Groen/Schroevers
Bij de vraag welke overeenkomst tot het verrichten van werk tegen betaling is gesloten wordt door
de Hoge Raad een viertal handvatten aangereikt:
● De partijbedoeling, mede in aanmerking genomen de wijze waarop zij feitelijk aan de
overeenkomst uitvoering hebben gegeven
● De feitelijke uitvoering door toetsing van de elementen van art. 7:610 BW
● Een evidente gezagsverhouding kan naar haar aard tot gevolg hebben dat een
arbeidsovereenkomst is ontstaan, hoewel de wijze waarop de rechtsverhouding is vormgegeven
het vermoeden wekt dat een overeenkomst van opdracht of tot aanneming van werk is gesloten
, (materiële gezagsverhouding)
● De maatschappelijke positie van de betrokken werker blijkt uit onder andere het opleidingsniveau
en de sociaaleconomische positie, alsook in hoeverre hij daadwerkelijk (economisch) afhankelijk
is van de werkgever
X/Gemeente Amsterdam
De Hoge Raad heeft geoordeeld dat anders dan uit het arrest Groen/Schroevers wel is afgeleid, de
bedoeling van de partijen geen rol spelen. De rechter stelt in de uitlegfase met behulp van de
Haviltexmaatstaf de overeengekomen rechten en plichten vast alvorens in de kwalificatiefase te
beoordelen over die overeenkomst de kenmerken heeft van een arbeidsovereenkomst.
Haviltex
Ermes & Langewerf en Haviltex zijn ondernemers. Ermes & Langewerf verkocht een snijmachine
aan Haviltex, welke tot eind 1976 recht had om deze te retourneren. In juni 1976 schrijft Haviltex
dat hij overeenkomstig de bijzondere voorwaarde de snijmachine teruggeeft en verzoekt tot
terugbetaling van de koopsom. Het gerechtshof oordeelt dat de bewoording van het contract
duidelijk zijn en dat een zuiver taalkundige uitleg van de overeenkomst geen leemte laat voor
aanvulling. De Hoge Raad oordeelt echter dat niet enkel naar de zuiver taalkundige uitleg moet
worden gekeken maar eveneens naar de zin die partijen in de gegeven omstandigheden
redelijkerwijs aan die bepalingen mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs
van elkaar mochten verwachten. Mede kan het van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen
de partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.
Stappenplan: Is er sprake van een arbeidsovereenkomst?
1 Allereerst moet worden vastgesteld of partijen zich jegens elkaar hebben verbonden (ABN
Amro/Malhi) Vervolgens moet aan de hand van art. 7:610 BW en de arresten X/Gemeente
Amsterdam en Groen Schroevers moeten worden beoordeeld of de overeenkomst ook kan
worden aangemerkt als arbeidsovereenkomst. In het arrest X/Gemeente Amsterdam
onderscheidt de Hoge Raad de uitleg- en kwalificatiefase. In de uitlegfase wordt met aan de
hand van de Haviltexmaatstaf vastgesteld welke rechten en verplichtingen partijen over en
weer met elkaar zijn aangegaan. In de kwalificatiefase is geen ruimte voor de bedoeling van
partijen
2 Art. 7:610 BW
De verplichting tot het verrichten van arbeid
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: In het arrest Beurspromovendi heeft de Hoge Raad bepaald dat de
persoon die de werkzaamheden verricht wel actief moet bijdragen aan de verwezenlijking
van het primaire doel van de onderneming, om te kwalificeren als arbeid. Daarnaast moet
de arbeid persoonlijk worden verricht waardoor de persoon niet zomaar kan laten worden
vervangen (art. 7:659 BW) en moet deze een verplicht karakter hebben
De verplichting om loon te betalen
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: De door de werkgever aan de werknemer krachtens de
arbeidsovereenkomst verplichte vergoeding voor de bedongen arbeid, deze kan
ook bestaan uit kost en inwoning Huize Bethesda
Er is sprake van een gezagsverhouding
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: Bij dit element moet onderscheid worden gemaakt tussen de materiële
en formele gezagsverhouding. De materiële gezagsverhouding omvat de bevoegdheden van
de werkgever om eenzijdig instructies te geven ten aanzien van de inhoud van de
werkzaamheden, terwijl de formele gezagsverhouding betrekking heeft op de
organisatorische inbedding van de werkrelatie of -discipline
Gedurende zekere tijd
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: Een zekere duurzaamheid van de arbeidsrelatie
4 Conclusie
een bijzondere overeenkomst genoemd door enerzijds het kwantitatieve, en anderzijds het
kwalitatieve aspect. Het grote aantal mensen dat deze overeenkomsten (dagelijks) sluit en de vele
(bekende) conflicten die daaruit mogelijkerwijs kunnen voortvloeien, zijn redenen om deze
afzonderlijk te regelen. Het kwalitatieve aspect heeft betrekking op drie verschijnselen:
● Het personenrechtelijke element met zijn juridische ondergeschiktheid en economische
afhankelijkheid is sterk in de individuele arbeidsrelatie aanwezig
● Collectiviteiten (vakbonden, ondernemingsraad) spelen in het arbeidsrecht een belangrijke rol
omdat de door hen tot stand gebrachte regelgeving consequenties kan hebben voor de inhoud
van de individuele arbeidsovereenkomst
● De inbedding van de arbeidsovereenkomst in het grotere geheel, de arbeidsorganisatie, heeft
invloed op wat de individuele werknemer van zijn werkgever mag verwachten en andersom
De beroepsbevolking kan worden onderverdeeld in de zelfstandige en onzelfstandige
beroepsbevolking. De zelfstandige beroepsbevolking zijn zij die ondernemersrisico dragen,
waaronder de zzp’er die voor zijn inkomen van slechts één of enkele werkgevers afhankelijk is.
Deze zelfstandigen worden ook wel ‘schijnzelfstandigen’ genoemd. De onzelfstandige
beroepsbevolking wordt onderscheiden in drie categorieën: de private sector, de gepremieerde en
gesubsidieerde sector en de publieke sector.
Er zijn drie standpunten ingenomen over de vraag tot hoever de reikwijdte van het arbeidsrecht
zich strekt:
● Levenbach-criterium: het object van het arbeidsrecht zijn de loonsverhogingen, dit zijn de
persoonlijke onderschikking meebrengende arbeidsverhoudingen en de daarmee onmiddellijke
samenhangende levensomstandigheden. Deze visie is heersend geworden
● Het object wordt gevormd door alle regelen betreffende de arbeid, ter voorziening in de kosten
van het levensonderhoud van de sociaal afhankelijke. Naast de onzelfstandige beroepsbevolking
valt volgens deze opvatting van van Esveld ook de kleine zelfstandige onder de reikwijdte van het
arbeidsrecht
● Een nog ruimer object van het arbeidsrecht wordt gevormd door alle arbeid welke is gericht op
het vestigen of onderhouden van maatschappelijke betrekkingen krachtens die arbeid. Ook
verhoudingen die niet direct met arbeid in verband staan, zouden tot dit rechtsgebied moeten
worden gerekend
Autonoom arbeidsrecht is het arbeidsrecht dat vanuit ‘de werkvloer’, de participanten zelf, wordt
vormgegeven, zonder dat de wetgever daaraan te pas komt. Heteronoom arbeidsrecht is het
arbeidsrecht waaraan niet van ‘onderaf’ (bottom-up), maar van ‘bovenaf’ (top-down) vorm is
gegeven en dat aan de betrokkenen in het veld wordt gedicteerd.
Het staat een werkgever en werknemer vrij om met elkaar te contracteren maar zij worden
geconfronteerd met veel bepalingen van dwingend recht wanneer zij de arbeidsovereenkomst
daadwerkelijk hebben gesloten. Dit geldt ook voor het collectief arbeidsrecht (cao). Nadat de
vakbonden enerzijds en werkgever(s) of werkgeversorganisaties anderzijds de cao hebben gesloten
zijn deze partijen en hun leden aan de regels van de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomst
(Wet CAO) gebonden.
Discussie kan ontstaan over de vraag of wordt gewerkt op basis van een arbeidsovereenkomst, een
overeenkomst van opdracht, aanneming van werk of een overeenkomst van eigen aard. Soms
hebben partijen hun rechtsverhouding niet nader omschreven en moet uit de concrete
omstandigheden van het geval worden afgeleid van welk type overeenkomst sprake is.
Groen/Schroevers
Bij de vraag welke overeenkomst tot het verrichten van werk tegen betaling is gesloten wordt door
de Hoge Raad een viertal handvatten aangereikt:
● De partijbedoeling, mede in aanmerking genomen de wijze waarop zij feitelijk aan de
overeenkomst uitvoering hebben gegeven
● De feitelijke uitvoering door toetsing van de elementen van art. 7:610 BW
● Een evidente gezagsverhouding kan naar haar aard tot gevolg hebben dat een
arbeidsovereenkomst is ontstaan, hoewel de wijze waarop de rechtsverhouding is vormgegeven
het vermoeden wekt dat een overeenkomst van opdracht of tot aanneming van werk is gesloten
, (materiële gezagsverhouding)
● De maatschappelijke positie van de betrokken werker blijkt uit onder andere het opleidingsniveau
en de sociaaleconomische positie, alsook in hoeverre hij daadwerkelijk (economisch) afhankelijk
is van de werkgever
X/Gemeente Amsterdam
De Hoge Raad heeft geoordeeld dat anders dan uit het arrest Groen/Schroevers wel is afgeleid, de
bedoeling van de partijen geen rol spelen. De rechter stelt in de uitlegfase met behulp van de
Haviltexmaatstaf de overeengekomen rechten en plichten vast alvorens in de kwalificatiefase te
beoordelen over die overeenkomst de kenmerken heeft van een arbeidsovereenkomst.
Haviltex
Ermes & Langewerf en Haviltex zijn ondernemers. Ermes & Langewerf verkocht een snijmachine
aan Haviltex, welke tot eind 1976 recht had om deze te retourneren. In juni 1976 schrijft Haviltex
dat hij overeenkomstig de bijzondere voorwaarde de snijmachine teruggeeft en verzoekt tot
terugbetaling van de koopsom. Het gerechtshof oordeelt dat de bewoording van het contract
duidelijk zijn en dat een zuiver taalkundige uitleg van de overeenkomst geen leemte laat voor
aanvulling. De Hoge Raad oordeelt echter dat niet enkel naar de zuiver taalkundige uitleg moet
worden gekeken maar eveneens naar de zin die partijen in de gegeven omstandigheden
redelijkerwijs aan die bepalingen mochten toekennen en hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs
van elkaar mochten verwachten. Mede kan het van belang zijn tot welke maatschappelijke kringen
de partijen behoren en welke rechtskennis van zodanige partijen kan worden verwacht.
Stappenplan: Is er sprake van een arbeidsovereenkomst?
1 Allereerst moet worden vastgesteld of partijen zich jegens elkaar hebben verbonden (ABN
Amro/Malhi) Vervolgens moet aan de hand van art. 7:610 BW en de arresten X/Gemeente
Amsterdam en Groen Schroevers moeten worden beoordeeld of de overeenkomst ook kan
worden aangemerkt als arbeidsovereenkomst. In het arrest X/Gemeente Amsterdam
onderscheidt de Hoge Raad de uitleg- en kwalificatiefase. In de uitlegfase wordt met aan de
hand van de Haviltexmaatstaf vastgesteld welke rechten en verplichtingen partijen over en
weer met elkaar zijn aangegaan. In de kwalificatiefase is geen ruimte voor de bedoeling van
partijen
2 Art. 7:610 BW
De verplichting tot het verrichten van arbeid
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: In het arrest Beurspromovendi heeft de Hoge Raad bepaald dat de
persoon die de werkzaamheden verricht wel actief moet bijdragen aan de verwezenlijking
van het primaire doel van de onderneming, om te kwalificeren als arbeid. Daarnaast moet
de arbeid persoonlijk worden verricht waardoor de persoon niet zomaar kan laten worden
vervangen (art. 7:659 BW) en moet deze een verplicht karakter hebben
De verplichting om loon te betalen
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: De door de werkgever aan de werknemer krachtens de
arbeidsovereenkomst verplichte vergoeding voor de bedongen arbeid, deze kan
ook bestaan uit kost en inwoning Huize Bethesda
Er is sprake van een gezagsverhouding
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: Bij dit element moet onderscheid worden gemaakt tussen de materiële
en formele gezagsverhouding. De materiële gezagsverhouding omvat de bevoegdheden van
de werkgever om eenzijdig instructies te geven ten aanzien van de inhoud van de
werkzaamheden, terwijl de formele gezagsverhouding betrekking heeft op de
organisatorische inbedding van de werkrelatie of -discipline
Gedurende zekere tijd
Uitlegfase: Haviltex
Kwalificatiefase: Een zekere duurzaamheid van de arbeidsrelatie
4 Conclusie
