Strafprocesrecht
Week 1 Het Strafproces
- Boek hfst 1-4 + 5,1 en 5.2 + 6.1-6.3 +7.4-7.6
- HR Posbank
- Hof Amsterdam 20 juli 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:2083 (Ad K. in eerste aanleg)
- Rb. Amsterdam 2 maart 2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:805 (Ad K. in hoger beroep)
Hoorcollege
Het begrip strafprocesrecht
- Het strafprocesrecht bestaat uit het geheel aan regels die betrekking hebben op de toepassing van
het strafrecht in een concreet geval.
- Het strafprocesrecht bepaalt op welke manier en door wie wordt onderzocht of een strafbaar feit is
begaan en door wie en naar welke maatstaven daarover en over de daaraan te verbinden
strafrechtelijke sancties wordt beslist.
Het strafprocesrecht biedt het model waarin het materiele recht tot leven komt (het strafproces als
schakel tussen feit en reactie)
Het strafprocesrecht heeft ook een eigen, zelfstandige dimensie
Inrichting van het strafproces
Doelstellingen van het strafproces
Hoofddoel: verwezenlijking van het materiële recht
Andere doelen:
Waarheidsvinding/instrumentaliteit
o zoeken naar de ‘materiële’ waarheid
o materiele strafrecht in het concrete geval toepassen = instrumentaliteit
o toepassing van het strafrecht op de ‘werkelijk’ schuldigen
Rechtsbescherming
o bescherming van de burger tegen de almacht van de staat/te ver overheidsingrijpen
o voor verdachten, maar ook voor de burger die zonder het te willen in het strafproces wordt
betrokken
• Intrinsieke spanning: onschuldigen met rust laten en schuldigen pakken. Inbreuk op privacy en
recht op bescherming en veiligheid
Accusatoir vs. inquisitoir proces
Accusatoir:
- Angelsaksische landen
- Rechter is niet actief. Procespartijen zijn actief.
- Gelijkwaardige procespartijen
- Lijdelijke rechter
- Formele waarheid: waarheid zoals die heeft te gelden na voltooien van het strafproces (kan dus
afgesproken waarheid zijn)
, - Mondelinge procedure
- Admissibility rules: welk bewijs mag wel en niet onder ogen komen van de jury?
Inquisitoir:
- Verdachte als voorwerp van het onderzoek
- Actieve rechter op zoek naar de waarheid
- Materiële waarheid
- Dominantie schriftelijke stukken
- Beslis- en motiveringsregels
Kenmerken van het Nederlandse strafproces
Wij hebben van oorsprong een inquisitoir procestraditie met contradictoire elementen.
- Beroepsrechter, geen lekeninbreng
- Zwaar accent op het vooronderzoek: OvJ is leidend
- Het dossier vormt de ruggengraat van de strafrechtspleging
Gevaren:
- Onderzoek ter terechtzitting vooral gericht op verificatie (gevaar: confirmation bias). Verifiëren van
andermans onderzoek is iets anders dan zelf onderzoek doen. Je neemt het toch meer over. Gevaar
dat rechter overneemt van OvJ. Gevaar van tunnelvisie omdat rechter niet zelf onderzoekt. OvJ is
niet onpartijdig, rechter wel en hij moet uiteindelijk beslissen.
Bronnen van het strafprocesrecht
- Wetboek van Strafvordering geeft het kader waarbinnen de justitiële afdoening van een strafzaak
moet worden verricht
- Legaliteitsbeginsel: Art 1 Sv: ‘Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien.’ =
de wet in formele zin. Dat betekent niet dat de wet het strafproces tot in alle details regelt. Er is
buiten de wet wel degelijk meer. Uitgangspunt is natuurlijk wel de legaliteit.
- Andere bronnen:
1. Bijzondere wetten
. Politiewet
. Opiumwet
. Wegenverkeerswet
. Wet Wapens en Munitie
. Wet op de Economische delicten
2. EVRM, EU-recht en andere (internationale) verdragen
. EVRM met name voor rechtsbescherming. Grondrechten beperken ruimte om bevoegdheden
in te zetten
. EHRM en Hof van Justitie dus beiden van belang voor uitleg van regels over strafvordering
3. AMvB’s en beleidsregels
. Ruimte beperkt, kan alleen als gedelegeerd wordt.
4. Beginselen van een goede procesorde
. Doel van het legaliteitsbeginsel = rechtsbescherming
. Deze beginselen zijn er voor de extra rechtsbescherming
a. Vertrouwensbeginsel’
b. Gelijkheidsbeginsel
c. Verbod detournement de pouvoir
, d. Proportionaliteit en subsidiariteit
Etc.
5. Jurisprudentie
.
Ontwikkelingen op het terrein van het strafproces(recht)
- Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Internationalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Voortdurende overbelasting van de justitiële keten
- Verkorte vormen van afdoening, binnen en buiten geding
. Soms door OvJ, maar ook vaak procesafspraken.
- Modernisering van het Wetboek van Strafvordering
. Er komt een nieuw wetboek
Fasering van het strafprocesrecht
Mogelijke indeling
a. Voorbereidend onderzoek (art. 132 Sv)
‘Onder het voorbereidende onderzoek wordt verstaan het onderzoek hetwelk aan de behandeling
van de terechtzitting voorafgaat’
- Verkennend onderzoek (art. 126gg Sv)
= Gaat vooraf aan concrete strafbare feiten en concrete verdachten
- Opsporingsonderzoek (art. 132a Sv)
= Concreet naar aanleiding van een strafbaar feit of verdachte
- Onderzoek door de rechter-commissaris (art. 181 Sv)
b. Hoofdonderzoek/behandeling van de zaak (art. 268 e.v. Sv)
• Met het uitroepen van de zaak door de bode, eindigt het vooronderzoek.
Andere indeling. Deze onderdelen overlappen ook.
a. Opsporing
- Opsporingsonderzoek art. 132a Sv: ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek
in verband met strafbare feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van
strafvorderlijke beslissingen’
- Startpunt van de opsporing?
- Verhouding tot (bestuurlijk) toezicht? Van belang als het gaat om je eigen rechtspositie/die van de
burger
- In de praktijk complex --> volgende week
b. Vervolging
- Het vervolgingsbegrip is door de wetgever niet duidelijk omlijnd
. We denken dan aan de aanwezigheid van een verdachte die van iets beschuldigd wordt
- Teloorgang van het gerechtelijk vooronderzoek (GVO) en de invoering van de strafbeschikking
hebben geleid tot verwatering van het klassieke vervolgingsbegrip
- Betekenis ‘vervolging’ na afschaffing GVO?
, - EVRM kent autonoom vervolgingsbegrip (criminal charge)
c. Berechting
- “Onder berechting in strikte zin wordt verstaan het op basis van het onderzoek ter terechtzitting op
de grondslag van de tenlastelegging beraadslagen en beslissen over de vragen van artikel 348 en
350”
- Overgang van het voorbereidend onderzoek naar het onderzoek terechtzitting niet helder geregeld.
- Modernisering WvSv: meer nadruk op voorbereidend onderzoek en contradictoire karakter van het
strafproces
d. Tenuitvoerlegging
- Art. 6:1:1 Sv: ‘De tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen en strafbeschikkingen geschiedt
door Onze Minister.’
- Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Stb. 2017, 82)
. Overheveling regeling van de tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen van het WvSr naar
het WvSv (boek 6)
. OvJ niet langer formeel verantwoordelijk voor tenuitvoerlegging, maar Minister van J&V
Werkgroep
Zelfstudievragen
Vraag 1: Wat houdt de Mr. Big-methode in?
• Bij de Mr. Big methode zorgt een undercoveragent ervoor dat hij bevriend raakt met de
verdachte. Ze bouwen een vriendschappelijke relatie op en geprobeerd wordt om de verdachte
vervolgens een verklaring te laten afleggen tegenover zijn ‘vriend’. Er wordt een gefingeerde
organisatie opgezet en het afleggen van de verklaring ten overstaan van mr. Big wordt volledig
geregisseerd. Bij de verdachte worden hiervoor voordelen in het vooruitzicht gesteld.
Vraag 2 Op welke wettelijke basis kan de toepassing van de Mr. Big-methode worden gebaseerd?
• De wettelijke grondslag voor de inzet van de Mr. Big-methode wordt gezocht (en inmiddels:
gevonden9 ) in artikel 126j Sv, de bevoegdheid tot stelselmatige informatie-inwinning.
• Artikel 126j Sv
Lid 1: In geval van verdenking van een misdrijf kan de officier van justitie in het belang van het
onderzoek bevelen dat een opsporingsambtenaar als bedoeld in artikel 141, onderdeel b,
zonder dat kenbaar is dat hij optreedt als opsporingsambtenaar, stelselmatig informatie inwint
over de verdachte.
Vraag 3 In hun artikel plaatsen Crijns en Dubelaar enkele kanttekeningen bij deze wettelijke grondslag.
Welke zijn dat?
Week 1 Het Strafproces
- Boek hfst 1-4 + 5,1 en 5.2 + 6.1-6.3 +7.4-7.6
- HR Posbank
- Hof Amsterdam 20 juli 2022, ECLI:NL:GHAMS:2022:2083 (Ad K. in eerste aanleg)
- Rb. Amsterdam 2 maart 2021, ECLI:NL:RBAMS:2021:805 (Ad K. in hoger beroep)
Hoorcollege
Het begrip strafprocesrecht
- Het strafprocesrecht bestaat uit het geheel aan regels die betrekking hebben op de toepassing van
het strafrecht in een concreet geval.
- Het strafprocesrecht bepaalt op welke manier en door wie wordt onderzocht of een strafbaar feit is
begaan en door wie en naar welke maatstaven daarover en over de daaraan te verbinden
strafrechtelijke sancties wordt beslist.
Het strafprocesrecht biedt het model waarin het materiele recht tot leven komt (het strafproces als
schakel tussen feit en reactie)
Het strafprocesrecht heeft ook een eigen, zelfstandige dimensie
Inrichting van het strafproces
Doelstellingen van het strafproces
Hoofddoel: verwezenlijking van het materiële recht
Andere doelen:
Waarheidsvinding/instrumentaliteit
o zoeken naar de ‘materiële’ waarheid
o materiele strafrecht in het concrete geval toepassen = instrumentaliteit
o toepassing van het strafrecht op de ‘werkelijk’ schuldigen
Rechtsbescherming
o bescherming van de burger tegen de almacht van de staat/te ver overheidsingrijpen
o voor verdachten, maar ook voor de burger die zonder het te willen in het strafproces wordt
betrokken
• Intrinsieke spanning: onschuldigen met rust laten en schuldigen pakken. Inbreuk op privacy en
recht op bescherming en veiligheid
Accusatoir vs. inquisitoir proces
Accusatoir:
- Angelsaksische landen
- Rechter is niet actief. Procespartijen zijn actief.
- Gelijkwaardige procespartijen
- Lijdelijke rechter
- Formele waarheid: waarheid zoals die heeft te gelden na voltooien van het strafproces (kan dus
afgesproken waarheid zijn)
, - Mondelinge procedure
- Admissibility rules: welk bewijs mag wel en niet onder ogen komen van de jury?
Inquisitoir:
- Verdachte als voorwerp van het onderzoek
- Actieve rechter op zoek naar de waarheid
- Materiële waarheid
- Dominantie schriftelijke stukken
- Beslis- en motiveringsregels
Kenmerken van het Nederlandse strafproces
Wij hebben van oorsprong een inquisitoir procestraditie met contradictoire elementen.
- Beroepsrechter, geen lekeninbreng
- Zwaar accent op het vooronderzoek: OvJ is leidend
- Het dossier vormt de ruggengraat van de strafrechtspleging
Gevaren:
- Onderzoek ter terechtzitting vooral gericht op verificatie (gevaar: confirmation bias). Verifiëren van
andermans onderzoek is iets anders dan zelf onderzoek doen. Je neemt het toch meer over. Gevaar
dat rechter overneemt van OvJ. Gevaar van tunnelvisie omdat rechter niet zelf onderzoekt. OvJ is
niet onpartijdig, rechter wel en hij moet uiteindelijk beslissen.
Bronnen van het strafprocesrecht
- Wetboek van Strafvordering geeft het kader waarbinnen de justitiële afdoening van een strafzaak
moet worden verricht
- Legaliteitsbeginsel: Art 1 Sv: ‘Strafvordering heeft alleen plaats op de wijze bij de wet voorzien.’ =
de wet in formele zin. Dat betekent niet dat de wet het strafproces tot in alle details regelt. Er is
buiten de wet wel degelijk meer. Uitgangspunt is natuurlijk wel de legaliteit.
- Andere bronnen:
1. Bijzondere wetten
. Politiewet
. Opiumwet
. Wegenverkeerswet
. Wet Wapens en Munitie
. Wet op de Economische delicten
2. EVRM, EU-recht en andere (internationale) verdragen
. EVRM met name voor rechtsbescherming. Grondrechten beperken ruimte om bevoegdheden
in te zetten
. EHRM en Hof van Justitie dus beiden van belang voor uitleg van regels over strafvordering
3. AMvB’s en beleidsregels
. Ruimte beperkt, kan alleen als gedelegeerd wordt.
4. Beginselen van een goede procesorde
. Doel van het legaliteitsbeginsel = rechtsbescherming
. Deze beginselen zijn er voor de extra rechtsbescherming
a. Vertrouwensbeginsel’
b. Gelijkheidsbeginsel
c. Verbod detournement de pouvoir
, d. Proportionaliteit en subsidiariteit
Etc.
5. Jurisprudentie
.
Ontwikkelingen op het terrein van het strafproces(recht)
- Digitalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Internationalisering van criminaliteit en de aanpak daarvan
- Voortdurende overbelasting van de justitiële keten
- Verkorte vormen van afdoening, binnen en buiten geding
. Soms door OvJ, maar ook vaak procesafspraken.
- Modernisering van het Wetboek van Strafvordering
. Er komt een nieuw wetboek
Fasering van het strafprocesrecht
Mogelijke indeling
a. Voorbereidend onderzoek (art. 132 Sv)
‘Onder het voorbereidende onderzoek wordt verstaan het onderzoek hetwelk aan de behandeling
van de terechtzitting voorafgaat’
- Verkennend onderzoek (art. 126gg Sv)
= Gaat vooraf aan concrete strafbare feiten en concrete verdachten
- Opsporingsonderzoek (art. 132a Sv)
= Concreet naar aanleiding van een strafbaar feit of verdachte
- Onderzoek door de rechter-commissaris (art. 181 Sv)
b. Hoofdonderzoek/behandeling van de zaak (art. 268 e.v. Sv)
• Met het uitroepen van de zaak door de bode, eindigt het vooronderzoek.
Andere indeling. Deze onderdelen overlappen ook.
a. Opsporing
- Opsporingsonderzoek art. 132a Sv: ‘Onder opsporing wordt verstaan het onderzoek
in verband met strafbare feiten onder gezag van de officier van justitie met als doel het nemen van
strafvorderlijke beslissingen’
- Startpunt van de opsporing?
- Verhouding tot (bestuurlijk) toezicht? Van belang als het gaat om je eigen rechtspositie/die van de
burger
- In de praktijk complex --> volgende week
b. Vervolging
- Het vervolgingsbegrip is door de wetgever niet duidelijk omlijnd
. We denken dan aan de aanwezigheid van een verdachte die van iets beschuldigd wordt
- Teloorgang van het gerechtelijk vooronderzoek (GVO) en de invoering van de strafbeschikking
hebben geleid tot verwatering van het klassieke vervolgingsbegrip
- Betekenis ‘vervolging’ na afschaffing GVO?
, - EVRM kent autonoom vervolgingsbegrip (criminal charge)
c. Berechting
- “Onder berechting in strikte zin wordt verstaan het op basis van het onderzoek ter terechtzitting op
de grondslag van de tenlastelegging beraadslagen en beslissen over de vragen van artikel 348 en
350”
- Overgang van het voorbereidend onderzoek naar het onderzoek terechtzitting niet helder geregeld.
- Modernisering WvSv: meer nadruk op voorbereidend onderzoek en contradictoire karakter van het
strafproces
d. Tenuitvoerlegging
- Art. 6:1:1 Sv: ‘De tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen en strafbeschikkingen geschiedt
door Onze Minister.’
- Wet herziening tenuitvoerlegging strafrechtelijke beslissingen (Stb. 2017, 82)
. Overheveling regeling van de tenuitvoerlegging van straffen en maatregelen van het WvSr naar
het WvSv (boek 6)
. OvJ niet langer formeel verantwoordelijk voor tenuitvoerlegging, maar Minister van J&V
Werkgroep
Zelfstudievragen
Vraag 1: Wat houdt de Mr. Big-methode in?
• Bij de Mr. Big methode zorgt een undercoveragent ervoor dat hij bevriend raakt met de
verdachte. Ze bouwen een vriendschappelijke relatie op en geprobeerd wordt om de verdachte
vervolgens een verklaring te laten afleggen tegenover zijn ‘vriend’. Er wordt een gefingeerde
organisatie opgezet en het afleggen van de verklaring ten overstaan van mr. Big wordt volledig
geregisseerd. Bij de verdachte worden hiervoor voordelen in het vooruitzicht gesteld.
Vraag 2 Op welke wettelijke basis kan de toepassing van de Mr. Big-methode worden gebaseerd?
• De wettelijke grondslag voor de inzet van de Mr. Big-methode wordt gezocht (en inmiddels:
gevonden9 ) in artikel 126j Sv, de bevoegdheid tot stelselmatige informatie-inwinning.
• Artikel 126j Sv
Lid 1: In geval van verdenking van een misdrijf kan de officier van justitie in het belang van het
onderzoek bevelen dat een opsporingsambtenaar als bedoeld in artikel 141, onderdeel b,
zonder dat kenbaar is dat hij optreedt als opsporingsambtenaar, stelselmatig informatie inwint
over de verdachte.
Vraag 3 In hun artikel plaatsen Crijns en Dubelaar enkele kanttekeningen bij deze wettelijke grondslag.
Welke zijn dat?
