Thema 7 Specifieke psychische stoornissen
7.1 Psychische stoornis en beperking
Psychische stoornissen komen ook voor bij mensen in de gehandicaptenzorg. Somatisch-
symptoomstoornis komt nogal eens voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Doordat ze
minder goed in staat zijn om hun gevoelens te verwoorden, is het soms lastig in te schatten welke
klachten zij daadwerkelijk hebben. Ook bestaat de kans dat ze symptomen veinzen: ze wensen
dissociatief geheugenverlies of uitvalverschijnselen voor, om bijvoorbeeld ergens onderuit te komen
of ergens niet de schuld van te krijgen.
7.2 Somatisch-symptoomstoornis
Een somatisch-symptoomstoornis → kenmerkt zich door vele lichamelijke klachten, die of niet
verklaard kunnen worden aan de hand van medisch onderzoek, of niet in verhouding staan tot de
onderliggende aandoening of ziekte. Een cliënt beleeft dus daadwerkelijk lichamelijke klachten, maar
na uitgebreid onderzoek door een huisarts of specialist, kan er geen oorzaak gevonden worden voor
deze klachten. Of een cliënt heeft daadwerkelijk een aandoening of ziekte, maar reageert hier
abnormaal op in gedrag, gevoelens en gedachten. De beleving van de klachten is dan heftiger dan
verwacht mag worden aan de hand van de gestelde diagnose. Vaak worden onderliggende
psychosociale problemen die de cliënt ervaart ‘vertaald’ in lichamelijke klachten, die vervolgens tot
allerlei beperkingen leiden. Hiervan is de cliënt zich meestal niet bewust. Zeker in culturen waar het
niet gebruikelijk is om te spreken over emoties en gevoelens, somatiseren mensen. Zij onderdrukken
als het ware hun emotionele of psychosociale problemen, die zich vervolgens uiten in lichamelijke
klachten. Een somatische-symptoomstoornis komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. En het
gaat vaak samen met stemmingsstoornis of angststoornis. Een somatisch-symptoomstoornis heb je
meestal je leven lang.
Symptomen → Cliënten met een somatisch-symptoomstoornis hebben een lange ziektegeschiedenis,
begonnen voor het dertigste levensjaar. Kenmerkend zijn de verschillende klachten. Zo hebben ze
pijnklachten aan de buik, rug, borst of gewrichten. Problemen met het maagdarmstelsel, zoals
misselijkheid, braken, diarree of intolerantie voor bepaalde voedingsmiddelen. Ook komen seksuele
en voortplantingssymptomen voor. Zoals erectiestoornis of onregelmatige menstruatie. En pseudo
neurologische symptomen, zoals dubbelzien, doofheid, flauwvallen en plaatselijk krachtverlies. Deze
cliënten zijn zelden gemotiveerd voor een psychologische behandeling, immers zij voelen de
lichamelijke klachten echt. Zij zijn vooral bezig met het zoeken naar de juiste behandeling, gericht op
hun lichamelijke klachten.
Aandachtspunten en invloed → Het is van belang te beseffen dat de lichamelijke klachten niet
opzettelijk worden veroorzaakt en dat de cliënt ze oprecht ervaart. Neem de cliënt dus serieus. De
omgeving kan zeer negatief reageren op een cliënt met een somatisch-symptoomstoornis, ze vinden
dat de cliënt zich aanstelt. Het gevaar is dat als er echt iets ernstigs aan de hand is, mensen de cliënt
niet meer serieus nemen. Cliënten met een SSS bezoeken vaak de huisarts → vaak medicatie → vaak
behandeling. Hier kunnen iatrogene klachten door ontstaan, klachten die veroorzaakt worden door
medicatie of behandeling. Daarnaast beperken de lichamelijke klachten het beroepsmatige en sociale
leven.
7.3 Ziekteangststoornis
Bij een ziekteangststoornis, voorheen hypochondrie genoemd, is er een enorme angst over de eigen
gezondheid. Een cliënt kan de overtuiging of angst hebben dat hij een ernstige, levensbedreigende
ziekte heeft. Zelfs nadat onderzoek geen aanwijzing heeft gevonden. Ze zijn overmatig en onterecht
bezorgd. Meestal ontbreken lichamelijke klachten, of de klachten zijn vaag. Weinig mensen genezen
van een ziekteangststoornis.
7.1 Psychische stoornis en beperking
Psychische stoornissen komen ook voor bij mensen in de gehandicaptenzorg. Somatisch-
symptoomstoornis komt nogal eens voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Doordat ze
minder goed in staat zijn om hun gevoelens te verwoorden, is het soms lastig in te schatten welke
klachten zij daadwerkelijk hebben. Ook bestaat de kans dat ze symptomen veinzen: ze wensen
dissociatief geheugenverlies of uitvalverschijnselen voor, om bijvoorbeeld ergens onderuit te komen
of ergens niet de schuld van te krijgen.
7.2 Somatisch-symptoomstoornis
Een somatisch-symptoomstoornis → kenmerkt zich door vele lichamelijke klachten, die of niet
verklaard kunnen worden aan de hand van medisch onderzoek, of niet in verhouding staan tot de
onderliggende aandoening of ziekte. Een cliënt beleeft dus daadwerkelijk lichamelijke klachten, maar
na uitgebreid onderzoek door een huisarts of specialist, kan er geen oorzaak gevonden worden voor
deze klachten. Of een cliënt heeft daadwerkelijk een aandoening of ziekte, maar reageert hier
abnormaal op in gedrag, gevoelens en gedachten. De beleving van de klachten is dan heftiger dan
verwacht mag worden aan de hand van de gestelde diagnose. Vaak worden onderliggende
psychosociale problemen die de cliënt ervaart ‘vertaald’ in lichamelijke klachten, die vervolgens tot
allerlei beperkingen leiden. Hiervan is de cliënt zich meestal niet bewust. Zeker in culturen waar het
niet gebruikelijk is om te spreken over emoties en gevoelens, somatiseren mensen. Zij onderdrukken
als het ware hun emotionele of psychosociale problemen, die zich vervolgens uiten in lichamelijke
klachten. Een somatische-symptoomstoornis komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen. En het
gaat vaak samen met stemmingsstoornis of angststoornis. Een somatisch-symptoomstoornis heb je
meestal je leven lang.
Symptomen → Cliënten met een somatisch-symptoomstoornis hebben een lange ziektegeschiedenis,
begonnen voor het dertigste levensjaar. Kenmerkend zijn de verschillende klachten. Zo hebben ze
pijnklachten aan de buik, rug, borst of gewrichten. Problemen met het maagdarmstelsel, zoals
misselijkheid, braken, diarree of intolerantie voor bepaalde voedingsmiddelen. Ook komen seksuele
en voortplantingssymptomen voor. Zoals erectiestoornis of onregelmatige menstruatie. En pseudo
neurologische symptomen, zoals dubbelzien, doofheid, flauwvallen en plaatselijk krachtverlies. Deze
cliënten zijn zelden gemotiveerd voor een psychologische behandeling, immers zij voelen de
lichamelijke klachten echt. Zij zijn vooral bezig met het zoeken naar de juiste behandeling, gericht op
hun lichamelijke klachten.
Aandachtspunten en invloed → Het is van belang te beseffen dat de lichamelijke klachten niet
opzettelijk worden veroorzaakt en dat de cliënt ze oprecht ervaart. Neem de cliënt dus serieus. De
omgeving kan zeer negatief reageren op een cliënt met een somatisch-symptoomstoornis, ze vinden
dat de cliënt zich aanstelt. Het gevaar is dat als er echt iets ernstigs aan de hand is, mensen de cliënt
niet meer serieus nemen. Cliënten met een SSS bezoeken vaak de huisarts → vaak medicatie → vaak
behandeling. Hier kunnen iatrogene klachten door ontstaan, klachten die veroorzaakt worden door
medicatie of behandeling. Daarnaast beperken de lichamelijke klachten het beroepsmatige en sociale
leven.
7.3 Ziekteangststoornis
Bij een ziekteangststoornis, voorheen hypochondrie genoemd, is er een enorme angst over de eigen
gezondheid. Een cliënt kan de overtuiging of angst hebben dat hij een ernstige, levensbedreigende
ziekte heeft. Zelfs nadat onderzoek geen aanwijzing heeft gevonden. Ze zijn overmatig en onterecht
bezorgd. Meestal ontbreken lichamelijke klachten, of de klachten zijn vaag. Weinig mensen genezen
van een ziekteangststoornis.
