Gedrag en gezondheid
16.1 Stress en gezondheid
Stress is de emotionele en lichamelijke reactie die optreedt wanneer iemand zich probeert aan te passen
aan veranderingen die het normale dagelijkse leven verstoren of dreigen te verstoren en die een persoon
dwingen om zich aan te passen.
Bronnen van stress
Belangrijke levensveranderingen. Er is geen onderscheid tussen positieve en negatieve gevolgen. Er is hoe
dan ook stress aan gerelateerd.
Dagelijkse irritaties. Opeenvolging van kleine irritaties.
De perceptie van de persoon. (Social Readjustment Rating Scale werd aangevuld door Life Experiences
Survey. Er werd namelijk gevraagd naar de impact van elke gebeurtenis)
Belangrijke factoren bij kleine irritaties in hoe ze gepercipieerd worden:
1. Hoe centraal is gebeurtenis binnen leven van persoon
2. Mate waarin persoon overbelast is.
3. Mate van ambiguïteit van situatie. Vooral situaties waarin niet meteen duidelijk is hoe men moet reageren.
4. Mate waarin persoon gevoel heeft gebeurtenissen te kunnen controleren.
Gevolgen van stress
Fysiologische veranderingen t.g.v. stress.
Twee reacties:
- Onmiddelijke shockreactie. Onmiddelijke activering sympatisch zenuwstelsel (activeren lichaam door
afscheiding noradrenaline in hypothalamus en kern hersenstam (hogere hartslag, bloeddruk, etc)) Tegelijk
wordt tegenreactie op gang gezet i.v.m. grote energieverbruik dat tijdig is. Begint ook in hypothalamus waar
ACTH wordt losgelaten. Dit zorgt voor aanmaak van bijv. cortisol in bijnierschors. Tegenreactie heeft echter
consequenties. Na langere tijd stress treedt namelijk daardoor algemene aanpassingssyndroom op.
- Aanpassing op langere termijn.
Algemene aanpassingssyndroom
Algemene aanpassingssyndroom (General adaptation syndrome, GAS). Bestaat uit drie stadia
1. Alarmreactie. Activatie sympatisch zenuwstelsel om noodsituatie aan te kunnen. Tegelijk begin
tegenshockreactie
2. Weerstandfase. Bereiken evenwicht. Verhoogde sympatische activiteit gepaard met hoger niveau aan
corticosteroïden in bloed. Deze steroïden stimuleren omzetting vetten/eiwitten in suikers en herstellen
evenwichtsverstoringen die door sympatische activiteit veroorzaakt worden. Lichaamsfuncties lijken weer
op normale niveau te zijn, maar tegelijk vindt erosie plaats. Herstel beschadigd weefsel vertraagt en
vorming afweerstoffen vermindert. Nieuwe stressfactor kan zeer zware gevolgen hebben.
3. Uitputtingsfase. Hormonale en neuronale processen van tegenreactie slagen er niet meer in om
lichaamsprocessen in balans te houden. Symptomen van alarmreactie keren terug. Dit resulteert in
lethargie (sterk verlaagd activiteitsniveau). Kan dusdanig verslechteren dat dood erop volgt.
Chronisch-vermoeidheidssyndroom. Stoornis waarbij mensen aanhoudend vermoeid zijn en niet meer
herstellen zoals gewoonlijk.
Gevolgen voor het immmuniteitssysteem. Fysiologisch gevolg van stress is verminderde werking
immuniteitssysteem. Verhoogt dus risico op lichamelijk kwalen.
Psychische gevolgen van stress. Als emoties lang duren en niet langer op een specifieke stimulus gericht
zijn, dan spreken we van een stemming. Dit is een emotionele ervaring die langer duurt dan een emotie,
minder intens is en minder duidelijk gericht op een bepaalde stimulus. Het effect van langdurige stress zal
zich eerder uiten in een stemming dan in een emotie.
Stress heeft ook gevolgen voor cognitieve functioneren. Beetje stress bevordert prestatieniveau. Te veel
vermindert juist.
Yerkes en Dodson-wet stelt dat voor iedere taak een optimaal niveau van motivatie (arousal) is.
Gedragsgevolgen van stress. Hoge stress is zichtbaar in gedrag. Gespannen gezicht, trillende stem,
bevingen en schrikachtig. Minder slaap. Vertonen ontsnappingsgedrag.
1
, Omgaan met stress
Stressfactoren aanpakken.
Gevolgen van stress binnen de perken houden.
Progressieve relaxatietherapie. Ontworpen door Edmund Jacobson en verder uitgewerkt door Joseph
Wolpe. Doel van techniek is om diepe ontspanning in spieren te bewerkstelligen. Eerst aanspannen dan
ontspannen. Gelet wordt op verschil in spierspanning.
16.2 Veel voorkomende gezondheidsproblemen
Zwaarlijvigheid
De lichaamsmassa-index
Lichaamsmassa-index (LM-index) ook wel BMI (Body Mass Index).
Evidentie voor een genetische component
Lichaamsgewicht in belangrijke mate genetisch bepaald. Drie belangrijke theorieën;
A. Genen bepalen metabolisme.
B. Mensen met aanleg tot zwaarlijvigheid hebben meer vetcellen.
C. Genen hebben invloed op regelen honger en verzadiging.
Het belang van eetgedrag en beweging
Ontwikkeling Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag (Tatjana van Strien). Drie theorieën over
zwaarlijvigheid;
- Psychosomatische theorie. Eten als reactie op emotionele toestand.
- Uitwendigheidstheorie. Onderhevig zijn aan aantrekkelijke voedselprikkels.
- Ingehouden eetgedrag. Eetgedrag staat onder cognitieve controle.
Preventie
Verschillende niveaus. Beleidsmatig, verzamelen onderzoeksmatige evidentie over effectieve
opvoedingsstrategieën.
Eetstoornissen
Eetstoornissen worden gekenmerkt door een ernstige verstoringen in eetgewoonten.
Hyperfagie. Extreme vraatzucht, waarbij persoon geen gevoel van verzadiging ervaart (wellicht door
stoornis in hypothalamus)
Anorexia nervosa. Persoon streeft naar LM-index van lager dan 18 door zelfuithongering, geinduceerd
braken en gebruik van laxeermiddelen.
Bulimia nervosa. Persoon probeert dik worden te voorkomen door te braken na het eten en gebruik sterke
laxeermiddelen.
Roken
Blablabla
Hart- en vaatziekten
Belangrijkste risicofactoren zijn;
1. Roken
2. Eetgedrag
3. Hoge bloeddruk
4. Stress
5. Persoonlijkheidsfactoren. Type-A mensen (Actief, agressief, hardwerkend, doordrijvend en competatief)
en Type-B mensen (kalm, sereen en ontspannen). Type-D mensen (gekenmerkt door combinatie van
negatieve gevoelens en sociale inhibitie.
Seksueel overdraagbare aandoeningen
HIV
Chlamydia
2
16.1 Stress en gezondheid
Stress is de emotionele en lichamelijke reactie die optreedt wanneer iemand zich probeert aan te passen
aan veranderingen die het normale dagelijkse leven verstoren of dreigen te verstoren en die een persoon
dwingen om zich aan te passen.
Bronnen van stress
Belangrijke levensveranderingen. Er is geen onderscheid tussen positieve en negatieve gevolgen. Er is hoe
dan ook stress aan gerelateerd.
Dagelijkse irritaties. Opeenvolging van kleine irritaties.
De perceptie van de persoon. (Social Readjustment Rating Scale werd aangevuld door Life Experiences
Survey. Er werd namelijk gevraagd naar de impact van elke gebeurtenis)
Belangrijke factoren bij kleine irritaties in hoe ze gepercipieerd worden:
1. Hoe centraal is gebeurtenis binnen leven van persoon
2. Mate waarin persoon overbelast is.
3. Mate van ambiguïteit van situatie. Vooral situaties waarin niet meteen duidelijk is hoe men moet reageren.
4. Mate waarin persoon gevoel heeft gebeurtenissen te kunnen controleren.
Gevolgen van stress
Fysiologische veranderingen t.g.v. stress.
Twee reacties:
- Onmiddelijke shockreactie. Onmiddelijke activering sympatisch zenuwstelsel (activeren lichaam door
afscheiding noradrenaline in hypothalamus en kern hersenstam (hogere hartslag, bloeddruk, etc)) Tegelijk
wordt tegenreactie op gang gezet i.v.m. grote energieverbruik dat tijdig is. Begint ook in hypothalamus waar
ACTH wordt losgelaten. Dit zorgt voor aanmaak van bijv. cortisol in bijnierschors. Tegenreactie heeft echter
consequenties. Na langere tijd stress treedt namelijk daardoor algemene aanpassingssyndroom op.
- Aanpassing op langere termijn.
Algemene aanpassingssyndroom
Algemene aanpassingssyndroom (General adaptation syndrome, GAS). Bestaat uit drie stadia
1. Alarmreactie. Activatie sympatisch zenuwstelsel om noodsituatie aan te kunnen. Tegelijk begin
tegenshockreactie
2. Weerstandfase. Bereiken evenwicht. Verhoogde sympatische activiteit gepaard met hoger niveau aan
corticosteroïden in bloed. Deze steroïden stimuleren omzetting vetten/eiwitten in suikers en herstellen
evenwichtsverstoringen die door sympatische activiteit veroorzaakt worden. Lichaamsfuncties lijken weer
op normale niveau te zijn, maar tegelijk vindt erosie plaats. Herstel beschadigd weefsel vertraagt en
vorming afweerstoffen vermindert. Nieuwe stressfactor kan zeer zware gevolgen hebben.
3. Uitputtingsfase. Hormonale en neuronale processen van tegenreactie slagen er niet meer in om
lichaamsprocessen in balans te houden. Symptomen van alarmreactie keren terug. Dit resulteert in
lethargie (sterk verlaagd activiteitsniveau). Kan dusdanig verslechteren dat dood erop volgt.
Chronisch-vermoeidheidssyndroom. Stoornis waarbij mensen aanhoudend vermoeid zijn en niet meer
herstellen zoals gewoonlijk.
Gevolgen voor het immmuniteitssysteem. Fysiologisch gevolg van stress is verminderde werking
immuniteitssysteem. Verhoogt dus risico op lichamelijk kwalen.
Psychische gevolgen van stress. Als emoties lang duren en niet langer op een specifieke stimulus gericht
zijn, dan spreken we van een stemming. Dit is een emotionele ervaring die langer duurt dan een emotie,
minder intens is en minder duidelijk gericht op een bepaalde stimulus. Het effect van langdurige stress zal
zich eerder uiten in een stemming dan in een emotie.
Stress heeft ook gevolgen voor cognitieve functioneren. Beetje stress bevordert prestatieniveau. Te veel
vermindert juist.
Yerkes en Dodson-wet stelt dat voor iedere taak een optimaal niveau van motivatie (arousal) is.
Gedragsgevolgen van stress. Hoge stress is zichtbaar in gedrag. Gespannen gezicht, trillende stem,
bevingen en schrikachtig. Minder slaap. Vertonen ontsnappingsgedrag.
1
, Omgaan met stress
Stressfactoren aanpakken.
Gevolgen van stress binnen de perken houden.
Progressieve relaxatietherapie. Ontworpen door Edmund Jacobson en verder uitgewerkt door Joseph
Wolpe. Doel van techniek is om diepe ontspanning in spieren te bewerkstelligen. Eerst aanspannen dan
ontspannen. Gelet wordt op verschil in spierspanning.
16.2 Veel voorkomende gezondheidsproblemen
Zwaarlijvigheid
De lichaamsmassa-index
Lichaamsmassa-index (LM-index) ook wel BMI (Body Mass Index).
Evidentie voor een genetische component
Lichaamsgewicht in belangrijke mate genetisch bepaald. Drie belangrijke theorieën;
A. Genen bepalen metabolisme.
B. Mensen met aanleg tot zwaarlijvigheid hebben meer vetcellen.
C. Genen hebben invloed op regelen honger en verzadiging.
Het belang van eetgedrag en beweging
Ontwikkeling Nederlandse Vragenlijst voor Eetgedrag (Tatjana van Strien). Drie theorieën over
zwaarlijvigheid;
- Psychosomatische theorie. Eten als reactie op emotionele toestand.
- Uitwendigheidstheorie. Onderhevig zijn aan aantrekkelijke voedselprikkels.
- Ingehouden eetgedrag. Eetgedrag staat onder cognitieve controle.
Preventie
Verschillende niveaus. Beleidsmatig, verzamelen onderzoeksmatige evidentie over effectieve
opvoedingsstrategieën.
Eetstoornissen
Eetstoornissen worden gekenmerkt door een ernstige verstoringen in eetgewoonten.
Hyperfagie. Extreme vraatzucht, waarbij persoon geen gevoel van verzadiging ervaart (wellicht door
stoornis in hypothalamus)
Anorexia nervosa. Persoon streeft naar LM-index van lager dan 18 door zelfuithongering, geinduceerd
braken en gebruik van laxeermiddelen.
Bulimia nervosa. Persoon probeert dik worden te voorkomen door te braken na het eten en gebruik sterke
laxeermiddelen.
Roken
Blablabla
Hart- en vaatziekten
Belangrijkste risicofactoren zijn;
1. Roken
2. Eetgedrag
3. Hoge bloeddruk
4. Stress
5. Persoonlijkheidsfactoren. Type-A mensen (Actief, agressief, hardwerkend, doordrijvend en competatief)
en Type-B mensen (kalm, sereen en ontspannen). Type-D mensen (gekenmerkt door combinatie van
negatieve gevoelens en sociale inhibitie.
Seksueel overdraagbare aandoeningen
HIV
Chlamydia
2
