Samenvatting Tekstanalyse I

SAMENVATTING TEKSTANALYSE
HOOFDSTUK 1: FUNCTIONELE ANALYSE
Door middel van een functionele analyse krijg je inzicht in de doelen die de schrijver
met de tekst probeert de bereiken. Ook kan je een voorspelling doen over de vraag of
deze doelen al dan niet bereikt zullen worden. De functionele analyse richt zich op de
doelgroep(en) en doelen van de tekst en vervolgens op de afstemming van de inhoud van
de tekst daarop.

1.2: ACHTERGRONDEN VAN DE FUNCTIONELE ANALYSE


1.2.1 TAALHANDELINGSTHEORIE
De taalhandelingstheorie komt van de filosofen Austin en Searle. In deze theorie wordt
geprobeerd een verbinding te leggen tussen de betekenis van taaluitingen en hun functie
in de communicatie. Volgens de taalhandelingstheorie wordt met elke taaluiting een
handeling verricht. Iets zeggen is dus hetzelfde als iets doen. De handelingen die door
middel van de uitingen worden verricht worden taalhandelingen (speech acts)
genoemd.
Taalhandelingen zijn opgebouwd uit drie niveaus:

 Locutie: de handeling van het produceren van de uiting
 Illocutie: wat de spreker doet met zijn uiting
 Perlocutie: effect dat de taalhandeling op de ontvanger heeft

Een directe taalhandeling is een handeling waarbij het doel meteen duidelijk is.
“Doe je het raam even dicht?”
Een indirecte taalhandeling is een handeling waarbij het niet meteen duidelijk is.
“Wat is het hier koud!” – Indirect verzoek of het raam dicht mag.


1.2.2 TEKSTKWALITEIT
In de jaren 70 kwam de tekstkwaliteit weer sterk in de belangstelling. Wat maakt een
tekst een goede tekst? In eerste instantie waren onderzoekers vooral geïnteresseerd in
begrijpelijkheid en overtuigingskracht. Wright schreef in 1980 een artikel waarin
werd beargumenteerd dat de kwaliteit van de tekst ook afhangt van de functie van de
tekst. In de jaren daarna werd steeds vaker onderzoek gedaan naar de kwaliteit van een
tekst afgezet tegen de functie van de tekst.
De term functionele analyse werk voor het eerst genoemd in onderzoek van Lentz naar
de functionaliteit van bijsluiters. Belangrijk hierbij waren dat de functionele analyse moet
leiden tot voldoende informatie voor de schrijver om te tekst te verbeteren. De context
waarin de tekst een rol speelt is het uitgangspunt van de analyse.

1.3: METHODE, STAP 1: ANALYSE VAN ONDERWERP, ZENDER, DOELGROEP EN
ORGANISATIEDOELEN

Met een tekst wil de schrijver of organisatie doorgaans een bepaald effect bereiken bij de
lezers. Het bepalen van deze effecten vormt de kern van de functionele analyse. De
tweede en derde stap zijn hieraan gewijd. Bij de eerste stap neem je alle informatie die je

,in één opslag uit de tekst haalt. Je kijkt hierbij ook naar de context. Voorbeelden worden
gemaakt aan de hand van teksten in het boek.




1.3.1: ONDERWERP EN SCHRIJVER (ZENDER)
Het onderwerp van de tekst is vaak gemakkelijk te bepalen. Kijk hierbij naar de titel, het
uiterlijk of andere genrekenmerken.
Als de tekst niet door één schrijver is geschreven, maar door een schrijver in opdracht
van de organisatie, dan noemen we de organisatie als schrijver. Dit noemen we de
zender.


1.3.2: DOELGROEP
Bij deze stap ga je uit van de context. Wie wil de organisatie/schrijver bereiken met zijn
tekst? Je kijkt niet per se naar de inhoud van de tekst.
Bij de tekst van Douwe Egberts (zie boek) is de doelgroep: koffiedrinkers.
Bij het bepalen ven de aangesproken lezer kijk je wel preciezer naar de tekst. Als je
kijkt naar de tekst, blijkt soms dat de tekst zich richt op een specifiekere groep dan je
alleen op basis van de context zou aannemen.
Er is een verschil tussen:

 Alle lezers van de tekst (bezoekers van website)
 De doelgroep van de tekst (liefhebbers van koffie)
 De aangesproken lezer (koffieliefhebbers die geregeld filterkoffie van
Douwe Egberts drinken)


1.3.3 ORGANISATIEDOELEN
Wat de zender uiteindelijk voor zichzelf wil bereiken met de tekst, noemen we het
organisatiedoel. Bij het voorbeeld van Douwe Egberts gaat het voor de organisatie
primair om meer winst maken.

1.4: METHODE, STAP 2: BEPALEN VAN COMMUNICATIEVE EN CONSECUTIEVE
DOELEN

In de tweede stap bepaal je welke doelen de tekst bij de doelgroep probeert te bereiken.
Ook hier start je vanuit de context, de kennis van de wereld. Hiernaast baseer je je op een
globale lezing van de tekst.


1.4.1 VERSCHILLENDE SOORTEN COMMUNICATIEVE DOELEN
Communicatieve doelen zijn effecten die de tekst teweeg moet brengen in het hoofd
van de lezer, oftewel cognities. Een tekst heeft meerdere communicatieve doelen.
De omschrijving van een communicatief doel bestaat uit drie elementen:

 De doelgroep
 Het soort cognitie
 Het onderwerp van de cognitie

De omschrijving van de doelen gebeurt in de vorm van het effect dat de zender
uiteindelijk wil bereiken. We beschrijven wat de doelgroep voor cognitie bereikt. Op deze
manier wordt het best duidelijk hoe we kunnen nagaan of het effect bereikt is.

, “De koffieliefhebber weet dat de verpakkingen van de verschillende soorten
filterkoffie vernieuwd zijn.”
Er worden zes soorten communicatieve doelen onderscheiden die veranderingen in de
cognities van de lezer betreffen:

 Informatief: Geschreven om de lezer kennis te verschaffen over een
bepaald onderwerp.
o De doelgroep weet dat



 Overtuigen: Invloed uitoefenen op de opvattingen en overtuigingen van
de ontvanger.
o De doelgroep gelooft dat... (bij feiten)
o De doelgroep vindt dat… (bij meningen)
 Opiniëren: De zender neemt een bepaald standpunt in om de doelgroep een
oordeel te laten vormen
o De doelgroep heeft een mening over…
 Instrueren: De doelgroep in staat stellen om bepaalde taken of handelingen uit
te voeren
o De doelgroep is in staat om…
 Activeren: De gedragsintenties van de doelgroep beïnvloeden
o De doelgroep is van plan om..
 Emotioneren: De tekst beoogt de gevoelens van de ontvanger te
beïnvloeden
o De doelgroep voelt…

In dit boek wordt er geen aandacht geschonken aan teksten met een primair emotioneel
doel. Bij zakelijke teksten heeft emotioneren vaak geen of een ondergeschikt doel. Omdat
teksten vaak een emotionerend doel hebben om de organisationele doelen te bereiken,
wordt deze toch meegenomen.


1.4.2 COMMUNICATIEF DOELENSCHEMA
Teksten hebben lang niet altijd één doel, bijna alle teksten zijn multifunctioneel. Deze
communicatieve doelen staan niet los van
elkaar, er zit een hiërarchie in, bepaalde doelen
ondersteunen anderen doelen.
Bovenaan in een communicatief doelenschema
komt het hoofddoel van de tekst. Dit kan je
vaak afleiden aan de hand van het genre (en
het organisatiedoel). Bij een winstgevend bedrijf
als Douwe Egberts zal het organisatiedoel zijn
om winst te maken en het hoofddoel activeren,
want ze willen dat de doelgroep hun producten
koopt.
Onder dit hoofddoel komen de doelen die nodig
zijn om het hoofddoel te bereiken. Om iemand te activeren om iets te kopen, moet de
doelgroep eerst overtuigd en geïnformeerd zijn.
Deze komen dus onder het hoofddoel te staan. Afbeelding 1 - Communicatief doelenschema
Een voorbeeld van een communicatief doelenschema is te zien in afbeelding 1.
Communicatieve doelen kunnen ook los van elkaar staan. In zo’n geval maak je aparte
doelenschema’s.

, Bijvoorbeeld: een brief over het ophalen van huisvuil. De gemeente meldt de
nieuwe tijden dat het huisvuil wordt opgehaald (informeren) en doet ook een oproep aan
de bewoners om minder afval te produceren (activeren).
Ook kan een tekst verschillende doelgroepen aanspreken, waarbij een verschillend
communicatief doel is. In dit geval maak je voor alle verschillende groepen een
doelenschema.




1.4.3 CONSECUTIEVE DOELEN
Het consecutieve doel van de tekst: Zenders willen dat de lezers bepaald gedrag
gaan vertonen.
Als een tekst goed in elkaar zit, dan volgt het consecutieve doel logisch uit het
communicatieve doel dat bovenaan staat in het doelenschema. Bij een activerend doel
wil de zender dat de lezer ook daadwerkelijk geactiveerd wordt en bijvoorbeeld het
product koopt.
Er moet een duidelijk onderscheid gemaakt worden tussen gedragsintenties en het
feitelijke gedrag (= consecutief doel). Iemand kan de intentie hebben om geld te
doneren, maar door een financiële tegenvaller dit toch niet doen. Dan is het consecutieve
doel dus niet bereikt.
De tekst is niet per se mislukt als er van de gedragsintentie niets terecht komt. Een tekst
kan er niet voor zorgen dat bij elke lezer een gedragsverandering wordt bereikt.
Consecutieve doelen worden omschreven in termen van gedrag van de doelgroep:
“De doelgroep koopt een van de varianten filterkoffie.”

1.5 METHODE, STAP 3: TEKSTHANDELINGEN INVENTARISEREN EN KOPPELEN
AAN COMMUNICATIEVE DOELEN

In de derde stap kijk je nog gedetailleerder naar de tekst. In deze stap identificeer je de
teksthandelingen per onderdeel van de tekst en probeer je te kijken in hoeverre deze
teksthandelingen bijdragen aan de communicatieve doelen.


1.5.1: WAT IS EEN TEKSTONDERDEEL?
Om vast te stellen wat een onderdeel is, gebruiken we in de functionele analyse
verschillende criteria:

 Visuele criteria: Denk hierbij aan hoofdstukken en paragrafen.
Tekstonderdelen worden van elkaar gescheiden doordat ze op een nieuwe pagina
beginnen, gescheiden zijn door witregels, tekstgrootte etc. Ook regelindeling,
leestekens en opsommingen kunnen tekstonderdelen scheiden
 Inhoudelijke criteria: Een onderdeel wordt gekenmerkt doordat het over een
bepaald deelonderwerp gaat, doordat één bepaalde vraag beantwoord wordt of
doordat het stuk gericht is op één van de communicatieve doelen.
 Talige criteria: Bepaalde woorden en uitdrukkingen, titels, kopjes,
signaalwoorden.