Preventie en Volksgezondheid: samenvatting HC..................................................................................2
Algehele leerdoelen:...........................................................................................................................2
HC 0: introductiecollege.....................................................................................................................2
HC 1: Planmatige Gezondheidsbevordering.......................................................................................2
HC 2: Geschiedenis van preventie......................................................................................................6
HC 3: Analyse van gezondheid en analyse van determinanten van gezondheid (gedrag)................10
HC 4: Screening.................................................................................................................................14
HC 5: Determinanten van gedrag.....................................................................................................16
HC 6: Beïnvloeden van determinanten van gedrag..........................................................................28
HC 8: Ethiek van preventie...............................................................................................................30
HC9: Sociaal economische gezondheidsverschillen..........................................................................34
HC 10: Manieren van communicatie................................................................................................37
,Preventie en Volksgezondheid: samenvatting HC
Algehele leerdoelen:
- Je kunt de verschillende methodieken, doelen en middelen van preventie en
gezondheidsbevordering uitleggen en toepassen, evenals de relevantie en de
ethische aspecten.
- Je bent in staat om de volksgezondheid in kaart te brengen aan de hand van
verschillende indicatoren, dimensies en kwantitatieve maten.
- Je hebt inzicht in de relevantie en methodiek van planmatige gezondheidsvoorlichting
en de rol van gedrag en leefstijl.
- Je bent in staat om het Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en
Gedragsverandering en het Intervention Mapping protocol uit te leggen en toe te
passen bij het ontwikkelen van een preventieve interventie.
- Je kunt de belangrijkste sociaal psychologische en omgevingsdeterminanten en bij
behorende modellen van gedrag reproduceren, herkennen, uitleggen en toepassen.
- Je kunt de verschillende methoden om (determinanten van) gedrag te beïnvloeden
beschrijven inclusief praktische voorbeelden.
- Je kunt verschillende processen, factoren en strategieën in
gezondheidscommunicatie reproduceren, herkennen, uitleggen en toepassen.
HC 0: introductiecollege
Relevantie preventie voor iedereen:
Volksgezondheid betreft individu en maatschappij
Ziekte- en sterftecijfers zijn indicatoren voor voorspoed in land
Ziekte en zorg geeft kosten voor individu en maatschappij
Gezondheid kan beschermd en bevorderd worden
Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering (Brug et al.,
2017)
HC 1: Planmatige Gezondheidsbevordering
Leerdoelen:
Het belang van planmatige gezondheidsbevordering uit kunnen leggen
Het model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering en het
Intervention Mapping protocol uit te leggen en toe te passen bij het ontwikkelen van
een preventieve interventie
, Hoofdstuk 1,5 en 11 uit Brug et al.
Planmatige gezondheidsbevordering brengt het pad in kaart van herkenning van een
probleem naar de identificatie en implementatie van een oplossing.
OPLOSSING → PROBLEEM
INTERVENTIE → GEZONDHEIDSPROBLEEM
VOORBEELD:
Interventie ?→ zuigelingensterfte
Welke interventie moet je toepassen op het gezondheidsprobleem van zuigelingensterfte?
Stap voor stap (van rechts naar links)
1. Wat is het belangrijkste gezondheidsprobleem in de populatie of subgroep?
In dit voorbeeld is het belangrijkste gezondheidsprobleem zuigelingensterfte.
2. Welk gedrag verhoogt het risico, de incidentie, de prevalentie en/of de ernst van het
gezondheidsprobleem?
In dit voorbeeld verhoogt het gedrag roken tijdens de zwangerschap het risico, de
incidentie, de prevalentie en/of de ernst van het gezondheidsprobleem.
3. Welke op theorie en bewijs gebaseerde factoren zijn causaal (=oorzaak>gevolg)
gerelateerd aan het gedrag?
In dit voorbeeld is de voornaamste determinant van het gedrag roken het missen van
steun om te stoppen met roken, waardoor de zwangere blijft roken.
4. Welke interventie past bij dit gezondheidsprobleem?
Door het gebruik van planmatige gezondheidsbevordering is het pad in kaart
gebracht tussen het probleem zuigelingensterfte en de identificatie en implementatie
van de oplossing ofwel een interventie op stoppen met roken.
Waarom planmatige gezondheidsbevordering:
Zonder planmatige gezondheidsbevordering…
… kan het programma zich richten op een niet-bestaand probleem
… kan het programma zich richten op een gedrag waarvan de relatie met het
probleem onbekend of onzeker is of in de populatie niet relevantie
… kan het programma zich richten op determinanten die voor de doelgroep niet
relevantie zijn
… is de keuze voor een soort interventie niet adequaat voor de onderliggende
problemen en determinanten
… is er te weinig aandacht voor implementatie
… sluiten de evaluatiematen niet aan bij de doelstellingen
Interventie ontwikkeling
Uit Model voor planmatige Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (brug et al.,
2017)
,Intervention mapping = een planmatige aanpak voor interventie ontwikkeling,
implementatie en evaluatie. Het biedt hulpmiddelen (matrices, werkbladen) om stappen
systematisch te doorlopen. Dit resulteert in een blauwdruk/routeplanner voor
programmaontwerp, -implementatie en – evaluatie.
Het is een protocol met 6 stappen dat helpt om
adequaat gebruik te maken van:
Theoretische inzichten
Empirische (= gebaseerd op controleerbare
Feiten) gegevens
Input van stakeholders uit de gemeenschap
Intervention mapping stap voor stap:
Stap 1 Probleemanalyse
1) Stel een planningsgroep in om samen mee te werken
2) Verdiep je in de doelgroep
3) Maak een analyse van het probleem aan de hand van het model voor Planmatige
Voorlichting en Gedragsverandering
Stap 2 Programmadoelen
1) Kies einddoelen voor gedrag en omgeving
2) Kies specifieke gedragsdoelen
3) Kies veranderbare en belangrijke determinanten
4) Maak een logisch model van verandering
5) Maak een matrix van specifieke veranderdoelen:
hierbij koppel je een gedragsdeterminant, zoals bewustzijn, eigen-effeciviteit,
attitude, intentie, sociale support en actieplanning aan een specifieke
veranderdoelen na de interventie
Stap 3 Programmaontwerp
1) Ontwikkel met de planningsgroep ideeën over het programmas: thema’s, onderdelen,
scope volgorde
2) Leidt theoretische methodieken bij de veranderingsdoelen af uit een brainstom, de
literatuur en de theorieën.
3) Vertaal de methodieken in praktische toepassingen
BV. Programmaontwerp bij beweging
Als …>… Dan
Determinant: Bewustzijn
, Interventie onderdeel: Vergelijken van huidig beweeggedrag met anderen en de
beweegnorm
Determinant: Eigen-effectiviteit
Interventie onderdeel: Rolmodel verhalen over (het omgaan met) moeilijke situaties
wanneer je niet wilt gaan bewegen
Stap 4 Programma productie
1) Maak de structuur en de organisatie van het programma definitief
2) Beschrijf in detail hoe de materialen worden ontwikkeld
3) Ontwikkel programma materialen
4) Test de materialen uit bij de doelgroep en produceer het definitieve programma
Stap 5 Implementatieplan
1) Identificeer potentiële programmagebruikers
2) Kies einddoelen en gedragsdoelen en specifieke gedragsdoelen voor de adoptie,
implementatie (= procesmatig en/of planmatig invoeren van een vernieuwing of
verandering) en voortzetting van het programma
3) Maak een matrix van specifieke veranderdoelen (gedragsdoel + determinant =
veranderdoel) voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het programma
4) Ontwikkel een interventie voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het
programma
Stap 6 Evaluatieplan
1) Maak vragen voor de evaluatie van het effect en het proces
2) Ontwikkel meetinstrumenten voor de evaluatie
3) Beschrijf het design van het evaluatieonderzoek
Evaluatie schematisch met een controle- en
interventiegroep:
Bij de evaluatie wordt de controlegroep met de
interventiegroep vergeleken over de gehele tijdspan van
het onderzoek.
, HC 2: Geschiedenis van preventie
Geschiedenis van preventie via drie gezondheidsrevoluties
Drie gezondheidsrevoluties:
Vooral 19e eeuw: werd er vooral gezondheidswinst geboekt door hygiënische
maatregelen
Vooral 20e eeuw t/m nu; uitbouw en de opbouw van de curatieve geneeskunde
Eind 20e eeuw t/m nu: meer in de situatie dat gedrag de oorzaak is van ziekte en dat
er veel gezondheidswinst valt te behalen door juist op het leefstijlgedrag in te gaan
Eerste gezondheidsrevolutie: focus op hygiëne
Rond 1850-1900 af was een periode die gekenmerkt werd door toenemende industrialisatie.
Verstedelijking: waarbij mensen naar de steden trokken om in de fabrieken te gaan
werken.
Veel gezondheidswinst werd toen geboekt door innovaties die we nu niet meer tot de
gezondheidssector rekenen
John Snow, 1854: een vd eerste epidemiologen waar die heeft ontdekt waar cholera
uitbraken die toen speelden vandaan kwamen dmv het in kaart brengen van de
nieuwe choleragevallen en merkte dat het zich uitbrak rond waterpompen.
Ed Chadwick, 1842: schreef toen al een rapport naar de overheid waarin hij slechte
woonomstandigheden aankaart en pleit voor overheidsingrijpen. Door o.a. toiletten en
riolering aan te leggen in woningen.
Andrew Pears: introduceerde de gewoonte om voor het eten je handen te wassen
met handzeep.
In Nederland: de hygiënisten, ongeveer vanaf 1850:
Samuel Sarphati, 1847: start van afvalverzameling in Amsterdam > ziekten
kregen minder kans om zicht te verspreiden. Ook heeft hij gezorgd voor een
broodfabriek met brood toegankelijk voor iedereen wat grote bijdrage heeft
geleverd aan het verbeteren van de voedingstoestand.
1865: Invoeren Geneeskundig Staatstoezicht
Ali Cohen, 1866: Handboek der openbare gezondheidsregeling en der
geneeskundige politie. Dat ging ook heel veel over hygiëne. Hij heet er voor
gezorgd dat in Amsterdam gestart is met het ophalen van de ontlasting,
waardoor ook ziekten weer minder kans kregen om te verspreiden.
Tweede gezondheidsrevolutie: focus op curatieve geneeskunde
Gaat vooral over de uitbouw van curatieve geneeskunde, zoals de ontwikkeling van
medicijnen, antibiotica, ingewikkelde operatietechnieken.
Derde gezondheidsrevolutie: focus op preventie
Gedrag is de oorzaak van ziekte en sterfte
Eerder veel gezondheidswinst te behalen door het voorkomen van infectieziekten
NU> Veel gezondheidswinst te behalen door het voorkomen van chronische
leefstijlgerelateerde ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, kanker
Er heeft een epidemiologische transitie plaatsgevonden: sinds 1920, na de
Mexicaanse griep, zijn het aantal infectieziekten afgenomen
Algehele leerdoelen:...........................................................................................................................2
HC 0: introductiecollege.....................................................................................................................2
HC 1: Planmatige Gezondheidsbevordering.......................................................................................2
HC 2: Geschiedenis van preventie......................................................................................................6
HC 3: Analyse van gezondheid en analyse van determinanten van gezondheid (gedrag)................10
HC 4: Screening.................................................................................................................................14
HC 5: Determinanten van gedrag.....................................................................................................16
HC 6: Beïnvloeden van determinanten van gedrag..........................................................................28
HC 8: Ethiek van preventie...............................................................................................................30
HC9: Sociaal economische gezondheidsverschillen..........................................................................34
HC 10: Manieren van communicatie................................................................................................37
,Preventie en Volksgezondheid: samenvatting HC
Algehele leerdoelen:
- Je kunt de verschillende methodieken, doelen en middelen van preventie en
gezondheidsbevordering uitleggen en toepassen, evenals de relevantie en de
ethische aspecten.
- Je bent in staat om de volksgezondheid in kaart te brengen aan de hand van
verschillende indicatoren, dimensies en kwantitatieve maten.
- Je hebt inzicht in de relevantie en methodiek van planmatige gezondheidsvoorlichting
en de rol van gedrag en leefstijl.
- Je bent in staat om het Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en
Gedragsverandering en het Intervention Mapping protocol uit te leggen en toe te
passen bij het ontwikkelen van een preventieve interventie.
- Je kunt de belangrijkste sociaal psychologische en omgevingsdeterminanten en bij
behorende modellen van gedrag reproduceren, herkennen, uitleggen en toepassen.
- Je kunt de verschillende methoden om (determinanten van) gedrag te beïnvloeden
beschrijven inclusief praktische voorbeelden.
- Je kunt verschillende processen, factoren en strategieën in
gezondheidscommunicatie reproduceren, herkennen, uitleggen en toepassen.
HC 0: introductiecollege
Relevantie preventie voor iedereen:
Volksgezondheid betreft individu en maatschappij
Ziekte- en sterftecijfers zijn indicatoren voor voorspoed in land
Ziekte en zorg geeft kosten voor individu en maatschappij
Gezondheid kan beschermd en bevorderd worden
Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering (Brug et al.,
2017)
HC 1: Planmatige Gezondheidsbevordering
Leerdoelen:
Het belang van planmatige gezondheidsbevordering uit kunnen leggen
Het model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering en het
Intervention Mapping protocol uit te leggen en toe te passen bij het ontwikkelen van
een preventieve interventie
, Hoofdstuk 1,5 en 11 uit Brug et al.
Planmatige gezondheidsbevordering brengt het pad in kaart van herkenning van een
probleem naar de identificatie en implementatie van een oplossing.
OPLOSSING → PROBLEEM
INTERVENTIE → GEZONDHEIDSPROBLEEM
VOORBEELD:
Interventie ?→ zuigelingensterfte
Welke interventie moet je toepassen op het gezondheidsprobleem van zuigelingensterfte?
Stap voor stap (van rechts naar links)
1. Wat is het belangrijkste gezondheidsprobleem in de populatie of subgroep?
In dit voorbeeld is het belangrijkste gezondheidsprobleem zuigelingensterfte.
2. Welk gedrag verhoogt het risico, de incidentie, de prevalentie en/of de ernst van het
gezondheidsprobleem?
In dit voorbeeld verhoogt het gedrag roken tijdens de zwangerschap het risico, de
incidentie, de prevalentie en/of de ernst van het gezondheidsprobleem.
3. Welke op theorie en bewijs gebaseerde factoren zijn causaal (=oorzaak>gevolg)
gerelateerd aan het gedrag?
In dit voorbeeld is de voornaamste determinant van het gedrag roken het missen van
steun om te stoppen met roken, waardoor de zwangere blijft roken.
4. Welke interventie past bij dit gezondheidsprobleem?
Door het gebruik van planmatige gezondheidsbevordering is het pad in kaart
gebracht tussen het probleem zuigelingensterfte en de identificatie en implementatie
van de oplossing ofwel een interventie op stoppen met roken.
Waarom planmatige gezondheidsbevordering:
Zonder planmatige gezondheidsbevordering…
… kan het programma zich richten op een niet-bestaand probleem
… kan het programma zich richten op een gedrag waarvan de relatie met het
probleem onbekend of onzeker is of in de populatie niet relevantie
… kan het programma zich richten op determinanten die voor de doelgroep niet
relevantie zijn
… is de keuze voor een soort interventie niet adequaat voor de onderliggende
problemen en determinanten
… is er te weinig aandacht voor implementatie
… sluiten de evaluatiematen niet aan bij de doelstellingen
Interventie ontwikkeling
Uit Model voor planmatige Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering (brug et al.,
2017)
,Intervention mapping = een planmatige aanpak voor interventie ontwikkeling,
implementatie en evaluatie. Het biedt hulpmiddelen (matrices, werkbladen) om stappen
systematisch te doorlopen. Dit resulteert in een blauwdruk/routeplanner voor
programmaontwerp, -implementatie en – evaluatie.
Het is een protocol met 6 stappen dat helpt om
adequaat gebruik te maken van:
Theoretische inzichten
Empirische (= gebaseerd op controleerbare
Feiten) gegevens
Input van stakeholders uit de gemeenschap
Intervention mapping stap voor stap:
Stap 1 Probleemanalyse
1) Stel een planningsgroep in om samen mee te werken
2) Verdiep je in de doelgroep
3) Maak een analyse van het probleem aan de hand van het model voor Planmatige
Voorlichting en Gedragsverandering
Stap 2 Programmadoelen
1) Kies einddoelen voor gedrag en omgeving
2) Kies specifieke gedragsdoelen
3) Kies veranderbare en belangrijke determinanten
4) Maak een logisch model van verandering
5) Maak een matrix van specifieke veranderdoelen:
hierbij koppel je een gedragsdeterminant, zoals bewustzijn, eigen-effeciviteit,
attitude, intentie, sociale support en actieplanning aan een specifieke
veranderdoelen na de interventie
Stap 3 Programmaontwerp
1) Ontwikkel met de planningsgroep ideeën over het programmas: thema’s, onderdelen,
scope volgorde
2) Leidt theoretische methodieken bij de veranderingsdoelen af uit een brainstom, de
literatuur en de theorieën.
3) Vertaal de methodieken in praktische toepassingen
BV. Programmaontwerp bij beweging
Als …>… Dan
Determinant: Bewustzijn
, Interventie onderdeel: Vergelijken van huidig beweeggedrag met anderen en de
beweegnorm
Determinant: Eigen-effectiviteit
Interventie onderdeel: Rolmodel verhalen over (het omgaan met) moeilijke situaties
wanneer je niet wilt gaan bewegen
Stap 4 Programma productie
1) Maak de structuur en de organisatie van het programma definitief
2) Beschrijf in detail hoe de materialen worden ontwikkeld
3) Ontwikkel programma materialen
4) Test de materialen uit bij de doelgroep en produceer het definitieve programma
Stap 5 Implementatieplan
1) Identificeer potentiële programmagebruikers
2) Kies einddoelen en gedragsdoelen en specifieke gedragsdoelen voor de adoptie,
implementatie (= procesmatig en/of planmatig invoeren van een vernieuwing of
verandering) en voortzetting van het programma
3) Maak een matrix van specifieke veranderdoelen (gedragsdoel + determinant =
veranderdoel) voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het programma
4) Ontwikkel een interventie voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het
programma
Stap 6 Evaluatieplan
1) Maak vragen voor de evaluatie van het effect en het proces
2) Ontwikkel meetinstrumenten voor de evaluatie
3) Beschrijf het design van het evaluatieonderzoek
Evaluatie schematisch met een controle- en
interventiegroep:
Bij de evaluatie wordt de controlegroep met de
interventiegroep vergeleken over de gehele tijdspan van
het onderzoek.
, HC 2: Geschiedenis van preventie
Geschiedenis van preventie via drie gezondheidsrevoluties
Drie gezondheidsrevoluties:
Vooral 19e eeuw: werd er vooral gezondheidswinst geboekt door hygiënische
maatregelen
Vooral 20e eeuw t/m nu; uitbouw en de opbouw van de curatieve geneeskunde
Eind 20e eeuw t/m nu: meer in de situatie dat gedrag de oorzaak is van ziekte en dat
er veel gezondheidswinst valt te behalen door juist op het leefstijlgedrag in te gaan
Eerste gezondheidsrevolutie: focus op hygiëne
Rond 1850-1900 af was een periode die gekenmerkt werd door toenemende industrialisatie.
Verstedelijking: waarbij mensen naar de steden trokken om in de fabrieken te gaan
werken.
Veel gezondheidswinst werd toen geboekt door innovaties die we nu niet meer tot de
gezondheidssector rekenen
John Snow, 1854: een vd eerste epidemiologen waar die heeft ontdekt waar cholera
uitbraken die toen speelden vandaan kwamen dmv het in kaart brengen van de
nieuwe choleragevallen en merkte dat het zich uitbrak rond waterpompen.
Ed Chadwick, 1842: schreef toen al een rapport naar de overheid waarin hij slechte
woonomstandigheden aankaart en pleit voor overheidsingrijpen. Door o.a. toiletten en
riolering aan te leggen in woningen.
Andrew Pears: introduceerde de gewoonte om voor het eten je handen te wassen
met handzeep.
In Nederland: de hygiënisten, ongeveer vanaf 1850:
Samuel Sarphati, 1847: start van afvalverzameling in Amsterdam > ziekten
kregen minder kans om zicht te verspreiden. Ook heeft hij gezorgd voor een
broodfabriek met brood toegankelijk voor iedereen wat grote bijdrage heeft
geleverd aan het verbeteren van de voedingstoestand.
1865: Invoeren Geneeskundig Staatstoezicht
Ali Cohen, 1866: Handboek der openbare gezondheidsregeling en der
geneeskundige politie. Dat ging ook heel veel over hygiëne. Hij heet er voor
gezorgd dat in Amsterdam gestart is met het ophalen van de ontlasting,
waardoor ook ziekten weer minder kans kregen om te verspreiden.
Tweede gezondheidsrevolutie: focus op curatieve geneeskunde
Gaat vooral over de uitbouw van curatieve geneeskunde, zoals de ontwikkeling van
medicijnen, antibiotica, ingewikkelde operatietechnieken.
Derde gezondheidsrevolutie: focus op preventie
Gedrag is de oorzaak van ziekte en sterfte
Eerder veel gezondheidswinst te behalen door het voorkomen van infectieziekten
NU> Veel gezondheidswinst te behalen door het voorkomen van chronische
leefstijlgerelateerde ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes, kanker
Er heeft een epidemiologische transitie plaatsgevonden: sinds 1920, na de
Mexicaanse griep, zijn het aantal infectieziekten afgenomen
