Sterke samenvatting Nederlands 1 .4

Nederlands samenvatting 1.4

H.5, H.8, H.11



H.5 beginnende geletterdheid


Als kinderen naar de basisschool gaan, hebben ze al wat ervaring met boeken. Vader/moeder las
voor het slapengaan voor uit een prentenboek bijv. de belangstelling voor het geschreven woord en
de inzichten die kinderen ontwikkelen in de functies van geschreven taal duiden we met de term
geletterdheid, het vermogen om te lezen en te schrijven aan. Het is een breed begrip waarin de
mondelinge taalontwikkeling en de ontwikkeling naar het schriftelijke taalvaardigheid nauw met
elkaar verweven zijn. Geletterdheid heeft betrekking op de volgende aspecten:

- Boekoriëntatie;
- Verhaalbegrip;
- Functies van geschreven taal;
- Relatie tussen gesproken en geschreven taal;
- Taalbewustzijn;
- Alfabetisch principe;
- Functioneel ‘schrijven’ en ‘lezen’;
- Technisch lezen en schrijven, start;
- Technisch lezen en schrijven, vervolg;
- Begrijpend lezen en schrijven.

Op de basisschool wordt er veel tijd besteed om de kinderen een goed niveau van geletterdheid bij te
brengen. In groep 3 staat het aanvankelijk lezen centraal, waarbij de kinderen de letters leren en
eenvoudige woorden moeten kunnen lezen. In de hogere groepen is er speciale aandacht voor
technisch lezen en begrijpend lezen en per week is er vaak een aantal momenten waarop de
kinderen oefenen met spelling. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de kinderen zich later kunnen
redden in de maatschappij en dat zij een beroep kunnen doen op hun lees- en schrijfvaardigheid. Ze
moeten bijv. een handleiding kunnen lezen. De vaardigheid om zich in een geletterde samenleving te
kunnen redden, noemen we ook wel functionele geletterdheid. Het niveau van de geletterdheid
wordt meestal bepaald aan de hand van de vaardigheid in het technisch lezen. Vaak doe je dit
a.d.h.v. de AVI-toetsen, waarbij de kinderen vlot een stuk tekst moeten kunnen lezen (zonder te veel
fouten te maken). Als de kinderen aan het einde van de basisschool niet AVI-niveau E6 hebben
gehaald, lopen ze een groot risico om functioneel analfabeet te worden. Ze kunnen met moeite lezen
en schrijven, maar onvoldoenden om maatschappelijk goed te kunnen functioneren. In de
ontwikkeling van de geletterdheid kunnen we drie fasen onderscheiden:

1. Ontluikende geletterdheid;
2. Beginnende geletterdheid;
3. Gevorderde geletterdheid.

Ontluikende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in de
voorschoolse periode van nul tot vier jaar. Het leren omgaan met geschreven taal is een spontaan
proces, net als de mondelinge taalontwikkeling. Ook speelt de interactie met ouders en opvoeders
een belangrijke rol bij de ontwikkeling van de geletterdheid (taalspelletjes bijv. brengen geletterdheid
op gang). Het niveau kan sterk uiteenlopen, kinderen die niet of weinig zijn voorgelezen hebben veel

, minder kans om hun geletterdheid te ontwikkelen. De taal waarin kinderen wordt voorgelezen of
waarin ze ervaring opdoen met het schrijven van woorden, is in de fase van de ontluikende
geletterdheid nog niet van belang. Ze zijn vooral nog bezig met ontdekken van de algemene functies
van geschreven taal.

Beginnende geletterdheid heeft betrekking op de ontwikkeling van de geletterdheid in groep 1 tot 3
van de basisschool. De meeste hebben al kennis opgedaan over boeken en letters. Voorlezen,
taalspelletjes of boekenhoeken zorgen bijv. voor de ontwikkeling van de geletterdheid. De fase van
de beginnende geletterdheid omvat ook het aanvankelijk lezen.

Gevorderde geletterdheid beslaat de periode na groep 3 en omvat het voortgezet lezen, maar ook
het stellen. In deze fase leren kinderen steeds sneller woorden herkennen en richten ze hun
aandacht meer op betekenissen en de bedoeling van een tekst. Ze leren soorten teksten kennen en
leren strategieën om teksten te begrijpen en de betekenis van de woorden te achterhalen. 2
belangrijke onderdelen zijn: begrijpend lezen en stellen.

De tussendoelen van beginnende geletterdheid hebben betrekking op aanvankelijk, technisch en
begrijpend lezen. De doelen zijn niet heel precies omschreven: het gaat voor een belangrijk deel om
ontwikkelingsdoelen die niet goed te toetsen zijn. Je zult vaak d.m.v. observaties moeten vaststellen
of een kind een tussendoel beheerst. Er zijn diverse methodes/materialen waarmee je kunt werken
aan de ontwikkeling van de beginnende geletterdheid van kinderen. Denk aan bijv. een klankkastje.

De belangstelling van jonge kinderen voor het geschreven woord komt al vroeg op gang. Als kinderen
nog in de box zitten maken ze al kennis met speelgoedboekjes. Er is dan nog geen sprake van lees- of
schrijfgedrag. Dat komt pas vanaf ong. twee jaar en meestal hebben kinderen eerder belangstelling
voor schrijven, dan lezen. Dat heeft ermee te maken dat het schrijven voor kinderen een concretere
handeling is dan het lezen. Na ongeveer een week of zes na de geboorte begint een baby zijn eerste
geluidjes te maken en te experimenteren met taal. Geluidjes als ‘aaaah’ en ‘eh’ monden uiteindelijk
uit in complete zinnen die de meeste kleuters bij hun binnenkomst op school kunnen spreken. Een
belangrijke rol bij de taalontwikkeling speelt het metalinguïstisch bewustzijn (het vermogen om na te
denken over de vorm en het gebruik van taal en om onbewuste kennis over de regels in de taal te
verwoorden). Ook bij de ontwikkeling van de spontane schrijfvaardigheid speelt het metalinguïstisch
bewustzijn een belangrijke rol. Voor het schrijven van woorden is het nodig dat kinderen kunnen
nadenken over welke klanken er in woorden zitten. Meertalige kinderen beschikken al vroeg over
metalinguïstisch bewustzijn, omdat zij twee of meer verschillende taalsystemen kennen, komt het
denken over de taal vroeg op gang. De spontane schrijfvaardigheid ontwikkelt zich bij kinderen al in
de peuterleeftijd. Uit studies blijkt dat die vanaf ong. 2 jaar begint met het schrijven van letters en
woorden, ook al zijn ze dan nog niet in staat om een woord in klankgroepen op te delen. Dit
onderscheidt zich in 5 fasen:

1. Het tekenen van woorden;
2. Het krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens;
3. Het schrijven van letterachtige vormen of letters;
4. Het weergeven van woorden door één of enkele letters;
5. Invented spelling

In de fase van het tekenen van woorden maakt het kind nog geen onderscheid tussen schrijven en
tekenen, maar het heeft al wel ontdekt dat je woorden op papier kunt weergeven.in de fase van het
krabbelen van nog niet herkenbare lettertekens heeft een kind door dat voor schrijven abstractere
tekens worden gebruikt. Als een kind ontdekt dat woorden zijn opgebouwd uit letters, zit het in de
fase van het schrijven van letterachtige vormen of letters. In de vierde fase, is het fonologisch