Samenvatting
Handboek Kwalitatieve onderzoeksmethoden
(D. Mortelmans) – Vrije Universiteit Amsterdam
Premaster Health Sciences
Laura Joosse
2022
,Inhoud
Hst 1. Wat is kwalitatief onderzoek............................................................................................ 4
Hst 2. Geschiedenis van kwalitatief onderzoek .......................................................................... 6
Verenigde Staten (acht momenten in de kwalitatieve geschiedenis) ........................................................... 6
Europa (vijf momenten in de kwalitatieve geschiedenis) ............................................................................. 6
Klassieke periode (1900 - 1945) .................................................................................................................... 7
Moderne periode (2e WO t/m jaren ’70) ...................................................................................................... 8
Postmodern (> ’70-’80) ................................................................................................................................. 9
Postmodern (> ’90) ....................................................................................................................................... 9
Mixed methods (een derde techniek)......................................................................................................... 10
Hst. 3 Paradigma’s en probleemstelling ....................................................................................11
3.1 Paradigma’s ........................................................................................................................................... 11
3.3 Positivisme en Postpositivisme ............................................................................................................. 12
3.4 Sociaal Constructivisme ........................................................................................................................ 13
3.5 Kritische theorie .................................................................................................................................... 14
3.5.4 Arts-based onderzoek ........................................................................................................................ 14
3.6 Het participatief paradigma .................................................................................................................. 15
Hst 4. Kwalitatieve probleemstellingformulering ......................................................................16
Hst 5. Ethiek van het onderzoek ................................................................................................22
5.1 Wat is ethiek? En waarom is het belangrijk in het onderzoek? ............................................................. 22
5.3 Situationele ethiek ................................................................................................................................ 25
5.4 Relationele ethiek ................................................................................................................................. 25
Hst 6. Wie ga je onderzoeken? De kwalitatieve steekproef .......................................................28
6.1 De onderzoekspopulatie en het steekproefkader ................................................................................ 28
6.2 Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden ................................................................................. 28
6.3 De theoretische Steekproef .................................................................................................................. 31
6.4 Omvang van de steekproef ................................................................................................................... 32
Hst 7.4 Vragenlijsten en topiclijsten ..........................................................................................33
Hst 8 Data verzamelen door te interviewen ..............................................................................38
8.1 Wat is een interview ............................................................................................................................. 38
8.2 De kwalitatieve interviewer .................................................................................................................. 40
8.3 De introductie van een interview.......................................................................................................... 40
8.4 Interviewen is meer dan vragenstellen alleen. ..................................................................................... 40
8.5 Na het interview.................................................................................................................................... 44
8.6 Bijzondere interviewvormen................................................................................................................. 44
Hst 13 Kwalitatieve analyse ......................................................................................................45
13.1 Benaderingen in de kwalitatieve analyse............................................................................................ 45
13.2 Het einddoel: theorie .......................................................................................................................... 46
13.3 Overzicht van de analyse in de Grounded Theory-benadering ........................................................... 48
13.4 Kwalitatief data beheer....................................................................................................................... 50
13.5 De eerste kennismaking met het materiaal ........................................................................................ 50
13.6 Analyse-instrumenten doorheen het hele proces .............................................................................. 51
13.7 Open coderen ..................................................................................................................................... 52
13.8 Axiaal coderen..................................................................................................................................... 55
13.9 Selectief coderen ................................................................................................................................ 60
Hst 13 Hoorcollege Data Analyserenin Kwalitatief Onderzoek ................................................................... 64
Hst 15 Kwaliteitsvereisten bij kwalitatief onderzoek .................................................................68
15.1 Validiteit en betrouwbaarheid bij kwalitatief onderzoek ................................................................... 68
15.2 betrouwbaarheid – afhankelijkheid .................................................................................................... 69
15.3 Interne validiteit – geloofwaardigheid ................................................................................................ 69
, 15.4 Generaliseerdbaarheid (erterne validitiet) – overdraagbaarheid ....................................................... 70
Hst 16 Rapporteren ...................................................................................................................76
16.2 Onderdelen van een publicatie ........................................................................................................... 76
16.3 Het gebruik van citaten ....................................................................................................................... 77
16.5 Kwalitatieve publicaties beoordelen ................................................................................................... 77
HC Rapporteren .......................................................................................................................................... 78
Hc Participatief en inclusief onderzoek....................................................................................................... 82
, Hst 1. Wat is kwalitatief onderzoek
Wetenschappelijk onderzoek is onderzoek dat strikt volgens de methodologische regels voor onderzoek die
binnen dat vakgebied gelden is uitgevoerd. Binnen Gezondheidswetenschappen bedrijven we empirisch
onderzoek (i.t.t. theoretisch onderzoek). Bij empirisch onderzoek voer je zelf een onderzoek met
dataverzameling uit om nieuwe kennis op te doen.
Wat is kwalitatief onderzoek?
Onderzoek dat zich richt op het beantwoorden van het wat, hoe of waarom van een bepaald fenomeen.
- Wat zijn redenen voor patiënten om te stoppen met medicatie?
- Hoe verloopt de communicatie tussen arts en patiënt betreffende…?
- Waarom willen ouderen niet naar een verpleeghuis verhuizen?
Hierin onderscheidt het zich van kwantitatief onderzoek, dat meer geïnteresseerd is vragen over hoe vaak iets
voorkomt of hoeveel mensen iets vinden. Kwalitatief onderzoek is nietstatistisch representatief maar wél
representatief
Wanneer kwalitatief onderzoek?
1. Verkennen: om inzicht te krijgen in de onderwerpen die nog niet onvoldoende onderzocht zijn.
(Onbekende perspectieven, bv. onderzoeksprioriteiten patiënten).
2. Begrijpen: om inzicht te krijgen in onderwerpen die niet goed zijn te meten of te kwantificeren.
(Persoonlijke beleving, sociale en culturele interacties, beeldvorming over x onderwerp).
Voorbeeld: bestrijding van HIV in cartegana (colombia). Colombia, heeft de hoogste besmettingen. Het beleid
werkte niet/ averechts. Hoe kon dat? > Middels kwalitatief onderzoek is daar meer begrip en inzicht in
ontstaan (interviews en life histories). Culturele aspecten waren hier erg van belang, dus meer inzicht en
begrip kregen op de situatie.
Verschillen: Kwantitatief vs Kwalitatief
Kwalitatief Kwantitatief
Vraagstelling Hoe, wat, waarom, open Hoe vaak, hoeveel, hypothesen
Onderzoeksdesign Emergent Design (spontaan/veranderend) Voorgevormd design
Sampling methode Theoretisch Statistisch
Dataverzameling Langdurend (o.a. interview, focusgroep, Kortdurend: RCT experiment,
observatie) vragenlijsten etc.
Analyse Tekstueel Cijfermatig
Rapportage resultaten Ervaringen, context Cijfers, tabellen
Kracht Begrijpen Meten
Handboek Kwalitatieve onderzoeksmethoden
(D. Mortelmans) – Vrije Universiteit Amsterdam
Premaster Health Sciences
Laura Joosse
2022
,Inhoud
Hst 1. Wat is kwalitatief onderzoek............................................................................................ 4
Hst 2. Geschiedenis van kwalitatief onderzoek .......................................................................... 6
Verenigde Staten (acht momenten in de kwalitatieve geschiedenis) ........................................................... 6
Europa (vijf momenten in de kwalitatieve geschiedenis) ............................................................................. 6
Klassieke periode (1900 - 1945) .................................................................................................................... 7
Moderne periode (2e WO t/m jaren ’70) ...................................................................................................... 8
Postmodern (> ’70-’80) ................................................................................................................................. 9
Postmodern (> ’90) ....................................................................................................................................... 9
Mixed methods (een derde techniek)......................................................................................................... 10
Hst. 3 Paradigma’s en probleemstelling ....................................................................................11
3.1 Paradigma’s ........................................................................................................................................... 11
3.3 Positivisme en Postpositivisme ............................................................................................................. 12
3.4 Sociaal Constructivisme ........................................................................................................................ 13
3.5 Kritische theorie .................................................................................................................................... 14
3.5.4 Arts-based onderzoek ........................................................................................................................ 14
3.6 Het participatief paradigma .................................................................................................................. 15
Hst 4. Kwalitatieve probleemstellingformulering ......................................................................16
Hst 5. Ethiek van het onderzoek ................................................................................................22
5.1 Wat is ethiek? En waarom is het belangrijk in het onderzoek? ............................................................. 22
5.3 Situationele ethiek ................................................................................................................................ 25
5.4 Relationele ethiek ................................................................................................................................. 25
Hst 6. Wie ga je onderzoeken? De kwalitatieve steekproef .......................................................28
6.1 De onderzoekspopulatie en het steekproefkader ................................................................................ 28
6.2 Verschillende kwalitatieve steekproefmethoden ................................................................................. 28
6.3 De theoretische Steekproef .................................................................................................................. 31
6.4 Omvang van de steekproef ................................................................................................................... 32
Hst 7.4 Vragenlijsten en topiclijsten ..........................................................................................33
Hst 8 Data verzamelen door te interviewen ..............................................................................38
8.1 Wat is een interview ............................................................................................................................. 38
8.2 De kwalitatieve interviewer .................................................................................................................. 40
8.3 De introductie van een interview.......................................................................................................... 40
8.4 Interviewen is meer dan vragenstellen alleen. ..................................................................................... 40
8.5 Na het interview.................................................................................................................................... 44
8.6 Bijzondere interviewvormen................................................................................................................. 44
Hst 13 Kwalitatieve analyse ......................................................................................................45
13.1 Benaderingen in de kwalitatieve analyse............................................................................................ 45
13.2 Het einddoel: theorie .......................................................................................................................... 46
13.3 Overzicht van de analyse in de Grounded Theory-benadering ........................................................... 48
13.4 Kwalitatief data beheer....................................................................................................................... 50
13.5 De eerste kennismaking met het materiaal ........................................................................................ 50
13.6 Analyse-instrumenten doorheen het hele proces .............................................................................. 51
13.7 Open coderen ..................................................................................................................................... 52
13.8 Axiaal coderen..................................................................................................................................... 55
13.9 Selectief coderen ................................................................................................................................ 60
Hst 13 Hoorcollege Data Analyserenin Kwalitatief Onderzoek ................................................................... 64
Hst 15 Kwaliteitsvereisten bij kwalitatief onderzoek .................................................................68
15.1 Validiteit en betrouwbaarheid bij kwalitatief onderzoek ................................................................... 68
15.2 betrouwbaarheid – afhankelijkheid .................................................................................................... 69
15.3 Interne validiteit – geloofwaardigheid ................................................................................................ 69
, 15.4 Generaliseerdbaarheid (erterne validitiet) – overdraagbaarheid ....................................................... 70
Hst 16 Rapporteren ...................................................................................................................76
16.2 Onderdelen van een publicatie ........................................................................................................... 76
16.3 Het gebruik van citaten ....................................................................................................................... 77
16.5 Kwalitatieve publicaties beoordelen ................................................................................................... 77
HC Rapporteren .......................................................................................................................................... 78
Hc Participatief en inclusief onderzoek....................................................................................................... 82
, Hst 1. Wat is kwalitatief onderzoek
Wetenschappelijk onderzoek is onderzoek dat strikt volgens de methodologische regels voor onderzoek die
binnen dat vakgebied gelden is uitgevoerd. Binnen Gezondheidswetenschappen bedrijven we empirisch
onderzoek (i.t.t. theoretisch onderzoek). Bij empirisch onderzoek voer je zelf een onderzoek met
dataverzameling uit om nieuwe kennis op te doen.
Wat is kwalitatief onderzoek?
Onderzoek dat zich richt op het beantwoorden van het wat, hoe of waarom van een bepaald fenomeen.
- Wat zijn redenen voor patiënten om te stoppen met medicatie?
- Hoe verloopt de communicatie tussen arts en patiënt betreffende…?
- Waarom willen ouderen niet naar een verpleeghuis verhuizen?
Hierin onderscheidt het zich van kwantitatief onderzoek, dat meer geïnteresseerd is vragen over hoe vaak iets
voorkomt of hoeveel mensen iets vinden. Kwalitatief onderzoek is nietstatistisch representatief maar wél
representatief
Wanneer kwalitatief onderzoek?
1. Verkennen: om inzicht te krijgen in de onderwerpen die nog niet onvoldoende onderzocht zijn.
(Onbekende perspectieven, bv. onderzoeksprioriteiten patiënten).
2. Begrijpen: om inzicht te krijgen in onderwerpen die niet goed zijn te meten of te kwantificeren.
(Persoonlijke beleving, sociale en culturele interacties, beeldvorming over x onderwerp).
Voorbeeld: bestrijding van HIV in cartegana (colombia). Colombia, heeft de hoogste besmettingen. Het beleid
werkte niet/ averechts. Hoe kon dat? > Middels kwalitatief onderzoek is daar meer begrip en inzicht in
ontstaan (interviews en life histories). Culturele aspecten waren hier erg van belang, dus meer inzicht en
begrip kregen op de situatie.
Verschillen: Kwantitatief vs Kwalitatief
Kwalitatief Kwantitatief
Vraagstelling Hoe, wat, waarom, open Hoe vaak, hoeveel, hypothesen
Onderzoeksdesign Emergent Design (spontaan/veranderend) Voorgevormd design
Sampling methode Theoretisch Statistisch
Dataverzameling Langdurend (o.a. interview, focusgroep, Kortdurend: RCT experiment,
observatie) vragenlijsten etc.
Analyse Tekstueel Cijfermatig
Rapportage resultaten Ervaringen, context Cijfers, tabellen
Kracht Begrijpen Meten
