Penologie voor niet-juristen Aantekeningen hoorcolleges
College 1
Doelen en beginselen van de (gevangenis)straf
Wat is penologie?
> de leer van het straffen
> studie van grondslagen, doelen en effecten van reacties op crimineel gedrag
Doel van penologie
> Inzicht geven in de grondslagen en doelen van straffen en maatregelen
> het maatschappelijk krachtenveld waarin ze vorm krijgen en
> de effecten die ermee worden gesorteerd
Aard van penologie
> interdisciplinaire aard, om over de materie zo goed mogelijk inzicht te kunnen verkrijgen en te
kunnen geven
> Daarom mooi en toepasselijk om het zowel als minorvak als mastervak aan te bieden.
> Nu: eerst nadere algemene introductie, daarna vakuitleg en vakinhoud
Sociaal psychologische achtergrond
We kunnen kennelijk door bepaalde omstandigheden heel ander straf vertonen. Is het dan wel
strafbaar? Bijvoorbeeld bij een ontgroening. Overmacht? Kan dat? Dus komt neer op de vraag:
Wanneer is iemand strafbaar? En wanneer kunnen we die persoon dan ook bestraffen? En hoe
kunnen we die persoon dan straffen?
Sociologische achtergrond
Erving Goffman Heeft het over de vorming van gedrag. De vorming die wordt beinvloedt wordt
door de setting. Bijvoorbeeld een verpleegde die jarenlang wordt verpleegd in een bepaalde setting,
op een bepaalde manier, volgens bepaalde regels. Die gaat zich daarnaar gedragen. Een
gedetineerde die vast zit, Elke dag een vaste routine. Altijd op dezelfde manier, volgens de zelfde
regels monotoom leven, doet dat iets met je?
> introductie van de term ‘totale institutie’.
> mortificatie als proces
> verlies van rechten en eigen identiteit
Filosofische achtergrond
Michel Faucault welk recht heeft de overheid om mensen te bestraffen?
1975: Surveiller et punir. Naissance de la prison
- Discipline, toezicht en straf
- Verandering in Westers straffen: van lijf naar geest
- Morele disciplinering
Criminologische achtergrond
,Martin Moerings
de vraag naar hoe we straffen, wie hebben we voor ons, wat is ons mensbeeld, hoe zien we de
dader, zien we dader als een mislukkeling, als iemand die moet worden geholpen?
> Gevangenschap is uitdrukking van je lage sociale status
> Mensbeeld van misdadiger in Utrechtse School: personae miserabilae (je zielige broertje)
> Nadruk op detentieschade (prisonization)
Fenomenologische achtergrond
› Rijksen: 1958 ‘Meningen van gedetineerden’
Hoe wordt zo’n bestraffing ervaren? Niet de gedetineerden zien als een crimineel die je op moet
sluiten, maar als een burger waar je ook mee kunt praten.
› Gerrit Achterberg: dichter die zelf voor de moord op zijn hospita en aanranding van haar
dochter meer dan vijf jaar tbs onderging in diverse (forensisch)psychiatrische inrichtingen
(1941/’69 dichtbundel Directeur/Blauwzuur)
Juridische achtergrond
Alexander Paterson (Britse Penoloog)
› “Men are sent to prison as punishment, not for punishment”
Wat is straf?
› Objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren
› Bewust toegebracht (‘opzettelijke leedtoevoeging’)
› Ter vergelding van schuld aan een gepleegd strafbaar feit (grondslag, geen doel…thans???)
› Straftheoretici en straftheorieën
Welke straffen zijn er in NL?
› Onderscheid straf en maatregel. Tweesporenstelsel
› Eerste Boek. Titel II.
Hoofdstraffen (art. 9, eerste lid sub a Sr)
- Gevangenisstraf (art. 14a ev. Sr: kan voorwaardelijk)
- Hechtenis (bij overtredingen; nut?)
- Taakstraf (art. 22b Sr; omstreden)
- Geldboete (als alternatief)
Bijkomende straffen (art. 9, eerste lid sub b Sr):
- Ontzetting van rechten
- Verbeurdverklaring
- Openbaarmaking rechterlijke uitspraak
, › Eerste Boek. Titel IIA.
Maatregelen:
- Vermogensgerelateerd (bijv ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel)
- Persoonsgerelateerd (bijv TBS)
› Algemeen: een grote rechterlijke vrijheid, oa:
- Geen bijzondere strafminima
- art. 9a, veroordeling zonder strafoplegging
› Ook:
- OM-afdoening (art. 257a Sv)
- herstelbemiddeling (art. 51h Sv)
Wat beogen we met straf?
› Met welk doel dienen de straffen en maatregelen te worden toegepast?
› In het Wetboek van Strafrecht geen ‘lijstje of indeling’ van die doelen per straf of maatregel
› Per delinquent/individu verschillend? Per delict verschillend? Per tijdsperiode? Per rechter?
Recht, grondslag, doel
Waarom mag er eigenlijk worden gestraft?
- Verdragstheorieën (stamt uit de tijd van de Verlichting; fictie dat burgers zich vrijwillig
onderwerpen aan het maatschappelijk verdrag)
- Wijsgeer Fichte: ‘burger heeft recht om gestraft te worden ter voorkoming dat hij buiten de
gemeenschap komt te staan’
› Op basis waarvan wordt er gestraft?
› Met welk doel wordt er gestraft?
› Reader: De Keijser en Molleman&Van den Hurk en Veraart
Straftheorieën (De Keijser)
Drie benaderingen:
› Retributivistische benadering
(NL: absolute theorieën, ‘straffen omdat’)
› Utilitaristische benadering
(NL: relatieve theorieën, ‘straffen opdat’)
› Herstelbenadering
, Retributivistische benadering
> Morele rechtvaardiging in verstoorde balans
> Rechtvaardiging is inherent aan het delict, hoeft niet gevonden te worden in toekomstig nut
> Maar… de straf vindt wel degelijk zijn begrenzing, te weten in de vergelding van schuld (straf naar
de mate van schuld?)
> Afkeur van het gedrag/delict
Onderscheid
Negatieve retributivisten
> Straf mag, hoeft niet
- Aangevuld met doelen relatieve benadering
> Dominante principe in NL (opportuniteit)
Positieve retributivisten
> Straf is een dwingende reactie op delict
> Kant (categorisch imperatief)
> Rechtvaardiging?
> Legaliteitsbeginsel (bijvoorbeeld Duitsland)
Vragen bij deze benadering
- Zijn mensen vrij om te kiezen? Kunnen ze echt verantwoordelijk gehouden worden voor hun
gedrag?
- Twee kwaden maken nog geen goed
- Waarom (altijd) straf?
Utilitaristische benadering
Rechtvaardiging ligt in het verondersteld nut van de straf in de toekomst
Door:
> gedragsbeïnvloeding/resocialisatie
> afschrikking
> incapacitatie/onschadelijkmaking
Strafdoelen
Generale preventie
> Afschrikking van anderen
> Voorkomen eigenrichting
> Versterken van normen
Speciale preventie (voor dader zelf)
> Resocialisatie/reïntegratie/gedragsbeïnvloeding
> Afschrikking ter voorkoming van recidive
> (Tijdelijke) uitschakeling/incapacitatie
Herstel (genoegdoening)
> Schadevergoeding
> Conflictoplossing
College 1
Doelen en beginselen van de (gevangenis)straf
Wat is penologie?
> de leer van het straffen
> studie van grondslagen, doelen en effecten van reacties op crimineel gedrag
Doel van penologie
> Inzicht geven in de grondslagen en doelen van straffen en maatregelen
> het maatschappelijk krachtenveld waarin ze vorm krijgen en
> de effecten die ermee worden gesorteerd
Aard van penologie
> interdisciplinaire aard, om over de materie zo goed mogelijk inzicht te kunnen verkrijgen en te
kunnen geven
> Daarom mooi en toepasselijk om het zowel als minorvak als mastervak aan te bieden.
> Nu: eerst nadere algemene introductie, daarna vakuitleg en vakinhoud
Sociaal psychologische achtergrond
We kunnen kennelijk door bepaalde omstandigheden heel ander straf vertonen. Is het dan wel
strafbaar? Bijvoorbeeld bij een ontgroening. Overmacht? Kan dat? Dus komt neer op de vraag:
Wanneer is iemand strafbaar? En wanneer kunnen we die persoon dan ook bestraffen? En hoe
kunnen we die persoon dan straffen?
Sociologische achtergrond
Erving Goffman Heeft het over de vorming van gedrag. De vorming die wordt beinvloedt wordt
door de setting. Bijvoorbeeld een verpleegde die jarenlang wordt verpleegd in een bepaalde setting,
op een bepaalde manier, volgens bepaalde regels. Die gaat zich daarnaar gedragen. Een
gedetineerde die vast zit, Elke dag een vaste routine. Altijd op dezelfde manier, volgens de zelfde
regels monotoom leven, doet dat iets met je?
> introductie van de term ‘totale institutie’.
> mortificatie als proces
> verlies van rechten en eigen identiteit
Filosofische achtergrond
Michel Faucault welk recht heeft de overheid om mensen te bestraffen?
1975: Surveiller et punir. Naissance de la prison
- Discipline, toezicht en straf
- Verandering in Westers straffen: van lijf naar geest
- Morele disciplinering
Criminologische achtergrond
,Martin Moerings
de vraag naar hoe we straffen, wie hebben we voor ons, wat is ons mensbeeld, hoe zien we de
dader, zien we dader als een mislukkeling, als iemand die moet worden geholpen?
> Gevangenschap is uitdrukking van je lage sociale status
> Mensbeeld van misdadiger in Utrechtse School: personae miserabilae (je zielige broertje)
> Nadruk op detentieschade (prisonization)
Fenomenologische achtergrond
› Rijksen: 1958 ‘Meningen van gedetineerden’
Hoe wordt zo’n bestraffing ervaren? Niet de gedetineerden zien als een crimineel die je op moet
sluiten, maar als een burger waar je ook mee kunt praten.
› Gerrit Achterberg: dichter die zelf voor de moord op zijn hospita en aanranding van haar
dochter meer dan vijf jaar tbs onderging in diverse (forensisch)psychiatrische inrichtingen
(1941/’69 dichtbundel Directeur/Blauwzuur)
Juridische achtergrond
Alexander Paterson (Britse Penoloog)
› “Men are sent to prison as punishment, not for punishment”
Wat is straf?
› Objectief kwaad dat normaliter als leed zal worden ervaren
› Bewust toegebracht (‘opzettelijke leedtoevoeging’)
› Ter vergelding van schuld aan een gepleegd strafbaar feit (grondslag, geen doel…thans???)
› Straftheoretici en straftheorieën
Welke straffen zijn er in NL?
› Onderscheid straf en maatregel. Tweesporenstelsel
› Eerste Boek. Titel II.
Hoofdstraffen (art. 9, eerste lid sub a Sr)
- Gevangenisstraf (art. 14a ev. Sr: kan voorwaardelijk)
- Hechtenis (bij overtredingen; nut?)
- Taakstraf (art. 22b Sr; omstreden)
- Geldboete (als alternatief)
Bijkomende straffen (art. 9, eerste lid sub b Sr):
- Ontzetting van rechten
- Verbeurdverklaring
- Openbaarmaking rechterlijke uitspraak
, › Eerste Boek. Titel IIA.
Maatregelen:
- Vermogensgerelateerd (bijv ontneming van wederrechtelijk verkregen voordeel)
- Persoonsgerelateerd (bijv TBS)
› Algemeen: een grote rechterlijke vrijheid, oa:
- Geen bijzondere strafminima
- art. 9a, veroordeling zonder strafoplegging
› Ook:
- OM-afdoening (art. 257a Sv)
- herstelbemiddeling (art. 51h Sv)
Wat beogen we met straf?
› Met welk doel dienen de straffen en maatregelen te worden toegepast?
› In het Wetboek van Strafrecht geen ‘lijstje of indeling’ van die doelen per straf of maatregel
› Per delinquent/individu verschillend? Per delict verschillend? Per tijdsperiode? Per rechter?
Recht, grondslag, doel
Waarom mag er eigenlijk worden gestraft?
- Verdragstheorieën (stamt uit de tijd van de Verlichting; fictie dat burgers zich vrijwillig
onderwerpen aan het maatschappelijk verdrag)
- Wijsgeer Fichte: ‘burger heeft recht om gestraft te worden ter voorkoming dat hij buiten de
gemeenschap komt te staan’
› Op basis waarvan wordt er gestraft?
› Met welk doel wordt er gestraft?
› Reader: De Keijser en Molleman&Van den Hurk en Veraart
Straftheorieën (De Keijser)
Drie benaderingen:
› Retributivistische benadering
(NL: absolute theorieën, ‘straffen omdat’)
› Utilitaristische benadering
(NL: relatieve theorieën, ‘straffen opdat’)
› Herstelbenadering
, Retributivistische benadering
> Morele rechtvaardiging in verstoorde balans
> Rechtvaardiging is inherent aan het delict, hoeft niet gevonden te worden in toekomstig nut
> Maar… de straf vindt wel degelijk zijn begrenzing, te weten in de vergelding van schuld (straf naar
de mate van schuld?)
> Afkeur van het gedrag/delict
Onderscheid
Negatieve retributivisten
> Straf mag, hoeft niet
- Aangevuld met doelen relatieve benadering
> Dominante principe in NL (opportuniteit)
Positieve retributivisten
> Straf is een dwingende reactie op delict
> Kant (categorisch imperatief)
> Rechtvaardiging?
> Legaliteitsbeginsel (bijvoorbeeld Duitsland)
Vragen bij deze benadering
- Zijn mensen vrij om te kiezen? Kunnen ze echt verantwoordelijk gehouden worden voor hun
gedrag?
- Twee kwaden maken nog geen goed
- Waarom (altijd) straf?
Utilitaristische benadering
Rechtvaardiging ligt in het verondersteld nut van de straf in de toekomst
Door:
> gedragsbeïnvloeding/resocialisatie
> afschrikking
> incapacitatie/onschadelijkmaking
Strafdoelen
Generale preventie
> Afschrikking van anderen
> Voorkomen eigenrichting
> Versterken van normen
Speciale preventie (voor dader zelf)
> Resocialisatie/reïntegratie/gedragsbeïnvloeding
> Afschrikking ter voorkoming van recidive
> (Tijdelijke) uitschakeling/incapacitatie
Herstel (genoegdoening)
> Schadevergoeding
> Conflictoplossing
