Samenvatting Management in
Netwerken
Hoofdstuk 1: de opkomst van multi-actornetwerken ......................................................... 4
1. Netwerken ........................................................................................................................ 4
1.1 organisaties zijn netwerken ................................................................................................. 4
1.2 bedrijven en netwerken ...................................................................................................... 4
1.3 overheden en netwerken .................................................................................................... 4
2. De opkomst van netwerken ............................................................................................... 4
2.1 Netwerken als gevolg van toenemende professionalisering .................................................. 4
2.2 Netwerken als gevolg van globalisering ............................................................................... 4
2.3 Netwerken als gevolg van processen van vervlechting tussen de publieke en private sector.. 4
2.4 Netwerken als gevolg van de penetratie van informatietechnologie ..................................... 5
Hoofdstuk 2: Netwerken en processen van besluitvorming................................................ 5
1. Inleiding ............................................................................................................................ 5
2. Hiërarchiemodellen: aannamen ......................................................................................... 5
2.1 De kracht van hiërarchiemodellen ....................................................................................... 5
2.2 Hiërarchiemodellen zijn aantrekkelijk, maar gebaseerd op wankele aannamen .................... 5
2.3 De kenmerken van een multi-actornetwerk ......................................................................... 5
2.4 Intra-en interorganisatie: de belangrijkste verschillen .......................................................... 6
3. Structuur van netwerken: pluriformiteit ............................................................................ 6
4. Structuur van netwerken: geslotenheid ............................................................................. 7
5. Structuren van netwerken: interdependentie..................................................................... 7
6. Dynamiek.......................................................................................................................... 7
7. Besluitvormingsprocessen in netwerken ............................................................................ 8
7.1 De dansende tafel ............................................................................................................... 8
7.2 Besluitvorming in een netwerk: grillig en onvoorspelbaar .................................................... 8
8. Besluitvorming en taal ....................................................................................................... 9
Hoofdstuk 3: Strategieën in netwerken: essentialia ........................................................... 9
1. Inleiding ............................................................................................................................ 9
2. Actoren en actoranalyses ................................................................................................ 10
2.1 Typen actoren ................................................................................................................... 10
2.2 Strategisch gedrag: de noodzaak en beperkingen van een actoranalyse .............................. 10
2.3 Wie betrekken?................................................................................................................. 10
3. Relatiemanagement: redundantie ................................................................................... 11
3.1 Veel informatie ................................................................................................................. 11
3.2 Strategische voordelen van redundante relaties ................................................................ 12
4. Multi-issuebesluitvorming ............................................................................................... 12
5. Management van winnaars en verliezers ......................................................................... 12
5.1 Win-winsituatie: de essentie ............................................................................................. 12
5.2 Verliezers: gedragspatronen .............................................................................................. 13
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 1
, 5.3 De dynamiek van win-winsituaties .................................................................................... 13
Hoofdstuk 4: Strategieën: een vergelijking tussen projectmatige en procesmatige
verandering .................................................................................................................... 14
1. Inleiding .......................................................................................................................... 14
2. Probleemformulering: precieze probleemdefinities zijn niet aantrekkelijk ........................ 14
3. Doelstellingen: duidelijke doelen maken een actor doof en blind ..................................... 14
4. Eerste intermezzo: de commitment power van een actor ................................................. 14
5. Informatie: de juiste informatie bestaat niet .................................................................... 15
6. Tweede intermezzo: bevriezen en ontdooien ................................................................... 15
7. Besluitvorming is slechts het aftikken van wat al besloten is ............................................ 15
8. Derde intermezzo: de risico’s van het Plan Do Check Act-denken (PDCA) .......................... 15
9. Uitvoering: nieuwe ronde, nieuwe kansen ....................................................................... 16
10. Vierde intermezzo: strategisch gedrag .......................................................................... 16
11. Evaluatie: doelbereiking is niet alles ............................................................................. 16
12. De wet van de afnemende effectiviteit: strategieën zijn beperkt houdbaar ................... 16
Hoofdstuk 5: Spelregels in netwerken ............................................................................. 17
1. Inleiding .......................................................................................................................... 17
2. De betrouwbaarheidsparadox ......................................................................................... 17
3. Spelregels die betrekking hebben op de positie van actoren in de besluitvorming ............. 18
3.1 Niet dansen op het lijk, de verliezer verdient respect ......................................................... 18
3.2 Kernwaarden van andere actoren niet aantasten ............................................................... 18
3.3 Actoren moeten de uitkomst van het proces inhoudelijk kunnen legitimeren ..................... 18
3.4 De machtige actor dient zich terughoudend op te stellen ................................................... 18
3.5 Zet je in voor de verliezer; overleg mag niet worden geweigerd ......................................... 18
3.6 Respecteer het principe van reciprociteit: voor wat, hoort wat .......................................... 19
3.7 Handel proportioneel ........................................................................................................ 19
4. Spelregels die betrekking hebben op het proces van de besluitvorming ............................ 19
4.1 Toon respect voor het ritueel ............................................................................................ 19
4.2 Schaak niet op twee borden tegelijk .................................................................................. 19
4.3 Gedurende het proces ontstaat een verbod op de exit-optie en een verplichting tot
besluitvorming ....................................................................................................................... 19
4.4 Respecteer procedures: geen tussentijdse wijziging van de spelregels ................................ 20
5. Normatieve dilemma’s .................................................................................................... 20
6. Afsluitende opmerkingen ................................................................................................ 20
Hoofdstuk 6: De rol van hiërarchische interventies in netwerken .................................... 21
1. Inleiding .......................................................................................................................... 21
2. Strategie 1: De ‘Shadow of hierarchy’. Dreigen met een eenzijdige interventie om bij andere
actoren de perceptie van de winst te beïnvloeden. .................................................................. 21
3. Strategie 2: Eenzijdige interventie om het patroon van interdependenties te wijzigen. ..... 21
4. Strategie 3: Eenzijdige interventie als incentive voor een proces....................................... 21
5. Strategie 4: Eenzijdige interventie, nadat samenwerking heeft gefaald. ............................ 21
6. Strategie 5: Eenzijdige interventies ten aanzien van procedures. ...................................... 22
7. Strategie 6: Spijtminimalisatie. Eenzijdig interveniëren, maar tegelijk ruimte bieden. ....... 22
8. Strategie 7: Eenzijdige interventies als er een kritieke massa aan winnaars is. ................... 23
9. Strategie 8: Reflected glory. Eenzijdige interventie in de public performance. ................... 23
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 2
, 10. De intelligentie van de eenzijdige actie......................................................................... 23
Hoofdstuk 7: Hiërarchie, verantwoordelijkheid en netwerken ......................................... 24
1. Inleiding .......................................................................................................................... 24
2. De spanning tussen hiërarchie en netwerk ....................................................................... 24
3. Strategieën ..................................................................................................................... 24
3.1 Verantwoording over de inhoud, maar ook over het proces ............................................... 24
3.2 Neem bovengeschikte mee in het proces van overleg en onderhandeling ........................... 24
3.3 Maak met de actoren in het netwerk procesafspraken over wat te doen wanneer de
bovengeschikte niet instemt ................................................................................................... 25
3.4 Gebruik de positie van de bovengeschikte als drukmiddel naar de actoren in het netwerk .. 25
3.5 Maak aan de bovengeschikte expliciet wat de schade is van verwerping van het resultaat van
de onderhandelingen .............................................................................................................. 25
3.6 Naadloze uitvoering van de instructies, schade voor bovengeschikte.................................. 25
3.7 Activeer de actoren in het netwerk .................................................................................... 25
3.8 Slikken of stikken .............................................................................................................. 25
4. Drie kanttekeningen ........................................................................................................ 25
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 3
, Hoofdstuk 1: de opkomst van multi-actornetwerken
1. Netwerken
Netwerk: een aantal actoren met verschillende belangen, die voor de realisering van hun
doelstellingen van elkaar afhankelijk zijn.
1.1 organisaties zijn netwerken
Een organisatie (bv overheid) kan ook een netwerk zijn. Binnen een organisatie zijn er verschillende
afdelingen, met belangen die onderling conflicteren. Netwerkorganisatie: afdelingen hebben
onderling strijdige belangen en zijn wederzijds afhankelijk. Netwerkorganisaties zijn lastig vanaf de
top aan te sturen, omdat zij zich door verschillende actoren laten beïnvloeden.
In het bedrijfsleven wordt van medewerkers verwacht dat zij innovatief en ondernemend zijn. Als
iedereen een soort leider is dan wordt de structuur vanzelf horizontaal. Uit onderzoek van Collins en
Porras blijkt dat veel goed presterende bedrijven geen strategie en geen sterke leider hebben.
1.2 bedrijven en netwerken
De interne structuur van een bedrijf kan de kenmerken van een netwerk hebben. Dit houdt in dat er
vaak ook issues zijn waar meerdere partijen iets over te zeggen hebben. Zo wordt een
bedrijfsbeslissing minder een project waarbij een bedrijf autonoom een beslissing neemt en deze
vervolgens verdedigt tegen partijen uit de omgeving (DAD: decide, announce, defense). Het wordt
meer een proces waarbij een bedrijf in overleg en onderhandeling met partijen uti de omgeving een
besluit neemt (DDD: dialogue, decide, deliver).
Co-opetition: bedrijven die onderling concurreren en die tegelijkertijd van elkaar afhankelijk zijn,
moeten dus samenwerken.
1.3 overheden en netwerken
De overheid staat niet boven de samenleving, maar is deel van de samenleving en is sterk afhankelijk
van de steun van andere maatschappelijke actoren.
2. De opkomst van netwerken
Denken in netwerken is een reactie op een aantal maatschappelijke ontwikkelingen.
2.1 Netwerken als gevolg van toenemende professionalisering
De taken die organisaties moeten uitvoeren vergen steeds meer knowledgeable medewerkers. Hoe
meer expertise en competenties van medewerkers worden gevraagd, des te minder mogelijkheden
er zijn om hen van bovenaf aan te sturen. Dit zorgt ervoor dat er in een netwerk wordt gewerkt.
2.2 Netwerken als gevolg van globalisering
Globalisering houdt in dat voor overheden en bedrijven grenzen en geografische afstanden hun
betekenis verliezen. In de publieke sector overstijgen veel beleidsprocessen het nationale niveau,
hierdoor zijn verschillende nationale overheden betrokken, zonder dat er een hiërarchisch
bovengeschikte actor is. In de private sector wordt gesproken (door Castells) over crisis of the large
corporation: hiërarchische vormen van sturing zijn niet (langer) effectief wanneer de markt van een
bedrijf globaliseert.
2.3 Netwerken als gevolg van processen van vervlechting tussen de publieke en private sector
Ontwikkelingen in de publieke en private sector beïnvloeden elkaar, de beide sectoren zijn sterk
vervlochten. Deze privatisering van de publieke dienst betekent niet dat de overheid geen
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 4
Netwerken
Hoofdstuk 1: de opkomst van multi-actornetwerken ......................................................... 4
1. Netwerken ........................................................................................................................ 4
1.1 organisaties zijn netwerken ................................................................................................. 4
1.2 bedrijven en netwerken ...................................................................................................... 4
1.3 overheden en netwerken .................................................................................................... 4
2. De opkomst van netwerken ............................................................................................... 4
2.1 Netwerken als gevolg van toenemende professionalisering .................................................. 4
2.2 Netwerken als gevolg van globalisering ............................................................................... 4
2.3 Netwerken als gevolg van processen van vervlechting tussen de publieke en private sector.. 4
2.4 Netwerken als gevolg van de penetratie van informatietechnologie ..................................... 5
Hoofdstuk 2: Netwerken en processen van besluitvorming................................................ 5
1. Inleiding ............................................................................................................................ 5
2. Hiërarchiemodellen: aannamen ......................................................................................... 5
2.1 De kracht van hiërarchiemodellen ....................................................................................... 5
2.2 Hiërarchiemodellen zijn aantrekkelijk, maar gebaseerd op wankele aannamen .................... 5
2.3 De kenmerken van een multi-actornetwerk ......................................................................... 5
2.4 Intra-en interorganisatie: de belangrijkste verschillen .......................................................... 6
3. Structuur van netwerken: pluriformiteit ............................................................................ 6
4. Structuur van netwerken: geslotenheid ............................................................................. 7
5. Structuren van netwerken: interdependentie..................................................................... 7
6. Dynamiek.......................................................................................................................... 7
7. Besluitvormingsprocessen in netwerken ............................................................................ 8
7.1 De dansende tafel ............................................................................................................... 8
7.2 Besluitvorming in een netwerk: grillig en onvoorspelbaar .................................................... 8
8. Besluitvorming en taal ....................................................................................................... 9
Hoofdstuk 3: Strategieën in netwerken: essentialia ........................................................... 9
1. Inleiding ............................................................................................................................ 9
2. Actoren en actoranalyses ................................................................................................ 10
2.1 Typen actoren ................................................................................................................... 10
2.2 Strategisch gedrag: de noodzaak en beperkingen van een actoranalyse .............................. 10
2.3 Wie betrekken?................................................................................................................. 10
3. Relatiemanagement: redundantie ................................................................................... 11
3.1 Veel informatie ................................................................................................................. 11
3.2 Strategische voordelen van redundante relaties ................................................................ 12
4. Multi-issuebesluitvorming ............................................................................................... 12
5. Management van winnaars en verliezers ......................................................................... 12
5.1 Win-winsituatie: de essentie ............................................................................................. 12
5.2 Verliezers: gedragspatronen .............................................................................................. 13
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 1
, 5.3 De dynamiek van win-winsituaties .................................................................................... 13
Hoofdstuk 4: Strategieën: een vergelijking tussen projectmatige en procesmatige
verandering .................................................................................................................... 14
1. Inleiding .......................................................................................................................... 14
2. Probleemformulering: precieze probleemdefinities zijn niet aantrekkelijk ........................ 14
3. Doelstellingen: duidelijke doelen maken een actor doof en blind ..................................... 14
4. Eerste intermezzo: de commitment power van een actor ................................................. 14
5. Informatie: de juiste informatie bestaat niet .................................................................... 15
6. Tweede intermezzo: bevriezen en ontdooien ................................................................... 15
7. Besluitvorming is slechts het aftikken van wat al besloten is ............................................ 15
8. Derde intermezzo: de risico’s van het Plan Do Check Act-denken (PDCA) .......................... 15
9. Uitvoering: nieuwe ronde, nieuwe kansen ....................................................................... 16
10. Vierde intermezzo: strategisch gedrag .......................................................................... 16
11. Evaluatie: doelbereiking is niet alles ............................................................................. 16
12. De wet van de afnemende effectiviteit: strategieën zijn beperkt houdbaar ................... 16
Hoofdstuk 5: Spelregels in netwerken ............................................................................. 17
1. Inleiding .......................................................................................................................... 17
2. De betrouwbaarheidsparadox ......................................................................................... 17
3. Spelregels die betrekking hebben op de positie van actoren in de besluitvorming ............. 18
3.1 Niet dansen op het lijk, de verliezer verdient respect ......................................................... 18
3.2 Kernwaarden van andere actoren niet aantasten ............................................................... 18
3.3 Actoren moeten de uitkomst van het proces inhoudelijk kunnen legitimeren ..................... 18
3.4 De machtige actor dient zich terughoudend op te stellen ................................................... 18
3.5 Zet je in voor de verliezer; overleg mag niet worden geweigerd ......................................... 18
3.6 Respecteer het principe van reciprociteit: voor wat, hoort wat .......................................... 19
3.7 Handel proportioneel ........................................................................................................ 19
4. Spelregels die betrekking hebben op het proces van de besluitvorming ............................ 19
4.1 Toon respect voor het ritueel ............................................................................................ 19
4.2 Schaak niet op twee borden tegelijk .................................................................................. 19
4.3 Gedurende het proces ontstaat een verbod op de exit-optie en een verplichting tot
besluitvorming ....................................................................................................................... 19
4.4 Respecteer procedures: geen tussentijdse wijziging van de spelregels ................................ 20
5. Normatieve dilemma’s .................................................................................................... 20
6. Afsluitende opmerkingen ................................................................................................ 20
Hoofdstuk 6: De rol van hiërarchische interventies in netwerken .................................... 21
1. Inleiding .......................................................................................................................... 21
2. Strategie 1: De ‘Shadow of hierarchy’. Dreigen met een eenzijdige interventie om bij andere
actoren de perceptie van de winst te beïnvloeden. .................................................................. 21
3. Strategie 2: Eenzijdige interventie om het patroon van interdependenties te wijzigen. ..... 21
4. Strategie 3: Eenzijdige interventie als incentive voor een proces....................................... 21
5. Strategie 4: Eenzijdige interventie, nadat samenwerking heeft gefaald. ............................ 21
6. Strategie 5: Eenzijdige interventies ten aanzien van procedures. ...................................... 22
7. Strategie 6: Spijtminimalisatie. Eenzijdig interveniëren, maar tegelijk ruimte bieden. ....... 22
8. Strategie 7: Eenzijdige interventies als er een kritieke massa aan winnaars is. ................... 23
9. Strategie 8: Reflected glory. Eenzijdige interventie in de public performance. ................... 23
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 2
, 10. De intelligentie van de eenzijdige actie......................................................................... 23
Hoofdstuk 7: Hiërarchie, verantwoordelijkheid en netwerken ......................................... 24
1. Inleiding .......................................................................................................................... 24
2. De spanning tussen hiërarchie en netwerk ....................................................................... 24
3. Strategieën ..................................................................................................................... 24
3.1 Verantwoording over de inhoud, maar ook over het proces ............................................... 24
3.2 Neem bovengeschikte mee in het proces van overleg en onderhandeling ........................... 24
3.3 Maak met de actoren in het netwerk procesafspraken over wat te doen wanneer de
bovengeschikte niet instemt ................................................................................................... 25
3.4 Gebruik de positie van de bovengeschikte als drukmiddel naar de actoren in het netwerk .. 25
3.5 Maak aan de bovengeschikte expliciet wat de schade is van verwerping van het resultaat van
de onderhandelingen .............................................................................................................. 25
3.6 Naadloze uitvoering van de instructies, schade voor bovengeschikte.................................. 25
3.7 Activeer de actoren in het netwerk .................................................................................... 25
3.8 Slikken of stikken .............................................................................................................. 25
4. Drie kanttekeningen ........................................................................................................ 25
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 3
, Hoofdstuk 1: de opkomst van multi-actornetwerken
1. Netwerken
Netwerk: een aantal actoren met verschillende belangen, die voor de realisering van hun
doelstellingen van elkaar afhankelijk zijn.
1.1 organisaties zijn netwerken
Een organisatie (bv overheid) kan ook een netwerk zijn. Binnen een organisatie zijn er verschillende
afdelingen, met belangen die onderling conflicteren. Netwerkorganisatie: afdelingen hebben
onderling strijdige belangen en zijn wederzijds afhankelijk. Netwerkorganisaties zijn lastig vanaf de
top aan te sturen, omdat zij zich door verschillende actoren laten beïnvloeden.
In het bedrijfsleven wordt van medewerkers verwacht dat zij innovatief en ondernemend zijn. Als
iedereen een soort leider is dan wordt de structuur vanzelf horizontaal. Uit onderzoek van Collins en
Porras blijkt dat veel goed presterende bedrijven geen strategie en geen sterke leider hebben.
1.2 bedrijven en netwerken
De interne structuur van een bedrijf kan de kenmerken van een netwerk hebben. Dit houdt in dat er
vaak ook issues zijn waar meerdere partijen iets over te zeggen hebben. Zo wordt een
bedrijfsbeslissing minder een project waarbij een bedrijf autonoom een beslissing neemt en deze
vervolgens verdedigt tegen partijen uit de omgeving (DAD: decide, announce, defense). Het wordt
meer een proces waarbij een bedrijf in overleg en onderhandeling met partijen uti de omgeving een
besluit neemt (DDD: dialogue, decide, deliver).
Co-opetition: bedrijven die onderling concurreren en die tegelijkertijd van elkaar afhankelijk zijn,
moeten dus samenwerken.
1.3 overheden en netwerken
De overheid staat niet boven de samenleving, maar is deel van de samenleving en is sterk afhankelijk
van de steun van andere maatschappelijke actoren.
2. De opkomst van netwerken
Denken in netwerken is een reactie op een aantal maatschappelijke ontwikkelingen.
2.1 Netwerken als gevolg van toenemende professionalisering
De taken die organisaties moeten uitvoeren vergen steeds meer knowledgeable medewerkers. Hoe
meer expertise en competenties van medewerkers worden gevraagd, des te minder mogelijkheden
er zijn om hen van bovenaf aan te sturen. Dit zorgt ervoor dat er in een netwerk wordt gewerkt.
2.2 Netwerken als gevolg van globalisering
Globalisering houdt in dat voor overheden en bedrijven grenzen en geografische afstanden hun
betekenis verliezen. In de publieke sector overstijgen veel beleidsprocessen het nationale niveau,
hierdoor zijn verschillende nationale overheden betrokken, zonder dat er een hiërarchisch
bovengeschikte actor is. In de private sector wordt gesproken (door Castells) over crisis of the large
corporation: hiërarchische vormen van sturing zijn niet (langer) effectief wanneer de markt van een
bedrijf globaliseert.
2.3 Netwerken als gevolg van processen van vervlechting tussen de publieke en private sector
Ontwikkelingen in de publieke en private sector beïnvloeden elkaar, de beide sectoren zijn sterk
vervlochten. Deze privatisering van de publieke dienst betekent niet dat de overheid geen
Samenvatting Management in Netwerken Lisanne Bos 4
