Hoofdstuk 1 – Gedrag
1.1 – Dierenwelzijn
Kennis van gedrag
Gedrag is alles wat dieren of mensen doen of juist niet doen. Gedragsonderzoekers kijken naar
reacties van dieren in verschillende situaties, deze reacties zijn vaak aangepast aan de
leefomstandigheden.
Ontstaan van gedrag
Ons gedrag is gebaseerd op prikkels die we van binnenuit (inwendige prikkels) of buitenaf
(uitwendige prikkels) krijgen. Een inwendige prikkel is bijvoorbeeld een honger gevoel, de geluiden
van je omgeving zijn uitwendige prikkels. Deze prikkels samen zijn de motiverende factoren. Alle
prikkels verhogen de motivatie en zodra de drempelwaarde bereikt is wordt het
gedrag uitgevoerd. Dit soort gedrag noemen we de respons.
Opbouw van gedrag
Gedrag is opgebouwd in verschillende gedragssystemen, dit zijn
samenhangende onderdelen binnen het gedrag. Deze
gedragssystemen zijn weer op te splitsen in aparte eenheden,
gedragselementen. Deze elementen komen vaak in een vaste
volgorde voor, waarbij het ene tot het andere leidt. Zo’n vaste
volgorde wordt een gedragsketen genoemd.
Natuurlijk gedrag en welzijn
Onderzoekers proberen het natuurlijke gedrag en de functie van een bepaald gedrag van dieren in
kaart te brengen. Het overleven van het individu kan een functie zijn, hiermee wordt bijvoorbeeld
het zoeken van voedsel mee bedoeld. Het overleven van de soort is ook een functie, hierbij gaat het
voornamelijk over de voortplanting.
Begrippen:
Begrip: Betekenis:
Drempelwaarde De hoogte van de motivatie die nodig is om tot bepaald gedrag over
te gaan
Gedrag Alles wat een mens of dier doet of nalaat
Gedragselementen Aparte eenheden van gedrag
Gedragsketen Vaste volgorde van gedragselementen
Gedragssysteem Samenhangende onderdelen van gedrag
Inwendige prikkel Een prikkel die van binnenuit het dier komt
Motivatie Bereidheid om een gedrag uit te voeren
Motiverende factoren Een combinatie van in- en uitwendige prikkels
Natuurlijk gedrag Gedrag dat dieren in het wild vertonen
Prikkels Veranderingen in de omgeving
Respons Reactie van een dier op prikkels
Sociaal gedrag Gedrag gericht op het leven in een groep
Uitwendige prikkel Prikkel die van buitenaf komt
1.2 – Gedrag bestuderen
Diergedrag vastleggen
Een ethogram is een lijst met objectief en nauwkeurig beschreven gedragselementen. Een protocol
is lijst van achtereenvolgend waargenomen handelingen in een bepaalde tijd. Gedragsonderzoek is
, objectief, er wordt gekeken naar input (welke prikkels) en output (welk gedrag). Er wordt dan
bijvoorbeeld gezegd dat een olifant snel met zijn oren wappert i.p.v. kwaad, zo’n subjectieve
omschrijving is antropomorf. De tak die diergedrag onderzoekt is ethologie, hierbij wordt vaak
gebruik gemaakt van een beschrijvend onderzoek.
Een voorspelbare respons
Sleutelprikkel: een prikkel die telkens dezelfde reactie geeft
Supernormale prikkel: een versterkte sleutelprikkel met een
versterkte reactie
Dieren leren snel
De meeste zoogdieren leren in de korte gevoelige periode vlak na de
geboorte wie hun moeder is. Dit is inprenting, leren in de gevoelige
periode. Associatief leren is een bepaalde prikkel koppelen aan een
andere prikkel, bijvoorbeeld dat het zoemen van bijen je laat denken aan
de pijn van een steek.
Begrippen:
Begrip: Betekenis:
Antropomorf Een subjectieve omschrijving van dierlijk gedrag, gebaseerd op
menselijke emoties.
Associatief leren Een bepaalde prikkel koppelen aan een andere prikkel
Beschrijvend onderzoek Onderzoek waarbij de onderzoeker de omstandigheden niet
beïnvloedt
Ethogram Een lijst met objectieve en nauwkeurige beschrijvingen van
gedragselementen (met afkortingen)
Ethologie De tak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag
Experimenteel Onderzoek waarbij de onderzoeker de invloed van een variabele
onderzoek onderzoekt
Gevoelige periode Periode waarin een organisme gevoelig is bepaalde zaken te leren
Inprenting Leren in een gevoelige periode
Objectief Zonder oordeel vooraf
Sleutelprikkel Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt
Subjectief Vanuit een persoonlijk standpunt
Supernormale prikkel Een versterkte sleutelprikkel waarop een versterkte reactie volgt
1.3 – Communicatie
Vaste patronen
Elke diersoort heeft zijn eigen taal, bestaande uit signalen (prikkels met informatie voor
soortgenoten). Communicatie is eigenlijk het uitwisselen van deze signalen. Gedrag dat een
symbolische betekenis krijgt voor soortgenoten noemen we rituelen. Deze rituelen zijn vaak
belangrijk bij begroetingen, hieruit kunnen dieren en mensen afleiden of het vriend/vijand is en of ze
hoger/lager in de rangorde staan.
Ritueel gedrag dat leid tot paringsgedrag heet balts. Dit is de manier om aan te tonen dat je een
geschikte partner bent voor de ander.
Gedrag na tegenstrijdige prikkels
Soms vragen meerdere tegenstrijdige prikkels tegelijk om een reactie, er ontstaat dan conflictgedrag.
Dit kent een aantal vormen:
1.1 – Dierenwelzijn
Kennis van gedrag
Gedrag is alles wat dieren of mensen doen of juist niet doen. Gedragsonderzoekers kijken naar
reacties van dieren in verschillende situaties, deze reacties zijn vaak aangepast aan de
leefomstandigheden.
Ontstaan van gedrag
Ons gedrag is gebaseerd op prikkels die we van binnenuit (inwendige prikkels) of buitenaf
(uitwendige prikkels) krijgen. Een inwendige prikkel is bijvoorbeeld een honger gevoel, de geluiden
van je omgeving zijn uitwendige prikkels. Deze prikkels samen zijn de motiverende factoren. Alle
prikkels verhogen de motivatie en zodra de drempelwaarde bereikt is wordt het
gedrag uitgevoerd. Dit soort gedrag noemen we de respons.
Opbouw van gedrag
Gedrag is opgebouwd in verschillende gedragssystemen, dit zijn
samenhangende onderdelen binnen het gedrag. Deze
gedragssystemen zijn weer op te splitsen in aparte eenheden,
gedragselementen. Deze elementen komen vaak in een vaste
volgorde voor, waarbij het ene tot het andere leidt. Zo’n vaste
volgorde wordt een gedragsketen genoemd.
Natuurlijk gedrag en welzijn
Onderzoekers proberen het natuurlijke gedrag en de functie van een bepaald gedrag van dieren in
kaart te brengen. Het overleven van het individu kan een functie zijn, hiermee wordt bijvoorbeeld
het zoeken van voedsel mee bedoeld. Het overleven van de soort is ook een functie, hierbij gaat het
voornamelijk over de voortplanting.
Begrippen:
Begrip: Betekenis:
Drempelwaarde De hoogte van de motivatie die nodig is om tot bepaald gedrag over
te gaan
Gedrag Alles wat een mens of dier doet of nalaat
Gedragselementen Aparte eenheden van gedrag
Gedragsketen Vaste volgorde van gedragselementen
Gedragssysteem Samenhangende onderdelen van gedrag
Inwendige prikkel Een prikkel die van binnenuit het dier komt
Motivatie Bereidheid om een gedrag uit te voeren
Motiverende factoren Een combinatie van in- en uitwendige prikkels
Natuurlijk gedrag Gedrag dat dieren in het wild vertonen
Prikkels Veranderingen in de omgeving
Respons Reactie van een dier op prikkels
Sociaal gedrag Gedrag gericht op het leven in een groep
Uitwendige prikkel Prikkel die van buitenaf komt
1.2 – Gedrag bestuderen
Diergedrag vastleggen
Een ethogram is een lijst met objectief en nauwkeurig beschreven gedragselementen. Een protocol
is lijst van achtereenvolgend waargenomen handelingen in een bepaalde tijd. Gedragsonderzoek is
, objectief, er wordt gekeken naar input (welke prikkels) en output (welk gedrag). Er wordt dan
bijvoorbeeld gezegd dat een olifant snel met zijn oren wappert i.p.v. kwaad, zo’n subjectieve
omschrijving is antropomorf. De tak die diergedrag onderzoekt is ethologie, hierbij wordt vaak
gebruik gemaakt van een beschrijvend onderzoek.
Een voorspelbare respons
Sleutelprikkel: een prikkel die telkens dezelfde reactie geeft
Supernormale prikkel: een versterkte sleutelprikkel met een
versterkte reactie
Dieren leren snel
De meeste zoogdieren leren in de korte gevoelige periode vlak na de
geboorte wie hun moeder is. Dit is inprenting, leren in de gevoelige
periode. Associatief leren is een bepaalde prikkel koppelen aan een
andere prikkel, bijvoorbeeld dat het zoemen van bijen je laat denken aan
de pijn van een steek.
Begrippen:
Begrip: Betekenis:
Antropomorf Een subjectieve omschrijving van dierlijk gedrag, gebaseerd op
menselijke emoties.
Associatief leren Een bepaalde prikkel koppelen aan een andere prikkel
Beschrijvend onderzoek Onderzoek waarbij de onderzoeker de omstandigheden niet
beïnvloedt
Ethogram Een lijst met objectieve en nauwkeurige beschrijvingen van
gedragselementen (met afkortingen)
Ethologie De tak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag
Experimenteel Onderzoek waarbij de onderzoeker de invloed van een variabele
onderzoek onderzoekt
Gevoelige periode Periode waarin een organisme gevoelig is bepaalde zaken te leren
Inprenting Leren in een gevoelige periode
Objectief Zonder oordeel vooraf
Sleutelprikkel Een prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt
Subjectief Vanuit een persoonlijk standpunt
Supernormale prikkel Een versterkte sleutelprikkel waarop een versterkte reactie volgt
1.3 – Communicatie
Vaste patronen
Elke diersoort heeft zijn eigen taal, bestaande uit signalen (prikkels met informatie voor
soortgenoten). Communicatie is eigenlijk het uitwisselen van deze signalen. Gedrag dat een
symbolische betekenis krijgt voor soortgenoten noemen we rituelen. Deze rituelen zijn vaak
belangrijk bij begroetingen, hieruit kunnen dieren en mensen afleiden of het vriend/vijand is en of ze
hoger/lager in de rangorde staan.
Ritueel gedrag dat leid tot paringsgedrag heet balts. Dit is de manier om aan te tonen dat je een
geschikte partner bent voor de ander.
Gedrag na tegenstrijdige prikkels
Soms vragen meerdere tegenstrijdige prikkels tegelijk om een reactie, er ontstaat dan conflictgedrag.
Dit kent een aantal vormen:
