19/20
Encyclopedie der
rechtswetenschappen I
VRIJE UNIVERSITEIT
TANISHA LOUWS
,Samenvatting encyclopedie der rechtswetenschap
Week 1
Wat is recht?
In het dagelijkse spraakgebruik heeft het begrip recht een dubbelzinnige betekenis. Enerzijds
wordt het gebruikt om het bestaande positieve rechtsstelsel aan te duiden, anderzijds
verwijst het ook naar het morele begrip rechtvaardigheid. De vraag ‘wat is recht’ kan worden
toegespitst op de vraag of het begrip ‘recht’ betrekking heeft op enkele juridische
ordeningen
Wat is het democratisch rechtsstaatideaal?
Democratie: iedereen moet kunnen meebeslissen over de inrichting van de
samenleving
Legaliteitsbeginsel: de overheid is net zo goed als de burgers verbonden aan haar
eigen, democratisch tot stand gekomen, wetten
Machtenscheiding: de macht ligt niet bij een orgaan van de overheid
Er zijn sociale en klassieke grondrechten
Waarom is er recht volgens Radbruch?
Recht zorgt voor orde. Ten opzichte van een situatie waarin er geen recht is, zorgt het recht
voor rechtvaardigheid en het voorkomen van het recht in eigen hand nemen. Het recht
verkleint de (ongewenste) ongelijkheden tussen mensen. Het recht is ook een instrument
om de samenleving doelmatiger te maken. Heldere regels zorgen indirect ook voor meer
welvaart. Kort gezegd zijn er drie functies van het recht:
1. Rechtszekerheid
a. Het recht zorgt voor orde en stabiliteit in een samenleving. Het verwijst naar
het positieve recht als stabiel juridisch kader voor menselijke interactie: het
normatieve moment
2. Rechtvaardigheid
a. Hoe verhoudt het recht zicht tot de normen en waarden van de samenleving?
Het recht verwijst naar waarden, opvattingen en ideeën die het
rechtssysteem informeren, voeden en als kritische toestanden van het
positieve recht fungeren: het ideële moment
3. Doelmatigheid
a. Hoe zorg je ervoor dat de wetten effectief zijn. Verwijst naar de wisselwerking
tussen het positieve recht en de wijze waarop mensen zich feitelijk gedragen
in de sociale werkelijkheid: het actuele moment.
Wie was Radbruch en wat waren zijn uitgangspunten in het recht?
Radbruchs was een Duitse filosoof die stelde dat er drie basisfuncties waren van het recht.
Hij zei dat de basisfuncties alle drie belangrijk waren, maar bijna nooit tegelijk verwezenlijkt
konden worden. Tussen de basiswaarden van het recht bestonden, volgens hem,
spanningen. Hij zag het als een functie van de rechtsfilosofie om die spanningen te
verhelpen. Artikel 1 GW is een voorbeeld van een ideaal. Art 1 GW is een verwijzing naar de
rechtvaardigheid van het recht, het wordt bedoeld om te worden verwezenlijkt.
Een voorbeeld van een spanning tussen de basisfuncties is de strijd tegen het terrorisme. In
die strijd worden er vaak hele sterke juridische middelen gevraagd. Zo worden mensen die
verdacht worden van terrorisme, anders behandeld dan anderen verdachten. Een spanning
die hier ontstaat is dat de doelmatigheid hier zo absoluut wordt gesteld (graag terrorisme
bestrijden) dat de rechtszekerheid van de mensen die verdacht worden van terrorisme
wegvalt.
, Het antwoord op de vraag wat recht is, hangt af van het feit bij welke basisfunctie je het
accent legt.
Hoe veranderde de visie van Radbruch op het recht in de loop van de tijd?
Eerst stelde Radbruch dat het recht drie doeleinden heeft en dat doelmatigheid het
doeleinde is met de minste prioriteit. Omdat er over de invulling van rechtvaardigheid veel
meningsverschillen bestaan, beschouwt Radbruch rechtszekerheid als het doorslaggevende
rechtsbeginsel. Het recht is wat de autoriteiten daarover vaststellen, ongeacht de inhoud,
men dient dit altijd te gehoorzamen. Later, na de tweede wereldoorlog, wijst Radbruch de
absolute gehoorzaamheidsplicht af, maar ook het rechtspositivisme in zijn geheel. Hij noemt
zijn vorm bovenwettelijk recht. Bij het nationaalsocialisme is er niet eens sprake van onjuist
recht; er is in geen enkel opzicht recht. Het rechtszekerheidsbeginsel heeft nog wel de
prioriteit, tenzij het recht buitengewoon onrechtvaardig wordt.
Wie was Kelsen en wat waren zijn uitgangspunten in het recht?
Kelsen was een rechtspositivist. De belangrijkste reden waarom er recht is, is dat het
zekerheid geeft. Het geeft duidelijkheid in de verhoudingen tussen mensen. Het schept een
kader voor wat er gedaan moet worden indien mensen zich niet aan het recht houden,
omdat het juridisch bindend is. Rechtszekerheid betekent ook dat je weet wat op een
bepaald moment op een bepaalde plaats als recht geldt. Het recht is dus wat er in de
rechtsbronnen staat en het formeel juist tot stand is gekomen. Alles wat je kunt herleiden
tot een rechtsbron, behoort tot het geldend recht. Kelsen wil dat de rechtsleer helemaal
zuiver is. Dat geldt dus ook voor de gelding. Het is niet zo dat een rechtsregel gelding heeft,
omdat het een goede regel is want dan kijk je naar een morele kwestie, de gelding moet
binnen het recht gezocht worden. Kelsen had kritiek op de natuurrechtsleer van Austin en
Hart. Austin en Hart hebben allebei een eigen kijk op hoe het recht tot stand is gekomen.
Austin zei dat een norm is hetgeen wat een soevereine poneert. Kelsen zegt dat een norm
nooit kan voortvloeien uit een feit.
Wat is de Grundnorm volgens Kelsen?
Een rechtsregel geldt omdat er een hogere rechtsregel is, die de lagere rechtsregel gelding
geeft. Dit is de hiërarchie van normen (Grundnorm). Waar berust de gelding van de hoogste
regelgeving dan op? Kelsen zegt dat de hoogste regelgeving berust op de maker van de
vorige hoogste regelgeving (syllabus). Je moet veronderstellen dat er iets bestaat als een
hypothetische norm (nooit vastgelegd) die de hoogste en eerste regelgeving gelding geeft,
dit is de Grundnorm. Verder is het belangrijk dat de regels ook een vorm van effectiviteit
hebben. Het feit dat regels werken is niet voldoende om de regels gelding te laten hebben,
dit is de Grundnorm.
Grundnurm
Eerste
grondwet
Grondwet
Wet in
formele zin
Wet
Encyclopedie der
rechtswetenschappen I
VRIJE UNIVERSITEIT
TANISHA LOUWS
,Samenvatting encyclopedie der rechtswetenschap
Week 1
Wat is recht?
In het dagelijkse spraakgebruik heeft het begrip recht een dubbelzinnige betekenis. Enerzijds
wordt het gebruikt om het bestaande positieve rechtsstelsel aan te duiden, anderzijds
verwijst het ook naar het morele begrip rechtvaardigheid. De vraag ‘wat is recht’ kan worden
toegespitst op de vraag of het begrip ‘recht’ betrekking heeft op enkele juridische
ordeningen
Wat is het democratisch rechtsstaatideaal?
Democratie: iedereen moet kunnen meebeslissen over de inrichting van de
samenleving
Legaliteitsbeginsel: de overheid is net zo goed als de burgers verbonden aan haar
eigen, democratisch tot stand gekomen, wetten
Machtenscheiding: de macht ligt niet bij een orgaan van de overheid
Er zijn sociale en klassieke grondrechten
Waarom is er recht volgens Radbruch?
Recht zorgt voor orde. Ten opzichte van een situatie waarin er geen recht is, zorgt het recht
voor rechtvaardigheid en het voorkomen van het recht in eigen hand nemen. Het recht
verkleint de (ongewenste) ongelijkheden tussen mensen. Het recht is ook een instrument
om de samenleving doelmatiger te maken. Heldere regels zorgen indirect ook voor meer
welvaart. Kort gezegd zijn er drie functies van het recht:
1. Rechtszekerheid
a. Het recht zorgt voor orde en stabiliteit in een samenleving. Het verwijst naar
het positieve recht als stabiel juridisch kader voor menselijke interactie: het
normatieve moment
2. Rechtvaardigheid
a. Hoe verhoudt het recht zicht tot de normen en waarden van de samenleving?
Het recht verwijst naar waarden, opvattingen en ideeën die het
rechtssysteem informeren, voeden en als kritische toestanden van het
positieve recht fungeren: het ideële moment
3. Doelmatigheid
a. Hoe zorg je ervoor dat de wetten effectief zijn. Verwijst naar de wisselwerking
tussen het positieve recht en de wijze waarop mensen zich feitelijk gedragen
in de sociale werkelijkheid: het actuele moment.
Wie was Radbruch en wat waren zijn uitgangspunten in het recht?
Radbruchs was een Duitse filosoof die stelde dat er drie basisfuncties waren van het recht.
Hij zei dat de basisfuncties alle drie belangrijk waren, maar bijna nooit tegelijk verwezenlijkt
konden worden. Tussen de basiswaarden van het recht bestonden, volgens hem,
spanningen. Hij zag het als een functie van de rechtsfilosofie om die spanningen te
verhelpen. Artikel 1 GW is een voorbeeld van een ideaal. Art 1 GW is een verwijzing naar de
rechtvaardigheid van het recht, het wordt bedoeld om te worden verwezenlijkt.
Een voorbeeld van een spanning tussen de basisfuncties is de strijd tegen het terrorisme. In
die strijd worden er vaak hele sterke juridische middelen gevraagd. Zo worden mensen die
verdacht worden van terrorisme, anders behandeld dan anderen verdachten. Een spanning
die hier ontstaat is dat de doelmatigheid hier zo absoluut wordt gesteld (graag terrorisme
bestrijden) dat de rechtszekerheid van de mensen die verdacht worden van terrorisme
wegvalt.
, Het antwoord op de vraag wat recht is, hangt af van het feit bij welke basisfunctie je het
accent legt.
Hoe veranderde de visie van Radbruch op het recht in de loop van de tijd?
Eerst stelde Radbruch dat het recht drie doeleinden heeft en dat doelmatigheid het
doeleinde is met de minste prioriteit. Omdat er over de invulling van rechtvaardigheid veel
meningsverschillen bestaan, beschouwt Radbruch rechtszekerheid als het doorslaggevende
rechtsbeginsel. Het recht is wat de autoriteiten daarover vaststellen, ongeacht de inhoud,
men dient dit altijd te gehoorzamen. Later, na de tweede wereldoorlog, wijst Radbruch de
absolute gehoorzaamheidsplicht af, maar ook het rechtspositivisme in zijn geheel. Hij noemt
zijn vorm bovenwettelijk recht. Bij het nationaalsocialisme is er niet eens sprake van onjuist
recht; er is in geen enkel opzicht recht. Het rechtszekerheidsbeginsel heeft nog wel de
prioriteit, tenzij het recht buitengewoon onrechtvaardig wordt.
Wie was Kelsen en wat waren zijn uitgangspunten in het recht?
Kelsen was een rechtspositivist. De belangrijkste reden waarom er recht is, is dat het
zekerheid geeft. Het geeft duidelijkheid in de verhoudingen tussen mensen. Het schept een
kader voor wat er gedaan moet worden indien mensen zich niet aan het recht houden,
omdat het juridisch bindend is. Rechtszekerheid betekent ook dat je weet wat op een
bepaald moment op een bepaalde plaats als recht geldt. Het recht is dus wat er in de
rechtsbronnen staat en het formeel juist tot stand is gekomen. Alles wat je kunt herleiden
tot een rechtsbron, behoort tot het geldend recht. Kelsen wil dat de rechtsleer helemaal
zuiver is. Dat geldt dus ook voor de gelding. Het is niet zo dat een rechtsregel gelding heeft,
omdat het een goede regel is want dan kijk je naar een morele kwestie, de gelding moet
binnen het recht gezocht worden. Kelsen had kritiek op de natuurrechtsleer van Austin en
Hart. Austin en Hart hebben allebei een eigen kijk op hoe het recht tot stand is gekomen.
Austin zei dat een norm is hetgeen wat een soevereine poneert. Kelsen zegt dat een norm
nooit kan voortvloeien uit een feit.
Wat is de Grundnorm volgens Kelsen?
Een rechtsregel geldt omdat er een hogere rechtsregel is, die de lagere rechtsregel gelding
geeft. Dit is de hiërarchie van normen (Grundnorm). Waar berust de gelding van de hoogste
regelgeving dan op? Kelsen zegt dat de hoogste regelgeving berust op de maker van de
vorige hoogste regelgeving (syllabus). Je moet veronderstellen dat er iets bestaat als een
hypothetische norm (nooit vastgelegd) die de hoogste en eerste regelgeving gelding geeft,
dit is de Grundnorm. Verder is het belangrijk dat de regels ook een vorm van effectiviteit
hebben. Het feit dat regels werken is niet voldoende om de regels gelding te laten hebben,
dit is de Grundnorm.
Grundnurm
Eerste
grondwet
Grondwet
Wet in
formele zin
Wet
