Bestuursrecht Inleiding
Inleiding en legaliteit
Wat is bestuursrecht?
Relatie bestuur – burger staat centraal
Behartiging van algemeen belang staat voorop
Het recht van, voor en tegen het overheidsbestuur
Kenmerken van bestuursrecht:
Monopoliepositite overheid;
o Exclusieve publiekrechtelijke bevoegdheden
o Eenzijdige beslissingen
o Ongelijkheid tussen burger en overheid
Interventie in rechtspositie van individuen;
o Concretisering van de wet
Belangenafweging is vaak kerntaak;
o ‘beleid’ belangrijk ter bewaking gelijkheid
Instrument – waarborg – normen
Recht van, voor en tegen het bestuur
Het recht van het bestuur;
o Instrumenten waarmee de overheid bestuurt
▪ Ge- en verboden; vergunningsvereiste; subsidies
Het recht voor het bestuur;
o Normen waaraan het overheidsorgaan gebonden is
Het recht tegen het bestuur;
o Procederen tegen het bestuur
Relatie met strafrecht en privaatrecht
Strafrecht;
o Publiekrecht
o Gericht op handhaving en sanctionering
▪ Bestraffing en vergelding / preventie
o Centrale rol (straf) rechter
o Bestuur soms bevoegd tot opleggen bestraffende sancties
Privaatrecht;
o Rechtsbetrekking tussen burgers
o Particuliere belangen
o Wilsovereenstemming en gelijkwaardig
o Bestuur gebruikt het privaatrecht voor het algemeen belang
Uitgangspunten bestuursrecht
Elementen democratisch rechtsstaat (van macht naar gezag);
o Scheiding van machten; verdelen bevoegdheid Staat / overheid
o Grondrechten; fundamentele rechten waar de overheid zich aan houdt
o Onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke controle
o Eis van wetmatigheid van bestuur -> legaliteitsvereiste
Legaliteitsvereiste in het bestuursrecht;
o (Bepaald) handelen van het bestuur dient te berusten op een wettelijke
grondslag
▪ Overheidsgezag komt voort uit het recht
▪ Overheidsgezag is gebonden aan het recht
o Waarom?
, ▪ Democratische legitimatie
▪ Rechtsgelijkheid door algemene regels
▪ Rechtszekerheid door voorspelbaarheid
Overheidsgezag gebaseerd op wet;
o Burger mag alles doen wat niet verboden is en alles nalaten wat niet geboden is
o Vereiste wettelijke grondslag voor overheidsoptreden is partieel gecodificeerd in
Grondwet;
▪ Rechtsbijstand, sociale zekerheid, belastingen
▪ Art. 89 lid 2 en 4 GW;
• Voor vaststellen AMvB en Ministeriële regeling met normen die
door straffen/sancties worden gehandhaafd is een wettelijke
grondslag vereist
Ongeschreven vereiste;
o Overheidsoptreden dat ingrijpt in vrijheden en/of eigendomen burgers vereist
een wettelijke grondslag
▪ Verplichtende, vrijheidsbenemende, belastend of burgers bindende
voorschriften (ge- en verboden) -> Eingriffsverwaltung
▪ Methadonbrief-arrest (HR 1986);
• Ook sprake van zo’n bindend voorschrift als de sanctie weliswaar
niet formeel wettelijk is geregeld, maar feitelijk wel als sanctie
moet worden opgevat
o Ook indien burgers feitelijk genoodzaakt worden tot bepaald handelen?
▪ Fluorideringsarrest (HR 1973);
• Is de gemeente Amsterdam bevoegd het drinkwater te
fluorideren (zonder wettelijke grondslag)?
− Nee, voor ingrijpende maatregelen is een wettelijke
grondslag vereist
Legaliteitsvereiste voor presterend bestuur
o Presterend overheidsoptreden (Leistungsverwaltung);
▪ In elk geval uitkeringen, subsidies, tegemoetkomingen
▪ Sprake van bindend voorschrift of ingrijpende maatregel?
▪ Wettelijke grondslag is soms vereist, meestal gewenst
Algemeen deel bestuursrecht
− Algemene leerstukken; voor het bestuursrecht van belang
− Vroeger; geen uniforme regels, maar overal stukjes uit allerlei verschillende wetten
o Ook uit jurisprudentie
− Algemene wet bestuursrecht (1994);
o Uniformeren
o Systematiseren en vereenvoudigen
o Codificeren
o Treffen enkele voorzieningen
De Awb
− Categorieën Awb;
o Dwingend;
▪ Bevoegdheid niet gebruiken voor iets anders dan waarvoor het is
verleend
o Regelend;
▪ Tenzij bij wettelijk voorschrift anders is bepaald
o Aanvullend;
, ▪ Een beschikking dient te worden gegeven binnen de bij wettelijk
voorschrift bepaalde termijn of, bij het ontbreken van zulk termijn,
binnen een redelijke termijn na ontvangst van de aanvraag (8 weken)
o Facultatief;
▪ Deze afdeling is van toepassing op de voorbereiding van besluiten indien
dat bij wettelijk voorschrift of bij besluit van het bestuursorgaan is
bepaald
Wettelijke grondslag; bevoegdheid
o Toedeling van de bestuursbevoegdheid
▪ Attributie; toekenning van een nieuwe bestuursbevoegdheid aan een
bestuursorgaan
▪ Delegatie; overdracht van een al bestaande bestuursbevoegdheid aan een
bestuursorgaan
• Wettelijke grondslag is vereist
• Aan ondergeschikten niet toegestaan
▪ Mandaat; machtiging tot uitoefening bestaande bestuursbevoegdheid in
naam van het bevoegde bestuursorgaan
o Fundamenteel; bevoegdheid duidelijk, voorzienbaar en kenbaar
Inleiding en legaliteit
Wat is bestuursrecht?
Relatie bestuur – burger staat centraal
Behartiging van algemeen belang staat voorop
Het recht van, voor en tegen het overheidsbestuur
Kenmerken van bestuursrecht:
Monopoliepositite overheid;
o Exclusieve publiekrechtelijke bevoegdheden
o Eenzijdige beslissingen
o Ongelijkheid tussen burger en overheid
Interventie in rechtspositie van individuen;
o Concretisering van de wet
Belangenafweging is vaak kerntaak;
o ‘beleid’ belangrijk ter bewaking gelijkheid
Instrument – waarborg – normen
Recht van, voor en tegen het bestuur
Het recht van het bestuur;
o Instrumenten waarmee de overheid bestuurt
▪ Ge- en verboden; vergunningsvereiste; subsidies
Het recht voor het bestuur;
o Normen waaraan het overheidsorgaan gebonden is
Het recht tegen het bestuur;
o Procederen tegen het bestuur
Relatie met strafrecht en privaatrecht
Strafrecht;
o Publiekrecht
o Gericht op handhaving en sanctionering
▪ Bestraffing en vergelding / preventie
o Centrale rol (straf) rechter
o Bestuur soms bevoegd tot opleggen bestraffende sancties
Privaatrecht;
o Rechtsbetrekking tussen burgers
o Particuliere belangen
o Wilsovereenstemming en gelijkwaardig
o Bestuur gebruikt het privaatrecht voor het algemeen belang
Uitgangspunten bestuursrecht
Elementen democratisch rechtsstaat (van macht naar gezag);
o Scheiding van machten; verdelen bevoegdheid Staat / overheid
o Grondrechten; fundamentele rechten waar de overheid zich aan houdt
o Onafhankelijke en onpartijdige rechterlijke controle
o Eis van wetmatigheid van bestuur -> legaliteitsvereiste
Legaliteitsvereiste in het bestuursrecht;
o (Bepaald) handelen van het bestuur dient te berusten op een wettelijke
grondslag
▪ Overheidsgezag komt voort uit het recht
▪ Overheidsgezag is gebonden aan het recht
o Waarom?
, ▪ Democratische legitimatie
▪ Rechtsgelijkheid door algemene regels
▪ Rechtszekerheid door voorspelbaarheid
Overheidsgezag gebaseerd op wet;
o Burger mag alles doen wat niet verboden is en alles nalaten wat niet geboden is
o Vereiste wettelijke grondslag voor overheidsoptreden is partieel gecodificeerd in
Grondwet;
▪ Rechtsbijstand, sociale zekerheid, belastingen
▪ Art. 89 lid 2 en 4 GW;
• Voor vaststellen AMvB en Ministeriële regeling met normen die
door straffen/sancties worden gehandhaafd is een wettelijke
grondslag vereist
Ongeschreven vereiste;
o Overheidsoptreden dat ingrijpt in vrijheden en/of eigendomen burgers vereist
een wettelijke grondslag
▪ Verplichtende, vrijheidsbenemende, belastend of burgers bindende
voorschriften (ge- en verboden) -> Eingriffsverwaltung
▪ Methadonbrief-arrest (HR 1986);
• Ook sprake van zo’n bindend voorschrift als de sanctie weliswaar
niet formeel wettelijk is geregeld, maar feitelijk wel als sanctie
moet worden opgevat
o Ook indien burgers feitelijk genoodzaakt worden tot bepaald handelen?
▪ Fluorideringsarrest (HR 1973);
• Is de gemeente Amsterdam bevoegd het drinkwater te
fluorideren (zonder wettelijke grondslag)?
− Nee, voor ingrijpende maatregelen is een wettelijke
grondslag vereist
Legaliteitsvereiste voor presterend bestuur
o Presterend overheidsoptreden (Leistungsverwaltung);
▪ In elk geval uitkeringen, subsidies, tegemoetkomingen
▪ Sprake van bindend voorschrift of ingrijpende maatregel?
▪ Wettelijke grondslag is soms vereist, meestal gewenst
Algemeen deel bestuursrecht
− Algemene leerstukken; voor het bestuursrecht van belang
− Vroeger; geen uniforme regels, maar overal stukjes uit allerlei verschillende wetten
o Ook uit jurisprudentie
− Algemene wet bestuursrecht (1994);
o Uniformeren
o Systematiseren en vereenvoudigen
o Codificeren
o Treffen enkele voorzieningen
De Awb
− Categorieën Awb;
o Dwingend;
▪ Bevoegdheid niet gebruiken voor iets anders dan waarvoor het is
verleend
o Regelend;
▪ Tenzij bij wettelijk voorschrift anders is bepaald
o Aanvullend;
, ▪ Een beschikking dient te worden gegeven binnen de bij wettelijk
voorschrift bepaalde termijn of, bij het ontbreken van zulk termijn,
binnen een redelijke termijn na ontvangst van de aanvraag (8 weken)
o Facultatief;
▪ Deze afdeling is van toepassing op de voorbereiding van besluiten indien
dat bij wettelijk voorschrift of bij besluit van het bestuursorgaan is
bepaald
Wettelijke grondslag; bevoegdheid
o Toedeling van de bestuursbevoegdheid
▪ Attributie; toekenning van een nieuwe bestuursbevoegdheid aan een
bestuursorgaan
▪ Delegatie; overdracht van een al bestaande bestuursbevoegdheid aan een
bestuursorgaan
• Wettelijke grondslag is vereist
• Aan ondergeschikten niet toegestaan
▪ Mandaat; machtiging tot uitoefening bestaande bestuursbevoegdheid in
naam van het bevoegde bestuursorgaan
o Fundamenteel; bevoegdheid duidelijk, voorzienbaar en kenbaar
