Hoorcolleges: Behandelmethoden
INHOUDSOPGAVE
Hoorcollege 1 Onderzoek naar psychotherapie en de werkzaamheid ervan…………Pagina 2
Hoorcollege 2 Gedragstherapie………...…………………………………………….Pagina 23
Hoorcollege 4 Systeemtherapie………………………………………………………Pagina 53
Hoorcollege 6 Psychodynamische psychotherapie….…………………………….....Pagina 78
Hoorcollege 8 ‘Common factors’…………………..……………………………..…Pagina 102
1
,Hoorcollege 1: Onderzoek naar psychotherapie en de werkzaamheid van psychotherapie
DEEL 1: DIVERSE TYPES STUDIES
Het vak behandelmethoden zal een praktisch vak worden, waarin geïllustreerd wordt hoe een
behandelaar/psychotherapeut te werk gaat in de praktijk. Dit vak gaat over verschillende
behandelmethoden binnen de psychotherapie. We bespreken niet alle methoden. APA heeft in
2015 geïnventariseerd dat er minimaal 350 verschillende behandelmethoden zijn binnen de
psychotherapie. Het is aan behandelaars om het koren van het kaf te onderscheiden. Dat kan
aan de hand van twee principes waar deze cursus op gebaseerd is. Ten eerste moet een
behandeling ‘evidence based’ zijn: datgene wat wetenschappelijk onderbouwd is, moet
prioriteit krijgen. Ten tweede moet er sprake zijn van methode pluralisme: als verschillende
methodes werkzaam blijken te zijn, moeten we niet de voorkeur hebben voor slechts één
methode. Die verschillende ‘wegen naar Rome’ moeten we omarmen. Verschillende grote
stromingen binnen de psychotherapie worden besproken in de colleges. In het eerste colleges
zal er meer uitleg gegeven worden over verschillende basisconcepten van onderzoek naar
psychotherapie. Zo is het erg belangrijk om kritisch te kijken behandelingen die zeggen dat ze
‘evidence based’ zijn.
Bij deel 1 van dit college horen drie leerdoelen:
1. Studenten kennen de definities van (bona fide) psychotherapie.
2. Studenten kennen het principe van ‘evidence based medicine’ als basis voor
behandelrichtlijnen en zorgstandaarden.
3. Studenten kunnen diverse types van interventiestudies situeren en kunnen
onderzoeksdesigns linken aan het type onderzoeksvraag.
Wat is psychotherapie? (Wampold & Izel, 2014)
Psychotherapie is een voornamelijk interpersoonlijke behandeling die…
Gebaseerd is op psychologische principes.
Je kunt spreken van psychotherapie op het moment dat er een interventie is die uitgaat
van een psychologische theorie over de aandoening (wat zijn de psychologische
mechanismen achter een depressie?) en een theorie over psychologische
veranderingsmechanismen om die depressie dan te gaan veranderen. Psychotherapie
gaat dus niet over het veranderen van de biologie (bijvoorbeeld via medicatie), maar
over het veranderen van de psychologie (de wijze van denken en voelen, gebaseerd op
een psychologische theorie van de aandoening en een psychologische theorie over de
veranderingsmechanismen).
Een getrainde therapeut betreft en een cliënt betreft die hulp zoekt voor een psychische
aandoening, probleem of klacht.
Psychotherapie moet uitgevoerd worden door een getrainde therapeut. Dat betekent
dat psychotherapie opleiding vraagt in de theorievorming, in de interventie en in de
veranderingsmechanismen.
Bedoeld is door de therapeut om een stoornis, probleem of klacht te verbeteren.
Aangepast is aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of haar stoornis, probleem of klacht.
‘Bona fide’ psychotherapie
‘Bona fide’ psychotherapie is eigenlijk psychotherapie die goed genoeg is. Het zijn dus
behandelingen met een coherente theoretische structuur, die reeds gedurende langere tijd
2
,worden uitgevoerd en die een basis van onderzoeks-evidentie hebben. Er zijn drie grote
aspecten in de definitie van ‘bona fide’ psychotherapie:
1. ‘Bona fide’ psychotherapie wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is in dit
type van behandeling met minstens een mastergraad.
2. Het is geïndividualiseerd en gebaseerd op face-to-face meetings, zodat de therapeut en
de cliënt een relatie ontwikkelen.
3. Het bezit specifieke psychologisch valide componenten, waarvan minstens twee van
de volgende:
a. Gebaseerd op een bekende school of stroming in de psychotherapie.
b. Gebaseerd op een bekende psychologische theorie van verandering.
c. Gebruik makend van een behandelhandleiding.
d. Beschrijft de actieve ingrediënten van de behandeling.
Handleiding
Wat is een handleiding?
Een handleiding is een uitgebreide beschrijving van de principes (rationale/theoretische
grondslag/concept) en technieken van de therapeutische procedure en een duidelijke
beschrijving van de handelingen en interventies die de therapeut verondersteld wordt te doen.
Een handleiding is een belangrijk onderdeel binnen ‘bona fide’ psychotherapie. Dat heeft
onder andere te maken met de repliceerbaarheid van onderzoek: replicatie van de interventie
die je hebt uitgevoerd en replicatie van de procedure die je als onderzoeker gevolgd hebt om
de werkzaamheid van die interventie aan te tonen. Daarom moet je als onderzoeker in de
psychotherapie eigenlijk uitgaan van een behandeling die beschreven staat in een handleiding.
Wat is het doel van een handleiding?
Standaardisering:
Wanneer we in de ene studie van EMDR spreken, moet de vorm hetzelfde zijn in een
andere studie waarin er van EMDR wordt besproken. De variatie in die experimentele
variabelen (bijv. interventie EMDR) moet beperkt worden, zodat we weten van welk
type interventie de effecten aangetoond zijn.
Het vastleggen van de specifieke ingrediënten en kenmerken van de benadering.
Wat is de inhoud van een handleiding?
De definitie van het probleem dat aangepakt zal worden.
Bijv. de Mentalisation-Based Treatment (MBT) is een behandeling voor een
borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) en zal een uitleg hebben over wat de kern
en de aard is van een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS).
De theoretische basis voor de aandoening (bijv. BPS).
De theoretische basis voor het verandermechanisme.
Bijv. hoe de symptomen van een borderline persoonlijkheidsstoornis gelinkt kunnen
worden aan problemen in gehechtheidsrelaties of problemen met mentaliseren. Er zal
aan het mentaliseren gewerkt moeten worden in de behandeling om de symptomen
van BPS te verminderen.
De specificatie van de therapeutische acties die consistent is met de theorie.
Welke interventies moet de therapeut uitvoeren? Bijv. hoe werken de interventies om
het mentaliseren verbeteren, waardoor de BPS-symptomen minder extreem zijn.
3
, De onderbouwing dat de specifieke ingrediënten leiden tot werkzaamheid.
Wat verklaart de werkzaamheid binnen de behandeling? Wat is er anders dan bij
andere behandelingen?
Hierboven staan dus allerlei aspecten die in een handleiding beschreven staan. Dat is een
noodzakelijke basis om onderzoek te kunnen gaan doen.
‘Evidence based’ principe
Er zijn meer dan 350 verschillende vormen van psychotherapie die beschreven staan
(APA, 2015). Als professionals kunnen wij terugvallen op anderen die voor ons het
koren van het kaf onderscheiden. Deze andere experts hebben voor ons richtlijnen en
zorgstandaarden ontwikkeld.
De behandelaar wordt geholpen door richtlijnen en zorgstandaarden.
o Behandelrichtlijnen: een richtlijn is een document met aanbevelingen gericht
op het verbeteren van de kwaliteit van zorg. De inhoud van een richtlijn wordt
gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek (‘evidence based’), aangevuld met
deskundigheid en ervaringen van zorgverleners en patiënten. Artsen moeten de
richtlijn bij zijn of haar zorgverlening toepassen.
De behandelrichtlijn is niet zo vrijblijvend. Het is een document met
aanbevelingen die beschrijven hoe je als behandelaar bepaalde
aandoeningen kunt behandelen (en welke behandeling voor een
depressie bijvoorbeeld het meest effectief zou zijn). De richtlijn geeft
sterkere aanbevelingen bij wetenschappelijk onderzoek en zwakkere
aanbevelingen bij ervaringen van zorgverleners bijvoorbeeld. Het is
niet vrijblijvend. We worden als behandelaars verondersteld die
richtlijnen te volgen en als we afwijken van de richtlijnen moeten we
dit goed kunnen motiveren.
o Zorgstandaard: een zorgstandaard beschrijft vanuit het patiëntperspectief
waar kwalitatief goede zorg aan moet voldoen. Niet alleen voor de inhoud van
de zorg (zoals behandeling of het voorschrijven van medicijnen), maar ook
voor de organisatie ervan en de ondersteuning van zelfmanagement. Een
zorgstandaard is dus een hulpmiddel voor zorgverlener, verzekeraar én patiënt.
Zorgstandaarden zijn vooral bedoeld om cliënten te informeren over
wat zij kunnen verwachten van goede zorg. Dat gaat onder andere over
de organisatie van de zorg en over wat ze kunnen verwachten bij een
behandeling of medicatie. De tekst van een zorgstandaard is veel
toegankelijker dan de tekst van een behandelrichtlijn.
Richtlijnen en zorgstandaarden volgen een ‘evidence based’ principe: aan de basis van
de aanbevelingen ligt wetenschappelijke evidentie. Dat maakt het relevant om die
evidentie goed bij elkaar te krijgen. Dat gebeurt in ‘systematic reviews’ en meta-
analyses. Dat zijn eigenlijk pogingen om die wetenschappelijke evidentie te bundelen
om vervolgens input te geven voor het ontwikkelen van behandelrichtlijnen en
zorgstandaarden.
Richtlijnen en zorgstandaarden maken vaak gebruik van ‘systematic reviews’ en meta-
analyses om die wetenschappelijke evidentie te inventariseren.
4
INHOUDSOPGAVE
Hoorcollege 1 Onderzoek naar psychotherapie en de werkzaamheid ervan…………Pagina 2
Hoorcollege 2 Gedragstherapie………...…………………………………………….Pagina 23
Hoorcollege 4 Systeemtherapie………………………………………………………Pagina 53
Hoorcollege 6 Psychodynamische psychotherapie….…………………………….....Pagina 78
Hoorcollege 8 ‘Common factors’…………………..……………………………..…Pagina 102
1
,Hoorcollege 1: Onderzoek naar psychotherapie en de werkzaamheid van psychotherapie
DEEL 1: DIVERSE TYPES STUDIES
Het vak behandelmethoden zal een praktisch vak worden, waarin geïllustreerd wordt hoe een
behandelaar/psychotherapeut te werk gaat in de praktijk. Dit vak gaat over verschillende
behandelmethoden binnen de psychotherapie. We bespreken niet alle methoden. APA heeft in
2015 geïnventariseerd dat er minimaal 350 verschillende behandelmethoden zijn binnen de
psychotherapie. Het is aan behandelaars om het koren van het kaf te onderscheiden. Dat kan
aan de hand van twee principes waar deze cursus op gebaseerd is. Ten eerste moet een
behandeling ‘evidence based’ zijn: datgene wat wetenschappelijk onderbouwd is, moet
prioriteit krijgen. Ten tweede moet er sprake zijn van methode pluralisme: als verschillende
methodes werkzaam blijken te zijn, moeten we niet de voorkeur hebben voor slechts één
methode. Die verschillende ‘wegen naar Rome’ moeten we omarmen. Verschillende grote
stromingen binnen de psychotherapie worden besproken in de colleges. In het eerste colleges
zal er meer uitleg gegeven worden over verschillende basisconcepten van onderzoek naar
psychotherapie. Zo is het erg belangrijk om kritisch te kijken behandelingen die zeggen dat ze
‘evidence based’ zijn.
Bij deel 1 van dit college horen drie leerdoelen:
1. Studenten kennen de definities van (bona fide) psychotherapie.
2. Studenten kennen het principe van ‘evidence based medicine’ als basis voor
behandelrichtlijnen en zorgstandaarden.
3. Studenten kunnen diverse types van interventiestudies situeren en kunnen
onderzoeksdesigns linken aan het type onderzoeksvraag.
Wat is psychotherapie? (Wampold & Izel, 2014)
Psychotherapie is een voornamelijk interpersoonlijke behandeling die…
Gebaseerd is op psychologische principes.
Je kunt spreken van psychotherapie op het moment dat er een interventie is die uitgaat
van een psychologische theorie over de aandoening (wat zijn de psychologische
mechanismen achter een depressie?) en een theorie over psychologische
veranderingsmechanismen om die depressie dan te gaan veranderen. Psychotherapie
gaat dus niet over het veranderen van de biologie (bijvoorbeeld via medicatie), maar
over het veranderen van de psychologie (de wijze van denken en voelen, gebaseerd op
een psychologische theorie van de aandoening en een psychologische theorie over de
veranderingsmechanismen).
Een getrainde therapeut betreft en een cliënt betreft die hulp zoekt voor een psychische
aandoening, probleem of klacht.
Psychotherapie moet uitgevoerd worden door een getrainde therapeut. Dat betekent
dat psychotherapie opleiding vraagt in de theorievorming, in de interventie en in de
veranderingsmechanismen.
Bedoeld is door de therapeut om een stoornis, probleem of klacht te verbeteren.
Aangepast is aan deze bepaalde cliënt en aan zijn of haar stoornis, probleem of klacht.
‘Bona fide’ psychotherapie
‘Bona fide’ psychotherapie is eigenlijk psychotherapie die goed genoeg is. Het zijn dus
behandelingen met een coherente theoretische structuur, die reeds gedurende langere tijd
2
,worden uitgevoerd en die een basis van onderzoeks-evidentie hebben. Er zijn drie grote
aspecten in de definitie van ‘bona fide’ psychotherapie:
1. ‘Bona fide’ psychotherapie wordt uitgevoerd door een therapeut die getraind is in dit
type van behandeling met minstens een mastergraad.
2. Het is geïndividualiseerd en gebaseerd op face-to-face meetings, zodat de therapeut en
de cliënt een relatie ontwikkelen.
3. Het bezit specifieke psychologisch valide componenten, waarvan minstens twee van
de volgende:
a. Gebaseerd op een bekende school of stroming in de psychotherapie.
b. Gebaseerd op een bekende psychologische theorie van verandering.
c. Gebruik makend van een behandelhandleiding.
d. Beschrijft de actieve ingrediënten van de behandeling.
Handleiding
Wat is een handleiding?
Een handleiding is een uitgebreide beschrijving van de principes (rationale/theoretische
grondslag/concept) en technieken van de therapeutische procedure en een duidelijke
beschrijving van de handelingen en interventies die de therapeut verondersteld wordt te doen.
Een handleiding is een belangrijk onderdeel binnen ‘bona fide’ psychotherapie. Dat heeft
onder andere te maken met de repliceerbaarheid van onderzoek: replicatie van de interventie
die je hebt uitgevoerd en replicatie van de procedure die je als onderzoeker gevolgd hebt om
de werkzaamheid van die interventie aan te tonen. Daarom moet je als onderzoeker in de
psychotherapie eigenlijk uitgaan van een behandeling die beschreven staat in een handleiding.
Wat is het doel van een handleiding?
Standaardisering:
Wanneer we in de ene studie van EMDR spreken, moet de vorm hetzelfde zijn in een
andere studie waarin er van EMDR wordt besproken. De variatie in die experimentele
variabelen (bijv. interventie EMDR) moet beperkt worden, zodat we weten van welk
type interventie de effecten aangetoond zijn.
Het vastleggen van de specifieke ingrediënten en kenmerken van de benadering.
Wat is de inhoud van een handleiding?
De definitie van het probleem dat aangepakt zal worden.
Bijv. de Mentalisation-Based Treatment (MBT) is een behandeling voor een
borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS) en zal een uitleg hebben over wat de kern
en de aard is van een borderline persoonlijkheidsstoornis (BPS).
De theoretische basis voor de aandoening (bijv. BPS).
De theoretische basis voor het verandermechanisme.
Bijv. hoe de symptomen van een borderline persoonlijkheidsstoornis gelinkt kunnen
worden aan problemen in gehechtheidsrelaties of problemen met mentaliseren. Er zal
aan het mentaliseren gewerkt moeten worden in de behandeling om de symptomen
van BPS te verminderen.
De specificatie van de therapeutische acties die consistent is met de theorie.
Welke interventies moet de therapeut uitvoeren? Bijv. hoe werken de interventies om
het mentaliseren verbeteren, waardoor de BPS-symptomen minder extreem zijn.
3
, De onderbouwing dat de specifieke ingrediënten leiden tot werkzaamheid.
Wat verklaart de werkzaamheid binnen de behandeling? Wat is er anders dan bij
andere behandelingen?
Hierboven staan dus allerlei aspecten die in een handleiding beschreven staan. Dat is een
noodzakelijke basis om onderzoek te kunnen gaan doen.
‘Evidence based’ principe
Er zijn meer dan 350 verschillende vormen van psychotherapie die beschreven staan
(APA, 2015). Als professionals kunnen wij terugvallen op anderen die voor ons het
koren van het kaf onderscheiden. Deze andere experts hebben voor ons richtlijnen en
zorgstandaarden ontwikkeld.
De behandelaar wordt geholpen door richtlijnen en zorgstandaarden.
o Behandelrichtlijnen: een richtlijn is een document met aanbevelingen gericht
op het verbeteren van de kwaliteit van zorg. De inhoud van een richtlijn wordt
gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek (‘evidence based’), aangevuld met
deskundigheid en ervaringen van zorgverleners en patiënten. Artsen moeten de
richtlijn bij zijn of haar zorgverlening toepassen.
De behandelrichtlijn is niet zo vrijblijvend. Het is een document met
aanbevelingen die beschrijven hoe je als behandelaar bepaalde
aandoeningen kunt behandelen (en welke behandeling voor een
depressie bijvoorbeeld het meest effectief zou zijn). De richtlijn geeft
sterkere aanbevelingen bij wetenschappelijk onderzoek en zwakkere
aanbevelingen bij ervaringen van zorgverleners bijvoorbeeld. Het is
niet vrijblijvend. We worden als behandelaars verondersteld die
richtlijnen te volgen en als we afwijken van de richtlijnen moeten we
dit goed kunnen motiveren.
o Zorgstandaard: een zorgstandaard beschrijft vanuit het patiëntperspectief
waar kwalitatief goede zorg aan moet voldoen. Niet alleen voor de inhoud van
de zorg (zoals behandeling of het voorschrijven van medicijnen), maar ook
voor de organisatie ervan en de ondersteuning van zelfmanagement. Een
zorgstandaard is dus een hulpmiddel voor zorgverlener, verzekeraar én patiënt.
Zorgstandaarden zijn vooral bedoeld om cliënten te informeren over
wat zij kunnen verwachten van goede zorg. Dat gaat onder andere over
de organisatie van de zorg en over wat ze kunnen verwachten bij een
behandeling of medicatie. De tekst van een zorgstandaard is veel
toegankelijker dan de tekst van een behandelrichtlijn.
Richtlijnen en zorgstandaarden volgen een ‘evidence based’ principe: aan de basis van
de aanbevelingen ligt wetenschappelijke evidentie. Dat maakt het relevant om die
evidentie goed bij elkaar te krijgen. Dat gebeurt in ‘systematic reviews’ en meta-
analyses. Dat zijn eigenlijk pogingen om die wetenschappelijke evidentie te bundelen
om vervolgens input te geven voor het ontwikkelen van behandelrichtlijnen en
zorgstandaarden.
Richtlijnen en zorgstandaarden maken vaak gebruik van ‘systematic reviews’ en meta-
analyses om die wetenschappelijke evidentie te inventariseren.
4
