Eigen samenvatting Psychologie van Arbeid en gezondheid, ook tbv Stuvia.
Factoren die van invloed zijn op het functioneren van werkenden zijn: affectief welbevinden,
competentie, autonomie en aspiratie. Psychosociale werkkenmerken oefenen op cognitief,
emotioneel of sociaal vlak invloed uit op werknemers.
De 4 fasen van de interventiecyclus zijn:
1. de diagnosefase
Stap 1: probleemanalyse of oriëntatie (wat is het probleem, hoe belangrijk is het, voor
wie en in welke context)
Stap 2: gedragsanalyse (welk gedrag en welke omgevingsfactoren hangen ermee samen,
wie vertoont het gedrag, hoe vaak, wanneer en in welke context)
Stap 3: determinantenanalyse (welke factoren bepalen het gedrag en welke zijn
beïnvloedbaar via psychologische interventie, welke theorie of modellen zijn bruikbaar
om de determinanten te analyseren)
2. de voorbereidingsfase
Stap 4: keuze voor bestaande interventie indien voorhanden (is er een bestaande
interventie effectief en toepasbaar in de huidige situatie)
Stap 5: eventueel ontwikkeling van interventie
3. de implementatiefase
Stap 6: initiële implementatie
Stap 7: indien geïndiceerd continuering van de interventie (integratie van interventie-
effect en eventuele aanpassing van de interventie indien nodig)
4. de evaluatiefase
Procesevaluatie (tijdens alle fasen)
Effectevaluatie (voor, tijdens en na implementatie).
Er zijn overeenkomsten met de regulatieve cyclus en de empirische cyclus. Bij de empirische cyclus
worden uit een theorie hypothesen afgeleid, deze worden getoetst, aanvaard of verworpen, theorie
wordt verbeterd en er worden weer nieuwe hypothesen opgesteld. Zo’n cyclus geeft systematiek aan
het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren.
De psychologie van arbeid en gezondheid
Arbeids- en gezondheidspsychologie is ontstaan op het snijvlak van klinische en
gezondheidspsychologie en A&P-psychologie en public health. Warr stelt een multidimensioneel
begrip van geestelijke gezondheid voor met 4 aspecten: affectief welbevinden, competentie,
autonomie en aspiratie.
De wettelijk verplichte risico-inventarisatie en -evaluatie (RIE) moet worden uitgevoerd en als basis
dienen voor maatregelen om welzijn en gezondheid van de werknemer te bevorderen. Onder
primaire preventie beschermende maatregelen en functioneringsgesprekken. Onder secundaire
preventie vallen trainingen en cursussen om schade te beperken bij de eerste symptomen. Tertiaire
preventie is behandeling zoals coaching, counseling en psychotherapie.
Volgens de Arbowet die ingevoerd werd in 1983 is elke werkgever verplicht een contract met een
arbodienst of bedrijfsarts af te sluiten en is psychosociale arbeidsbelasting als onderwerp
toegevoegd. De Arbowet verplicht de werkgever tot zorg rondom arbeidsomstandigheden, veiligheid
en gezondheid op het werk. Bij arbodiensten werken bedrijfsartsen, veiligheidsdeskundigen,
arbeidshygiënisten en arbeids- en organisatiedeskundigen. A&O-deskundigen zijn vaak psychologen.
,In 1967 is de Wet op de arbeidsongeschiktheid (WAO) ingevoerd. In 2002 werd de Wet verbetering
poortwachter ingevoerd (geeft kaders voor procedures rondom ziekteverzuim) en in 2006 de Wet
werk en inkomen naar vermogen (WIA). De Participatiewet maakt gemeenten verantwoordelijk voor
mensen met arbeidsvermogen die ondersteuning nodig hebben, zoals loonkostensubsidie, beschut
werk en ondersteuning om een plek op de arbeidsmarkt te vinden. De Wet aanpassing arbeidsduur
geeft werknemers de mogelijkheid meer of minder uren te gaan werken. De Wet arbeid en zorg
regelt kraamverlof, calamiteitenverlof en verlof voor zorg voor zieke familieleden. De meeste
werknemers die afgekeurd worden hebben psychische klachten, gevolgd door lichamelijke
aandoeningen zoals RSI en KANS. Werkgevers, werknemers en de overheid zijn gezamenlijk
verantwoordelijk voor het verbeteren van arbeidsomstandigheden en het verminderen van
ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. De overheid speelt nu alleen nog een rol in
arbeidsinspectie, wetgeving en handhaving. Taken van een A&G-psycholoog zijn assessment,
individuele begeleiding en behandeling, training, adviseringen onderzoek. De 5 typen A&G-
onderzoek die worden uitgevoerd zijn hypothesetoetsend, beschrijvend, ontwerp-, interventie- en
organisatieonderzoek. Werkgerelateerd ziekteverzuim en verlies van arbeidsproductiviteit kost veel
geld.
Techniek
Informatietechnologie heeft geleid tot specifieke klachten zoals visuele problemen, aandoeningen
van het bewegingsapparaat en psychologische problemen. De inhoud van het werk is door
computers veranderd evenals de fysieke en cognitieve eisen. Vervanging van menskracht door
hulpmiddelen heet substitutie en uitbreiding van mogelijkheden heet extensie. Adam Smith pleitte
voor een rationele verdeling van werk tot specialisatie en verbetering van vaardigheden van
werknemers en uiteindelijk tot efficiënte productie. Charles Babbage verdeelde taken naar
complexiteit horizontaal, wat leidde tot verschraling van de taakinhoud. Tayler verdeelde het werk
ook nog een verticaal, waarmee de zeggenschap over de manier van taakuitvoering aan de
werknemers werd ontnomen; Taylorisme. Henry Ford voegde daar de lopende band aan toe
Fordisme. De technologische ontwikkeling in het arbeidsproces bestond uit mechanisering
(substitutie van spierkracht), automatisering (machines en computers) en informatisering
(algoritmen t.b.v. eenvoudige beslissingen). Arbeid werd eenvoudig, monotoon, repetitief en
statisch, waarbij de machine het werktempo bepaalde en mensen minder beweging kregen. De
arbeidsbelasting verschoof van fysiek naar mentaal en fouten kunnen grote gevolgen hebben. Dit kan
leiden tot psychische klachten. Niet iedereen kan omgaan met de grote hoeveelheid informatie van
het internet en online gamen, chatten en porno kijken kan problemen geven op het werk. Het
afhandelen van email kan veel tijd in beslag nemen. Mensen moeten zich steeds aanpassen aan
nieuwe technologie, waardoor ze zich onvoldoende vaardig kunnen voelen of zelfs bedreigd.
Cognitieve ergonomie houdt zich bezig met mens-computerinteractie (MCI). Internet en mobiele
telefoon maken “Het Nieuwe Werken” mogelijk, onafhankelijk van de locatie. Mensen die werken en
zorg proberen te combineren blijken vaak gefrustreerd te raken, doordat men niet aan het werk
toekomt of nooit klaar is met werken. Ook missen mensen informele ontmoetingen. Electronic
performance monitoring of EPM is het registreren wanneer iemand met de computer werkt geeft
werknemers het gevoel op de vingers gekeken te worden. Registratie van tijdsduur van
computerwerk wordt ook toegepast om RSI/KANS te bestrijden. De inrichting van de werkomgeving
is belangrijk om te zorgen voor een goede werkhouding evenals gebruiksvriendelijke
computersystemen, meedenken hierin door de werknemers, afwisseling en beweging en goede
training bij de invoering van nieuwe technieken. Beperking van de werkdruk is eveneens van belang
om KANS (klachten van arm, nek en schouders) te voorkomen. Mensen brengen tegenwoordig veel
werktijd zittend door.
, Arbeidsgezondheidszorg
Macdonald en Sanati vinden dat een biopsychosociaal model, een brede definitie van gezondheid,
nodig is om welzijn op het werk te bevorderen en de werkende bevolking fit en gezond te houden
om zo lang mogelijk werkzaam te kunnen zijn. . Echter is er in de A&G-praktijk nog weinig bewijs dat
dit van toegevoegde waarde is voor de preventieve aanpak. Ook de ICF, een innovatieve kapstok
voor het biopsychosociaal model, wordt nog nauwelijks gebruikt voor preventie van ziekte en
bevordering van gezondheid in de arbeidsgezondheidszorg. Met de ‘Balansmeter’, een
screeningsvragenlijst, kunnen risico’s voor toekomstige ziekte en beperking gesignaleerd worden.
Het wordt met succes ingezet voor screening en vroege interventie. De ‘Balansmeter’ is een
voorbeeld voor de veranderingen die nodig zijn in de arbeidsgezondheidszorg, vanwege de
preventieve aanpak en het in kaart brengen van psychosociale risico’s. Er zijn problemen met de
introductie van de ‘Balansmeter’ doordat de scores moeilijk te relateren zijn tot herkenbare
werkcondities en de werknemer nog geen hulpvraag heeft, omdat hij nog geen problemen ervaart.
De ‘Balansmeter’ zou het biopsychosociale model moeten gebruiken en meer begrijpelijk moeten
worden. Tevens moeten arbeidsgezondheidswerkers geschoold worden in het biopsychosociale
model en de ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health) i.p.v. het ICD
model met een biomedisch uitgangspunt. Bij het ICF-model staat optimaal functioneren op het werk
centraal, waarbij de A&G-psycholoog proactief dient te handelen, niet pas als de werknemer is
uitgevallen. Het accent ligt op primaire en secundaire preventie, waar het bij het biomedische model
op tertiaire preventie ligt. Het doel is om LTSA (long term sickness absense) te voorkomen. Met
training neemt de kennis over en vaardigheid met ICF toe bij studenten. Studenten vinden ICF
nuttiger dan professionals. Training van met name studenten is belangrijk voor de paradigmashift.
Het ICF-model biedt een goede basis om te werken vanuit een biopsychosociale visie. ICF kan
beschermen tegen stigmatisering en werkt een positieve visie op gezondheid in de hand; gezondheid
is iets anders dan de afwezigheid van ziekte. Classificaties zijn een intermediair tussen de wereld
zoals wij die zien en het fenomeen waar we naar kijken, ze representeren welke kennis er is, maar
ook welke kennis er gecreëerd wordt.
Interventies
Er zijn individuele en organisatiegerichte interventies of een combinatie van beide. Binnen
organisaties kan interventieonderzoek gedaan worden. Dit kan empirisch-theoretisch zijn of
veranderkundig. Bij veranderkundig interventieonderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van de
regulatieve cyclus van Van Strien; probleemkeuze en diagnosestelling, ontwerpen interventie
(actieplan), implementatie en evaluatie van effecten en proces. Drie soorten ontwerpen zijn het
objectontwerp (ontwerpen van de interventie), het realisatieontwerp (wijze van implementatie) en
het procesontwerp (af te leggen traject). In de regulatieve cyclus wordt veel gebruik gemaakt van
casestudies, actieonderzoek en evaluatieonderzoek. Bij een type-I fout wordt ten onrechte
geconcludeerd dat er een verband bestaat tussen 2 variabelen. Bij een type-II fout wordt ten
onrechte geconcludeerd dat er geen effect bestaat. Deze fouten bedreigen de validiteit van
statistische conclusies. Interne validiteit betreft uitsluiting van alternatieve verklaringen voor een
verband. Externe validiteit is generaliseerbaarheid. Begripsvaliditeit betreft correcte operationalisatie
van variabelen.
Werkstress; stress in of door de werksituatie
Definitie van werkstress: toestand waarin een werknemer niet in staat is of zich niet in staat acht om
aan de door de werkomgeving gestelde eisen te voldoen.
Factoren die van invloed zijn op het functioneren van werkenden zijn: affectief welbevinden,
competentie, autonomie en aspiratie. Psychosociale werkkenmerken oefenen op cognitief,
emotioneel of sociaal vlak invloed uit op werknemers.
De 4 fasen van de interventiecyclus zijn:
1. de diagnosefase
Stap 1: probleemanalyse of oriëntatie (wat is het probleem, hoe belangrijk is het, voor
wie en in welke context)
Stap 2: gedragsanalyse (welk gedrag en welke omgevingsfactoren hangen ermee samen,
wie vertoont het gedrag, hoe vaak, wanneer en in welke context)
Stap 3: determinantenanalyse (welke factoren bepalen het gedrag en welke zijn
beïnvloedbaar via psychologische interventie, welke theorie of modellen zijn bruikbaar
om de determinanten te analyseren)
2. de voorbereidingsfase
Stap 4: keuze voor bestaande interventie indien voorhanden (is er een bestaande
interventie effectief en toepasbaar in de huidige situatie)
Stap 5: eventueel ontwikkeling van interventie
3. de implementatiefase
Stap 6: initiële implementatie
Stap 7: indien geïndiceerd continuering van de interventie (integratie van interventie-
effect en eventuele aanpassing van de interventie indien nodig)
4. de evaluatiefase
Procesevaluatie (tijdens alle fasen)
Effectevaluatie (voor, tijdens en na implementatie).
Er zijn overeenkomsten met de regulatieve cyclus en de empirische cyclus. Bij de empirische cyclus
worden uit een theorie hypothesen afgeleid, deze worden getoetst, aanvaard of verworpen, theorie
wordt verbeterd en er worden weer nieuwe hypothesen opgesteld. Zo’n cyclus geeft systematiek aan
het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren.
De psychologie van arbeid en gezondheid
Arbeids- en gezondheidspsychologie is ontstaan op het snijvlak van klinische en
gezondheidspsychologie en A&P-psychologie en public health. Warr stelt een multidimensioneel
begrip van geestelijke gezondheid voor met 4 aspecten: affectief welbevinden, competentie,
autonomie en aspiratie.
De wettelijk verplichte risico-inventarisatie en -evaluatie (RIE) moet worden uitgevoerd en als basis
dienen voor maatregelen om welzijn en gezondheid van de werknemer te bevorderen. Onder
primaire preventie beschermende maatregelen en functioneringsgesprekken. Onder secundaire
preventie vallen trainingen en cursussen om schade te beperken bij de eerste symptomen. Tertiaire
preventie is behandeling zoals coaching, counseling en psychotherapie.
Volgens de Arbowet die ingevoerd werd in 1983 is elke werkgever verplicht een contract met een
arbodienst of bedrijfsarts af te sluiten en is psychosociale arbeidsbelasting als onderwerp
toegevoegd. De Arbowet verplicht de werkgever tot zorg rondom arbeidsomstandigheden, veiligheid
en gezondheid op het werk. Bij arbodiensten werken bedrijfsartsen, veiligheidsdeskundigen,
arbeidshygiënisten en arbeids- en organisatiedeskundigen. A&O-deskundigen zijn vaak psychologen.
,In 1967 is de Wet op de arbeidsongeschiktheid (WAO) ingevoerd. In 2002 werd de Wet verbetering
poortwachter ingevoerd (geeft kaders voor procedures rondom ziekteverzuim) en in 2006 de Wet
werk en inkomen naar vermogen (WIA). De Participatiewet maakt gemeenten verantwoordelijk voor
mensen met arbeidsvermogen die ondersteuning nodig hebben, zoals loonkostensubsidie, beschut
werk en ondersteuning om een plek op de arbeidsmarkt te vinden. De Wet aanpassing arbeidsduur
geeft werknemers de mogelijkheid meer of minder uren te gaan werken. De Wet arbeid en zorg
regelt kraamverlof, calamiteitenverlof en verlof voor zorg voor zieke familieleden. De meeste
werknemers die afgekeurd worden hebben psychische klachten, gevolgd door lichamelijke
aandoeningen zoals RSI en KANS. Werkgevers, werknemers en de overheid zijn gezamenlijk
verantwoordelijk voor het verbeteren van arbeidsomstandigheden en het verminderen van
ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid. De overheid speelt nu alleen nog een rol in
arbeidsinspectie, wetgeving en handhaving. Taken van een A&G-psycholoog zijn assessment,
individuele begeleiding en behandeling, training, adviseringen onderzoek. De 5 typen A&G-
onderzoek die worden uitgevoerd zijn hypothesetoetsend, beschrijvend, ontwerp-, interventie- en
organisatieonderzoek. Werkgerelateerd ziekteverzuim en verlies van arbeidsproductiviteit kost veel
geld.
Techniek
Informatietechnologie heeft geleid tot specifieke klachten zoals visuele problemen, aandoeningen
van het bewegingsapparaat en psychologische problemen. De inhoud van het werk is door
computers veranderd evenals de fysieke en cognitieve eisen. Vervanging van menskracht door
hulpmiddelen heet substitutie en uitbreiding van mogelijkheden heet extensie. Adam Smith pleitte
voor een rationele verdeling van werk tot specialisatie en verbetering van vaardigheden van
werknemers en uiteindelijk tot efficiënte productie. Charles Babbage verdeelde taken naar
complexiteit horizontaal, wat leidde tot verschraling van de taakinhoud. Tayler verdeelde het werk
ook nog een verticaal, waarmee de zeggenschap over de manier van taakuitvoering aan de
werknemers werd ontnomen; Taylorisme. Henry Ford voegde daar de lopende band aan toe
Fordisme. De technologische ontwikkeling in het arbeidsproces bestond uit mechanisering
(substitutie van spierkracht), automatisering (machines en computers) en informatisering
(algoritmen t.b.v. eenvoudige beslissingen). Arbeid werd eenvoudig, monotoon, repetitief en
statisch, waarbij de machine het werktempo bepaalde en mensen minder beweging kregen. De
arbeidsbelasting verschoof van fysiek naar mentaal en fouten kunnen grote gevolgen hebben. Dit kan
leiden tot psychische klachten. Niet iedereen kan omgaan met de grote hoeveelheid informatie van
het internet en online gamen, chatten en porno kijken kan problemen geven op het werk. Het
afhandelen van email kan veel tijd in beslag nemen. Mensen moeten zich steeds aanpassen aan
nieuwe technologie, waardoor ze zich onvoldoende vaardig kunnen voelen of zelfs bedreigd.
Cognitieve ergonomie houdt zich bezig met mens-computerinteractie (MCI). Internet en mobiele
telefoon maken “Het Nieuwe Werken” mogelijk, onafhankelijk van de locatie. Mensen die werken en
zorg proberen te combineren blijken vaak gefrustreerd te raken, doordat men niet aan het werk
toekomt of nooit klaar is met werken. Ook missen mensen informele ontmoetingen. Electronic
performance monitoring of EPM is het registreren wanneer iemand met de computer werkt geeft
werknemers het gevoel op de vingers gekeken te worden. Registratie van tijdsduur van
computerwerk wordt ook toegepast om RSI/KANS te bestrijden. De inrichting van de werkomgeving
is belangrijk om te zorgen voor een goede werkhouding evenals gebruiksvriendelijke
computersystemen, meedenken hierin door de werknemers, afwisseling en beweging en goede
training bij de invoering van nieuwe technieken. Beperking van de werkdruk is eveneens van belang
om KANS (klachten van arm, nek en schouders) te voorkomen. Mensen brengen tegenwoordig veel
werktijd zittend door.
, Arbeidsgezondheidszorg
Macdonald en Sanati vinden dat een biopsychosociaal model, een brede definitie van gezondheid,
nodig is om welzijn op het werk te bevorderen en de werkende bevolking fit en gezond te houden
om zo lang mogelijk werkzaam te kunnen zijn. . Echter is er in de A&G-praktijk nog weinig bewijs dat
dit van toegevoegde waarde is voor de preventieve aanpak. Ook de ICF, een innovatieve kapstok
voor het biopsychosociaal model, wordt nog nauwelijks gebruikt voor preventie van ziekte en
bevordering van gezondheid in de arbeidsgezondheidszorg. Met de ‘Balansmeter’, een
screeningsvragenlijst, kunnen risico’s voor toekomstige ziekte en beperking gesignaleerd worden.
Het wordt met succes ingezet voor screening en vroege interventie. De ‘Balansmeter’ is een
voorbeeld voor de veranderingen die nodig zijn in de arbeidsgezondheidszorg, vanwege de
preventieve aanpak en het in kaart brengen van psychosociale risico’s. Er zijn problemen met de
introductie van de ‘Balansmeter’ doordat de scores moeilijk te relateren zijn tot herkenbare
werkcondities en de werknemer nog geen hulpvraag heeft, omdat hij nog geen problemen ervaart.
De ‘Balansmeter’ zou het biopsychosociale model moeten gebruiken en meer begrijpelijk moeten
worden. Tevens moeten arbeidsgezondheidswerkers geschoold worden in het biopsychosociale
model en de ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health) i.p.v. het ICD
model met een biomedisch uitgangspunt. Bij het ICF-model staat optimaal functioneren op het werk
centraal, waarbij de A&G-psycholoog proactief dient te handelen, niet pas als de werknemer is
uitgevallen. Het accent ligt op primaire en secundaire preventie, waar het bij het biomedische model
op tertiaire preventie ligt. Het doel is om LTSA (long term sickness absense) te voorkomen. Met
training neemt de kennis over en vaardigheid met ICF toe bij studenten. Studenten vinden ICF
nuttiger dan professionals. Training van met name studenten is belangrijk voor de paradigmashift.
Het ICF-model biedt een goede basis om te werken vanuit een biopsychosociale visie. ICF kan
beschermen tegen stigmatisering en werkt een positieve visie op gezondheid in de hand; gezondheid
is iets anders dan de afwezigheid van ziekte. Classificaties zijn een intermediair tussen de wereld
zoals wij die zien en het fenomeen waar we naar kijken, ze representeren welke kennis er is, maar
ook welke kennis er gecreëerd wordt.
Interventies
Er zijn individuele en organisatiegerichte interventies of een combinatie van beide. Binnen
organisaties kan interventieonderzoek gedaan worden. Dit kan empirisch-theoretisch zijn of
veranderkundig. Bij veranderkundig interventieonderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van de
regulatieve cyclus van Van Strien; probleemkeuze en diagnosestelling, ontwerpen interventie
(actieplan), implementatie en evaluatie van effecten en proces. Drie soorten ontwerpen zijn het
objectontwerp (ontwerpen van de interventie), het realisatieontwerp (wijze van implementatie) en
het procesontwerp (af te leggen traject). In de regulatieve cyclus wordt veel gebruik gemaakt van
casestudies, actieonderzoek en evaluatieonderzoek. Bij een type-I fout wordt ten onrechte
geconcludeerd dat er een verband bestaat tussen 2 variabelen. Bij een type-II fout wordt ten
onrechte geconcludeerd dat er geen effect bestaat. Deze fouten bedreigen de validiteit van
statistische conclusies. Interne validiteit betreft uitsluiting van alternatieve verklaringen voor een
verband. Externe validiteit is generaliseerbaarheid. Begripsvaliditeit betreft correcte operationalisatie
van variabelen.
Werkstress; stress in of door de werksituatie
Definitie van werkstress: toestand waarin een werknemer niet in staat is of zich niet in staat acht om
aan de door de werkomgeving gestelde eisen te voldoen.
