Pedagogisch-
didactisch
begeleiden
samenvatting
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Observeren.........................................................................................................................4
1.1 Functies van observeren...............................................................................................................4
1.1.1 Ontwikkeling volgen..............................................................................................................4
1.1.2 Passende begeleiding............................................................................................................4
1.1.3 Beeldvorming.........................................................................................................................4
1.1.4 Valkuilen bij beeldvorming....................................................................................................4
1.2 Gedrag..........................................................................................................................................4
1.2.1 Stimulus.................................................................................................................................4
1.2.2 Respons.................................................................................................................................5
1.2.3 Inzicht in gedrag.....................................................................................................................5
1.2.4 Selectief waarnemen.............................................................................................................5
1.3 Waarnemen..................................................................................................................................5
1.3.1 Van prikkel naar waarneming................................................................................................5
1.3.2 Gewaarwording.....................................................................................................................5
1.3.3 verwerking.............................................................................................................................6
1.3.4 verwachtingen.......................................................................................................................6
1.3.5 professioneel kijken naar kinderen........................................................................................6
1.4 Observeren in de praktijk.............................................................................................................6
1.4.1 doelbewust en planmatig......................................................................................................6
1.4.2 stappenplan...........................................................................................................................7
1.4.3 observatiemethoden.............................................................................................................7
1.4.4 moment of gebeurtenis.........................................................................................................7
1.4.5 registratiemethoden..............................................................................................................7
1.4.6 verwerking en interpretatie van observatie...........................................................................8
1.4.7 rapportage.............................................................................................................................8
Hoofdstuk 2 Ontwikkeling van kinderen.................................................................................................9
2.1 Ontwikkeling.................................................................................................................................9
2.1.1 ontwikkeling als proces..........................................................................................................9
2.1.2 invloed op ontwikkeling.........................................................................................................9
2.1.3 ontwikkelingsfasen..............................................................................................................10
2.1.4 ontwikkelingsaspecten........................................................................................................10
2.2 Ontwikkeling in de voorschoolse periode...................................................................................11
2.2.1 lichamelijke ontwikkeling.....................................................................................................11
2.2.2 veilige hechting....................................................................................................................11
, 2.2.3 sociaal-emotionele ontwikkeling.........................................................................................11
2.2.4 taalontwikkeling..................................................................................................................12
2.2.5 spelontwikkeling..................................................................................................................12
2.3 Ontwikkeling van vier tot twaalf jaar..........................................................................................12
2.3.1 lichamelijke ontwikkeling.....................................................................................................12
2.3.2 cognitieve ontwikkeling.......................................................................................................13
2.3.3 spelontwikkeling..................................................................................................................13
2.3.4 creatieve ontwikkeling.........................................................................................................14
2.3.5 sociaal-emotionele ontwikkeling.........................................................................................14
2.3.6 inspelen op de ontwikkeling................................................................................................14
2.4 Pubers.........................................................................................................................................15
Hoofdstuk 3 Sociaal-culturele achtergrond..........................................................................................16
3.1 Ecologische pedagogiek..............................................................................................................16
3.2 Socialisatie..................................................................................................................................16
3.2.1 primaire socialisatie.............................................................................................................16
3.2.2 secundaire socialisatie.........................................................................................................16
3.2.3 uniek socialisatieproces.......................................................................................................16
3.3 Het gezin.....................................................................................................................................17
3.3.2 wetten en regels rond kind en gezin....................................................................................17
3.3.3 gezinskenmerken.................................................................................................................18
3.3.4 risicofactoren in gezinsachtergrond.....................................................................................18
3.3.5 kindermishandeling.............................................................................................................18
3.3.6 cultuur.................................................................................................................................19
3.3.7 omgaan met diversiteit........................................................................................................19
3.3.8 vieringen geven pluriformiteit vorm....................................................................................19
Hoofdstuk 4 Pedagogisch klimaat in de groep......................................................................................21
4.1 Positief pedagogisch klimaat......................................................................................................21
4.1.1 Aansluiten bij basisbehoeften van kinderen........................................................................21
4.1.2 Invloeden op pedagogisch klimaat......................................................................................22
4.2 Pedagogisch handelen................................................................................................................22
4.2.1 Opvoeden............................................................................................................................22
4.2.2 Onderwijs en opvoeden.......................................................................................................22
4.2.3 Pedagogische ondersteuning...............................................................................................23
Hoofdstuk 5 Kinderen begeleiden: relatie............................................................................................24
5.1 Werken aan een positieve relatie...............................................................................................24
5.1.1 Nabijheid, conflict en afhankelijkheid..................................................................................24
, 5.1.2 Kinderen persoonlijk ontmoeten.........................................................................................24
5.1.3 Het kind achter de naam......................................................................................................24
5.1.4 meer dan woorden alleen....................................................................................................24
5.1.5 de relatie groeit met het kind mee......................................................................................24
5.2 Vertrouwen moet groeien..........................................................................................................24
5.2.1 Vertrouwensrelatie..............................................................................................................24
5.2.2 Wisselwerking tussen jou en kind........................................................................................25
,Hoofdstuk 1 Observeren
1.1 Functies van observeren
Observeren helpt je om de groep en de individuele kinderen goed te begeleiden en onderwijs op
maat te geven.
1.1.1 Ontwikkeling volgen
Om ontwikkeling van kleuters te volgen, maak je vaak gebruik van observatie-instrumenten.
1.1.2 Passende begeleiding
Elk kind is anders, de algemene kennis over de ontwikkeling van kinderen is niet toereikend. Je ziet
wat typisch is voor elk kind en hoe het reageert op jouw handelingen. Je signaleert als er iets niet
goed gaat en je stimuleert het kind om tot betere prestaties te komen omdat je denkt dat er meer in
zit. Het ene kind krijgt extra stof en de ander extra begeleiding.
1.1.3 Beeldvorming
Het is niet eenvoudig om een betrouwbaar beeld van een kind te vormen. Twee mensen die naar
hetzelfde kind kijken, kunnen een verschillend beeld hebben. Het beeld dat we van een kind vormen
wordt beïnvloed door wat we zien, verwachtingen, invalshoek, gevoel, ideeën en onze vooroordelen.
1.1.4 Valkuilen bij beeldvorming
De belangrijkste valkuilen zijn:
Sociaal-culturele achtergrond
Je eigen meningen, visies, ideeën hebben invloed op wat je waarneemt.
Emotionele betrokkenheid
Als je een zwak hebt voor een bepaald kind , bestaat het geval dat je hier rekening mee houdt als je
het waarneemt.
Halo-effect: Een kind met een sympathieke of gunstige eigenschap beoordeel je ook gemakkelijker
positief.
Horn-effect: de negatieve eigenschappen beïnvloedt je kijk op de hele persoon.
Vooroordelen
Op grond van uiterlijke kenmerken of achtergrond, vormen we vaak een beeld zonder het kind te
kennen.
Projectie
Je ziet eigenschappen van jezelf terug in de ander. Je projecteert jezelf dan in de ander en schrijft de
nader jouw eigen gedacht, gevoelens etc. Zo beschouw je de ander niet als uniek individu. JE loopt
het risico dat je gedrag ziet dat er helemaal niet is , of een verkeerde betekenis geeft aan bepaald
gedrag.
Stemming
Als je moe of chagrijnig bent, ben je minder alert. Je ziet gemakkelijk dingen over het hoofd. Als je
vrolijk bent, zie je alles positiever.
Persoonlijke ervaringen
Persoonlijke dingen vallen je eerder op , zie je ander of wil je juist helemaal niet zien.
1.2 Gedrag
1.2.1 Stimulus
= dat wat het gedrag uitlokt.
Dit kan van binnenuit en van buitenaf komen. Bv. Honger of pijn.
, Omdat er zoveel factoren zijn die gedrag beïnvloeden, kunnen kinderen in verschillende
omstandigheden verschillend gedrag laten zien. Een kind kan in de klas heel rustig en stil zijn en op
het schoolplein met vriendinnen veel losser en spraakzamer zijn.
1.2.2 Respons
= het gevolg.
Gedrag heeft effect op de omgeving. Als iemand zit te wiebelen op zijn stoel stoort dat de rest van de
groep. Wanneer gedrag prettige consequenties heeft, is de kans groot dat het daarna vaker
voorkomt. Zijn er onprettige consequenties, zal het minder vaak voorkomen. Gedrag wordt beïnvloed
door de stimulus en door de respons.
1.2.3 Inzicht in gedrag
Pas als je gedrag begrijpt, kun je effectief handelen. Om gedrag bij te sturen, kijk je naar de oorzaak
en het gevolg. Achtergronden van gedrag kun je niet rechtstreeks waarnemen. ZE gaan immers niet
direct aan het gedrag vooraf en volgen ook niet direct op het gedrag. Ze kunt niet zien wat er zich in
het hoofd van een kind afspeelt. De betekenis die je geeft aan het gedrag is een interpretatie. Door
onderzoek kun je kijken of die interpretatie klopt. Daardoor kun je beter plaatsen en je kunt
handelen steeds beter afstemmen op de specifieke onderwijsbehoeften van een kind.
1.2.4 Selectief waarnemen
Niet al het gedrag neem je waar. Wat je waarneemt is afhankelijk van de prikkels die je selecteert en
die daardoor op de voorgrond treden, meestal onbewust.
Als je bewust waarneemt, bepaal je vooraf waar je op gaat letten. Dingen die de aandacht trekken,
zie en hoor je eerder. De kan is groot dat gedrag waaraan je je ergert, eerder zal opvallen dan positief
gedrag. Door selectieve waarneming loop je daardoor het risico om een kind veel negatiever te zien
dan het is.
1.3 Waarnemen
1.3.1 Van prikkel naar waarneming
Wat we zien is afhankelijk van onze selectieve waarneming en van de context. Informatie vormt
samen de informatie die je al hebt als basis voor je handelen. Waarnemen is een proces dat
beïnvloed wordt door verschillende factoren:
Prikkel -> gewaarwording -> verwerking -> waarneming
bij gewaarwording komen brokjes informatie binnen via verschillende zintuigen. Via de zintuigen
worden die prikkels naar zijn hersenen gestuurd en in de hersenen wordt de informatie verwerkt.
Het brein maakt brokjes informatie over wat er aan de hand is en wie erbij zijn betrokken.
1.3.2 Gewaarwording
In het proces van prikkel naar waarneming kan er van alles misgaan. Elk moment van de dag komen
er veel prikkels op je af.
Wat je selecteert is afhankelijk van
- wat je zintuigen kunnen waarnemen
Om de prikkel te kunnen waarnemen moeten je zintuigen goed werken.
- Je psychische toestand
Hoeveel en welke prikkels tot je doordingen hangt af van je fysieke en psychische gesteldheid. Het
maakt uit of je moe of wakker bent. OF je aandacht ster gericht is op een bepaalde activiteit.
- je ervaring
Geluiden waar je aan gewend bent, hoor je niet meer. Je hoort alleen geluiden die afwijken van het
normale patroon.
- de aard van de prikkel
didactisch
begeleiden
samenvatting
,Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 Observeren.........................................................................................................................4
1.1 Functies van observeren...............................................................................................................4
1.1.1 Ontwikkeling volgen..............................................................................................................4
1.1.2 Passende begeleiding............................................................................................................4
1.1.3 Beeldvorming.........................................................................................................................4
1.1.4 Valkuilen bij beeldvorming....................................................................................................4
1.2 Gedrag..........................................................................................................................................4
1.2.1 Stimulus.................................................................................................................................4
1.2.2 Respons.................................................................................................................................5
1.2.3 Inzicht in gedrag.....................................................................................................................5
1.2.4 Selectief waarnemen.............................................................................................................5
1.3 Waarnemen..................................................................................................................................5
1.3.1 Van prikkel naar waarneming................................................................................................5
1.3.2 Gewaarwording.....................................................................................................................5
1.3.3 verwerking.............................................................................................................................6
1.3.4 verwachtingen.......................................................................................................................6
1.3.5 professioneel kijken naar kinderen........................................................................................6
1.4 Observeren in de praktijk.............................................................................................................6
1.4.1 doelbewust en planmatig......................................................................................................6
1.4.2 stappenplan...........................................................................................................................7
1.4.3 observatiemethoden.............................................................................................................7
1.4.4 moment of gebeurtenis.........................................................................................................7
1.4.5 registratiemethoden..............................................................................................................7
1.4.6 verwerking en interpretatie van observatie...........................................................................8
1.4.7 rapportage.............................................................................................................................8
Hoofdstuk 2 Ontwikkeling van kinderen.................................................................................................9
2.1 Ontwikkeling.................................................................................................................................9
2.1.1 ontwikkeling als proces..........................................................................................................9
2.1.2 invloed op ontwikkeling.........................................................................................................9
2.1.3 ontwikkelingsfasen..............................................................................................................10
2.1.4 ontwikkelingsaspecten........................................................................................................10
2.2 Ontwikkeling in de voorschoolse periode...................................................................................11
2.2.1 lichamelijke ontwikkeling.....................................................................................................11
2.2.2 veilige hechting....................................................................................................................11
, 2.2.3 sociaal-emotionele ontwikkeling.........................................................................................11
2.2.4 taalontwikkeling..................................................................................................................12
2.2.5 spelontwikkeling..................................................................................................................12
2.3 Ontwikkeling van vier tot twaalf jaar..........................................................................................12
2.3.1 lichamelijke ontwikkeling.....................................................................................................12
2.3.2 cognitieve ontwikkeling.......................................................................................................13
2.3.3 spelontwikkeling..................................................................................................................13
2.3.4 creatieve ontwikkeling.........................................................................................................14
2.3.5 sociaal-emotionele ontwikkeling.........................................................................................14
2.3.6 inspelen op de ontwikkeling................................................................................................14
2.4 Pubers.........................................................................................................................................15
Hoofdstuk 3 Sociaal-culturele achtergrond..........................................................................................16
3.1 Ecologische pedagogiek..............................................................................................................16
3.2 Socialisatie..................................................................................................................................16
3.2.1 primaire socialisatie.............................................................................................................16
3.2.2 secundaire socialisatie.........................................................................................................16
3.2.3 uniek socialisatieproces.......................................................................................................16
3.3 Het gezin.....................................................................................................................................17
3.3.2 wetten en regels rond kind en gezin....................................................................................17
3.3.3 gezinskenmerken.................................................................................................................18
3.3.4 risicofactoren in gezinsachtergrond.....................................................................................18
3.3.5 kindermishandeling.............................................................................................................18
3.3.6 cultuur.................................................................................................................................19
3.3.7 omgaan met diversiteit........................................................................................................19
3.3.8 vieringen geven pluriformiteit vorm....................................................................................19
Hoofdstuk 4 Pedagogisch klimaat in de groep......................................................................................21
4.1 Positief pedagogisch klimaat......................................................................................................21
4.1.1 Aansluiten bij basisbehoeften van kinderen........................................................................21
4.1.2 Invloeden op pedagogisch klimaat......................................................................................22
4.2 Pedagogisch handelen................................................................................................................22
4.2.1 Opvoeden............................................................................................................................22
4.2.2 Onderwijs en opvoeden.......................................................................................................22
4.2.3 Pedagogische ondersteuning...............................................................................................23
Hoofdstuk 5 Kinderen begeleiden: relatie............................................................................................24
5.1 Werken aan een positieve relatie...............................................................................................24
5.1.1 Nabijheid, conflict en afhankelijkheid..................................................................................24
, 5.1.2 Kinderen persoonlijk ontmoeten.........................................................................................24
5.1.3 Het kind achter de naam......................................................................................................24
5.1.4 meer dan woorden alleen....................................................................................................24
5.1.5 de relatie groeit met het kind mee......................................................................................24
5.2 Vertrouwen moet groeien..........................................................................................................24
5.2.1 Vertrouwensrelatie..............................................................................................................24
5.2.2 Wisselwerking tussen jou en kind........................................................................................25
,Hoofdstuk 1 Observeren
1.1 Functies van observeren
Observeren helpt je om de groep en de individuele kinderen goed te begeleiden en onderwijs op
maat te geven.
1.1.1 Ontwikkeling volgen
Om ontwikkeling van kleuters te volgen, maak je vaak gebruik van observatie-instrumenten.
1.1.2 Passende begeleiding
Elk kind is anders, de algemene kennis over de ontwikkeling van kinderen is niet toereikend. Je ziet
wat typisch is voor elk kind en hoe het reageert op jouw handelingen. Je signaleert als er iets niet
goed gaat en je stimuleert het kind om tot betere prestaties te komen omdat je denkt dat er meer in
zit. Het ene kind krijgt extra stof en de ander extra begeleiding.
1.1.3 Beeldvorming
Het is niet eenvoudig om een betrouwbaar beeld van een kind te vormen. Twee mensen die naar
hetzelfde kind kijken, kunnen een verschillend beeld hebben. Het beeld dat we van een kind vormen
wordt beïnvloed door wat we zien, verwachtingen, invalshoek, gevoel, ideeën en onze vooroordelen.
1.1.4 Valkuilen bij beeldvorming
De belangrijkste valkuilen zijn:
Sociaal-culturele achtergrond
Je eigen meningen, visies, ideeën hebben invloed op wat je waarneemt.
Emotionele betrokkenheid
Als je een zwak hebt voor een bepaald kind , bestaat het geval dat je hier rekening mee houdt als je
het waarneemt.
Halo-effect: Een kind met een sympathieke of gunstige eigenschap beoordeel je ook gemakkelijker
positief.
Horn-effect: de negatieve eigenschappen beïnvloedt je kijk op de hele persoon.
Vooroordelen
Op grond van uiterlijke kenmerken of achtergrond, vormen we vaak een beeld zonder het kind te
kennen.
Projectie
Je ziet eigenschappen van jezelf terug in de ander. Je projecteert jezelf dan in de ander en schrijft de
nader jouw eigen gedacht, gevoelens etc. Zo beschouw je de ander niet als uniek individu. JE loopt
het risico dat je gedrag ziet dat er helemaal niet is , of een verkeerde betekenis geeft aan bepaald
gedrag.
Stemming
Als je moe of chagrijnig bent, ben je minder alert. Je ziet gemakkelijk dingen over het hoofd. Als je
vrolijk bent, zie je alles positiever.
Persoonlijke ervaringen
Persoonlijke dingen vallen je eerder op , zie je ander of wil je juist helemaal niet zien.
1.2 Gedrag
1.2.1 Stimulus
= dat wat het gedrag uitlokt.
Dit kan van binnenuit en van buitenaf komen. Bv. Honger of pijn.
, Omdat er zoveel factoren zijn die gedrag beïnvloeden, kunnen kinderen in verschillende
omstandigheden verschillend gedrag laten zien. Een kind kan in de klas heel rustig en stil zijn en op
het schoolplein met vriendinnen veel losser en spraakzamer zijn.
1.2.2 Respons
= het gevolg.
Gedrag heeft effect op de omgeving. Als iemand zit te wiebelen op zijn stoel stoort dat de rest van de
groep. Wanneer gedrag prettige consequenties heeft, is de kans groot dat het daarna vaker
voorkomt. Zijn er onprettige consequenties, zal het minder vaak voorkomen. Gedrag wordt beïnvloed
door de stimulus en door de respons.
1.2.3 Inzicht in gedrag
Pas als je gedrag begrijpt, kun je effectief handelen. Om gedrag bij te sturen, kijk je naar de oorzaak
en het gevolg. Achtergronden van gedrag kun je niet rechtstreeks waarnemen. ZE gaan immers niet
direct aan het gedrag vooraf en volgen ook niet direct op het gedrag. Ze kunt niet zien wat er zich in
het hoofd van een kind afspeelt. De betekenis die je geeft aan het gedrag is een interpretatie. Door
onderzoek kun je kijken of die interpretatie klopt. Daardoor kun je beter plaatsen en je kunt
handelen steeds beter afstemmen op de specifieke onderwijsbehoeften van een kind.
1.2.4 Selectief waarnemen
Niet al het gedrag neem je waar. Wat je waarneemt is afhankelijk van de prikkels die je selecteert en
die daardoor op de voorgrond treden, meestal onbewust.
Als je bewust waarneemt, bepaal je vooraf waar je op gaat letten. Dingen die de aandacht trekken,
zie en hoor je eerder. De kan is groot dat gedrag waaraan je je ergert, eerder zal opvallen dan positief
gedrag. Door selectieve waarneming loop je daardoor het risico om een kind veel negatiever te zien
dan het is.
1.3 Waarnemen
1.3.1 Van prikkel naar waarneming
Wat we zien is afhankelijk van onze selectieve waarneming en van de context. Informatie vormt
samen de informatie die je al hebt als basis voor je handelen. Waarnemen is een proces dat
beïnvloed wordt door verschillende factoren:
Prikkel -> gewaarwording -> verwerking -> waarneming
bij gewaarwording komen brokjes informatie binnen via verschillende zintuigen. Via de zintuigen
worden die prikkels naar zijn hersenen gestuurd en in de hersenen wordt de informatie verwerkt.
Het brein maakt brokjes informatie over wat er aan de hand is en wie erbij zijn betrokken.
1.3.2 Gewaarwording
In het proces van prikkel naar waarneming kan er van alles misgaan. Elk moment van de dag komen
er veel prikkels op je af.
Wat je selecteert is afhankelijk van
- wat je zintuigen kunnen waarnemen
Om de prikkel te kunnen waarnemen moeten je zintuigen goed werken.
- Je psychische toestand
Hoeveel en welke prikkels tot je doordingen hangt af van je fysieke en psychische gesteldheid. Het
maakt uit of je moe of wakker bent. OF je aandacht ster gericht is op een bepaalde activiteit.
- je ervaring
Geluiden waar je aan gewend bent, hoor je niet meer. Je hoort alleen geluiden die afwijken van het
normale patroon.
- de aard van de prikkel
