Het Model voor Planmatige Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering
Door middel van dit model kunnen interventies ontwikkeld worden.
1. Analyse van gezondheidsproblemen
Tijdens deze analyse vraag je jezelf af wat de belangrijke gezondheidsproblemen zijn waarmee de
onderzoeksdoelgroep wordt geconfronteerd. Eventueel kun je ook kijken naar de algemene kwaliteit
van leven van een doelgroep, je richt je dan op meerdere factoren en niet alleen op gezondheid.
2. Analyse van gedrag
Bij deze stap kijk je naar bepaalde vormen van gedrag die een oorzaak kunnen vormen voor het
eerder vastgestelde gezondheidsprobleem. Ook kijk je hierbij naar vormen van gedrag die juist een
oplossing kunnen zijn voor het gezondheidsprobleem.
Gedragsdoelen: welk gedrag wil je dat de doelgroep gaat vertonen? Ongeacht de determinanten.
3. Analyse van determinanten van gedrag
Hier kijk je niet meer naar het gedrag op zich, maar naar de factoren die het gedrag beïnvloeden.
Deze determinanten staan los van het gezondheidsprobleem. Voorbeelden van determinanten zijn:
kennis, risico-perceptie, sociale steun, bereikbaarheid en beschikbaarheid van gezonde keuzes.
Veranderdoelen: Bij het veranderdoel gaat het niet om het fysieke gedragsdoel (het eten van fruit),
maar nog een stap verder. Namelijk de determinant van het gedrag. Waarom vertoont iemand
bepaald gedrag niet? A.d.h.v. het antwoord op deze vraag ga je een veranderdoel opstellen om de
gedragsdeterminant aan te pakken.
4. Interventieontwikkeling
Na de voorgaande analyses kun je een interventie gaan ontwikkelen die niet alleen het gedrag
aanpakt, maar ook de oorzaken van het gedrag. Je kunt een interventie richten op de risicodoelgroep
zelf, of op mensen die van invloed kunnen zijn op de determinanten die het gedrag van de doelgroep
beïnvloeden.
5. Interventie-implementatie en disseminatie
In deze stap ga je de interventie implementeren (uitvoeren) en vervolgens dissemineren (planmatig
verspreiden of invoeren).
6. Evaluatie
Als laatst ga je de uitgevoerde interventie evalueren. Je doet een effectevaluatie om te kijken of je de
resultaten hebt behaald die je ogen had en je doet een procesevaluatie om te kijken of de interventie
daadwerkelijk is uitgevoerd zoals gepland was.
Typen preventie/interventies
Primaire preventie – Primaire preventie richt zich op het voorkomen van een gezondheidsprobleem
door bijvoorbeeld oorzaken en risicofactoren weg te nemen.
VB: vaccinatie, waarschuwingen op pakjes sigaretten.
Secundaire preventie – Bij secundaire preventie probeert men in een voorstadium of vroeg stadium
het gezondheidsprobleem te identificeren en te behandelen.
VB: bevolkingsonderzoeken, regelmatige onderzoeken bij consultatiebureaus.
Tertiaire preventie – De tertiaire preventie start pas na de diagnose. Het doel hiervan is om de
kwaliteit van leven te behouden of te vergroten na het constateren van de aandoening, dus
voorkomen dat de ziekte erger wordt.
VB: hulp bij zelfmanagement, bevorderen van therapietrouw en continuïteit van de zorg.
Quaternaire preventie – Met quaternaire preventie wil men voorkomen dat mensen afhankelijk
worden van zorg en hier steeds gebruik van blijven maken terwijl dit niet (meer) noodzakelijk is.
VB: vergoten van kennis rondom zelfzorg.
, Intervention Mapping
Intervention Mapping vergroot de kans van slagen bij interventies omdat:
- De ontwikkelaars niet van het gezondheidsprobleem naar een oplossing kunnen ´springen´.
- Onderzoeksgegevens en theorie systematisch worden toegepast.
- De uiteindelijke interventie is afgestemd op theoretische modellen en gerelateerd aan specifieke
veranderdoelen.
1. Probleemanalyse
Planningsgroep samenstellen, verdiepen in de doelgroep en een analyse van het probleem maken
a.d.h.v. het Model voor Planmatige Voorlichting en Gedragsverandering.
2. Programmadoelen
Einddoel(en) en gedragsdoelen opstellen. Veranderbare en belangrijke determinanten kiezen en
hiervan een logisch model van verandering maken. Hiermee veranderdoelen opstellen.
3. Programmaontwerp
Brainstormen over thema´s, onderdelen, scope en volgorde. Overzicht krijgen van gedrag
veranderende instrumenten die ingezet kunnen worden zoals bestaande theoretische methodieken.
Deze methodieken vertalen naar praktische toepassingen.
4. Programmaproductie
Alle losse praktische toepassingen uit de vorige stap samenvoegen tot één coherent
voorlichtingsprogramma. De structuur en organisatie van het programma definitief maken. In detail
beschrijven hoe materialen worden ontwikkeld en door wie uitgevoerd, a.d.h.v. Communication
Persuasion Model. De ontwikkelde materialen test je uit bij de doelgroep en hierna maak je het
programma definitief.
5. Implementatieplan
Identificeer potentiele programmagebruikers. Kies eind-, gedrags- en veranderdoelen voor de
adoptie, implementatie en voortzetting van het programma. Ontwikkel uiteindelijk een interventie
voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het programma.
6. Evaluatieplan
Maak vragen voor de evaluatie van het proces en het effect. Ontwikkel meetinstrumenten voor de
evaluatie. Beschrijf ook het design van het evaluatieonderzoek.
Environmental agent: De persoon die bepaald hoe de omgeving eruit ziet.
Tailoring: Voorlichting op maat, zonder dat de voorlichting terug wordt gebracht naar individuele
hulpverlening. De voorlichting wordt afgestemd op de ideeën, wensen en behoeften van meerdere
individuen in een doelgroep.
Prevalentie: aantal gevallen van een bepaalde ziekte in een gemeenschap of gebied, per 100.000
inwoners.
Incidentie: het aantal nieuwe zieken in een populatie over een bepaalde periode (meestal 1 jaar).
PCDA-cyclus – Plan Do Check Act
Door middel van dit model kunnen interventies ontwikkeld worden.
1. Analyse van gezondheidsproblemen
Tijdens deze analyse vraag je jezelf af wat de belangrijke gezondheidsproblemen zijn waarmee de
onderzoeksdoelgroep wordt geconfronteerd. Eventueel kun je ook kijken naar de algemene kwaliteit
van leven van een doelgroep, je richt je dan op meerdere factoren en niet alleen op gezondheid.
2. Analyse van gedrag
Bij deze stap kijk je naar bepaalde vormen van gedrag die een oorzaak kunnen vormen voor het
eerder vastgestelde gezondheidsprobleem. Ook kijk je hierbij naar vormen van gedrag die juist een
oplossing kunnen zijn voor het gezondheidsprobleem.
Gedragsdoelen: welk gedrag wil je dat de doelgroep gaat vertonen? Ongeacht de determinanten.
3. Analyse van determinanten van gedrag
Hier kijk je niet meer naar het gedrag op zich, maar naar de factoren die het gedrag beïnvloeden.
Deze determinanten staan los van het gezondheidsprobleem. Voorbeelden van determinanten zijn:
kennis, risico-perceptie, sociale steun, bereikbaarheid en beschikbaarheid van gezonde keuzes.
Veranderdoelen: Bij het veranderdoel gaat het niet om het fysieke gedragsdoel (het eten van fruit),
maar nog een stap verder. Namelijk de determinant van het gedrag. Waarom vertoont iemand
bepaald gedrag niet? A.d.h.v. het antwoord op deze vraag ga je een veranderdoel opstellen om de
gedragsdeterminant aan te pakken.
4. Interventieontwikkeling
Na de voorgaande analyses kun je een interventie gaan ontwikkelen die niet alleen het gedrag
aanpakt, maar ook de oorzaken van het gedrag. Je kunt een interventie richten op de risicodoelgroep
zelf, of op mensen die van invloed kunnen zijn op de determinanten die het gedrag van de doelgroep
beïnvloeden.
5. Interventie-implementatie en disseminatie
In deze stap ga je de interventie implementeren (uitvoeren) en vervolgens dissemineren (planmatig
verspreiden of invoeren).
6. Evaluatie
Als laatst ga je de uitgevoerde interventie evalueren. Je doet een effectevaluatie om te kijken of je de
resultaten hebt behaald die je ogen had en je doet een procesevaluatie om te kijken of de interventie
daadwerkelijk is uitgevoerd zoals gepland was.
Typen preventie/interventies
Primaire preventie – Primaire preventie richt zich op het voorkomen van een gezondheidsprobleem
door bijvoorbeeld oorzaken en risicofactoren weg te nemen.
VB: vaccinatie, waarschuwingen op pakjes sigaretten.
Secundaire preventie – Bij secundaire preventie probeert men in een voorstadium of vroeg stadium
het gezondheidsprobleem te identificeren en te behandelen.
VB: bevolkingsonderzoeken, regelmatige onderzoeken bij consultatiebureaus.
Tertiaire preventie – De tertiaire preventie start pas na de diagnose. Het doel hiervan is om de
kwaliteit van leven te behouden of te vergroten na het constateren van de aandoening, dus
voorkomen dat de ziekte erger wordt.
VB: hulp bij zelfmanagement, bevorderen van therapietrouw en continuïteit van de zorg.
Quaternaire preventie – Met quaternaire preventie wil men voorkomen dat mensen afhankelijk
worden van zorg en hier steeds gebruik van blijven maken terwijl dit niet (meer) noodzakelijk is.
VB: vergoten van kennis rondom zelfzorg.
, Intervention Mapping
Intervention Mapping vergroot de kans van slagen bij interventies omdat:
- De ontwikkelaars niet van het gezondheidsprobleem naar een oplossing kunnen ´springen´.
- Onderzoeksgegevens en theorie systematisch worden toegepast.
- De uiteindelijke interventie is afgestemd op theoretische modellen en gerelateerd aan specifieke
veranderdoelen.
1. Probleemanalyse
Planningsgroep samenstellen, verdiepen in de doelgroep en een analyse van het probleem maken
a.d.h.v. het Model voor Planmatige Voorlichting en Gedragsverandering.
2. Programmadoelen
Einddoel(en) en gedragsdoelen opstellen. Veranderbare en belangrijke determinanten kiezen en
hiervan een logisch model van verandering maken. Hiermee veranderdoelen opstellen.
3. Programmaontwerp
Brainstormen over thema´s, onderdelen, scope en volgorde. Overzicht krijgen van gedrag
veranderende instrumenten die ingezet kunnen worden zoals bestaande theoretische methodieken.
Deze methodieken vertalen naar praktische toepassingen.
4. Programmaproductie
Alle losse praktische toepassingen uit de vorige stap samenvoegen tot één coherent
voorlichtingsprogramma. De structuur en organisatie van het programma definitief maken. In detail
beschrijven hoe materialen worden ontwikkeld en door wie uitgevoerd, a.d.h.v. Communication
Persuasion Model. De ontwikkelde materialen test je uit bij de doelgroep en hierna maak je het
programma definitief.
5. Implementatieplan
Identificeer potentiele programmagebruikers. Kies eind-, gedrags- en veranderdoelen voor de
adoptie, implementatie en voortzetting van het programma. Ontwikkel uiteindelijk een interventie
voor de adoptie, implementatie en voortzetting van het programma.
6. Evaluatieplan
Maak vragen voor de evaluatie van het proces en het effect. Ontwikkel meetinstrumenten voor de
evaluatie. Beschrijf ook het design van het evaluatieonderzoek.
Environmental agent: De persoon die bepaald hoe de omgeving eruit ziet.
Tailoring: Voorlichting op maat, zonder dat de voorlichting terug wordt gebracht naar individuele
hulpverlening. De voorlichting wordt afgestemd op de ideeën, wensen en behoeften van meerdere
individuen in een doelgroep.
Prevalentie: aantal gevallen van een bepaalde ziekte in een gemeenschap of gebied, per 100.000
inwoners.
Incidentie: het aantal nieuwe zieken in een populatie over een bepaalde periode (meestal 1 jaar).
PCDA-cyclus – Plan Do Check Act
