Voorbereiding lesweek 1
Leerdoelen
verwoorden op welke twee samenhangende vragen de sociologie antwoord probeert te geven.
de wetenschappelijke benadering van de sociologie beschrijven en benoemen wat de relevantie
van de sociologie is voor verpleegkundigen
de volgende begrippen sociologisch duiden: interactie, identiteit, collectieve definitie van de
situatie, en referentiekader.
de gevolgen beschrijven van etiketterings- en stigmatiseringsprocessen.
de doelstellingen toepassen op de gevolgen voor de gezondheidszorg en het verpleegkundig
beroep
Omschrijving sociologie
Sociologen verklaren gedrag vanuit de samenlevingsverbanden die mensen met elkaar vormen. Bij
allerlei vormen van gedrag kijkt een socioloog naar de groepen waarvan de betrokkende deel
uitmaakt, de structuur van die groepen en hun waarden en normen.
Vragen als:
Hoe komt het dat de levensverwachting in lagere sociale klassen veel lager is dan hogere
sociale klasse?
Waarom komen stemmingsstoornissen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen?
Waarom gaan er veel meer jongeren uit hogere sociale klassen naar de universiteit dan
jongeren uit lagere sociale klassen.
Waarom komen er op jonge leeftijd meer jongens dan meisjes op de SEH terecht?
Sociologie wordt ook wel omschreven als; wetenschap van de maatschappij
Sociaal in het woord sociologie betekent alles wat met het samenleven van mensen te maken heeft.
Sociologen houden zich bezig met aspecten als: liefde, ruzie, oorlog, economie, sport, kunst etc.
De sociologie probeert antwoord te geven op 2 vragen
1. Hoe worden mensen in hun gedrag a. Microniveau. Hier gaat het om kleine
beïnvloed door het feit dat zij deel samenlevingsverbanden waarvan
uitmaken van allerlei mensen deel uitmaken, oftewel de
samenlevingsverbanden oftewel directe sociale omgeving van een
groeperingen? individu. Te denken valt aan het gezin,
een vriendengroep of een team van
Die groeperingen kunnen variëren van het gezin collega’s.
tot de samenleving als geheel b. Mesoniveau. Hier betreft het grotere
organisatorische verbanden waarvan
mensen deel uitmaken, oftewel de
wijdere sociale omgeving: Een school,
kerk of wijk
c. Macroniveau. Dit heeft betrekking op
de maatschappij als geheel
1. Hoe zit de samenleving in elkaar? Hoe
, zitten onderdelen van de maatschappij,
zoals de gezondheidszorg in elkaar?
Bij het beantwoorden van deze vraag komen
sub vragen aan de orde, zoals: Hoe zijn de
machtsverhoudingen? Welke waarden en
normen worden belangrijk gevonden? Welke
problemen komen voor uit het samenleven van
mensen.
Sociologie als wetenschap
Sociologie is empirische wetenschap: Kennis komt voort uit een systematische waarneming van
feiten. De sociologie probeert objectief vast te stellen hoe de maatschappelijke werkelijkheid in
elkaar zit. Dit gebeurt door middel van onderzoek. Maar sociologen zijn ook geïnteresseerd in de
subjectieve waarneming van mensen.
Dus niet: “vrouwen zijn slechte chauffeurs”
Wetenschappers gaan opzoek naar verklaringen. Dit zal niet leiden tot wetmatigheden maar wél tot
regelmatigheden, paptronen en waarschijnlijkheden. In de natuurwetenschappen is het A leidt altijd
tot B. In de gedrag- en maatschappijwetenschappen leid A niet altijd tot B.
Vooroordelen over de sociologie
Sociologen zouden uitsluitend aantonen wat iedereen al weet.
Sociologen zouden geen oog hebben voor de individuele verantwoordelijkheid
Sociologie zou mensen over één kam scheren en voorbijgaan aan ieders individualiteit.
Sociologie en verpleegkundigen
Verpleegkundigen krijgen met veel mensen te maken. Goede zorg begint bij kennis van menselijk
gedrag en alle factoren die gedrag beïnvloeden. Het is belangrijk dat gedrag niet bij voorbaat te
veroordelen.
Sociologie kan verpleegkundigen helpen meer inzicht te krijgen op:
Het eigen gedrag en dat van anderen
Maatschappelijke factoren met betrekking tot zorg, ziekt een gezondheid, bijvoorbeeld
factoren die invloed zijn op het functioneren van mantelzorg.
De inrichting en ontwikkeling van de gezondheidszorg en de rol en positie van
verpleegkundigen
De positie van verpleegkundigen in allerlei groeperingen op micro- meso- en macroniveau
Mensen zijn op 3 manieren met elkaar verbonden; op elkaar gericht, door elkaar gevormd en van
elkaar afhankelijk.
Drie aspecten van het sociale
Interactie= het gedrag van mensen ten opzichte van elkaar in onderlinge wisselwerking
,Cultuur= Wat mensen doen, denken en voelen, is sterk bepaald door wat zij van anderen geleerd
hebben
Interdependentie= Mensen kunnen niet zonder anderen leven
Interactie
het gedrag van mensen ten opzichte van elkaar in onderlinge wisselwerking. Het gedrag van de een
leidt tot een reactie van de ander. Die reactie is gebaseerd op een interpretatie oftewel een
subjectieve definitie van de situatie. Die definitie bepaalt het gedrag of die definitie nu objectief
waar is of niet. Mensen reageren niet zozeer op elkaars gedragingen, maar eigenlijk meer op
betekenissen en bedoelingen die eraan worden toegekend. (verbaal als non-verbaal)
via tal van interactieprocessen creëren mensen samen hun eigen werkelijkheid. Verschillende
mensen zullen eenzelfde situatie vaak verschillend definiëren. Definities van situaties kunnen leiden
tot verschillende interactiepatronen.
Identiteit
De wijze waarop iemand zichzelf ziet (zelfbeeld), komt tot stand via allerlei interactieprocessen.
Identificatie en separatie levert onze identiteit op.
Looking glass self: De mens vraagt zich voortdurend af hoe hij er in de ogen van naderen uit ziet en
hoe zij hem beoordelen.
Role taking
Dat mensen zich in gedachten verplaatsen in de positie van anderen met wie zijn in contact komen.
Door vanuit deze positie, dus met andermans ogen, naar zichzelf te kijken, kunnen mensen
achterhalen wat er in bepaalde situaties van ze verwacht wordt. Dit begint al bij de kleutertijd (vader
en moedertje). Het gaat enerzijds om verwachtingen uit de omgeving en anderzijds om de mens die
daar op zijn eigen manier mee omgaat. Dezelfde verwachtingen kunnen bij verschillende mensen tot
een verschillend zelfbeeld leiden.
Collectieve definitie van de situatie
Van veel situaties hebben wij al geleerd hoe wij die moeten definiëren. We kunnen dan spreken van
collectieve betekenissen. Als we naar een verjaardagsfeest gaan voltrekt zich een heel ritueel. De
jarige wordt begroet, krijgt een cadeautje, pakt het uit en zegt dat hij of zij het leuk vind. Als de
persoon het niet leuk vind en gooit het cadeau in de hoek, dan moeten we de situatie opnieuw
definiëren. Dat je al veel interpretaties kent, heeft met het begrip cultuur te maken. Door het
samenleven van mensen uit allerlei culturen en subculturen bestaan immers op allerlei terreinen
verschillende definities van situaties.
Referentiekader
Uit het voorgaande blijkt dat mensen enerzijds allerlei interpretaties van de werkelijkheid delen,
maar anderzijds ook vaak tot heel verschillende interpretaties komen. Dit heeft te maken met het
referentiekader. Dat wil zeggen: het geheel van waarden, normen, overtuigingen en
vanzelfsprekendheden. Het word ook wel omschreven als de sociale bril. Het referentiekader bepaalt
voor een belangrijk deel, hoe mensen in hun leven staan. Het registreert niet passief, maar
construeert actief. Ze nemen prikkels selectief waar, omdat we ze nooit allemaal kunnen verwerken.
Daarnaast vind de selectie plaats door adaptie en relativiteit. Adaptie= aanpassen aan je omgeving,
dus wennen aan een spoorweg overgang. En relativiteit= veranderingen waarnemen.
Sociale constructie
, Een gezamenlijk beeld vormen van de werkelijkheid. Dus groeperingen van waar iemand lid is, speelt
een belangrijke rol in ons referentiekader. Met elkaar ontwikkelen ze een opvatting van wat ze
afwijkend vinden en stemmen hun gedrag daar op aan. Afwijkend gedrag is dus een sociale
constructie: Mensen bepalen samen wat zij normaal en wat zij abnormaal vinden. Waarnemen is niet
alleen een individueel proces, maar ook collectief.
Attributie theorie
Attribueren is toeschrijven. Als men het gedrag van iemand waarneemt, probeert men dat gedrag te
begrijpen door het toe te schrijven aan specifieke oorzaken. Het wordt verklaart door interne
factoren (persoon is zelf de oorzaak) en externe factoren (omstandigheden zijn de oorzaak) of een
combinatie van beide.
Fundamentele attributiefout: De rol van de persoon wordt overschat en de rol van de
omstandigheden wordt onderschat. Denk aan de relschoppers waar niet naar wordt geluisterd, maar
alleen worden gestraft
Etikettering en stigmatisering
Als we in het dagelijks leven voor het eerst iemand ontmoeten, gaan we af op de eerste indrukken.
We proberen te bepalen wie de ander is.
Etiketteren: De neiging anderen in te delen in categorieën en eigenschappen die bij die categorie
horen. Je plakt er een etiket op. Dit kan positief of negatief zijn
Bepaalde eigenschappen krijgen een negatieve lading. Die eigenschappen worden stigma’s genoemd.
Golfman onderscheid 3 stigma’s:
Lichamelijke gebreken en afwijkingen: huidaandoening, amputatie
Als ongewenst beschouwde karaktertrekken: psychische stoornissen, verslaving
Collectieve stigma’s: het behoren tot een bepaald ras, een bepaald volk of religie.
Het opmerkelijke van etikettering en stigmatisering is dat één bepaald kenmerk van iemand wordt
uitgelicht en een enorme betekenis krijgt. Alle andere kenmerken en eigenschappen worden erdoor
overschaduwd en lijken bijna niet te bestaan.
Vooroordeel en stereotype
Omdat mensen vanuit een bepaald referentiekader naar de werkelijkheid kijken, treedt er regelmatig
een vertekening van de werkelijkheid op. Het begrip vooroordeel betekent: Een bepaalde min of
meer vaste manier van denken, voelen en handelen die een gedeelte van de sociale werkelijkheid
behoorlijke mate vertekent.
Een vooroordeel neemt vaak de vorm aan van een stereotype. Een stereotype is een min of meer
vaste manier van denken, voelen en handelen van een groep mensen ten aanzien van een andere
groep, waardoor de werkelijkheid vertekent wordt.
Selffulfilling prophecy en selfdestroying prophecy
Selffulfilling prophecy duidt erop dat een subjectieve definitie van de situatie zichzelf kan
waarmaken. Dat wil zeggen dat men aanvankelijk een onjuiste definitie van de situatie heeft
waarnaar men gaat handelen, waardoor de onjuiste definitie juist word. Een voorbeeld: Ik ga in een
kapotte spijkerbroek uit eten in een chic restaurant. De ober denkt: Van zo iemand krijg ik toch geen
fooi, en de bediening is magertjes.
Leerdoelen
verwoorden op welke twee samenhangende vragen de sociologie antwoord probeert te geven.
de wetenschappelijke benadering van de sociologie beschrijven en benoemen wat de relevantie
van de sociologie is voor verpleegkundigen
de volgende begrippen sociologisch duiden: interactie, identiteit, collectieve definitie van de
situatie, en referentiekader.
de gevolgen beschrijven van etiketterings- en stigmatiseringsprocessen.
de doelstellingen toepassen op de gevolgen voor de gezondheidszorg en het verpleegkundig
beroep
Omschrijving sociologie
Sociologen verklaren gedrag vanuit de samenlevingsverbanden die mensen met elkaar vormen. Bij
allerlei vormen van gedrag kijkt een socioloog naar de groepen waarvan de betrokkende deel
uitmaakt, de structuur van die groepen en hun waarden en normen.
Vragen als:
Hoe komt het dat de levensverwachting in lagere sociale klassen veel lager is dan hogere
sociale klasse?
Waarom komen stemmingsstoornissen vaker voor bij vrouwen dan bij mannen?
Waarom gaan er veel meer jongeren uit hogere sociale klassen naar de universiteit dan
jongeren uit lagere sociale klassen.
Waarom komen er op jonge leeftijd meer jongens dan meisjes op de SEH terecht?
Sociologie wordt ook wel omschreven als; wetenschap van de maatschappij
Sociaal in het woord sociologie betekent alles wat met het samenleven van mensen te maken heeft.
Sociologen houden zich bezig met aspecten als: liefde, ruzie, oorlog, economie, sport, kunst etc.
De sociologie probeert antwoord te geven op 2 vragen
1. Hoe worden mensen in hun gedrag a. Microniveau. Hier gaat het om kleine
beïnvloed door het feit dat zij deel samenlevingsverbanden waarvan
uitmaken van allerlei mensen deel uitmaken, oftewel de
samenlevingsverbanden oftewel directe sociale omgeving van een
groeperingen? individu. Te denken valt aan het gezin,
een vriendengroep of een team van
Die groeperingen kunnen variëren van het gezin collega’s.
tot de samenleving als geheel b. Mesoniveau. Hier betreft het grotere
organisatorische verbanden waarvan
mensen deel uitmaken, oftewel de
wijdere sociale omgeving: Een school,
kerk of wijk
c. Macroniveau. Dit heeft betrekking op
de maatschappij als geheel
1. Hoe zit de samenleving in elkaar? Hoe
, zitten onderdelen van de maatschappij,
zoals de gezondheidszorg in elkaar?
Bij het beantwoorden van deze vraag komen
sub vragen aan de orde, zoals: Hoe zijn de
machtsverhoudingen? Welke waarden en
normen worden belangrijk gevonden? Welke
problemen komen voor uit het samenleven van
mensen.
Sociologie als wetenschap
Sociologie is empirische wetenschap: Kennis komt voort uit een systematische waarneming van
feiten. De sociologie probeert objectief vast te stellen hoe de maatschappelijke werkelijkheid in
elkaar zit. Dit gebeurt door middel van onderzoek. Maar sociologen zijn ook geïnteresseerd in de
subjectieve waarneming van mensen.
Dus niet: “vrouwen zijn slechte chauffeurs”
Wetenschappers gaan opzoek naar verklaringen. Dit zal niet leiden tot wetmatigheden maar wél tot
regelmatigheden, paptronen en waarschijnlijkheden. In de natuurwetenschappen is het A leidt altijd
tot B. In de gedrag- en maatschappijwetenschappen leid A niet altijd tot B.
Vooroordelen over de sociologie
Sociologen zouden uitsluitend aantonen wat iedereen al weet.
Sociologen zouden geen oog hebben voor de individuele verantwoordelijkheid
Sociologie zou mensen over één kam scheren en voorbijgaan aan ieders individualiteit.
Sociologie en verpleegkundigen
Verpleegkundigen krijgen met veel mensen te maken. Goede zorg begint bij kennis van menselijk
gedrag en alle factoren die gedrag beïnvloeden. Het is belangrijk dat gedrag niet bij voorbaat te
veroordelen.
Sociologie kan verpleegkundigen helpen meer inzicht te krijgen op:
Het eigen gedrag en dat van anderen
Maatschappelijke factoren met betrekking tot zorg, ziekt een gezondheid, bijvoorbeeld
factoren die invloed zijn op het functioneren van mantelzorg.
De inrichting en ontwikkeling van de gezondheidszorg en de rol en positie van
verpleegkundigen
De positie van verpleegkundigen in allerlei groeperingen op micro- meso- en macroniveau
Mensen zijn op 3 manieren met elkaar verbonden; op elkaar gericht, door elkaar gevormd en van
elkaar afhankelijk.
Drie aspecten van het sociale
Interactie= het gedrag van mensen ten opzichte van elkaar in onderlinge wisselwerking
,Cultuur= Wat mensen doen, denken en voelen, is sterk bepaald door wat zij van anderen geleerd
hebben
Interdependentie= Mensen kunnen niet zonder anderen leven
Interactie
het gedrag van mensen ten opzichte van elkaar in onderlinge wisselwerking. Het gedrag van de een
leidt tot een reactie van de ander. Die reactie is gebaseerd op een interpretatie oftewel een
subjectieve definitie van de situatie. Die definitie bepaalt het gedrag of die definitie nu objectief
waar is of niet. Mensen reageren niet zozeer op elkaars gedragingen, maar eigenlijk meer op
betekenissen en bedoelingen die eraan worden toegekend. (verbaal als non-verbaal)
via tal van interactieprocessen creëren mensen samen hun eigen werkelijkheid. Verschillende
mensen zullen eenzelfde situatie vaak verschillend definiëren. Definities van situaties kunnen leiden
tot verschillende interactiepatronen.
Identiteit
De wijze waarop iemand zichzelf ziet (zelfbeeld), komt tot stand via allerlei interactieprocessen.
Identificatie en separatie levert onze identiteit op.
Looking glass self: De mens vraagt zich voortdurend af hoe hij er in de ogen van naderen uit ziet en
hoe zij hem beoordelen.
Role taking
Dat mensen zich in gedachten verplaatsen in de positie van anderen met wie zijn in contact komen.
Door vanuit deze positie, dus met andermans ogen, naar zichzelf te kijken, kunnen mensen
achterhalen wat er in bepaalde situaties van ze verwacht wordt. Dit begint al bij de kleutertijd (vader
en moedertje). Het gaat enerzijds om verwachtingen uit de omgeving en anderzijds om de mens die
daar op zijn eigen manier mee omgaat. Dezelfde verwachtingen kunnen bij verschillende mensen tot
een verschillend zelfbeeld leiden.
Collectieve definitie van de situatie
Van veel situaties hebben wij al geleerd hoe wij die moeten definiëren. We kunnen dan spreken van
collectieve betekenissen. Als we naar een verjaardagsfeest gaan voltrekt zich een heel ritueel. De
jarige wordt begroet, krijgt een cadeautje, pakt het uit en zegt dat hij of zij het leuk vind. Als de
persoon het niet leuk vind en gooit het cadeau in de hoek, dan moeten we de situatie opnieuw
definiëren. Dat je al veel interpretaties kent, heeft met het begrip cultuur te maken. Door het
samenleven van mensen uit allerlei culturen en subculturen bestaan immers op allerlei terreinen
verschillende definities van situaties.
Referentiekader
Uit het voorgaande blijkt dat mensen enerzijds allerlei interpretaties van de werkelijkheid delen,
maar anderzijds ook vaak tot heel verschillende interpretaties komen. Dit heeft te maken met het
referentiekader. Dat wil zeggen: het geheel van waarden, normen, overtuigingen en
vanzelfsprekendheden. Het word ook wel omschreven als de sociale bril. Het referentiekader bepaalt
voor een belangrijk deel, hoe mensen in hun leven staan. Het registreert niet passief, maar
construeert actief. Ze nemen prikkels selectief waar, omdat we ze nooit allemaal kunnen verwerken.
Daarnaast vind de selectie plaats door adaptie en relativiteit. Adaptie= aanpassen aan je omgeving,
dus wennen aan een spoorweg overgang. En relativiteit= veranderingen waarnemen.
Sociale constructie
, Een gezamenlijk beeld vormen van de werkelijkheid. Dus groeperingen van waar iemand lid is, speelt
een belangrijke rol in ons referentiekader. Met elkaar ontwikkelen ze een opvatting van wat ze
afwijkend vinden en stemmen hun gedrag daar op aan. Afwijkend gedrag is dus een sociale
constructie: Mensen bepalen samen wat zij normaal en wat zij abnormaal vinden. Waarnemen is niet
alleen een individueel proces, maar ook collectief.
Attributie theorie
Attribueren is toeschrijven. Als men het gedrag van iemand waarneemt, probeert men dat gedrag te
begrijpen door het toe te schrijven aan specifieke oorzaken. Het wordt verklaart door interne
factoren (persoon is zelf de oorzaak) en externe factoren (omstandigheden zijn de oorzaak) of een
combinatie van beide.
Fundamentele attributiefout: De rol van de persoon wordt overschat en de rol van de
omstandigheden wordt onderschat. Denk aan de relschoppers waar niet naar wordt geluisterd, maar
alleen worden gestraft
Etikettering en stigmatisering
Als we in het dagelijks leven voor het eerst iemand ontmoeten, gaan we af op de eerste indrukken.
We proberen te bepalen wie de ander is.
Etiketteren: De neiging anderen in te delen in categorieën en eigenschappen die bij die categorie
horen. Je plakt er een etiket op. Dit kan positief of negatief zijn
Bepaalde eigenschappen krijgen een negatieve lading. Die eigenschappen worden stigma’s genoemd.
Golfman onderscheid 3 stigma’s:
Lichamelijke gebreken en afwijkingen: huidaandoening, amputatie
Als ongewenst beschouwde karaktertrekken: psychische stoornissen, verslaving
Collectieve stigma’s: het behoren tot een bepaald ras, een bepaald volk of religie.
Het opmerkelijke van etikettering en stigmatisering is dat één bepaald kenmerk van iemand wordt
uitgelicht en een enorme betekenis krijgt. Alle andere kenmerken en eigenschappen worden erdoor
overschaduwd en lijken bijna niet te bestaan.
Vooroordeel en stereotype
Omdat mensen vanuit een bepaald referentiekader naar de werkelijkheid kijken, treedt er regelmatig
een vertekening van de werkelijkheid op. Het begrip vooroordeel betekent: Een bepaalde min of
meer vaste manier van denken, voelen en handelen die een gedeelte van de sociale werkelijkheid
behoorlijke mate vertekent.
Een vooroordeel neemt vaak de vorm aan van een stereotype. Een stereotype is een min of meer
vaste manier van denken, voelen en handelen van een groep mensen ten aanzien van een andere
groep, waardoor de werkelijkheid vertekent wordt.
Selffulfilling prophecy en selfdestroying prophecy
Selffulfilling prophecy duidt erop dat een subjectieve definitie van de situatie zichzelf kan
waarmaken. Dat wil zeggen dat men aanvankelijk een onjuiste definitie van de situatie heeft
waarnaar men gaat handelen, waardoor de onjuiste definitie juist word. Een voorbeeld: Ik ga in een
kapotte spijkerbroek uit eten in een chic restaurant. De ober denkt: Van zo iemand krijg ik toch geen
fooi, en de bediening is magertjes.
