Probleem 6:
Leerdoel 1: Welke juridische manieren zijn er om tegen het
probleem van hinder/vervuiling op te treden?
Handhaving in het algemeen:
Rechtshandhaving kan worden opgedeeld in toezicht en sanctionering.
Toezicht = het observeren van het gedrag van een persoon of onderneming en het vaststellen of zij
zich aan de van toepassing zijnde gedragsnormen hebben gehouden. Doel: om degene op wie
toezicht wordt uitgeoefend te prikkelen zich aan de rechtsnorm te (blijven) houden.
Sanctionering = is de reactie op een geconstateerde overtreding. (hieronder vallen alle vormen van
sanctioneren, zoals boetes maar ook waarschuwingen, ect.). Doel: zorgen dat normovertreder in de
toekomst wel de regels na leeft, en potentiële andere daders afschrikken.
Rechtshandhaving heeft vanuit rechtseconomisch perspectief een afschrikkende/preventieve werking.
In de rechtseconomie wordt uit gegaan van dat mensen rationeel handelen en dat zij alleen een
norm overtreden als uit de kosten-baten analyse blijkt dat er meer voordelen zijn. Vanuit
maatschappelijk perspectief is het wenselijk als de overtreder de externe effecten die zijn acties
hebben wel meeweegt/internaliseert. Zonder rechtshandhaving zou een norm overtreder geen
prikkels hebben om rekening te houden met de negatieve externe effecten die hij in het leven roept.
Indelingscriteria
(te vinden in par. 3, pp. 226 e.v. van Weterings en Visscher, structureer het leerdoel ahvd criteria):
De drie manieren om de externe effecten van normovertredingen te internaliseren, kunnen aan de
hand van ten minste vier criteria worden onderscheiden. Deze criteria zijn:
1. Ex-ante versus ex post benadering;
2. Private versus publieke handhaving;
3. Directe versus indirecte (methode van) interventie;
4. Tijdstip van juridische interventie.
1. Ex ante vs. Ex post:
Normen kunnen ex ante (vooraf) of ex post (achteraf) worden opgesteld.
Bij ex ante voorschriften wordt vaak hele gedetailleerde gedragsvoorschriften gegeven. Het is
meteen duidelijk aan welk gedrag moet worden voldaan.
Bij ex post normstelling wordt in eerste instantie een open norm gehanteerd. (bijv. de
zorgvuldigheidsnorm – art 6:162 BW).
2. Private vs. publieke handhaving: (+ wie is degene die het
kan handhaven?)
Het initiatief tot handhaving kan bij de overheid of de burger liggen. Bij privaatrecht ligt het initiatief
doorgaans bij de burger, bij het strafrecht is het de overheid.
3. Directe vs. indirecte (methode van) interventie:
Indirecte methoden van juridische interventie = wordt ingegrepen in de randvoorwaarden
waarbinnen het gedrag plaatsvindt. (er ontstaan prikkels door het vooruitzicht van een boete, straf
of subsidie). (bv. Door een boete krijg je de prikkel om minder vaak te hard te rijden).
Directe methoden van juridische interventie = omschrijven precies hoe een actor zich dient te
gedragen en leggen dat gedrag ook op. (bijv. een straatverbod).
, 4. Tijdstip van juridische interventie:
Juridische interventie kan op 3 momenten plaatsvinden:
Preventieve handhaving = het zo vroeg mogelijk stellen van regels en de handhaving daarvan,
voordat een mogelijke schadelijke handeling plaatsvindt. (preventief optreden vermijdt externe
effecten).
Handelingsgerelateerde (act-based) handhaving = interventie kan ook plaatshebben nadat een
bepaalde handeling heeft plaatsgehad, maar voordat schade wordt veroorzaakt of los van de vraag
of schade is/zal ontstaan. (Deze sancties zijn ex ante en indirect.)
Schade gerelateerde (harm-based) handhaving = handhaving van regels kan plaatsvinden nadat
schade is ontstaan.
Kosten van handhaving:
Internalisering van externaliteiten vergroot de maatschappelijke welvaart omdat potentiële
normovertreders een betere afweging maken tussen de kosten en baten van hun activiteiten. Dit
voorkomt een te hoog activiteitenniveau en een te laag zorgniveau, wat negatieve gevolgen voor
derden zou veroorzaken. De instrumenten die internalisering van externe kosten kunnen
bewerkstelligen, zijn echter niet kosteloos.
Bij privaatrechtelijke handhaving is er sprake van kosten voor het opsporen van de dader en het
afdwingen van schadevergoeding.
Bij publiekrechtelijke handhaving zijn er kosten voor rechtspraak, opsporing en vervolging.
Privaatrecht, bestuursrecht en strafrecht kunnen worden gecategoriseerd aan de hand van de 4
voorgenoemde criteria:
Privaatrecht: (delictueel en contractueel) aansprakelijkheidsrecht
Ex-ante versus ex post benadering Het aansprakelijkheidsrecht bestaat voornamelijk uit open
normen en daarom is er sprake van een ex post benadering. (bijv. de zorgvuldigheidsnorm van het
onrechtmatige daad-recht). (Kenmerken van een ex ante benaderingen zijn bij
risicoaansprakelijkheid en bij het schenden van een wettelijke plicht wel sterk aanwezig).
Private versus publieke handhaving Het aansprakelijkheidsrecht wordt voornamelijk door
slachtoffers opgestart, en is dus private handhaving. Het initiatief tot handhaven ligt bij de burger.
Directe versus indirecte (methode van) interventie De sanctie van aansprakelijkheidsrecht is
meestal schadevergoeding. Schadevergoeding is een indirecte manier om negatieve externe effecten
te bestrijden. Bij een verbodsactie is echter sprake van directe handhaving, maar een dwangsom is
dan weer indirect.
Tijdstip van juridische interventie In het aansprakelijkheidsrecht is vaak sprake van schade
gerelateerde handhaving, ofwel interventie nadat de schade is opgetreden.
Bestuursrecht:
Ex-ante versus ex post benadering Bij bestuursrecht is sprake van een ex ante normstelling omdat
er gebruik wordt gemaakt van gedetailleerde regels over hoe actoren een activiteit moeten uit
oefenen (denk aan een veiligheidsvoorschriften).
Private versus publieke handhaving Er is hier sprake van publieke handhaving. Het initiatief tot
handhaven ligt bij de overheid. Dit gebeurd door het opstellen van normen, het houden van toezicht
op de naleving van normen (controle en inspectie), en het afdwingen van naleving d.m.v. gezag en
boetes.
Directe versus indirecte (methode van) interventie Er is vaak sprake van een directe vorm van
handhaving.
Leerdoel 1: Welke juridische manieren zijn er om tegen het
probleem van hinder/vervuiling op te treden?
Handhaving in het algemeen:
Rechtshandhaving kan worden opgedeeld in toezicht en sanctionering.
Toezicht = het observeren van het gedrag van een persoon of onderneming en het vaststellen of zij
zich aan de van toepassing zijnde gedragsnormen hebben gehouden. Doel: om degene op wie
toezicht wordt uitgeoefend te prikkelen zich aan de rechtsnorm te (blijven) houden.
Sanctionering = is de reactie op een geconstateerde overtreding. (hieronder vallen alle vormen van
sanctioneren, zoals boetes maar ook waarschuwingen, ect.). Doel: zorgen dat normovertreder in de
toekomst wel de regels na leeft, en potentiële andere daders afschrikken.
Rechtshandhaving heeft vanuit rechtseconomisch perspectief een afschrikkende/preventieve werking.
In de rechtseconomie wordt uit gegaan van dat mensen rationeel handelen en dat zij alleen een
norm overtreden als uit de kosten-baten analyse blijkt dat er meer voordelen zijn. Vanuit
maatschappelijk perspectief is het wenselijk als de overtreder de externe effecten die zijn acties
hebben wel meeweegt/internaliseert. Zonder rechtshandhaving zou een norm overtreder geen
prikkels hebben om rekening te houden met de negatieve externe effecten die hij in het leven roept.
Indelingscriteria
(te vinden in par. 3, pp. 226 e.v. van Weterings en Visscher, structureer het leerdoel ahvd criteria):
De drie manieren om de externe effecten van normovertredingen te internaliseren, kunnen aan de
hand van ten minste vier criteria worden onderscheiden. Deze criteria zijn:
1. Ex-ante versus ex post benadering;
2. Private versus publieke handhaving;
3. Directe versus indirecte (methode van) interventie;
4. Tijdstip van juridische interventie.
1. Ex ante vs. Ex post:
Normen kunnen ex ante (vooraf) of ex post (achteraf) worden opgesteld.
Bij ex ante voorschriften wordt vaak hele gedetailleerde gedragsvoorschriften gegeven. Het is
meteen duidelijk aan welk gedrag moet worden voldaan.
Bij ex post normstelling wordt in eerste instantie een open norm gehanteerd. (bijv. de
zorgvuldigheidsnorm – art 6:162 BW).
2. Private vs. publieke handhaving: (+ wie is degene die het
kan handhaven?)
Het initiatief tot handhaving kan bij de overheid of de burger liggen. Bij privaatrecht ligt het initiatief
doorgaans bij de burger, bij het strafrecht is het de overheid.
3. Directe vs. indirecte (methode van) interventie:
Indirecte methoden van juridische interventie = wordt ingegrepen in de randvoorwaarden
waarbinnen het gedrag plaatsvindt. (er ontstaan prikkels door het vooruitzicht van een boete, straf
of subsidie). (bv. Door een boete krijg je de prikkel om minder vaak te hard te rijden).
Directe methoden van juridische interventie = omschrijven precies hoe een actor zich dient te
gedragen en leggen dat gedrag ook op. (bijv. een straatverbod).
, 4. Tijdstip van juridische interventie:
Juridische interventie kan op 3 momenten plaatsvinden:
Preventieve handhaving = het zo vroeg mogelijk stellen van regels en de handhaving daarvan,
voordat een mogelijke schadelijke handeling plaatsvindt. (preventief optreden vermijdt externe
effecten).
Handelingsgerelateerde (act-based) handhaving = interventie kan ook plaatshebben nadat een
bepaalde handeling heeft plaatsgehad, maar voordat schade wordt veroorzaakt of los van de vraag
of schade is/zal ontstaan. (Deze sancties zijn ex ante en indirect.)
Schade gerelateerde (harm-based) handhaving = handhaving van regels kan plaatsvinden nadat
schade is ontstaan.
Kosten van handhaving:
Internalisering van externaliteiten vergroot de maatschappelijke welvaart omdat potentiële
normovertreders een betere afweging maken tussen de kosten en baten van hun activiteiten. Dit
voorkomt een te hoog activiteitenniveau en een te laag zorgniveau, wat negatieve gevolgen voor
derden zou veroorzaken. De instrumenten die internalisering van externe kosten kunnen
bewerkstelligen, zijn echter niet kosteloos.
Bij privaatrechtelijke handhaving is er sprake van kosten voor het opsporen van de dader en het
afdwingen van schadevergoeding.
Bij publiekrechtelijke handhaving zijn er kosten voor rechtspraak, opsporing en vervolging.
Privaatrecht, bestuursrecht en strafrecht kunnen worden gecategoriseerd aan de hand van de 4
voorgenoemde criteria:
Privaatrecht: (delictueel en contractueel) aansprakelijkheidsrecht
Ex-ante versus ex post benadering Het aansprakelijkheidsrecht bestaat voornamelijk uit open
normen en daarom is er sprake van een ex post benadering. (bijv. de zorgvuldigheidsnorm van het
onrechtmatige daad-recht). (Kenmerken van een ex ante benaderingen zijn bij
risicoaansprakelijkheid en bij het schenden van een wettelijke plicht wel sterk aanwezig).
Private versus publieke handhaving Het aansprakelijkheidsrecht wordt voornamelijk door
slachtoffers opgestart, en is dus private handhaving. Het initiatief tot handhaven ligt bij de burger.
Directe versus indirecte (methode van) interventie De sanctie van aansprakelijkheidsrecht is
meestal schadevergoeding. Schadevergoeding is een indirecte manier om negatieve externe effecten
te bestrijden. Bij een verbodsactie is echter sprake van directe handhaving, maar een dwangsom is
dan weer indirect.
Tijdstip van juridische interventie In het aansprakelijkheidsrecht is vaak sprake van schade
gerelateerde handhaving, ofwel interventie nadat de schade is opgetreden.
Bestuursrecht:
Ex-ante versus ex post benadering Bij bestuursrecht is sprake van een ex ante normstelling omdat
er gebruik wordt gemaakt van gedetailleerde regels over hoe actoren een activiteit moeten uit
oefenen (denk aan een veiligheidsvoorschriften).
Private versus publieke handhaving Er is hier sprake van publieke handhaving. Het initiatief tot
handhaven ligt bij de overheid. Dit gebeurd door het opstellen van normen, het houden van toezicht
op de naleving van normen (controle en inspectie), en het afdwingen van naleving d.m.v. gezag en
boetes.
Directe versus indirecte (methode van) interventie Er is vaak sprake van een directe vorm van
handhaving.
