Aardrijkskunde hoofdstuk 3 Middellandse Zeegebied
§1 Platentektoniek rond de Middellandse Zee
Draaien en trekken op een convergente plaatgrens:
De Middellandse Zee ligt op een convergente plaatgrens. De Afrikaanse plaat beweegt naar de
Euraziatische plaat toe. Dit gebeurt echter niet rechttoe rechtaan, maar Afrika draait richting Europa.
Deze beweging wordt aangedreven door het wegzakken van oceanische korst, een proces dat in het
oostelijke deel van de Middellandse Zee nog steeds plaatsvindt. De Euraziatische plaat schuift niet
goed aan, sterker nog, die beweegt een beetje weg van Afrika. Het gevolg is dat er op de
convergente plaatgrens ook rekkrachten actief zijn. De sterkste rek vindt plaats in de westelijke
Middellandse Zee. De Afrikaanse plaat draait daar immers een beetje van de Euraziatische af,
waardoor de convergerende beweging er het minst is en de rek het sterkst. De continentale korst van
de Euraziatische plaat is daardoor uitgerekt en verzakt. Hierdoor bestaat de westelijke Middellandse
Zee uit laaggelegen bekkens in plaats van hoge gebergten. Door de draaiing en uitrekking van de
Tyrrheense Zee is er nog maar een klein stukje van de Afrikaanse plaat in het noorden over. Dit stukje
wordt nu beschouwd als een aparte microplaat, de Apulische plaat.
Mini-oceanen, een verdronken gebergte en een losgescheurde plaat:
In de afgelopen 200 miljoen jaar zijn er door de combinatie en afwisseling van convergentie en
divergentie verschillende mini-oceanen zoals de Tyrrheense Zee ontstaan en weer dichtgedrukt. Op
die plekken vinden we nu jonge gebergten, ook wel alpiene plooiingsgebergten genoemd, zoals de
Pyreneeën en de Alpen. Ze bestaan vooral uit sedimentgesteenten, gevormd uit de dikke lagen zand,
klei en kalk die eerder afgezet zijn op de bodem van de zee.
De Egeïsche Zee is ook een door rek verzakt gebied. Hier zijn de verzakkingen beperkt gebleven en
steken de toppen van het voormalige gebergte nog boven zee uit. Dit zijn de Griekse eilanden.
Turkije is losgescheurd van de Euraziatische plaat, doordat de Arabische plaat afbrak van de
Afrikaanse plaat en in hoog tempo noordwaarts schoof. Turkije kwam daardoor in het oosten klem te
zitten tussen de Euraziatische en Arabische plaat. De microplaat waarop Turkije ligt, moest naar het
westen bewegen. Dat gebeurt horizontaal langs de Noord-Anatolische breuk, de langste transforme
breuk ter wereld. Door de vele breuken worden de Egeïsche en Anatolische platen als aparte
microplaten beschouwd, met eigen bewegingsrichtingen.
Een mozaïek van microplaten:
Het effect van al deze gebeurtenissen is dat het Middellands Zeegebied geologisch een bijzonder
complex gebied is. We kijken naar de situatie nu. We zien dat de Iberische plaat op het scharnierpunt
van Afrika en Europa al lange tijd aan het ronddraaien is. de gebergten van Spanje lopen daarom in
alle richtingen. Aan de overzijde van de Straat van Gibraltar vinden we de bergen van Marokko,
Algerije en Tunesië op de grens van de Euraziatische en Afrikaanse plaat. Langs de randen van de
andere microplaten vinden we ook gebergten. De Apennijnen bestaan voor een belangrijk deel uit
sedimentgesteenten die afkomstig zijn van de Apulische plaat. Zij zijn omhoog en over Italië geduwd.
In Turkije vinden we gebergten na bij de randen van de Anatolische plaat, het Pontisch gebergte in
het noorden en het Taurusgebergte in het zuiden. De bergen van Libanon en Israël liggen op de grens
van de Afrikaanse en Arabische plaat.
Subductie van de Afrikaanse onder de Egeïsche plaat leidt tot vulkanisme boven de wegduikende
plaat.
, Hoewel vrijwel alle oceanische korst bij Italië al is weggedoken, zorgt die nog wel voor vulkanisme.
De Etna is hierbij een bijzondere vulkaan. Die ligt namelijk zeer dicht bij de plaatgrens en kent rustig
vulkanisme, dat je juist bij divergente plaatgrenzen vindt. Hier zien we het effect van de rek die de
Tyrreense Zee heeft gecreëerd terug in het type vulkanisme. Blijkbaar is er op de plaatgrens zoveel
rekspanning, dat diep magma omhoog kan komen en een zeer actieve, maar effusieve vulkaan
veroorzaakt.
§2 Een onrustig gebied
Aardbevingen:
Hoewel de aardkorstplaten in het hele Middellandse Zeegebied in beweging zijn, is de kans op
aardbevingen het grootst in het oosten. Dit komt doordat Afrika tegen de wijzers van de klok een
draaiende beweging naar Europa maakt. De vele microplaten bewegen langs en onder elkaar en zo
ontstaan er een ingewikkelde breuksystemen waar de spanning continu wordt opgebouwd. Het is
alleen nog de vraag waar en wanneer deze spanning zich zal ontladen.
In Italië en Griekenland worden de meeste aardbevingen veroorzaakt door subductie. Hierbij vinden
overschuivingen van sedimentgesteenten in Italië en verzakkingen in de Egeïsche Zee plaats.
Daardoor ligt het hypocentrum van veel aardbevingen heel ondiep, wat ze alleen nog maar
gevaarlijker maakt. Voor- en naschokken vinden plaats omdat bij een aardbeving nieuwe breuken
ontstaan en niet alle spanning direct verdwijnt. Naschokken kunnen veel schade opleveren doordat
gebouwen tijdens de eerste beving al flink zijn aangetast en nu helemaal instorten.
Vulkanisme:
De vulkanen in het Middellandse Zeegebied worden bijna allemaal veroorzaakt door subductie. Op
zo’n 100 kilometer diepte smelt de wegduikende, zwaardere oceanische korst en vermengt zich met
water en lichter sediment. Dit mengsel hoopt zich dan voor kortere of langere tijd op in een
magmakamer. Omdat dit magma nogal stroperig is, vinden uitbarstingen pas plaats wanneer een
hoge druk is opgebouwd in de magmakamer. Daardoor zijn de meeste vulkanen in het Middellandse
Zeegebied explosieve stratovulkanen. Zo vormen caldera’s zodra de vulkaan na een explosieve
eruptie instort.
De Etna wijkt af van de andere vulkanen in het Middellandse Zeegebied. De vulkaan ligt heel dicht bij
de plaatgrens. De rekspanning op deze grens van de Afrikaanse en Euraziatische plaat zorgt ervoor
dat hier diep magma naar boven kan komen. Dit magma heeft een andere chemische samenstelling
en is minder stroperig, waardoor de uitbarstingen minder explosief zijn, maar veel vaker voorkomen.
Op de top van de Etna vinden nu ook licht explosieve uitbarstingen voor. Dit heeft te maken met het
ouder worden van de magmahaarden, waardoor de relatief vloeibare delen zijn uitgekristalliseerd en
de resterende magma stroperiger wordt.
Hazard management:
De gevolgen van natuurrampen, zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, kunnen sterk worden
verkleind door goed hazard management. In veel landen zijn speciale voorschriften om gebouwen
schokbestendig te maken. Bestaande gebouwen worden soms verstevigd. Omdat lava na enige
verwering erg vruchtbare grond oplevert, wonen nabij vulkanen vaak veel mensen, bijv. in Italië. De
Italiaanse overheid is zich bewust van de situatie en heeft evacuatieplannen opgesteld, ervan
uitgaand dat een uitbarsting zich minstens 2 weken van tevoren aankondigt. Dat kan echter een te
§1 Platentektoniek rond de Middellandse Zee
Draaien en trekken op een convergente plaatgrens:
De Middellandse Zee ligt op een convergente plaatgrens. De Afrikaanse plaat beweegt naar de
Euraziatische plaat toe. Dit gebeurt echter niet rechttoe rechtaan, maar Afrika draait richting Europa.
Deze beweging wordt aangedreven door het wegzakken van oceanische korst, een proces dat in het
oostelijke deel van de Middellandse Zee nog steeds plaatsvindt. De Euraziatische plaat schuift niet
goed aan, sterker nog, die beweegt een beetje weg van Afrika. Het gevolg is dat er op de
convergente plaatgrens ook rekkrachten actief zijn. De sterkste rek vindt plaats in de westelijke
Middellandse Zee. De Afrikaanse plaat draait daar immers een beetje van de Euraziatische af,
waardoor de convergerende beweging er het minst is en de rek het sterkst. De continentale korst van
de Euraziatische plaat is daardoor uitgerekt en verzakt. Hierdoor bestaat de westelijke Middellandse
Zee uit laaggelegen bekkens in plaats van hoge gebergten. Door de draaiing en uitrekking van de
Tyrrheense Zee is er nog maar een klein stukje van de Afrikaanse plaat in het noorden over. Dit stukje
wordt nu beschouwd als een aparte microplaat, de Apulische plaat.
Mini-oceanen, een verdronken gebergte en een losgescheurde plaat:
In de afgelopen 200 miljoen jaar zijn er door de combinatie en afwisseling van convergentie en
divergentie verschillende mini-oceanen zoals de Tyrrheense Zee ontstaan en weer dichtgedrukt. Op
die plekken vinden we nu jonge gebergten, ook wel alpiene plooiingsgebergten genoemd, zoals de
Pyreneeën en de Alpen. Ze bestaan vooral uit sedimentgesteenten, gevormd uit de dikke lagen zand,
klei en kalk die eerder afgezet zijn op de bodem van de zee.
De Egeïsche Zee is ook een door rek verzakt gebied. Hier zijn de verzakkingen beperkt gebleven en
steken de toppen van het voormalige gebergte nog boven zee uit. Dit zijn de Griekse eilanden.
Turkije is losgescheurd van de Euraziatische plaat, doordat de Arabische plaat afbrak van de
Afrikaanse plaat en in hoog tempo noordwaarts schoof. Turkije kwam daardoor in het oosten klem te
zitten tussen de Euraziatische en Arabische plaat. De microplaat waarop Turkije ligt, moest naar het
westen bewegen. Dat gebeurt horizontaal langs de Noord-Anatolische breuk, de langste transforme
breuk ter wereld. Door de vele breuken worden de Egeïsche en Anatolische platen als aparte
microplaten beschouwd, met eigen bewegingsrichtingen.
Een mozaïek van microplaten:
Het effect van al deze gebeurtenissen is dat het Middellands Zeegebied geologisch een bijzonder
complex gebied is. We kijken naar de situatie nu. We zien dat de Iberische plaat op het scharnierpunt
van Afrika en Europa al lange tijd aan het ronddraaien is. de gebergten van Spanje lopen daarom in
alle richtingen. Aan de overzijde van de Straat van Gibraltar vinden we de bergen van Marokko,
Algerije en Tunesië op de grens van de Euraziatische en Afrikaanse plaat. Langs de randen van de
andere microplaten vinden we ook gebergten. De Apennijnen bestaan voor een belangrijk deel uit
sedimentgesteenten die afkomstig zijn van de Apulische plaat. Zij zijn omhoog en over Italië geduwd.
In Turkije vinden we gebergten na bij de randen van de Anatolische plaat, het Pontisch gebergte in
het noorden en het Taurusgebergte in het zuiden. De bergen van Libanon en Israël liggen op de grens
van de Afrikaanse en Arabische plaat.
Subductie van de Afrikaanse onder de Egeïsche plaat leidt tot vulkanisme boven de wegduikende
plaat.
, Hoewel vrijwel alle oceanische korst bij Italië al is weggedoken, zorgt die nog wel voor vulkanisme.
De Etna is hierbij een bijzondere vulkaan. Die ligt namelijk zeer dicht bij de plaatgrens en kent rustig
vulkanisme, dat je juist bij divergente plaatgrenzen vindt. Hier zien we het effect van de rek die de
Tyrreense Zee heeft gecreëerd terug in het type vulkanisme. Blijkbaar is er op de plaatgrens zoveel
rekspanning, dat diep magma omhoog kan komen en een zeer actieve, maar effusieve vulkaan
veroorzaakt.
§2 Een onrustig gebied
Aardbevingen:
Hoewel de aardkorstplaten in het hele Middellandse Zeegebied in beweging zijn, is de kans op
aardbevingen het grootst in het oosten. Dit komt doordat Afrika tegen de wijzers van de klok een
draaiende beweging naar Europa maakt. De vele microplaten bewegen langs en onder elkaar en zo
ontstaan er een ingewikkelde breuksystemen waar de spanning continu wordt opgebouwd. Het is
alleen nog de vraag waar en wanneer deze spanning zich zal ontladen.
In Italië en Griekenland worden de meeste aardbevingen veroorzaakt door subductie. Hierbij vinden
overschuivingen van sedimentgesteenten in Italië en verzakkingen in de Egeïsche Zee plaats.
Daardoor ligt het hypocentrum van veel aardbevingen heel ondiep, wat ze alleen nog maar
gevaarlijker maakt. Voor- en naschokken vinden plaats omdat bij een aardbeving nieuwe breuken
ontstaan en niet alle spanning direct verdwijnt. Naschokken kunnen veel schade opleveren doordat
gebouwen tijdens de eerste beving al flink zijn aangetast en nu helemaal instorten.
Vulkanisme:
De vulkanen in het Middellandse Zeegebied worden bijna allemaal veroorzaakt door subductie. Op
zo’n 100 kilometer diepte smelt de wegduikende, zwaardere oceanische korst en vermengt zich met
water en lichter sediment. Dit mengsel hoopt zich dan voor kortere of langere tijd op in een
magmakamer. Omdat dit magma nogal stroperig is, vinden uitbarstingen pas plaats wanneer een
hoge druk is opgebouwd in de magmakamer. Daardoor zijn de meeste vulkanen in het Middellandse
Zeegebied explosieve stratovulkanen. Zo vormen caldera’s zodra de vulkaan na een explosieve
eruptie instort.
De Etna wijkt af van de andere vulkanen in het Middellandse Zeegebied. De vulkaan ligt heel dicht bij
de plaatgrens. De rekspanning op deze grens van de Afrikaanse en Euraziatische plaat zorgt ervoor
dat hier diep magma naar boven kan komen. Dit magma heeft een andere chemische samenstelling
en is minder stroperig, waardoor de uitbarstingen minder explosief zijn, maar veel vaker voorkomen.
Op de top van de Etna vinden nu ook licht explosieve uitbarstingen voor. Dit heeft te maken met het
ouder worden van de magmahaarden, waardoor de relatief vloeibare delen zijn uitgekristalliseerd en
de resterende magma stroperiger wordt.
Hazard management:
De gevolgen van natuurrampen, zoals aardbevingen en vulkaanuitbarstingen, kunnen sterk worden
verkleind door goed hazard management. In veel landen zijn speciale voorschriften om gebouwen
schokbestendig te maken. Bestaande gebouwen worden soms verstevigd. Omdat lava na enige
verwering erg vruchtbare grond oplevert, wonen nabij vulkanen vaak veel mensen, bijv. in Italië. De
Italiaanse overheid is zich bewust van de situatie en heeft evacuatieplannen opgesteld, ervan
uitgaand dat een uitbarsting zich minstens 2 weken van tevoren aankondigt. Dat kan echter een te
