Examenkatern De Republiek
Staatsvorming en centralisatie
Al in 1515 werd Karel V uitgeroepen tot heer der Nederlanden. In 1516 werd hij koning van
Spanje en in 1519 keizer van het Duitse Rijk. Karel V had alle Nederlanden nog niet in handen
maar met de verovering van Gelderland in 1543 waren alle zeventien gewesten onder één
bestuur gebracht.
In de praktijk waren de gewesten en de steden gewend om zichzelf te besturen. In de
Middeleeuwen hadden ze in ruil voor belastingen privileges rechten en vrijheden verworven.
Karel V probeerde een meer centraal bestuur in te stellen, maar was afhankelijk van de rijke
burgerij voor de betaling van de vele oorlogen die hij voerde. Sommige privileges werden
door de centralisatiepolitiek bedreigd en de strijd tegen het protestantisme werd ook gezien
als een aantasting van de privileges.
Luther
Toen Karel V in 1919 keizer werd was Luther net begonnen met de Reformatie. Hij ergerde
zich aan de rijkdom en macht van de kerk en verwierp de zelfgemaakte kerkelijke wetten. De
Bijbel moest in de volkstaal worden vertaald en de mens kon niet gered worden door de
kerk, maar alleen door de genade van God. Lutters opvattingen vonden snel verspreiding via
boeken en pamfletten en steeds meer Duitse vorsten steunden hem.
Karel V riep in 1521 te Worms de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen om de
geloofseenheid in zijn rijk te redden. In een toespraak hield Luther vast aan zijn opvattingen
en werd hij door Karel V een ketter genoemd. Karel V voerde jarenlang samen met de
katholieke vorsten oorlog tegen de protestantse vorsten maar moest uiteindelijk in 1555 bij
de Vrede van Augsburg toestaan dat in Duitsland voortaan de regel zou gelden: 'wiens
gebied, diens godsdienst' zou gelden. Dat hield in dat elke vorst zelf het geloof van zijn
onderdanen mocht bepalen.
, De Inquisitie
Binnen de gebieden waar Karel de V gezag uitoefende trad hij hard op tegen het
protestantisme. Al in 1521 stelde hij een inquisitie in die ketters moest opsporen en
berechten. Maar de ketters hielden stand en Karel V voerde steeds strengere wetten in zoals
het 'Bloedplakkaat' uit 1550 waarin bepaald werd dat alle ketters moesten worden gedood.
Hoewel de protestanten een minderheid vormen had een deel van het volk en bestuurders
grote moeite met de hardheid van de inquisitie. Men zag het als een aantasting van de
privileges. Maar Karel V vond dat hij als absoluut vorst de privileges mocht aantasten.
Calvinisten
Nadat Filips II aan de macht was gekomen verbreidde het calvinisme zich in de
Nederlanden. Calvijn en Luther verschilden van opvatting over de rol van de overheid. Luther
vond dat gelovingen altijd de overheid moesten gehoorzamen en zich niet zonder
overheidstoestemming mochten organiseren. Calvijn vond, zo nodig, zonder toestemming
van de overheid kerken moesten vormen en desnoods tegen een 'goddeloze' overheid in
opstand moesten komen. Dat was uitermate geschikt voor de Nederlanden waar geen
protestantse vorsten waren.
Filips II zette de politiek van eenheid van geloof voort, maar de hoge edelen vroegen hem in
1565 de kettervervolging te matigen en meerdere geloven toe te staan. In een 'Smeekschrift
der edelen' in 1566 vroegen de edelen aan Margaretha van Parma, de landvoogdes van Filips
II, de vervolgingen te staken. Steeds openlijker werden bijeenkomsten van de calvinisten
gehouden en werden honderden kerken en kloosters aangevallen waarbij beelden werden
vernield.
Staatsvorming en centralisatie
Al in 1515 werd Karel V uitgeroepen tot heer der Nederlanden. In 1516 werd hij koning van
Spanje en in 1519 keizer van het Duitse Rijk. Karel V had alle Nederlanden nog niet in handen
maar met de verovering van Gelderland in 1543 waren alle zeventien gewesten onder één
bestuur gebracht.
In de praktijk waren de gewesten en de steden gewend om zichzelf te besturen. In de
Middeleeuwen hadden ze in ruil voor belastingen privileges rechten en vrijheden verworven.
Karel V probeerde een meer centraal bestuur in te stellen, maar was afhankelijk van de rijke
burgerij voor de betaling van de vele oorlogen die hij voerde. Sommige privileges werden
door de centralisatiepolitiek bedreigd en de strijd tegen het protestantisme werd ook gezien
als een aantasting van de privileges.
Luther
Toen Karel V in 1919 keizer werd was Luther net begonnen met de Reformatie. Hij ergerde
zich aan de rijkdom en macht van de kerk en verwierp de zelfgemaakte kerkelijke wetten. De
Bijbel moest in de volkstaal worden vertaald en de mens kon niet gered worden door de
kerk, maar alleen door de genade van God. Lutters opvattingen vonden snel verspreiding via
boeken en pamfletten en steeds meer Duitse vorsten steunden hem.
Karel V riep in 1521 te Worms de belangrijkste Duitse vorsten en edelen bijeen om de
geloofseenheid in zijn rijk te redden. In een toespraak hield Luther vast aan zijn opvattingen
en werd hij door Karel V een ketter genoemd. Karel V voerde jarenlang samen met de
katholieke vorsten oorlog tegen de protestantse vorsten maar moest uiteindelijk in 1555 bij
de Vrede van Augsburg toestaan dat in Duitsland voortaan de regel zou gelden: 'wiens
gebied, diens godsdienst' zou gelden. Dat hield in dat elke vorst zelf het geloof van zijn
onderdanen mocht bepalen.
, De Inquisitie
Binnen de gebieden waar Karel de V gezag uitoefende trad hij hard op tegen het
protestantisme. Al in 1521 stelde hij een inquisitie in die ketters moest opsporen en
berechten. Maar de ketters hielden stand en Karel V voerde steeds strengere wetten in zoals
het 'Bloedplakkaat' uit 1550 waarin bepaald werd dat alle ketters moesten worden gedood.
Hoewel de protestanten een minderheid vormen had een deel van het volk en bestuurders
grote moeite met de hardheid van de inquisitie. Men zag het als een aantasting van de
privileges. Maar Karel V vond dat hij als absoluut vorst de privileges mocht aantasten.
Calvinisten
Nadat Filips II aan de macht was gekomen verbreidde het calvinisme zich in de
Nederlanden. Calvijn en Luther verschilden van opvatting over de rol van de overheid. Luther
vond dat gelovingen altijd de overheid moesten gehoorzamen en zich niet zonder
overheidstoestemming mochten organiseren. Calvijn vond, zo nodig, zonder toestemming
van de overheid kerken moesten vormen en desnoods tegen een 'goddeloze' overheid in
opstand moesten komen. Dat was uitermate geschikt voor de Nederlanden waar geen
protestantse vorsten waren.
Filips II zette de politiek van eenheid van geloof voort, maar de hoge edelen vroegen hem in
1565 de kettervervolging te matigen en meerdere geloven toe te staan. In een 'Smeekschrift
der edelen' in 1566 vroegen de edelen aan Margaretha van Parma, de landvoogdes van Filips
II, de vervolgingen te staken. Steeds openlijker werden bijeenkomsten van de calvinisten
gehouden en werden honderden kerken en kloosters aangevallen waarbij beelden werden
vernield.
