Deel 1
Stijgende levensverwachting hand in hand met minder koopkracht
In deze paper ga ik in op het Nederlandse zorgstelsel en op welke manier marktwerking wordt
ingezet om de publieke belangen kwaliteit, toegankelijk en betaalbaarheid van de zorg te realiseren.
Dit doe ik door weer te geven welke vormen van marktfalen binnen de zorgmarkt voorkomen, en op
welke manier dit de zorgmarkt uniek maakt. Ten tweede ga ik in op wat het model van gereguleerde
concurrentie inhoudt en op welke manier dit zich vorm geeft in de zorgmarkt. Vervolgens besteed ik
aandacht aan een aantal overheidsmiddelen om te interveniëren zoals risicoverevening, maar ook
aan de dynamiek tussen de drie partijen: de zorgverzekeraar, de zorgaanbieder en de zorgvrager, en
op welke manier er spanning ontstaat tussen de rollen van de drie partijen. Tot slot geef ik mijn
verwachting over de zorgkosten de komende jaren en op welke manier deze verhouden tot de
maatschappelijke welvaartswinst van betere zorg.
Er zijn verschillende vormen van marktfalen binnen de zorgmarkt. Ten eerste hebben we grotendeels
te maken met informatieassymetrie. Informatieassymetrie houdt in dat er een onbalans is tussen de
twee partijen als het gaat over de informatie over een goed. Het kan zijn dat een producent van een
goed over meer informatie beschikt en dus die informatie kan gebruiken in zijn / haar voordeel, wat
ten koste gaat van de andere partij. Volgens Arrow is de waarde van informatie in de zorg lastig in te
schatten voor consumenten, dit door een gebrek aan kennis over de desbetreffende zorg maar ook
over de criteria die zorgen tot het tot stand komen van de gevraagde prijs. We hebben in de zorg te
maken met drie marktpartijen, namelijk de zorgvrager, de zorgaanbieder, dit kan een huisarts of een
ziekenhuisarts zijn en tot slot de zorgverzekeraar.
Vervolgens kan informatieassymetrie tot uiting komen tussen de transacties van de drie
marktpartijen. Twee van deze uitingen van informatieassymetrie zijn Moral Hazard en Adverse
Selection. Moral Hazard verhoudt zich van de vrager tot de verzekeraar. In dit geval is een verzekerde
zich goed bewust is van de vergoedingen die komen kijken bij bepaalde handelingen, hierdoor kan er
een extra risico voor de verzekeraar ontstaan omdat de vrager zich minder zorgvuldig kan gaan
gedragen. In het geval van Adverse Selection treedt er informatieassymetrie op tussen de verzekerde
en verzekeraar en in dit geval is de verzekerde degene die over meer informatie beschikt dan de
verzekeraar. Het fenomeen houdt in dat sommige verzekerden meer gebruik maken van de
verzekering dan anderen, als gevolg hiervan kunnen verzekeraars besluiten verzekeringsaanvragen
om mensen met een schadeverleden te weigeren. Een andere vorm van informatieassymetrie komt
vanuit de zorgaanbieders, deze kunnen het aanbod van de zorg beïnvloeden aangezien zij bepalen in
welke mate zorg moet plaatsvinden. “Doctors can influence quantity and sometimes do so for their
own purposes.” Op deze manier vindt er informatieassymetrie plaats tussen de zorgaanbieders en
zorgverzekeraars / zorgconsumenten.
Tot slot hebben we volgens Boot irrationeel consumentengedrag. Dit komt tot stand vanwege het
gebrek aan inzicht in de verzekeringsmarkt en door een gebrek aan kennis over het daadwerkelijke
aanbod van de zorg. Dit fenomeen is een gevolg van het vermoeilijkte beoordelingsvermogen van
consumenten als het aankomt op kwaliteit van zorg in verhouding met de prijs. Deze vormen van
marktfalen schenden de voorwaarden voor perfecte marktwerking op een substantiële wijze. (Boot,
2018, p.198)
Een reden volgens Boot voor de overstap van overheidsplanning naar gereguleerde concurrentie was
simpelweg zodat de zorgconsument meer waar voor zijn / haar geld krijgt. Hier is sprake van in het
1
, geval van marktwerking in de zorg in tegenstelling tot zorg die via overheidsplanning verloopt. Net
zoals in andere vormen van marktwerking, is het namelijk ook bij het model van gereguleerde
concurrentie dat concurrentie en financiële prikkels een stimulans zijn voor de drie partijen om zo
kostenbesparend mogelijk te werk te gaan. (Boot, 2018, p.193)
Het model van gereguleerde concurrentie in de zorg is gericht op een model van marktwerking. In
tegenstelling tot volledige marktwerking wordt de marktwerking bij gereguleerde concurrentie niet
in z’n vrije loop gelaten, er is namelijk een publiek belang bij zorg. Boot noemt bij de zorgmarkt
principes van solidariteit en rechtvaardigheid. Het moet voor iedereen toegankelijk en betaalbaar
zijn, ongeacht je koopkracht. In het geval ongereguleerde concurrentie binnen de zorg zou dit echter
niet mogelijk zijn. De drang voor financiële winst zou dit na een bepaalde periode simpelweg niet
meer mogelijk maken. Het model van gereguleerde concurrentie is tevens ook nodig binnen de zorg,
omdat de zorgmarkt, zoals hiervoor genoemd, unieke vormen van marktfalen heeft. (Boot, 2018,
p.197)
Volgens Boot is kostenbeheersing van de overheid een belangrijke factor. De kosten van de
gezondheidszorg per inwoner hebben zich van 2000 tot 2012 verdubbeld van ruim 2600 euro in 2020
naar 5000 euro in 2021. Dit heeft natuurlijk met allerlei factoren te maken zoals de toenemende
levensduur. Deze kosten moeten uiteraard ergens op verhaald worden en hier komt de overheid bij
kijken. De overheid, in dit geval als marktmeester in de gezondheidszorg, zorgt er namelijk voor dat
deze stijgende kosten niet resulteren in te hoge premies en een manier om dit te doen is door de
drie marktpartijen te prikkelen om kostenbewust en efficiënt te handelen. (Boot, 2018, p.223)
De drie marktpartijen binnen de gezondheidszorg worden geprikkeld om kostenbewust en efficiënt
te handelen door concurrentie. Dat is de voornaamste prikkel voor efficiënt handelen. Net als in het
geval van informatieassymetrie, een bepalende factor binnen concurrentie, is er ook in een
overkoepelende analyse van concurrentie een dynamiek te ontdekken tussen de drie marktpartijen.
De dynamiek tussen de drie marktpartijen is er middels concurrentie op gericht dat inefficiënt gedrag
straft. De zorgvrager probeert zo efficiënt mogelijk te handelen door de eigen risico’s en aanvullende
zorgverzekeringen bovenop de basisverzekering. Hiervoor moet de zorgvragers een weloverwogen
keuze maken. Anderzijds concurreren zorgverzekeraars met elkaar als het aankomt op premies.
Lagere premies zorgen voor meer zorgvragers en dus een betere positie voor de zorgverzekeraar in
de markt. Tot slot hebben moeten zorgverzekeraars zo bewust mogelijk zorg inkopen om de lagere
premies te behouden. Zorgaanbieders worden om hun beurt geprikkeld om zo goedkoop mogelijk
kwalitatieve zorg aan te bieden zodat zij goede deals kunnen sluiten met zorgverzekeraars. (Boot,
2018, p.229)
Uit het artikel van Bikkers en Bekooij, gericht op concurrentie tussen zorgverzekeraars, kan ik
opmaken dat de kosten na 2006 daadwerkelijk zijn gedaald in vergelijking met de kosten in de tijd
dat zorg via overheidsplanning verliep. Uit het artikel kun je tevens ook opmaken dat het aantal
verzekeraars na invoering van de Zorgverzekeringswet afneemt. Volgens Bikker en Bekooij kan dit
verklaard worden aan de grotere kostenverschillen tussen de zorgverzekeraars voor de invoering van
de Zvw. Het is namelijk zo dat de kostenverschillen tussen verzekeraars kleiner werden na de
invoering van de Zvw en dat het aantal zorgverzekeraars, zoals hiervoor vermeld, kleiner werd. Dat
zou betekenen dat de zorgverzekeraars die hogere kosten had niet meer mee konden concurreren in
de markt. Deze veronderstelling is in lijn met Boot’s stelling dat inefficiënt gedrag afgestraft wordt.
(Bikker & Bekooij, 2020, p.2)
Een te sterke machtspositie van zorgaanbieders, in dit geval bijv. de marktmacht van ziekenhuizen,
kan leiden tot een aantal problemen zoals te hoge prijzen, minder aandacht voor kwaliteit en het
2
Stijgende levensverwachting hand in hand met minder koopkracht
In deze paper ga ik in op het Nederlandse zorgstelsel en op welke manier marktwerking wordt
ingezet om de publieke belangen kwaliteit, toegankelijk en betaalbaarheid van de zorg te realiseren.
Dit doe ik door weer te geven welke vormen van marktfalen binnen de zorgmarkt voorkomen, en op
welke manier dit de zorgmarkt uniek maakt. Ten tweede ga ik in op wat het model van gereguleerde
concurrentie inhoudt en op welke manier dit zich vorm geeft in de zorgmarkt. Vervolgens besteed ik
aandacht aan een aantal overheidsmiddelen om te interveniëren zoals risicoverevening, maar ook
aan de dynamiek tussen de drie partijen: de zorgverzekeraar, de zorgaanbieder en de zorgvrager, en
op welke manier er spanning ontstaat tussen de rollen van de drie partijen. Tot slot geef ik mijn
verwachting over de zorgkosten de komende jaren en op welke manier deze verhouden tot de
maatschappelijke welvaartswinst van betere zorg.
Er zijn verschillende vormen van marktfalen binnen de zorgmarkt. Ten eerste hebben we grotendeels
te maken met informatieassymetrie. Informatieassymetrie houdt in dat er een onbalans is tussen de
twee partijen als het gaat over de informatie over een goed. Het kan zijn dat een producent van een
goed over meer informatie beschikt en dus die informatie kan gebruiken in zijn / haar voordeel, wat
ten koste gaat van de andere partij. Volgens Arrow is de waarde van informatie in de zorg lastig in te
schatten voor consumenten, dit door een gebrek aan kennis over de desbetreffende zorg maar ook
over de criteria die zorgen tot het tot stand komen van de gevraagde prijs. We hebben in de zorg te
maken met drie marktpartijen, namelijk de zorgvrager, de zorgaanbieder, dit kan een huisarts of een
ziekenhuisarts zijn en tot slot de zorgverzekeraar.
Vervolgens kan informatieassymetrie tot uiting komen tussen de transacties van de drie
marktpartijen. Twee van deze uitingen van informatieassymetrie zijn Moral Hazard en Adverse
Selection. Moral Hazard verhoudt zich van de vrager tot de verzekeraar. In dit geval is een verzekerde
zich goed bewust is van de vergoedingen die komen kijken bij bepaalde handelingen, hierdoor kan er
een extra risico voor de verzekeraar ontstaan omdat de vrager zich minder zorgvuldig kan gaan
gedragen. In het geval van Adverse Selection treedt er informatieassymetrie op tussen de verzekerde
en verzekeraar en in dit geval is de verzekerde degene die over meer informatie beschikt dan de
verzekeraar. Het fenomeen houdt in dat sommige verzekerden meer gebruik maken van de
verzekering dan anderen, als gevolg hiervan kunnen verzekeraars besluiten verzekeringsaanvragen
om mensen met een schadeverleden te weigeren. Een andere vorm van informatieassymetrie komt
vanuit de zorgaanbieders, deze kunnen het aanbod van de zorg beïnvloeden aangezien zij bepalen in
welke mate zorg moet plaatsvinden. “Doctors can influence quantity and sometimes do so for their
own purposes.” Op deze manier vindt er informatieassymetrie plaats tussen de zorgaanbieders en
zorgverzekeraars / zorgconsumenten.
Tot slot hebben we volgens Boot irrationeel consumentengedrag. Dit komt tot stand vanwege het
gebrek aan inzicht in de verzekeringsmarkt en door een gebrek aan kennis over het daadwerkelijke
aanbod van de zorg. Dit fenomeen is een gevolg van het vermoeilijkte beoordelingsvermogen van
consumenten als het aankomt op kwaliteit van zorg in verhouding met de prijs. Deze vormen van
marktfalen schenden de voorwaarden voor perfecte marktwerking op een substantiële wijze. (Boot,
2018, p.198)
Een reden volgens Boot voor de overstap van overheidsplanning naar gereguleerde concurrentie was
simpelweg zodat de zorgconsument meer waar voor zijn / haar geld krijgt. Hier is sprake van in het
1
, geval van marktwerking in de zorg in tegenstelling tot zorg die via overheidsplanning verloopt. Net
zoals in andere vormen van marktwerking, is het namelijk ook bij het model van gereguleerde
concurrentie dat concurrentie en financiële prikkels een stimulans zijn voor de drie partijen om zo
kostenbesparend mogelijk te werk te gaan. (Boot, 2018, p.193)
Het model van gereguleerde concurrentie in de zorg is gericht op een model van marktwerking. In
tegenstelling tot volledige marktwerking wordt de marktwerking bij gereguleerde concurrentie niet
in z’n vrije loop gelaten, er is namelijk een publiek belang bij zorg. Boot noemt bij de zorgmarkt
principes van solidariteit en rechtvaardigheid. Het moet voor iedereen toegankelijk en betaalbaar
zijn, ongeacht je koopkracht. In het geval ongereguleerde concurrentie binnen de zorg zou dit echter
niet mogelijk zijn. De drang voor financiële winst zou dit na een bepaalde periode simpelweg niet
meer mogelijk maken. Het model van gereguleerde concurrentie is tevens ook nodig binnen de zorg,
omdat de zorgmarkt, zoals hiervoor genoemd, unieke vormen van marktfalen heeft. (Boot, 2018,
p.197)
Volgens Boot is kostenbeheersing van de overheid een belangrijke factor. De kosten van de
gezondheidszorg per inwoner hebben zich van 2000 tot 2012 verdubbeld van ruim 2600 euro in 2020
naar 5000 euro in 2021. Dit heeft natuurlijk met allerlei factoren te maken zoals de toenemende
levensduur. Deze kosten moeten uiteraard ergens op verhaald worden en hier komt de overheid bij
kijken. De overheid, in dit geval als marktmeester in de gezondheidszorg, zorgt er namelijk voor dat
deze stijgende kosten niet resulteren in te hoge premies en een manier om dit te doen is door de
drie marktpartijen te prikkelen om kostenbewust en efficiënt te handelen. (Boot, 2018, p.223)
De drie marktpartijen binnen de gezondheidszorg worden geprikkeld om kostenbewust en efficiënt
te handelen door concurrentie. Dat is de voornaamste prikkel voor efficiënt handelen. Net als in het
geval van informatieassymetrie, een bepalende factor binnen concurrentie, is er ook in een
overkoepelende analyse van concurrentie een dynamiek te ontdekken tussen de drie marktpartijen.
De dynamiek tussen de drie marktpartijen is er middels concurrentie op gericht dat inefficiënt gedrag
straft. De zorgvrager probeert zo efficiënt mogelijk te handelen door de eigen risico’s en aanvullende
zorgverzekeringen bovenop de basisverzekering. Hiervoor moet de zorgvragers een weloverwogen
keuze maken. Anderzijds concurreren zorgverzekeraars met elkaar als het aankomt op premies.
Lagere premies zorgen voor meer zorgvragers en dus een betere positie voor de zorgverzekeraar in
de markt. Tot slot hebben moeten zorgverzekeraars zo bewust mogelijk zorg inkopen om de lagere
premies te behouden. Zorgaanbieders worden om hun beurt geprikkeld om zo goedkoop mogelijk
kwalitatieve zorg aan te bieden zodat zij goede deals kunnen sluiten met zorgverzekeraars. (Boot,
2018, p.229)
Uit het artikel van Bikkers en Bekooij, gericht op concurrentie tussen zorgverzekeraars, kan ik
opmaken dat de kosten na 2006 daadwerkelijk zijn gedaald in vergelijking met de kosten in de tijd
dat zorg via overheidsplanning verliep. Uit het artikel kun je tevens ook opmaken dat het aantal
verzekeraars na invoering van de Zorgverzekeringswet afneemt. Volgens Bikker en Bekooij kan dit
verklaard worden aan de grotere kostenverschillen tussen de zorgverzekeraars voor de invoering van
de Zvw. Het is namelijk zo dat de kostenverschillen tussen verzekeraars kleiner werden na de
invoering van de Zvw en dat het aantal zorgverzekeraars, zoals hiervoor vermeld, kleiner werd. Dat
zou betekenen dat de zorgverzekeraars die hogere kosten had niet meer mee konden concurreren in
de markt. Deze veronderstelling is in lijn met Boot’s stelling dat inefficiënt gedrag afgestraft wordt.
(Bikker & Bekooij, 2020, p.2)
Een te sterke machtspositie van zorgaanbieders, in dit geval bijv. de marktmacht van ziekenhuizen,
kan leiden tot een aantal problemen zoals te hoge prijzen, minder aandacht voor kwaliteit en het
2
