PSYCHOLOGIE, EEN INLEIDING
Zimbardo, Johnson & McCann
8e editie: Tweede druk, juli 2018
H6 | Denken en intelligentie
Centrale vraag: Waardoor ontstaat een ‘genie’ en hoe verschillen mensen die
we ‘geniaal’ noemen van anderen?
Computermetafoor: het idee van de hersenen als informatieverwerker; suggereert dat denken niets meer of minder
is dan informatieverwerking.
Intelligentie: de mentale capaciteiten om kennis te verwerven, te redeneren en effectief problemen op te lossen.
Kernvraag 6.1 Wat zijn de bouwstenen van denken?
Denken: het cognitieve proces dat betrokken is bij het vormen van een nieuwe mentale representatie door
beschikbare informatie te manipuleren.
Denken heeft te maken met de manipulatie van mentale representaties zoals concepten, beelden, schema’s en
scripts.
6.1.1 Concepten
Conceptvorming: Het vermogen om ervaringen onder te brengen in vertrouwde mentale categorieën, om ze op
dezelfde manier te verwerken of ze hetzelfde label te geven.
Concept: mentale representatie van een categorie van items of ideeën, gebaseerd op ervaring.
Twee soorten concepten:
1. Natuurlijke concepten: mentale representatie van een voorwerp of gebeurtenis gebaseerd op onze directe
ervaring.
2. Artificiële concepten: concept dat gedefinieerd wordt door regels, zoals de betekenis van een woord of de
inhoud van een wiskundige formule.
Het natuurlijke concept doet een beroep op een mentaal prototype: het ideale of meest typische voorbeeld van een
conceptuele categorie.
Conceptuele hiërarchie: niveaus van concepten, van zeer algemeen tot zeer specifiek, waarin een concept op een
algemeen niveau (zoals het concept voor ‘dier’) specifiekere concepten (zoals het concept voor ‘hond’, ‘giraf’ en
‘vlinder’) omvat.
6.1.2 Voorstellingsvermogen en cognitieve plattegronden
Tijdens het denken in sensorische ‘denkbeelden’ wordt informatie die je eerder hebt waargenomen en opgeborgen
weer uit het geheugen tevoorschijn gehaald.
Cognitieve plattegrond: cognitieve representatie van een fysieke ruimte.
6.1.3 Schema’s en scripts
Schema: een algemeen conceptueel raamwerk dat verwachtingen genereert van thema’s, gebeurtenissen,
voorwerpen, mensen en situatie in iemands leven.
Schema’s vormen de basis van onze verwachtingen over dingen waarmee we waarschijnlijk geconfronteerd zullen
worden.
Schema’s helpen je om conclusies te trekken over ontbrekende informatie.
Script: cluster van informatie over reeksen van gebeurtenissen en handelingen die je verwacht in een specifieke
situatie.
- Een schema dat bij een bepaalde gebeurtenis hoort.
, Twee belangrijke ontdekkingen door hersenscans:
1. Denken blijkt een activiteit te zijn waarbij verschillende, over alle delen van de hersenen verspreiden
gebieden betrokken zijn, en niet slechts een enkel ‘denkgebied’.
2. Hersenen bestaan uit en geheel van hooggespecialiseerde gebieden, waarbij elk gebied een component van
het denken voor zijn rekening neemt.
Prefrontale cortex speelt belangrijke rol bij coördinatie van mentale activiteiten, drie verschillende taken:
1. Het bijhouden van de episode (de situatie waarin we onszelf bevinden).
2. Het begrijpen van de context (de betekenis van de situatie).
3. Het reageren op een specifieke stimulus in de situatie.
Aan gebeurtenissen hangen we een ‘waarde’, in de vorm van positieve of negatieve gevoelens (emoties). Als we
kiezen tussen verschillende acties die we kunnen ondernemen, wegen we ieder alternatief o.b.v. de emoties die we
mogelijk aan de actie hebben toegewezen.
Intuïtie: het vermogen een oordeel te vormen zonder bewust redeneren.
Beste manier om beslissingen te nemen: het op een rij zetten van de feiten en het dan overlaten aan ons onbewuste.
Kernvraag 6.2 Over welke vaardigheden beschikken goede denkers?
Voordelen van onze psycho-logische natuur: Door af te wijken van de logica kunnen we fantaseren, dagdromen,
creatief zijn, onbewust reageren, emotioneel reageren en met ideeën komen die niet in de realiteit getest kunnen
worden.
Goede denkers beschikken niet alleen over een repertoire van effectieve algoritmen en heuristieken, ze weten ook
hoe ze veelvoorkomende hindernissen bij het oplossen van problemen en het nemen van beslissingen moeten
vermijden.
Kenmerken succesvol probleem oplossen:
Beschikken over de vereiste kennis om de problemen op te lossen.
Bedreven in het identificeren van een probleem >> alle relevante mogelijkheden overwegen zonder
overhaaste conclusies te trekken (divergent denken(.
Bedreven in het uitkiezen van een strategie om het probleem te lijft te gaan >> een strategie kiezen die past
bij het probleem waarvoor je gesteld wordt.
- Algoritme: procedure of formule om een probleem op te lossen die, als hij goed wordt toegepast,
een correcte uitkomst garandeert (niet toepasbaar bij subjectieve waarden).
- Heuristieken: cognitieve strategie of ‘vuistregel’ die wordt gebruikt om een complexe mentale
opdracht ‘even snel’ te vervullen. In tegenstelling tot een algoritme weet je met een heuristiek niet
zeker of je bij de juiste oplossing komt.
Drie essentiële heuristieken:
1. Werk terug: aan het einde beginnen en vanaf daar terug te werken (doolhof). Te gebruiken voor problemen
waarvan het doel duidelijk omschreven is.
2. Zoeken naar analogieën: als een nieuw probleem overeenkomsten (analogie) vertoont met een ander
probleem dat je eerder bent tegengekomen, kun je misschien gebruik maken van de strategie die je destijds
hebt geleerd.
3. Deel een groot probleem op in kleinere problemen: het grote probleem in kleinere, hapklare brokken
hakken (schrijven van scriptie).
Obstakels bij nieuwe benaderingen:
1. Mental set: de neiging om een nieuw probleem op dezelfde manier te benaderen als een schijnbaar
soortgelijk probleem uit het verleden.
Functionele gefixeerdheid onvermogen om een nieuwe toepassing te zien voor een voorwerp dat al
met iets anders is geassocieerd: een vorm van mental set.
2. Zelfopgelegde beperkingen
Zimbardo, Johnson & McCann
8e editie: Tweede druk, juli 2018
H6 | Denken en intelligentie
Centrale vraag: Waardoor ontstaat een ‘genie’ en hoe verschillen mensen die
we ‘geniaal’ noemen van anderen?
Computermetafoor: het idee van de hersenen als informatieverwerker; suggereert dat denken niets meer of minder
is dan informatieverwerking.
Intelligentie: de mentale capaciteiten om kennis te verwerven, te redeneren en effectief problemen op te lossen.
Kernvraag 6.1 Wat zijn de bouwstenen van denken?
Denken: het cognitieve proces dat betrokken is bij het vormen van een nieuwe mentale representatie door
beschikbare informatie te manipuleren.
Denken heeft te maken met de manipulatie van mentale representaties zoals concepten, beelden, schema’s en
scripts.
6.1.1 Concepten
Conceptvorming: Het vermogen om ervaringen onder te brengen in vertrouwde mentale categorieën, om ze op
dezelfde manier te verwerken of ze hetzelfde label te geven.
Concept: mentale representatie van een categorie van items of ideeën, gebaseerd op ervaring.
Twee soorten concepten:
1. Natuurlijke concepten: mentale representatie van een voorwerp of gebeurtenis gebaseerd op onze directe
ervaring.
2. Artificiële concepten: concept dat gedefinieerd wordt door regels, zoals de betekenis van een woord of de
inhoud van een wiskundige formule.
Het natuurlijke concept doet een beroep op een mentaal prototype: het ideale of meest typische voorbeeld van een
conceptuele categorie.
Conceptuele hiërarchie: niveaus van concepten, van zeer algemeen tot zeer specifiek, waarin een concept op een
algemeen niveau (zoals het concept voor ‘dier’) specifiekere concepten (zoals het concept voor ‘hond’, ‘giraf’ en
‘vlinder’) omvat.
6.1.2 Voorstellingsvermogen en cognitieve plattegronden
Tijdens het denken in sensorische ‘denkbeelden’ wordt informatie die je eerder hebt waargenomen en opgeborgen
weer uit het geheugen tevoorschijn gehaald.
Cognitieve plattegrond: cognitieve representatie van een fysieke ruimte.
6.1.3 Schema’s en scripts
Schema: een algemeen conceptueel raamwerk dat verwachtingen genereert van thema’s, gebeurtenissen,
voorwerpen, mensen en situatie in iemands leven.
Schema’s vormen de basis van onze verwachtingen over dingen waarmee we waarschijnlijk geconfronteerd zullen
worden.
Schema’s helpen je om conclusies te trekken over ontbrekende informatie.
Script: cluster van informatie over reeksen van gebeurtenissen en handelingen die je verwacht in een specifieke
situatie.
- Een schema dat bij een bepaalde gebeurtenis hoort.
, Twee belangrijke ontdekkingen door hersenscans:
1. Denken blijkt een activiteit te zijn waarbij verschillende, over alle delen van de hersenen verspreiden
gebieden betrokken zijn, en niet slechts een enkel ‘denkgebied’.
2. Hersenen bestaan uit en geheel van hooggespecialiseerde gebieden, waarbij elk gebied een component van
het denken voor zijn rekening neemt.
Prefrontale cortex speelt belangrijke rol bij coördinatie van mentale activiteiten, drie verschillende taken:
1. Het bijhouden van de episode (de situatie waarin we onszelf bevinden).
2. Het begrijpen van de context (de betekenis van de situatie).
3. Het reageren op een specifieke stimulus in de situatie.
Aan gebeurtenissen hangen we een ‘waarde’, in de vorm van positieve of negatieve gevoelens (emoties). Als we
kiezen tussen verschillende acties die we kunnen ondernemen, wegen we ieder alternatief o.b.v. de emoties die we
mogelijk aan de actie hebben toegewezen.
Intuïtie: het vermogen een oordeel te vormen zonder bewust redeneren.
Beste manier om beslissingen te nemen: het op een rij zetten van de feiten en het dan overlaten aan ons onbewuste.
Kernvraag 6.2 Over welke vaardigheden beschikken goede denkers?
Voordelen van onze psycho-logische natuur: Door af te wijken van de logica kunnen we fantaseren, dagdromen,
creatief zijn, onbewust reageren, emotioneel reageren en met ideeën komen die niet in de realiteit getest kunnen
worden.
Goede denkers beschikken niet alleen over een repertoire van effectieve algoritmen en heuristieken, ze weten ook
hoe ze veelvoorkomende hindernissen bij het oplossen van problemen en het nemen van beslissingen moeten
vermijden.
Kenmerken succesvol probleem oplossen:
Beschikken over de vereiste kennis om de problemen op te lossen.
Bedreven in het identificeren van een probleem >> alle relevante mogelijkheden overwegen zonder
overhaaste conclusies te trekken (divergent denken(.
Bedreven in het uitkiezen van een strategie om het probleem te lijft te gaan >> een strategie kiezen die past
bij het probleem waarvoor je gesteld wordt.
- Algoritme: procedure of formule om een probleem op te lossen die, als hij goed wordt toegepast,
een correcte uitkomst garandeert (niet toepasbaar bij subjectieve waarden).
- Heuristieken: cognitieve strategie of ‘vuistregel’ die wordt gebruikt om een complexe mentale
opdracht ‘even snel’ te vervullen. In tegenstelling tot een algoritme weet je met een heuristiek niet
zeker of je bij de juiste oplossing komt.
Drie essentiële heuristieken:
1. Werk terug: aan het einde beginnen en vanaf daar terug te werken (doolhof). Te gebruiken voor problemen
waarvan het doel duidelijk omschreven is.
2. Zoeken naar analogieën: als een nieuw probleem overeenkomsten (analogie) vertoont met een ander
probleem dat je eerder bent tegengekomen, kun je misschien gebruik maken van de strategie die je destijds
hebt geleerd.
3. Deel een groot probleem op in kleinere problemen: het grote probleem in kleinere, hapklare brokken
hakken (schrijven van scriptie).
Obstakels bij nieuwe benaderingen:
1. Mental set: de neiging om een nieuw probleem op dezelfde manier te benaderen als een schijnbaar
soortgelijk probleem uit het verleden.
Functionele gefixeerdheid onvermogen om een nieuwe toepassing te zien voor een voorwerp dat al
met iets anders is geassocieerd: een vorm van mental set.
2. Zelfopgelegde beperkingen
