BURGER & BESTUUR LES 1: INLEIDING
DOEL: Inzicht geven in de relatie tussen burger en bestuur!
• Hoe verhouden beide zich tegenover elkaar?
• Op welke manier treden ze in interactie?
• Is dit veranderd doorheen de tijd?
OVERZICHT
• Burger-bestuur: een complexe en veelvormige relatie
• Waarom participatie?
• Classificatie-modellen
1.1 BURGER EN BESTUUR: EEN COMPLEXE VEELVORMIGE RELATIE
HET BESTUUR
Openbaar bestuur → 3 onderdelen die samen het openbaar bestuur vormen:
• Politieke overheid (regering, parlement, …)
• Ambtelijke overheid (administratie, …)
• Semi-overheid (EVA’s, etc.)
o Extern Verzelfstandigde agentschappen (De Lijn, NMBS).
o Overheidsentiteiten met een bepaalde mate van autonomie.
Maar overheid voert niet al haar taken zelf uit:
• + Middenveld met publieke taken (= publieke sector)
o Het middenveld kan ook publieke taken uitvoeren (vakbonden die werkloosheiduitkering uitbetalen).
DE BURGER
De burger heeft verschillende burgerrollen: (hoedanigheden waarin burgers in contact treden met de OH):
• Burger als kiezer
o Meest klassieke rol
o Via verkiezingen duidt de burger vertegenwoordigers aan die vervolgens instaan voor zijn belangen.
o Wordt tegenwoordig gezien als te beperkt.
• Burger als partner
o De burger is actief bezig met het formuleren van oplossingen voor een aantal maatschappelijke
problemen.
o Burger en bestuur werken samen om een aantal zaken te realiseren, maar de burger kan zich als
tegenspeler ook verzetten tegen bepaalde oplossingen en zelf alternatieve beleidsplannen voorstellen.
• Burger als belastingbetaler
o Zo weinig mogelijk belastinggeld betalen.
o Efficiënt gespendeerd met economische en maatschappelijke meerwaarde.
o Besturen moeten zich verantwoorden.
• Burger als gebruiker
o Burger wil degelijke dienstverlening.
o Burger wordt benaderd als klant.
o Noden van burger staan centraal.
• Burger als klager
o Degelijk klachtenbehandeling en klachtenmanagement.
1
, o Burger wenst:
▪ Gehoord te worden
▪ Rekening gehouden wordt met verzuchtingen
▪ Een afdoend antwoord te krijgen
• Burger als onverantwoordelijke
o Regels niet naleven
o Niet-geoorloofde verwachtingen
o ➔ overheid installeert inspectie- en controlediensten of ontwikkelt ethische code.
Die verschillende hoedanigheden kunnen spanningen geven naar verwachtingen toe. Elke soort burger heeft
andere verwachtingen (ene vindt efficiëntie belangrijk, terwijl de andere een goeie dienstverlening willen van de
overheid). Binnen éénzelfde persoon kunnen er intern ook spanningen zijn.
1.1.1 VERSCHILLENDE KWALITEITSDIMENSIES: BURGERROLLEN
Op basis van welke rol dat je opneemt als burger ga je dingen op basis van een andere dimensie evalueren. Dat leidt tot
een spanningsveld.
• Kiezer en partner:
o Beleidsvoering: spanning bevolking-vertegenwoordigers
o Oplossing: Openheid, inspraak, referenda, …
• Belastingbetaler en gebruiker:
o Klantgerichte dienstverlening
o Klantvriendelijkheid, handvest van gebruiker overheidsdiensten,, …
o Organisatie van de dienstverlening
o Oplossing: Efficiëntie, minder hiërarchie, netwerkorganisaties, …
• Klager:
o Klachtenmanagement: redelijke en billijke behandeling door bestuur
o Oplossing: Motiveringsplicht, gelijkheidsbeginsel, ombud, …
• Onverantwoordelijke:
o Ethisch perspectief
o Oplossing: Voorlichting, codes, …
TOEPASSING: VLAAMS REGEERAKKOORD 2024-2029:
De complexe uitdagingen waarmee we als maatschappij kampen en het budgettaire kader maken dat we de beschikbare middelen én
het menselijk kapitaal moeten inzetten op de juiste dienstverlening: die zaken die we als de kerntaken van de overheid beschouwen.
→ Burger als belastingbetaler
We pleiten daarbij voor de invoering van niet-gelijktijdige verkiezingen voor het Vlaams Parlement en de Kamer van
volksvertegenwoordigers. Met aparte verkiezingen zorgen we voor een scherper beeld van de verschillende bestuursniveaus en maken
we duidelijker aan de kiezer wat de inzet van de verkiezingen is.
→ Burger als kiezer
Burgers worden actief betrokken via burgerwetenschapsprojecten, waarbij burgers data verzamelen, analyseren of bijdragen aan
wetenschappelijk onderzoek.
→ Burger als partner
We volgen de tevredenheid over de dienstverlening van de Vlaamse overheid nauwgezet op. We gebruiken samen met de ombudsdienst
de klachten en meldingen om onze dienstverlening waar nodig verder te verbeteren.
→ Burger als klager
We moeten meer dan ooit inzetten op een data gedreven overheid, op proactieve en slimme diensten, op onze digitale veiligheid en op
een inclusieve dienstverlening.
→ Burger als gebruiker of burger als belastingbetaler (impliciet), burger als partner zou ook kunnen.
2
,1.1.2 VERSCHILLENDE BURGERSCHAPSSTIJLEN
Daar waar burgerrollen betrekking hebben op de hoedanigheid waarin de burger in contract treedt met de overheid,
verwijzen burgerschapsstijlen naar de manier waarop burgers zich daarbij gedragen.
Opdeling: Dejaeghere & Hooghe:
Op basis van politieke interesse, politiek zelfvertrouwen en participatie:
• Politieke interesse
o De burger informeert zich over wat er speelt in de politieke wereld
• Politiek zelfvertrouwen
o Wanneer de burger het gevoel heeft dat hij het politieke systeem goed kan bevatten en het gevoel heeft
dat hij zaken kan veranderen.
• Participatie
o Wanneer de burger effectief intervenieert indien dit nodig blijkt te zijn en hij bijgevolg politieke activiteiten
gaat vertonen.
BURGERSCHAPSSTIJL POLITIEKE INTERESSE POLITIEK PARTICIPATIE
ZELFVERTROUWEN
-
UITGEBLUSTE BURGER + +
CONVENTIONEEL ACTIEVE + + +
BURGER
MONOTORIAL CITIZEN’ + + +
VERLEGEN BURGER + - -
BESCHEIDEN BURGER + - +
ONBESCHEIDEN BURGER - + -
OPPORTUNISTISCHE BURGER - + +
PASSIEVE BURGER - - -
INSTRUMENTELE BURGER - - +
Concentionele actieve burger → Voornamelijk politiek actief in de conventionele participatiemogelijkheden zoals
adviesorganen.
Monotorial citizen → participeert vooral via andere dan de beschikbare traditionele wegen, zoals actiegroepen en
manifestaties.
1.1.3 COMBINATIE ROLLEN EN STIJLEN (BOEK)
De verschillende rollen en stijlen kunnen worden gecombineerd.
Voorbeeld:
• De burger die zich gedraagt als buitenstaander is kortweg niet geïnteresseerd in participatie. Zijn houding
tegenover de overheid is bijgevolg passief. Dit komt tot uiting in zijn rol als kiezer (waarbij hij niet gaat stemmen)
en zijn rol als partner (waaraan hij niet deelneemt tenzij eventueel uit eigenbelang).
OPVATTINGEN OVER BURGERSCHAP
• Republikeinse opvatting: burgerplichten, dienstbaarheid, actieve invulling, oog voor het algemeen belang (oude
Rome en Athene)
• Communautaristische opvatting: burger als lid van historisch gegroeide sociale gemeenschap, participatie in
civil society
• Liberale opvatting: burgerrechten, bescherming van eigen individuele rechten (‘Glorious Revolution’)
3
, BURGERSCHAPSNORMEN
How important are the following behaviors for being a good adult citizen? Hooghe & Oser, 2015
• x-as: verschillende gedragingen of houdingen die burgers
kunnen hebben
o Onder elk staat tussen haakjes het gemiddelde
belang dat de hele populatie eraan hecht (bijv.
.89 = 89% vindt “obey laws” belangrijk).
• y-as: de waarschijnlijkheid (van 0 tot 1) dat iemand uit
een bepaalde groep dat gedrag belangrijk vindt — de
“conditional probability”.
• All-around (35%) → de grijze stippen
o Vinden bijna alle vormen van burgerschap
belangrijk (hoog op alles).
• Engaged (30%) → zwarte driehoekjes met stippellijn
o Hechten veel belang aan actieve participatie: protesteren, discussiëren, nieuws volgen.
o Minder aan traditionele plichten zoals “obey” of “vote”.
• Duty-based (15%) → zwarte vierkantjes met volle lijn
o Leggen nadruk op plichtsbewustzijn: wetten volgen, stemmen, werken.
o Weinig belang aan protest of discussie.
• Mainstream (13%) → kruisjes
o Gemiddelde waarden overal, geen uitgesproken profiel.
• Subject (6%) → grijze blokjes
o Hechten aan weinig of geen van de normen; eerder apathisch.
1.2 WAAROM PARTICIPATIE?
Er gaat steeds meer aandacht naar participatie!
Er zijn twee groepen factoren die ervoor zorgen dat er meer aandacht gaat naar participatie:
• Veranderingen aan de kant van de burger
• Veranderingen aan de kant van de overheid
1.2.1 DE BURGER IS VERANDERD
De burger is veranderd door twee grote maatschappelijke evoluties:
• Individualisering en dealignment
o Burgers binden zich niet meer automatisch aan één partij of organisatie (zuil gebonden).
o Klassieke intermediaire organisaties verliezen pluimen (bv Femma).
4
DOEL: Inzicht geven in de relatie tussen burger en bestuur!
• Hoe verhouden beide zich tegenover elkaar?
• Op welke manier treden ze in interactie?
• Is dit veranderd doorheen de tijd?
OVERZICHT
• Burger-bestuur: een complexe en veelvormige relatie
• Waarom participatie?
• Classificatie-modellen
1.1 BURGER EN BESTUUR: EEN COMPLEXE VEELVORMIGE RELATIE
HET BESTUUR
Openbaar bestuur → 3 onderdelen die samen het openbaar bestuur vormen:
• Politieke overheid (regering, parlement, …)
• Ambtelijke overheid (administratie, …)
• Semi-overheid (EVA’s, etc.)
o Extern Verzelfstandigde agentschappen (De Lijn, NMBS).
o Overheidsentiteiten met een bepaalde mate van autonomie.
Maar overheid voert niet al haar taken zelf uit:
• + Middenveld met publieke taken (= publieke sector)
o Het middenveld kan ook publieke taken uitvoeren (vakbonden die werkloosheiduitkering uitbetalen).
DE BURGER
De burger heeft verschillende burgerrollen: (hoedanigheden waarin burgers in contact treden met de OH):
• Burger als kiezer
o Meest klassieke rol
o Via verkiezingen duidt de burger vertegenwoordigers aan die vervolgens instaan voor zijn belangen.
o Wordt tegenwoordig gezien als te beperkt.
• Burger als partner
o De burger is actief bezig met het formuleren van oplossingen voor een aantal maatschappelijke
problemen.
o Burger en bestuur werken samen om een aantal zaken te realiseren, maar de burger kan zich als
tegenspeler ook verzetten tegen bepaalde oplossingen en zelf alternatieve beleidsplannen voorstellen.
• Burger als belastingbetaler
o Zo weinig mogelijk belastinggeld betalen.
o Efficiënt gespendeerd met economische en maatschappelijke meerwaarde.
o Besturen moeten zich verantwoorden.
• Burger als gebruiker
o Burger wil degelijke dienstverlening.
o Burger wordt benaderd als klant.
o Noden van burger staan centraal.
• Burger als klager
o Degelijk klachtenbehandeling en klachtenmanagement.
1
, o Burger wenst:
▪ Gehoord te worden
▪ Rekening gehouden wordt met verzuchtingen
▪ Een afdoend antwoord te krijgen
• Burger als onverantwoordelijke
o Regels niet naleven
o Niet-geoorloofde verwachtingen
o ➔ overheid installeert inspectie- en controlediensten of ontwikkelt ethische code.
Die verschillende hoedanigheden kunnen spanningen geven naar verwachtingen toe. Elke soort burger heeft
andere verwachtingen (ene vindt efficiëntie belangrijk, terwijl de andere een goeie dienstverlening willen van de
overheid). Binnen éénzelfde persoon kunnen er intern ook spanningen zijn.
1.1.1 VERSCHILLENDE KWALITEITSDIMENSIES: BURGERROLLEN
Op basis van welke rol dat je opneemt als burger ga je dingen op basis van een andere dimensie evalueren. Dat leidt tot
een spanningsveld.
• Kiezer en partner:
o Beleidsvoering: spanning bevolking-vertegenwoordigers
o Oplossing: Openheid, inspraak, referenda, …
• Belastingbetaler en gebruiker:
o Klantgerichte dienstverlening
o Klantvriendelijkheid, handvest van gebruiker overheidsdiensten,, …
o Organisatie van de dienstverlening
o Oplossing: Efficiëntie, minder hiërarchie, netwerkorganisaties, …
• Klager:
o Klachtenmanagement: redelijke en billijke behandeling door bestuur
o Oplossing: Motiveringsplicht, gelijkheidsbeginsel, ombud, …
• Onverantwoordelijke:
o Ethisch perspectief
o Oplossing: Voorlichting, codes, …
TOEPASSING: VLAAMS REGEERAKKOORD 2024-2029:
De complexe uitdagingen waarmee we als maatschappij kampen en het budgettaire kader maken dat we de beschikbare middelen én
het menselijk kapitaal moeten inzetten op de juiste dienstverlening: die zaken die we als de kerntaken van de overheid beschouwen.
→ Burger als belastingbetaler
We pleiten daarbij voor de invoering van niet-gelijktijdige verkiezingen voor het Vlaams Parlement en de Kamer van
volksvertegenwoordigers. Met aparte verkiezingen zorgen we voor een scherper beeld van de verschillende bestuursniveaus en maken
we duidelijker aan de kiezer wat de inzet van de verkiezingen is.
→ Burger als kiezer
Burgers worden actief betrokken via burgerwetenschapsprojecten, waarbij burgers data verzamelen, analyseren of bijdragen aan
wetenschappelijk onderzoek.
→ Burger als partner
We volgen de tevredenheid over de dienstverlening van de Vlaamse overheid nauwgezet op. We gebruiken samen met de ombudsdienst
de klachten en meldingen om onze dienstverlening waar nodig verder te verbeteren.
→ Burger als klager
We moeten meer dan ooit inzetten op een data gedreven overheid, op proactieve en slimme diensten, op onze digitale veiligheid en op
een inclusieve dienstverlening.
→ Burger als gebruiker of burger als belastingbetaler (impliciet), burger als partner zou ook kunnen.
2
,1.1.2 VERSCHILLENDE BURGERSCHAPSSTIJLEN
Daar waar burgerrollen betrekking hebben op de hoedanigheid waarin de burger in contract treedt met de overheid,
verwijzen burgerschapsstijlen naar de manier waarop burgers zich daarbij gedragen.
Opdeling: Dejaeghere & Hooghe:
Op basis van politieke interesse, politiek zelfvertrouwen en participatie:
• Politieke interesse
o De burger informeert zich over wat er speelt in de politieke wereld
• Politiek zelfvertrouwen
o Wanneer de burger het gevoel heeft dat hij het politieke systeem goed kan bevatten en het gevoel heeft
dat hij zaken kan veranderen.
• Participatie
o Wanneer de burger effectief intervenieert indien dit nodig blijkt te zijn en hij bijgevolg politieke activiteiten
gaat vertonen.
BURGERSCHAPSSTIJL POLITIEKE INTERESSE POLITIEK PARTICIPATIE
ZELFVERTROUWEN
-
UITGEBLUSTE BURGER + +
CONVENTIONEEL ACTIEVE + + +
BURGER
MONOTORIAL CITIZEN’ + + +
VERLEGEN BURGER + - -
BESCHEIDEN BURGER + - +
ONBESCHEIDEN BURGER - + -
OPPORTUNISTISCHE BURGER - + +
PASSIEVE BURGER - - -
INSTRUMENTELE BURGER - - +
Concentionele actieve burger → Voornamelijk politiek actief in de conventionele participatiemogelijkheden zoals
adviesorganen.
Monotorial citizen → participeert vooral via andere dan de beschikbare traditionele wegen, zoals actiegroepen en
manifestaties.
1.1.3 COMBINATIE ROLLEN EN STIJLEN (BOEK)
De verschillende rollen en stijlen kunnen worden gecombineerd.
Voorbeeld:
• De burger die zich gedraagt als buitenstaander is kortweg niet geïnteresseerd in participatie. Zijn houding
tegenover de overheid is bijgevolg passief. Dit komt tot uiting in zijn rol als kiezer (waarbij hij niet gaat stemmen)
en zijn rol als partner (waaraan hij niet deelneemt tenzij eventueel uit eigenbelang).
OPVATTINGEN OVER BURGERSCHAP
• Republikeinse opvatting: burgerplichten, dienstbaarheid, actieve invulling, oog voor het algemeen belang (oude
Rome en Athene)
• Communautaristische opvatting: burger als lid van historisch gegroeide sociale gemeenschap, participatie in
civil society
• Liberale opvatting: burgerrechten, bescherming van eigen individuele rechten (‘Glorious Revolution’)
3
, BURGERSCHAPSNORMEN
How important are the following behaviors for being a good adult citizen? Hooghe & Oser, 2015
• x-as: verschillende gedragingen of houdingen die burgers
kunnen hebben
o Onder elk staat tussen haakjes het gemiddelde
belang dat de hele populatie eraan hecht (bijv.
.89 = 89% vindt “obey laws” belangrijk).
• y-as: de waarschijnlijkheid (van 0 tot 1) dat iemand uit
een bepaalde groep dat gedrag belangrijk vindt — de
“conditional probability”.
• All-around (35%) → de grijze stippen
o Vinden bijna alle vormen van burgerschap
belangrijk (hoog op alles).
• Engaged (30%) → zwarte driehoekjes met stippellijn
o Hechten veel belang aan actieve participatie: protesteren, discussiëren, nieuws volgen.
o Minder aan traditionele plichten zoals “obey” of “vote”.
• Duty-based (15%) → zwarte vierkantjes met volle lijn
o Leggen nadruk op plichtsbewustzijn: wetten volgen, stemmen, werken.
o Weinig belang aan protest of discussie.
• Mainstream (13%) → kruisjes
o Gemiddelde waarden overal, geen uitgesproken profiel.
• Subject (6%) → grijze blokjes
o Hechten aan weinig of geen van de normen; eerder apathisch.
1.2 WAAROM PARTICIPATIE?
Er gaat steeds meer aandacht naar participatie!
Er zijn twee groepen factoren die ervoor zorgen dat er meer aandacht gaat naar participatie:
• Veranderingen aan de kant van de burger
• Veranderingen aan de kant van de overheid
1.2.1 DE BURGER IS VERANDERD
De burger is veranderd door twee grote maatschappelijke evoluties:
• Individualisering en dealignment
o Burgers binden zich niet meer automatisch aan één partij of organisatie (zuil gebonden).
o Klassieke intermediaire organisaties verliezen pluimen (bv Femma).
4
