PENOLOGIE EN PENITENTIAIR RECHT
HOC 1 Inleiding (Kristel Beyens)
Straf (volgens HvC): “Straf is een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd
als een sanctie wegens een gepleegd misdrijf”
ð Penologie stelt dit in vraag (welk ‘leed’, voor/door wie, welke straf/maatregelen
ð Penologie = wetenschap van de bestra'ing
opsporing straftoemeting strafuitvoering:
vervolging (OM)
(politie) (RM) penologen
! BestraFing als organisatie/instituut waar justitiële actoren beslissingen nemen over complexe
zaken → breder dan louter juridische ‘straFen’: penologen onderzoeken de instituten zelf, de
ruimtelijke aspecten, penale cultuur, … = de sociale realiteit van het straFen (multidisciplinair)
Penaliteit (Garland, 1990)
‘the study of the social processes of punishment and penal control, which is to say of the whole
complex of laws, ideas and institutions which regulate criminal conduct’
ð Die kennis is gebaseerd op empirisch onderzoek (kwantitatief en kwalitatief) !
Penitentiair recht: geheel van juridische normen ivm de behandeling van gedetineerden
• Interne rechtspositie: de rechten van gedetineerden tijdens detentie (Basiswet
gevangeniswezen, 2005)
• Externe rechtspositie: regeling van de overgang van binnen naar buiten, alles wat
kan/moet/mag zoals de regeling van ET, IVS (Wet op de externe rechtspositie) (wetten van 17
mei 2006 ev)
Juridische benadering Criminologische benadering
× Nationale en × Doelstellingen straf en systeem, eFectiviteit van het
internationale straFen
normen` × Studie van de strafpraktijken en eFecten van straf op
× Soorten straFen: betrokkenen en omgeving
gevangenisstraf, × Analyse van het penitentiaire beleid ➔ ! Overbevolking
doodstraf, internering, × Inzicht in evolutie van de gevangenispopulatie,
terbeschikkingstellling, gevangeniswezen, gevangenisarchitectuur
gemeenschapsgerichte × De gevangenis als machtsinstituut, totaal instituut
straFen Analyse van dagelijks leven in de gevangenis
! Rechten van gedetineerden, controle-organen
KRITISCH ZIJN!
§ Tav straf en gevangenis als instituut → machtsaspect, machtsmisbruik nogsteeds aanwezig
zelf met die interne rechten
§ Oog voor onmenselijkheid
§ Lineaire relatie bestaat niet, vele factoren die invloed hebben
,HOC 2/1 stra8en: een penologische introductie (Kristel Beyens)
Juridische indeling
Hoofdstra)en • Vrijspraak
• Vrijheidsstraf: gevangenisstraf
Voorlopige hechtenis is GEEN straf, maar bewarende maatregel
• Vrijheidsbeperkende stra)en : opschorting, uitstel, probatie, werkstraf, elektronisch
toezicht, alcoholslot, verval recht tot sturen, stadionverbod, woonverbod binnen bepaalde
zone, huisverbod,...
• Vermogensstraf: geldboete, opdeciemen (X 8) , R kan rekening houden met financiële
toestand
• Internering: is juridisch gezien geen straf maar maatregel
• Politiestra)en, correctionele en criminele stra)en
BKS • Soms automatisch verbonden aan straf: Ontzetting uit politieke en burgerlijke rechten
(verborgen stra)en)
• Verbeurdverklaring goederen
• Afzetting van titels
• Beroepsverbod
• Bekendmaking uitspraak
Vervangende • Gevangenisstraf of geldboete
stra)en • Niet-uitvoering van de vervangende gevangenisstraf (3d tot 6m)
• Vervangend rijverbod
Stra<en in de gemeenschap
Eerste generatie (1960): alternatieve straFen
= GS met uitstel of opschorting, probatieuitstel of opschorting → om mensen uit gevangenis te
houden via resocialisatie en begeleiding MAAR te weinig opgelegd, werkt niet want ‘te soft’
Tweede generatie: gemeenschapsgerichte straFen
Overbevolking in gevangenissen → meer controle, minder begeleiding nodig
(oorspr: probleem → oplossing; evolueren naar eFectieve straf vinden als écht alternatief voor gev.)
→ autonoom statuut opgenomen in wetboek als ‘echte’ straFen
× Autonome werkstraf
× Straf onder elektronisch toezicht
× Autonome probatiestraf
ð Consensuele straFen (alle partijen moeten akkoord zijn
ð Los van begeleiding (alternatieve), nadruk op controle
Conclusie:
• Werkstraf was onmiddellijk een succes
• ET AS neemt stilaan toe
• Opvolging, begeleiding? ➔ beperkt
• Punitief gehalte van de autonome straFen?
• Quid geloofwaardigheid van de gemeenschapsgerichte straFen?
• Quid visie publieke opinie? ➔ ‘maar werkstrafjes’...
• Quid eFectiviteit?
• Re-integratie: geen vermelding op het uittreksel dat bestemd is voor administraties en
particulieren
• Geen beperkingen qua gerechtelijk verleden
,HOC 2 de doodstraf (An-Sofie Vanhouche)
Begrippen:
• Retentionistische landen: behouden van de doodstraf
• Gedeeltelijk abolitionisme: Toepassing van de doodstraf in uitzonderlijke situaties zoals in
oorlogstijd
• Abolitionistisch in de praktijk: Doodstraf de jure-de facto (in wetgeving maar niet meer
uitgevoerd)
• Volledig abolitionistische landen: schaFen de doodstraf volledig af
ð Evolutie maar niet altijd lineair, vaak van ene naar andere (afhankelijk van context)
De doodstraf wereldwijd
VN: Internationaal Verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten, art 6: Ieder heeft het recht op
leven. Dit recht wordt door de wet beschermd. Niemand mag naar willekeur van zijn leven worden
beroofd
• afgeschaft in meeste landen
• in landen waar doodstraf niet is afgeschaft:
× enkel voor ernstige misdrijven & indien het vonnis onherroepelijk is (hoger beroep)
× ieder die tot dood veroordeeld is heeft het recht gratie/verzachting v/h vonnis te vragen
× NIET voor minderjarigen en zwangere vrouwen
Dit afschaFen is facultatief:
- Voor de bijdrage aan de menselijke waardigheid
- Voor de bescherming Art. 3 UVRM: Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en
onschendbaarheid van persoon
! maar uitzondering: oorlogstijd wel nog mogelijk om doodstraf in te voeren
*filmpje amnesty international: de doodstraf in cijfers
o Sommige landen rapporteren niet -> dark number
o Stijging aantal executies van meer dan 30%; stijging aantal doodvonnissen 20% (→ niet alle vonnissen
worden uitgevoerd)
o Landen met hoogste aantal executies: China; Iran (74%); Saudi Arabië (15%); Somalië en de V.S.
o V.S. stijging investeringen doodstraf eg. Nieuwe methode verstikking met stikstof (Kenneth
Smith)
In europa
Cesare beccaria (18e eeuwse verlichtingsdenker over het strafrecht)
× doodstraf is niet rechtmatig, soc contract zegt niet dat OH recht heeft om te doden
× het is ook nutteloos: het heeft geen afschrikwekkende werking maar zorgt net voor
medelijden met de dader wat de OH in een slecht daglicht zet ‘bloeddorstige overheid’
× levenslange dwangardbeid is afschrikwekkender en zorgt voor een vergoeding tov de ms
grote abolitionistische golf na WOII → UVRM 1948: bescherming burgers tegen macht van de staat +
- Visie van de Raad van Europa op de doodstraf
- 1953 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (Recht op leven)
- 1983 (protocol 6 trad in werking 1985): Raad van Europa schaft de doodstraf af in vredestijd
- 2003 (protocol 13): De Raad van Europa schaft doodstraf af in oorlogstijd
- Uitspraken EHRM over uitlevering aan landen waar de doodstraf wordt toegepast
Europese Unie: Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
o Art 2: Niemand wordt tot de doodstraf veroordeeld of terechtgesteld.
o Art. 19: Niemand mag worden verwijderd of uitgezet naar, dan wel worden uitgeleverd aan een staat waar
een ernstig risico bestaat dat hij aan de doodstraf, aan folteringen of aan andere onmenselijke of
vernederende behandelingen of bestra)ingen wordt onderworpen.
, In belgië
18e eeuwse visies:
Voorstanders van de doodstraf Tegenstanders van de doodstraf (vanaf 1750)
× Oude testament: orde scheppen en × Beperken tot zwaarste misdrijven
misdrijven zwaar straFen (zedendelinquentie, ..)
× Morele goedoening voor SLO × Humanitaire redenen = verlichting
× Beveiliging ms tegen recidive × Ophanging/onthoofding, geen
× Afschrikkende werking onterende straFen (zoals die publieke)
Straf = openbaar en theatraal
Na onafhankelijkheid (1831 – 1834) wordt de doodstraf een tijd niet uitgevoerd als ‘experiment’ voor
het eFect op criminaliteit → zorgt ervoor dat mensen beginnen na te denken over die doodstraf (heeft
het wel een afschikwekkende werking etc) → Duspétiaux
1835 terug ingevoerd en er zijn 57 executies tem 1863 (maar bv vaak mislukte onthoofding of
onschuldige veroordeelden)
Ø Meer mensen beginnen zich te verzetten
Ø Verschillende balies (adocaten) gaan zich ertegen verzetten
Het Belgische Strafwetboek (1867) behoudt doodstraf voor zware misdrijven vb moord, vergiftiging
× Ook vermogensmisdaad ALS met dodelijke slachtoFers waarbij dader zich bewust was van
aanwezigheid slachtoFers = levensdelicten
× Bij verzachtende omstandigheden -> levenslange dwangarbeid
× Minimumleeftijd opgetrokken tot 18 jaar; uitstel bij zwangere vrouwen
× Openbare onthoofding
× Vanaf 1863 voor elke ter dood veroordeelde automatische genade, maar:
Verzet tegen Koninklijk Genaderecht abolitionisten
× Verzet in Parlement in golven × Goddelijk recht, sociaal contract, natuurlijk
van Conservatieve recht op leven
Katholieken, Liberalen, × Nutteloos: geen afschrikkende werking
Communisten × Geen daling criminaliteit
× Afschrikkende werking × Doodstraf zet aan tot misdrijven door lugubere
× Daling criminaliteit karakter publieke executies
× Beveiliging tegen recidivisten × Geen herstel bij dwaling
× Genoegdoening slachtoFers × Vooruitgang beschaving
× Volk veel vertrouwen in × Willekeur bij genade
doodstraf × Doel straf: verbeteren persoon die misdrijf pleegt
× AfschaFing -> veel × Geen uitlevering van personen uit het
criminaliteit uit het buitenland of Belgen in het buitenland
buitenland
WOI
Duitse krijgsgerecht spraken weer meerdere doodstraFen uit die werden uitgevoerd in 1914-1918
o Belgische krijgsgerecht spraken 222 doodstraFen uit; 20 werden uitgevoerd voor vb spionage
WOII
Vanag 1944 opnieuw weer (meer) terdoodveroordelingen (2940) en doodstraFen (242)
o Discussie over publiek karakter (media, nieuwsgierigheid negatief eFect door gruwel)
o Genade: kritiek & discussie in kamer, verzachtende omstandigheden zoals minderjarigen
Laatste executie in België (in vredestijd) 1863
HOC 1 Inleiding (Kristel Beyens)
Straf (volgens HvC): “Straf is een leed door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd
als een sanctie wegens een gepleegd misdrijf”
ð Penologie stelt dit in vraag (welk ‘leed’, voor/door wie, welke straf/maatregelen
ð Penologie = wetenschap van de bestra'ing
opsporing straftoemeting strafuitvoering:
vervolging (OM)
(politie) (RM) penologen
! BestraFing als organisatie/instituut waar justitiële actoren beslissingen nemen over complexe
zaken → breder dan louter juridische ‘straFen’: penologen onderzoeken de instituten zelf, de
ruimtelijke aspecten, penale cultuur, … = de sociale realiteit van het straFen (multidisciplinair)
Penaliteit (Garland, 1990)
‘the study of the social processes of punishment and penal control, which is to say of the whole
complex of laws, ideas and institutions which regulate criminal conduct’
ð Die kennis is gebaseerd op empirisch onderzoek (kwantitatief en kwalitatief) !
Penitentiair recht: geheel van juridische normen ivm de behandeling van gedetineerden
• Interne rechtspositie: de rechten van gedetineerden tijdens detentie (Basiswet
gevangeniswezen, 2005)
• Externe rechtspositie: regeling van de overgang van binnen naar buiten, alles wat
kan/moet/mag zoals de regeling van ET, IVS (Wet op de externe rechtspositie) (wetten van 17
mei 2006 ev)
Juridische benadering Criminologische benadering
× Nationale en × Doelstellingen straf en systeem, eFectiviteit van het
internationale straFen
normen` × Studie van de strafpraktijken en eFecten van straf op
× Soorten straFen: betrokkenen en omgeving
gevangenisstraf, × Analyse van het penitentiaire beleid ➔ ! Overbevolking
doodstraf, internering, × Inzicht in evolutie van de gevangenispopulatie,
terbeschikkingstellling, gevangeniswezen, gevangenisarchitectuur
gemeenschapsgerichte × De gevangenis als machtsinstituut, totaal instituut
straFen Analyse van dagelijks leven in de gevangenis
! Rechten van gedetineerden, controle-organen
KRITISCH ZIJN!
§ Tav straf en gevangenis als instituut → machtsaspect, machtsmisbruik nogsteeds aanwezig
zelf met die interne rechten
§ Oog voor onmenselijkheid
§ Lineaire relatie bestaat niet, vele factoren die invloed hebben
,HOC 2/1 stra8en: een penologische introductie (Kristel Beyens)
Juridische indeling
Hoofdstra)en • Vrijspraak
• Vrijheidsstraf: gevangenisstraf
Voorlopige hechtenis is GEEN straf, maar bewarende maatregel
• Vrijheidsbeperkende stra)en : opschorting, uitstel, probatie, werkstraf, elektronisch
toezicht, alcoholslot, verval recht tot sturen, stadionverbod, woonverbod binnen bepaalde
zone, huisverbod,...
• Vermogensstraf: geldboete, opdeciemen (X 8) , R kan rekening houden met financiële
toestand
• Internering: is juridisch gezien geen straf maar maatregel
• Politiestra)en, correctionele en criminele stra)en
BKS • Soms automatisch verbonden aan straf: Ontzetting uit politieke en burgerlijke rechten
(verborgen stra)en)
• Verbeurdverklaring goederen
• Afzetting van titels
• Beroepsverbod
• Bekendmaking uitspraak
Vervangende • Gevangenisstraf of geldboete
stra)en • Niet-uitvoering van de vervangende gevangenisstraf (3d tot 6m)
• Vervangend rijverbod
Stra<en in de gemeenschap
Eerste generatie (1960): alternatieve straFen
= GS met uitstel of opschorting, probatieuitstel of opschorting → om mensen uit gevangenis te
houden via resocialisatie en begeleiding MAAR te weinig opgelegd, werkt niet want ‘te soft’
Tweede generatie: gemeenschapsgerichte straFen
Overbevolking in gevangenissen → meer controle, minder begeleiding nodig
(oorspr: probleem → oplossing; evolueren naar eFectieve straf vinden als écht alternatief voor gev.)
→ autonoom statuut opgenomen in wetboek als ‘echte’ straFen
× Autonome werkstraf
× Straf onder elektronisch toezicht
× Autonome probatiestraf
ð Consensuele straFen (alle partijen moeten akkoord zijn
ð Los van begeleiding (alternatieve), nadruk op controle
Conclusie:
• Werkstraf was onmiddellijk een succes
• ET AS neemt stilaan toe
• Opvolging, begeleiding? ➔ beperkt
• Punitief gehalte van de autonome straFen?
• Quid geloofwaardigheid van de gemeenschapsgerichte straFen?
• Quid visie publieke opinie? ➔ ‘maar werkstrafjes’...
• Quid eFectiviteit?
• Re-integratie: geen vermelding op het uittreksel dat bestemd is voor administraties en
particulieren
• Geen beperkingen qua gerechtelijk verleden
,HOC 2 de doodstraf (An-Sofie Vanhouche)
Begrippen:
• Retentionistische landen: behouden van de doodstraf
• Gedeeltelijk abolitionisme: Toepassing van de doodstraf in uitzonderlijke situaties zoals in
oorlogstijd
• Abolitionistisch in de praktijk: Doodstraf de jure-de facto (in wetgeving maar niet meer
uitgevoerd)
• Volledig abolitionistische landen: schaFen de doodstraf volledig af
ð Evolutie maar niet altijd lineair, vaak van ene naar andere (afhankelijk van context)
De doodstraf wereldwijd
VN: Internationaal Verdrag inzake burgerlijke en politieke rechten, art 6: Ieder heeft het recht op
leven. Dit recht wordt door de wet beschermd. Niemand mag naar willekeur van zijn leven worden
beroofd
• afgeschaft in meeste landen
• in landen waar doodstraf niet is afgeschaft:
× enkel voor ernstige misdrijven & indien het vonnis onherroepelijk is (hoger beroep)
× ieder die tot dood veroordeeld is heeft het recht gratie/verzachting v/h vonnis te vragen
× NIET voor minderjarigen en zwangere vrouwen
Dit afschaFen is facultatief:
- Voor de bijdrage aan de menselijke waardigheid
- Voor de bescherming Art. 3 UVRM: Een ieder heeft recht op leven, vrijheid en
onschendbaarheid van persoon
! maar uitzondering: oorlogstijd wel nog mogelijk om doodstraf in te voeren
*filmpje amnesty international: de doodstraf in cijfers
o Sommige landen rapporteren niet -> dark number
o Stijging aantal executies van meer dan 30%; stijging aantal doodvonnissen 20% (→ niet alle vonnissen
worden uitgevoerd)
o Landen met hoogste aantal executies: China; Iran (74%); Saudi Arabië (15%); Somalië en de V.S.
o V.S. stijging investeringen doodstraf eg. Nieuwe methode verstikking met stikstof (Kenneth
Smith)
In europa
Cesare beccaria (18e eeuwse verlichtingsdenker over het strafrecht)
× doodstraf is niet rechtmatig, soc contract zegt niet dat OH recht heeft om te doden
× het is ook nutteloos: het heeft geen afschrikwekkende werking maar zorgt net voor
medelijden met de dader wat de OH in een slecht daglicht zet ‘bloeddorstige overheid’
× levenslange dwangardbeid is afschrikwekkender en zorgt voor een vergoeding tov de ms
grote abolitionistische golf na WOII → UVRM 1948: bescherming burgers tegen macht van de staat +
- Visie van de Raad van Europa op de doodstraf
- 1953 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (Recht op leven)
- 1983 (protocol 6 trad in werking 1985): Raad van Europa schaft de doodstraf af in vredestijd
- 2003 (protocol 13): De Raad van Europa schaft doodstraf af in oorlogstijd
- Uitspraken EHRM over uitlevering aan landen waar de doodstraf wordt toegepast
Europese Unie: Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie
o Art 2: Niemand wordt tot de doodstraf veroordeeld of terechtgesteld.
o Art. 19: Niemand mag worden verwijderd of uitgezet naar, dan wel worden uitgeleverd aan een staat waar
een ernstig risico bestaat dat hij aan de doodstraf, aan folteringen of aan andere onmenselijke of
vernederende behandelingen of bestra)ingen wordt onderworpen.
, In belgië
18e eeuwse visies:
Voorstanders van de doodstraf Tegenstanders van de doodstraf (vanaf 1750)
× Oude testament: orde scheppen en × Beperken tot zwaarste misdrijven
misdrijven zwaar straFen (zedendelinquentie, ..)
× Morele goedoening voor SLO × Humanitaire redenen = verlichting
× Beveiliging ms tegen recidive × Ophanging/onthoofding, geen
× Afschrikkende werking onterende straFen (zoals die publieke)
Straf = openbaar en theatraal
Na onafhankelijkheid (1831 – 1834) wordt de doodstraf een tijd niet uitgevoerd als ‘experiment’ voor
het eFect op criminaliteit → zorgt ervoor dat mensen beginnen na te denken over die doodstraf (heeft
het wel een afschikwekkende werking etc) → Duspétiaux
1835 terug ingevoerd en er zijn 57 executies tem 1863 (maar bv vaak mislukte onthoofding of
onschuldige veroordeelden)
Ø Meer mensen beginnen zich te verzetten
Ø Verschillende balies (adocaten) gaan zich ertegen verzetten
Het Belgische Strafwetboek (1867) behoudt doodstraf voor zware misdrijven vb moord, vergiftiging
× Ook vermogensmisdaad ALS met dodelijke slachtoFers waarbij dader zich bewust was van
aanwezigheid slachtoFers = levensdelicten
× Bij verzachtende omstandigheden -> levenslange dwangarbeid
× Minimumleeftijd opgetrokken tot 18 jaar; uitstel bij zwangere vrouwen
× Openbare onthoofding
× Vanaf 1863 voor elke ter dood veroordeelde automatische genade, maar:
Verzet tegen Koninklijk Genaderecht abolitionisten
× Verzet in Parlement in golven × Goddelijk recht, sociaal contract, natuurlijk
van Conservatieve recht op leven
Katholieken, Liberalen, × Nutteloos: geen afschrikkende werking
Communisten × Geen daling criminaliteit
× Afschrikkende werking × Doodstraf zet aan tot misdrijven door lugubere
× Daling criminaliteit karakter publieke executies
× Beveiliging tegen recidivisten × Geen herstel bij dwaling
× Genoegdoening slachtoFers × Vooruitgang beschaving
× Volk veel vertrouwen in × Willekeur bij genade
doodstraf × Doel straf: verbeteren persoon die misdrijf pleegt
× AfschaFing -> veel × Geen uitlevering van personen uit het
criminaliteit uit het buitenland of Belgen in het buitenland
buitenland
WOI
Duitse krijgsgerecht spraken weer meerdere doodstraFen uit die werden uitgevoerd in 1914-1918
o Belgische krijgsgerecht spraken 222 doodstraFen uit; 20 werden uitgevoerd voor vb spionage
WOII
Vanag 1944 opnieuw weer (meer) terdoodveroordelingen (2940) en doodstraFen (242)
o Discussie over publiek karakter (media, nieuwsgierigheid negatief eFect door gruwel)
o Genade: kritiek & discussie in kamer, verzachtende omstandigheden zoals minderjarigen
Laatste executie in België (in vredestijd) 1863
