Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
Opsporing: inleiding ................................................................................................ 6
Cluster 1: politie als actor in de strafrechtsketen ................................................. 8
Opfrisser: het wetgevend kader ..................................................................................... 8
1.1. Vertrekpunt: de Wet op het Politieambt (1992) ..................................................................... 8
1.2. Inhoud wet op het Politieambt ............................................................................................. 9
1.3. Wet op het Politieambt (WPA) ............................................................................................. 9
1.4. Kort: evolutie tijdens en na de WPA ..................................................................................... 9
1.5. Wet op de geïntegreerde politie (WGP) ............................................................................. 10
1.6. Federale politie: taken ....................................................................................................... 10
1.7. Lokale politie ..................................................................................................................... 11
1.8. Minimale organisatie- en werkingsnorm ............................................................................. 12
1.9. Lokale opsporing en onderzoek ......................................................................................... 12
1.10. Lokaal of federaal onderzoek? ........................................................................................ 13
1.11. Een greep uit de evolutie na de WGP .............................................................................. 13
1.12. Verdere ontwikkelingen en discussies:............................................................................. 14
1.13. Verdere ontwikkelingen op vlak van organisatie: .............................................................. 14
Deel 1: De politiefunctie ................................................................................................ 16
1.1. De politiefunctie ................................................................................................................ 16
1.1.1. Politie: opsporen en keuzes maken / selectie .............................................................. 16
1.1.2. De politiefunctie.......................................................................................................... 16
1.1.3. Bestuurlijke en gerechtelijke politie ............................................................................. 16
1.1.3.1. Taken van bestuurlijke politie ............................................................................... 17
1.1.3.2. Taken van gerechtelijke politie: opsporing!! .......................................................... 17
1.1.4. Morfologie politie: operationeel kader en administratief kader ..................................... 18
1.1.5. Lokale politie: capaciteit.............................................................................................. 18
1.1.5.1. Problemen met capaciteit..................................................................................... 18
1.1.6. Politieambtenaren ...................................................................................................... 19
1.1.6.1. Officieren van bestuurlijke politie (art 4 WPA) ....................................................... 19
1.1.6.2. Officieren van gerechtelijke politie ........................................................................ 19
1.1.6.3. Leden van de federale en lokale politie ................................................................ 20
1.1.6.4. Agenten van politie .............................................................................................. 20
1.1.6.5. Samenvattend: graden, rangen en tekens ............................................................ 21
1.1.6.6. Sinds 2018: Beveiligingsassistenten en –agenten van politie ............................... 21
1.1.7. Federale politie (Jaarverslag 2016) ............................................................................. 22
1.1.8. Tot slot ....................................................................................................................... 22
Deel 2: discretionaire ruimte......................................................................................... 23
2.1. Het nemen van beslissingen door politie............................................................................ 23
1
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
2.2. Onderzoek F. Gilleir (2012): discretionaire ruimte .............................................................. 24
2.2.1. Getrapte toekenning van macht in strafrechtsketen inzake vrijheidsberoving............... 25
2.2.2. Wat beïnvloedt deze beslissingen? ............................................................................. 26
2.2.3 Keuzemomenten in relatie tot vrijheidsbeneming op basiskaderniveau ........................ 26
2.2.3.1 Keuzemomenten in relatie tot vrijheidsbeneming op basiskaderniveau: impact
discretionaire ruimte ......................................................................................................... 30
2.3. Conclusies ........................................................................................................................ 30
Gastcollege 1: discretionaire ruimte: identiteitscontroles en politielegitimiteit ....... 31
G1.1 Wat zijn identiteitscontroles?............................................................................................ 31
G1.1.1. Plaats binnen politiewerk ......................................................................................... 31
G1.1.2. Identiteitscontroles ................................................................................................... 32
G1.1.3. Wettelijke verankering (legaliteitsprincipe) ................................................................ 32
G1.1.4. Discretionaire ruimte ................................................................................................ 33
G1.1.5. Wat zegt de wet? ..................................................................................................... 34
G1.1.6. De Algemene Nationale Gegevensbank (ANG) ........................................................ 34
G1.1.7. Focus@GPI ............................................................................................................. 35
G1.2. Waarom onderzoeken we dit? ........................................................................................ 35
G1.2.1. Mediaberichtgeving.................................................................................................. 35
G1.2.2. Tijdlijn ...................................................................................................................... 36
G1.3. Wat leert onderzoek ons? ............................................................................................... 36
G1.3.1. Politieperspectief ..................................................................................................... 36
G1.3.2. Conclusie SAUDELLI (2021).................................................................................... 37
G1.3.3. Legitimiteit ............................................................................................................... 37
G1.3.4. Burgerperspectief .................................................................................................... 38
G1.3.4.1. Procedurele rechtvaardigheid............................................................................ 38
G1.3.4.2. Distributieve rechtvaardigheid ........................................................................... 38
G1.3.4.2.1. Over- en underpolicing ............................................................................... 39
G1.3.4.3. Effectiviteit ........................................................................................................ 39
G1.3.4.4. Voorbeeld ESS 2010 ......................................................................................... 40
G1.4. Hoe pakken we dit aan? ................................................................................................. 40
G1.4.1. Enkele voorbeelden ................................................................................................. 40
G1.4.2. De vier stappen van het handelingskader................................................................. 42
G1.4.3. Wat brengt de toekomst? ......................................................................................... 42
Deel 3: COP: Community Oriented Policing als model ............................................... 43
3.1. Community Oriented Policing als strategie ........................................................................ 43
3.2. COP is niet het enige politiemodel… ................................................................................. 43
3.3. Introductie van COP in het Belgische politielandschap....................................................... 45
3.4. Wetgevende bronnen ........................................................................................................ 45
3.5. Community Oriented Policing als model ............................................................................ 46
2
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
3.6. Introductie van COP in het Belgische politielandschap....................................................... 47
3.7. Vertaling naar Belgisch politiebeleid .................................................................................. 50
3.8. Good practices in COP...................................................................................................... 50
Deel 4 : Diversiteit en selectiviteit ................................................................................ 51
4.1. Diversiteit .......................................................................................................................... 51
4.2. Superdiversiteit ................................................................................................................. 52
4.3. Diversiteit binnen politie .................................................................................................... 53
4.4. Diversiteit in het Belgische korps ....................................................................................... 55
4.5. Diversiteit en beslissingen op straat (zelfstudie)................................................................. 61
4.6. Selectiviteit in de politiepraktijk – Belgisch onderzoek? ...................................................... 66
4.7. Diversiteit en selectiviteit: conclusies ................................................................................. 67
Gastcollege 2: Lokale RechercheDienst Gent ............................................................. 67
G2.1: Inkijk in LDR Gent (niet kennen) ..................................................................................... 67
G2.2. Leiderschap (kennen) ..................................................................................................... 68
G2.3. Strafrechtelijk onderzoek (kennen).................................................................................. 68
G2.4. Missie LRD (kennen) ...................................................................................................... 69
G2.5. Strategie en beleid - REM............................................................................................... 70
G2.5.1. Recherchemanagement (kennen) ........................................................................... 70
G2.5.1.1. Operationeel recherchemanagement (REM) (vanaf hier terug kennen) .............. 73
G2.5.1.2. Beheersmatig recherchemanagement (L.Cap) (of ’Tactisch REM’) (kennen) ...... 74
G2.6. Management van processen (kennen) ............................................................................ 75
G2.6.1. Management van processen – recherchemethoden en -technieken (gedeeltelijk
kennen) ............................................................................................................................... 76
G2.6.1.1. Organisatorische recherchetechnieken (niet kennen) ........................................ 76
G2.6.1.2. Informatietechnieken (niet kennen).................................................................... 77
G2.6.1.3. Algemene opsporingstechnieken (niet kennen) .................................................. 77
G2.6.1.4. Specifieke opsporingstechnieken (niet kennen) ................................................. 77
G2.7. Partners van LRD Gent (kennen) .................................................................................... 79
G2.8. Provinciaal recherchemanagement – Oost-Vlaanderen (kennen) .................................... 79
G2.6. “Beheer van de plaats van de feiten” bij een (onduidelijk) overlijden (niet kennen)........... 81
G2.7. Casussen (niet kennen) .................................................................................................. 84
Gastcollege 3: Politieonderwijs: niet te kennen .......................................................... 85
G3.1. Politie in belgië: geïntegreerde politie op 2 niveaus ......................................................... 85
G3.2. Het opleidingstraject ....................................................................................................... 87
G3.2.1. Selectieprocedure .................................................................................................... 87
G3.2.1.1. Toelatingsvoorwaarden basiskader .................................................................... 87
G3.2.1.2. Selectieprocedure fase 1: generieke selectie..................................................... 87
G3.2.1.3. Selectieprocedure fase 2: wervingsreserve ....................................................... 88
G3.2.1.4. Selectieprocedure fase 3: selectie door politiezone/dienst (federale politie) ....... 88
3
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
G3.2.2. Finaliteit opleiding .................................................................................................... 88
G3.3. Politieopleiding ............................................................................................................... 88
G3.3.1. PAULO: Provinciale Academie voor Urgentiediensten en Lokale Overheden ............ 89
G3.3.1.1. PAULO-politieopleiding — basisopleiding AINP ................................................. 89
G3.3.1.1.1. Structuur van de opleiding .......................................................................... 90
G3.3.1.2. PAULO politieopleiding – basisopleidng AHINP ................................................. 92
G3.3.1.3. PAULO Politieopleiding - Bijscholingen.............................................................. 92
G3.3.1.4. PAULO Politieopleiding - Financiering ............................................................... 93
G3.3.1.5. PAULO Politieopleiding – levensecht leren ........................................................ 93
G3.3.1.5.1. NEPO ........................................................................................................ 93
G3.4. Toekomst Politieonderwijs............................................................................................... 95
G3.4.1. Hoe is de politieopleiding gestructureerd in andere Europese landen? ..................... 95
G3.4.2. Onderzoeksresultaten empirisch onderzoek ............................................................. 96
G3.4.3. Hypothetische (populairste) scenario’s volgens AINP ............................................... 97
G3.4.4. Hypothetisch scenario op basis van opleiding AINP ................................................. 97
G3.4.5. Hypothetisch scenario volgens PAULO .................................................................... 98
Cluster 2: Instroom-doorstroom-uitstroom ......................................................... 98
Deel 1: Meten ................................................................................................................. 98
1.1. Inleiding: instroom doorstroom en uitstroom op niveau van de opsporing ........................... 98
1.1.1. Meten van instroom, doorstroom en uitstroom ............................................................ 99
1.1.2. Selectiviteit ................................................................................................................. 99
1.1.3. Instroom, doorstroom en uitstroom ............................................................................. 99
1.2. Instroom op politieniveau................................................................................................. 100
1.2.1 Instroom: reactief en proactief politieoptreden ............................................................ 100
1.2.2. Instroom: reactief en proactief of haal- en brengcriminaliteit ...................................... 101
1.2.3. Instroom: in grote mate reactief ................................................................................ 102
1.2.4. Instroom: analyse van de noodoproepen in 2008 ...................................................... 102
1.2.5. Nutteloze oproepen? ................................................................................................ 102
1.2.6. Hulpvraag algemeen ................................................................................................ 103
1.2.7. Selectiviteit bij reactief optreden ............................................................................... 103
1.3. Conclusie: meten van instroom, doorstroom, uitstroom .................................................... 103
Deel 2: Registratie ....................................................................................................... 104
2.1. Processen-verbaal en selectiviteit ................................................................................... 105
2.1.1. Inhoud proces-verbaal .............................................................................................. 105
2.1.1.1. Cfr onderzoek Fien Gilleir (zie vorige deel) ......................................................... 106
2.1.2. Parcoursen van processen-verbaal........................................................................... 106
2.1.2.1. PV, APO en VPV................................................................................................ 107
2.1.2.2. Communicatie met de burger? ........................................................................... 108
2.1.3. Selectie heeft impact op ons beeld van criminaliteit .................................................. 109
4
Opsporing: inleiding ................................................................................................ 6
Cluster 1: politie als actor in de strafrechtsketen ................................................. 8
Opfrisser: het wetgevend kader ..................................................................................... 8
1.1. Vertrekpunt: de Wet op het Politieambt (1992) ..................................................................... 8
1.2. Inhoud wet op het Politieambt ............................................................................................. 9
1.3. Wet op het Politieambt (WPA) ............................................................................................. 9
1.4. Kort: evolutie tijdens en na de WPA ..................................................................................... 9
1.5. Wet op de geïntegreerde politie (WGP) ............................................................................. 10
1.6. Federale politie: taken ....................................................................................................... 10
1.7. Lokale politie ..................................................................................................................... 11
1.8. Minimale organisatie- en werkingsnorm ............................................................................. 12
1.9. Lokale opsporing en onderzoek ......................................................................................... 12
1.10. Lokaal of federaal onderzoek? ........................................................................................ 13
1.11. Een greep uit de evolutie na de WGP .............................................................................. 13
1.12. Verdere ontwikkelingen en discussies:............................................................................. 14
1.13. Verdere ontwikkelingen op vlak van organisatie: .............................................................. 14
Deel 1: De politiefunctie ................................................................................................ 16
1.1. De politiefunctie ................................................................................................................ 16
1.1.1. Politie: opsporen en keuzes maken / selectie .............................................................. 16
1.1.2. De politiefunctie.......................................................................................................... 16
1.1.3. Bestuurlijke en gerechtelijke politie ............................................................................. 16
1.1.3.1. Taken van bestuurlijke politie ............................................................................... 17
1.1.3.2. Taken van gerechtelijke politie: opsporing!! .......................................................... 17
1.1.4. Morfologie politie: operationeel kader en administratief kader ..................................... 18
1.1.5. Lokale politie: capaciteit.............................................................................................. 18
1.1.5.1. Problemen met capaciteit..................................................................................... 18
1.1.6. Politieambtenaren ...................................................................................................... 19
1.1.6.1. Officieren van bestuurlijke politie (art 4 WPA) ....................................................... 19
1.1.6.2. Officieren van gerechtelijke politie ........................................................................ 19
1.1.6.3. Leden van de federale en lokale politie ................................................................ 20
1.1.6.4. Agenten van politie .............................................................................................. 20
1.1.6.5. Samenvattend: graden, rangen en tekens ............................................................ 21
1.1.6.6. Sinds 2018: Beveiligingsassistenten en –agenten van politie ............................... 21
1.1.7. Federale politie (Jaarverslag 2016) ............................................................................. 22
1.1.8. Tot slot ....................................................................................................................... 22
Deel 2: discretionaire ruimte......................................................................................... 23
2.1. Het nemen van beslissingen door politie............................................................................ 23
1
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
2.2. Onderzoek F. Gilleir (2012): discretionaire ruimte .............................................................. 24
2.2.1. Getrapte toekenning van macht in strafrechtsketen inzake vrijheidsberoving............... 25
2.2.2. Wat beïnvloedt deze beslissingen? ............................................................................. 26
2.2.3 Keuzemomenten in relatie tot vrijheidsbeneming op basiskaderniveau ........................ 26
2.2.3.1 Keuzemomenten in relatie tot vrijheidsbeneming op basiskaderniveau: impact
discretionaire ruimte ......................................................................................................... 30
2.3. Conclusies ........................................................................................................................ 30
Gastcollege 1: discretionaire ruimte: identiteitscontroles en politielegitimiteit ....... 31
G1.1 Wat zijn identiteitscontroles?............................................................................................ 31
G1.1.1. Plaats binnen politiewerk ......................................................................................... 31
G1.1.2. Identiteitscontroles ................................................................................................... 32
G1.1.3. Wettelijke verankering (legaliteitsprincipe) ................................................................ 32
G1.1.4. Discretionaire ruimte ................................................................................................ 33
G1.1.5. Wat zegt de wet? ..................................................................................................... 34
G1.1.6. De Algemene Nationale Gegevensbank (ANG) ........................................................ 34
G1.1.7. Focus@GPI ............................................................................................................. 35
G1.2. Waarom onderzoeken we dit? ........................................................................................ 35
G1.2.1. Mediaberichtgeving.................................................................................................. 35
G1.2.2. Tijdlijn ...................................................................................................................... 36
G1.3. Wat leert onderzoek ons? ............................................................................................... 36
G1.3.1. Politieperspectief ..................................................................................................... 36
G1.3.2. Conclusie SAUDELLI (2021).................................................................................... 37
G1.3.3. Legitimiteit ............................................................................................................... 37
G1.3.4. Burgerperspectief .................................................................................................... 38
G1.3.4.1. Procedurele rechtvaardigheid............................................................................ 38
G1.3.4.2. Distributieve rechtvaardigheid ........................................................................... 38
G1.3.4.2.1. Over- en underpolicing ............................................................................... 39
G1.3.4.3. Effectiviteit ........................................................................................................ 39
G1.3.4.4. Voorbeeld ESS 2010 ......................................................................................... 40
G1.4. Hoe pakken we dit aan? ................................................................................................. 40
G1.4.1. Enkele voorbeelden ................................................................................................. 40
G1.4.2. De vier stappen van het handelingskader................................................................. 42
G1.4.3. Wat brengt de toekomst? ......................................................................................... 42
Deel 3: COP: Community Oriented Policing als model ............................................... 43
3.1. Community Oriented Policing als strategie ........................................................................ 43
3.2. COP is niet het enige politiemodel… ................................................................................. 43
3.3. Introductie van COP in het Belgische politielandschap....................................................... 45
3.4. Wetgevende bronnen ........................................................................................................ 45
3.5. Community Oriented Policing als model ............................................................................ 46
2
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
3.6. Introductie van COP in het Belgische politielandschap....................................................... 47
3.7. Vertaling naar Belgisch politiebeleid .................................................................................. 50
3.8. Good practices in COP...................................................................................................... 50
Deel 4 : Diversiteit en selectiviteit ................................................................................ 51
4.1. Diversiteit .......................................................................................................................... 51
4.2. Superdiversiteit ................................................................................................................. 52
4.3. Diversiteit binnen politie .................................................................................................... 53
4.4. Diversiteit in het Belgische korps ....................................................................................... 55
4.5. Diversiteit en beslissingen op straat (zelfstudie)................................................................. 61
4.6. Selectiviteit in de politiepraktijk – Belgisch onderzoek? ...................................................... 66
4.7. Diversiteit en selectiviteit: conclusies ................................................................................. 67
Gastcollege 2: Lokale RechercheDienst Gent ............................................................. 67
G2.1: Inkijk in LDR Gent (niet kennen) ..................................................................................... 67
G2.2. Leiderschap (kennen) ..................................................................................................... 68
G2.3. Strafrechtelijk onderzoek (kennen).................................................................................. 68
G2.4. Missie LRD (kennen) ...................................................................................................... 69
G2.5. Strategie en beleid - REM............................................................................................... 70
G2.5.1. Recherchemanagement (kennen) ........................................................................... 70
G2.5.1.1. Operationeel recherchemanagement (REM) (vanaf hier terug kennen) .............. 73
G2.5.1.2. Beheersmatig recherchemanagement (L.Cap) (of ’Tactisch REM’) (kennen) ...... 74
G2.6. Management van processen (kennen) ............................................................................ 75
G2.6.1. Management van processen – recherchemethoden en -technieken (gedeeltelijk
kennen) ............................................................................................................................... 76
G2.6.1.1. Organisatorische recherchetechnieken (niet kennen) ........................................ 76
G2.6.1.2. Informatietechnieken (niet kennen).................................................................... 77
G2.6.1.3. Algemene opsporingstechnieken (niet kennen) .................................................. 77
G2.6.1.4. Specifieke opsporingstechnieken (niet kennen) ................................................. 77
G2.7. Partners van LRD Gent (kennen) .................................................................................... 79
G2.8. Provinciaal recherchemanagement – Oost-Vlaanderen (kennen) .................................... 79
G2.6. “Beheer van de plaats van de feiten” bij een (onduidelijk) overlijden (niet kennen)........... 81
G2.7. Casussen (niet kennen) .................................................................................................. 84
Gastcollege 3: Politieonderwijs: niet te kennen .......................................................... 85
G3.1. Politie in belgië: geïntegreerde politie op 2 niveaus ......................................................... 85
G3.2. Het opleidingstraject ....................................................................................................... 87
G3.2.1. Selectieprocedure .................................................................................................... 87
G3.2.1.1. Toelatingsvoorwaarden basiskader .................................................................... 87
G3.2.1.2. Selectieprocedure fase 1: generieke selectie..................................................... 87
G3.2.1.3. Selectieprocedure fase 2: wervingsreserve ....................................................... 88
G3.2.1.4. Selectieprocedure fase 3: selectie door politiezone/dienst (federale politie) ....... 88
3
, Criminologie van de strafrechtsbedeling: Verhage
G3.2.2. Finaliteit opleiding .................................................................................................... 88
G3.3. Politieopleiding ............................................................................................................... 88
G3.3.1. PAULO: Provinciale Academie voor Urgentiediensten en Lokale Overheden ............ 89
G3.3.1.1. PAULO-politieopleiding — basisopleiding AINP ................................................. 89
G3.3.1.1.1. Structuur van de opleiding .......................................................................... 90
G3.3.1.2. PAULO politieopleiding – basisopleidng AHINP ................................................. 92
G3.3.1.3. PAULO Politieopleiding - Bijscholingen.............................................................. 92
G3.3.1.4. PAULO Politieopleiding - Financiering ............................................................... 93
G3.3.1.5. PAULO Politieopleiding – levensecht leren ........................................................ 93
G3.3.1.5.1. NEPO ........................................................................................................ 93
G3.4. Toekomst Politieonderwijs............................................................................................... 95
G3.4.1. Hoe is de politieopleiding gestructureerd in andere Europese landen? ..................... 95
G3.4.2. Onderzoeksresultaten empirisch onderzoek ............................................................. 96
G3.4.3. Hypothetische (populairste) scenario’s volgens AINP ............................................... 97
G3.4.4. Hypothetisch scenario op basis van opleiding AINP ................................................. 97
G3.4.5. Hypothetisch scenario volgens PAULO .................................................................... 98
Cluster 2: Instroom-doorstroom-uitstroom ......................................................... 98
Deel 1: Meten ................................................................................................................. 98
1.1. Inleiding: instroom doorstroom en uitstroom op niveau van de opsporing ........................... 98
1.1.1. Meten van instroom, doorstroom en uitstroom ............................................................ 99
1.1.2. Selectiviteit ................................................................................................................. 99
1.1.3. Instroom, doorstroom en uitstroom ............................................................................. 99
1.2. Instroom op politieniveau................................................................................................. 100
1.2.1 Instroom: reactief en proactief politieoptreden ............................................................ 100
1.2.2. Instroom: reactief en proactief of haal- en brengcriminaliteit ...................................... 101
1.2.3. Instroom: in grote mate reactief ................................................................................ 102
1.2.4. Instroom: analyse van de noodoproepen in 2008 ...................................................... 102
1.2.5. Nutteloze oproepen? ................................................................................................ 102
1.2.6. Hulpvraag algemeen ................................................................................................ 103
1.2.7. Selectiviteit bij reactief optreden ............................................................................... 103
1.3. Conclusie: meten van instroom, doorstroom, uitstroom .................................................... 103
Deel 2: Registratie ....................................................................................................... 104
2.1. Processen-verbaal en selectiviteit ................................................................................... 105
2.1.1. Inhoud proces-verbaal .............................................................................................. 105
2.1.1.1. Cfr onderzoek Fien Gilleir (zie vorige deel) ......................................................... 106
2.1.2. Parcoursen van processen-verbaal........................................................................... 106
2.1.2.1. PV, APO en VPV................................................................................................ 107
2.1.2.2. Communicatie met de burger? ........................................................................... 108
2.1.3. Selectie heeft impact op ons beeld van criminaliteit .................................................. 109
4
