Milieubeleid - 2106MDOMBL
College 1
Mondeling examen, 3 vragen. Halfuur de tijd om voor te bereiden. Een kwartier je antwoorden mondeling
toelichten. Telt voor 90%. Groepswerk is 10%.
Les 01. Milieuproblemen als maatschappelijke vraagstukken.
Beleid: inhoud en organisatie
Start 50 jaar geleden dat milieuproblemen op de maatschappelijke agenda kwamen.
1) Compartimenteel begrippenkader, jaren 70. Milieuproblemen werden aanvankelijk benoemd naar het
milieu-compartiment (kamers/grote onderdelen) waarin verstoring optreedt, zonder het verder in detail
te beschrijven
- Luchtvervuiling (er worden wel stukken uitgesloten, zoals lucht in een gebouw waar mensen werken)
- Waterbezoedeling (oppervlaktewater en waterbodems; geheel waar water mee te maken heeft)
- Bodemverontreiniging (miv. Grondwaterbederf)
- Verstoring van ora en fauna (alles wat met planten en dieren te maken heeft, behalve de dieren die niet
‘wild’ zijn (bijvoorbeeld huisdieren of vee); wild levende)
- Verstoring van landschap en ecosystemen (bijv. Tropisch regenwoud, de duinen, de heide; grotere
gehelen waarin de som van alle kleine onderdelen van componenten van het milieu aanwezig zijn)
+ en - van het compartimenteel kader:
+ Naast emissieregels ook emmissie- en kwaliteitsdoelstellingen voor het compartiment; kwaliteitseisen
opstellen. Je kan emissies reguleren (niet meer dan X van dit geloosd worden in het water / er mag niet
meer dan x aanwezig zijn in water). Emissie reguleren. Emmissie= blootstelling/opname.
+ Specialisatie van experts en overheden; waterspecialisten bijvoorbeeld, aparte experts die alleen met
die vraagstukken bezig zijn
- Door aparte compartimenten ontstaat er versnippering van bevoegdheden en beleid; compartimenten
zorgen voor muurtjes tussen verschillende groepen. VB: waarschuwen voor veel regen maar niet
mogen waarschuwen over overstromingen want dat is een ander compartiment.
- Risico op afwenteling van milieuproblemen. Je lost het ene probleem op maar creëert er weer een
ander probleem mee. Uitheemse bomen kappen en inheemse bomen plaatsen; bomen kappen is
slecht voor milieu. Roet lters zorgen voor afval.
- Problemen moeilijk aan te pakken bij de bron, bijv. In een regio of in een hele keten van processen. Je
zegt weinig binnen het compartiment over de oorzaken van een probleem.
2) hoofdtypes ingrepen/e ecten als begrippenkader, begin jaren 80. Je voegt iets toe aan het milieu,
onttrekt iets of verandert de structuur.
- Additions / verontreiniging: door toevoegen van iets of emissie, zodanig dat schade wordt aangebracht
-> milieuhygienische problemen en normen
- Withdrawals / uitputting: door verwijdering van iets (onttrekking) met zodanige snelheid of omvang, dat
deze vorm van exploitatie zichzelf in gevaar brengt.
- Modi cation / aantasting: zowel omkeerbare als de niet-omkeerbare kwaliteitsvermindering; verandering
van de structuur (dus anders dan verontreiniging en uitputting). Combi van de twee vorigen.
Aanvullend:
+ milieurisico’s, potentiële schade; met kleine pans optredend maar grote gevolgen. In DABM 1995
potentiële schade benoemd zodat preventief kan worden opgetreden.
+ Overschrijding grenzen: ecologische grenzen, wij zien de omgeving als supply depot, living space en
waste repository -> niet over de grenzen van de natuur heen gaan (global carrying capacity)!
Hoofdtypes inspireerden ook noties als
-> Ecologische pijler in ‘duurzame ontwikkeling’ (jaren ’90): economische en sociale ontwikkeling,
prosperity, welzijn, welvaart binnen ecologische grenzen.
- natuurlijk draagvlak / carrying capacity
- milieugebruiksruimte (environmental utilisation space)
- Ecologische voetafdruk (ecological footprint)
-> Impact van globalisering; Geogra sche notie is er voortdurend in het jargon van de drie hoofdtypes ->
‘environmental ows’. Hoe een bepaalde goederenstroom invloed hebben op meerdere milieuproblemen;
fi flfl fi ff fi
, milieu-e ecten van een consumptiegoed. Creëert problemen, maar wordt niet met elkaar verbonden. Global
governance nodig. Ook indirecte e ecten: als teelt verandert dan creëer je weer ruimtebeslag op een
andere plaats. Global governance vult ‘additions’ en ‘withdrawals’ aan, ruimer dan concept
materiaalstromen want problematiseert (in vraag stellen, iets eraan proberen te doen) de territoriale
dimensie van milieubegrippen. Landen moeten samenwerken; een land kan in z’n eentje het probleem niet
oplossen. Bestuurlijke context ook belangrijk, niet alleen technisch.
3) Procesmatig begrippenkader, half jaren 80. Meer verwijzen naar e ectprocessen. Meer systeemdenken.
- Benoemd als thematisch, Centrale thema’s in milieubeleid procesmatig begrippenkader
(hoofdvraagstukken die opgelost moeten worden).
‘VER’ - problematisch e ectproces of samenhangend geheel van e ectprocessen in milieu.
- Het kringloop- ecosysteemdenken
Voorbeelden van Centrale thema’s: verandering van klimaten, verspilling, verzuring, vermesting,
verwijdering, verdroging, versnippering, verstoring (werkwoorden)
+ en - van het procesmatig begrippenkader
+ Overstijgen klassieke bronnenindeling en compartimentering
+ Integrale benadering en integrale aanpak
+ Kernachtige, scherpe diagnose en monitoring
- Redelijk moeilijk en abstract, technische voorkennis nodig. Moeilijk afbakenbaar.
- Er is inconsistentie: e ect-processen en ingreep-processen; een aantal thema’s worden geschrapt en
toegevoegd. Sommigen meer een activiteit dan een e ect.
- Bestuurlijke organisatie: belangrijk, maar veronderstelt niet dat voor elk van deze thema’s speci eke
juridische instrumenten moeten bestaan. -> Thema-coordinatoren en enkele VER’s als afdelingen.
4) Van milieu- naar omgevingskwaliteit / environmental issues. 21e eeuw. Vaststellen dat je er op vlak van
milieu er niet op vooruit kan gaan als er niet op meerdere vlakken wordt ingezet om de milieue ecten te
vermeiden of verkleinen (bijv mobiliteit, voedsel etc). Holistisch: naar het hele systeem kijken.
- Besef dat alles met alles samenhangt: discours DO: goede milieukwaliteit hangt samen met goede RO,
integraal waterbeleid, verstandig georganiseerde mobiliteit met een duurzame land- en tuinbouw.
Exposoom: omgevingsblootstelling in tijd en ruimte. Afdrukking daarvan in de mens en in een ruimtelijke
eenheid. Op een dag worden we overal aan blootgesteld en komt als cocktail in het lichaam terecht.
- Gevolg: milieudoelstellingen worden holistischer: ambitieuzer maar tegelijk niet altijd werkbaar want
lastige operationalisering. Wat is goede milieukwaliteit? -> Discussie. Ver jnende indicatoren om het te
kunnen uitdrukken.
- Bestuurlijke hervorming voor ‘omgeving’ in NL.
Besluit
Door de 50 jaar zijn er veel begrippenkaders ontstaan die technisch zijn ingegeven maar niet vrijblijvend
zijn; hebben voor- en nadelen. Het benoemen van milieuproblemen is heel belangrijk en je moet goed
nadenken over hoe je het probleem schrijft of de nieert. Vergroten van het probleemoplossend vermogen.
-> Nadenken over meest adequate denkkader want probleemde nitie structureert de oplossing(en) vóór.
Hoe het probleemoplossend vermogen vergroten? Hoe kunnen de milieuvraagstukken zo ruim mogelijk
gede nieerd worden zodat er geen kansen gemist worden? -> DPSR keten centraal.
Milieuprobleem-keten (DPSI-R) vertrekt daarom zeer algemeen van de nitie mens-milieu problemen
-> De manier waarop wij over mens en milieu spreken zegt al veel over de manier waarop we iets
aanvaarden als probleem en op willen lossen; epistemologische kern
= Crisissen in mens-milieu relatie dus niet versmallen tot technologische problemen; we nemen
alles mee.
Milieuproblemen als ‘mens-milieu’ problemen
Antropogeen: door menselijke ingrepen en instrumentele visie op natuur in wetenschappen. Veroorzaakt
door de mens. -> Geen natuurrampen dat is een natuurfenomoon. Veel natuurfenomenen komen wel voort
uit menselijk handelen.
DABM ’95: mens en milieu juridisch van elkaar gescheiden houden om juridisch-technische redenen;
iemand moet aansprakelijk worden voor milieuproblemen. Verantwoordelijk maken.
Daarom “gevolgen voor het milieu en de mens” en “fauna en overige organismen, andere dan de mens”
fi ff ff ff ff fi ff fi ffff fi fi fffi
, Milieu= fysieke systeem
Niet-levende en levende milieu: abiotische (atmosfeer, bodem en water) + biotische elementen/
compartimenten + de relaties daartussen
Aggregatieniveaus:
- chemische of fysische elementen of milieucomponenten (zoals grondsto en, water, zuurstof),
- compartimenten (lucht, oppervlaktewater, grondwater, bodem, organismen),
- ecosystemen (weilanden, akkers, bossen, waters, zeeën)
Schaalniveaus: van binnenhuismilieu tot de planeet
Natuurlijk en cultuurlijk milieu: door mens gevormd of
beïnvloed
Mens= sociale systeem, samenleving
- Micro: gedrag van mensen, sociaal verkeer, relaties
- Meso: organisaties en levensgemeenschappen
(huishouden, bedrijven, groepen). Wat bedrijven aan
verschillen optekenen in hun milieuproblemen, dat is
enorm. Grote bedrijven hebben een milieudienst.
- Macroniveau: maatschappelijke structuren (de staat, de
overheid, de kerk, het schoolsysteem, het politiek
systeem/de regimes (politieke context is belangrijk),
machtsverhoudingen (environmental justice)).
Betekenissen & functies leiden tot ingrepen.
Productie-, draag-, informatie- en regulatiefuncties
Environmental goods en services discours: milieu uitdrukken in socio-economische meerwaarde:
ecosysteemdiensten. Waardering meegeven aan alle onderdelen van het milieu, ook die we niet zien.
Betekenis <> maatschappij, cultuur (tijd en ruimte). Verschillen tussen landen, culturen in verschillende
klimaten:
<> wat we als problematisch zien en wat niet
<> eisen en normen (wij vinden de kwaliteit van drinkwater belangrijker dan zwemwater, terwijl voor de
vissen is het wel heel belangrijk).
<> instanties, belang en verdediging
Vooral direct levensonderhoud + gezondheid van tel (belang van normen en waarden).
Als de betekenissen zorgen voor ingrepen in het milieu, dan zorgen die ingrepen voor milieue ecten.
Ingrepen -> milieue ecten
Ingreep-e ect relaties (actuele verontreiniging, aantasting en uitputting maar ook potentiële e ecten)
-> Domein van natuurwetenschappen en de toegepaste (ingenieurs) wetenschappen. Er is een
grote groep van disciplines dat daarmee samenhangt (met milieuspecialismen)
Activiteiten -> Ingrepen -> milieu-e ecten. Wat zit er achter de ingrepen wat we ook in ons visier kunnen
meenemen, waardoor we de oplossingsmogelijkheden vergroten?
- De maatschappelijke/menselijke activiteiten; de driving forces. Probleem zijn niet direct de activiteiten
maar vooral hun schaal of volumes, de omvang en de piek (autorijden, toerisme, naar de kust trekken in
pieken als het mooi weer is)
- Maatschappelijke achtergronden, factoren, trends (verstedelijking, overbevolking, economische groei,
gezinsverdunning, plattelandsvlucht). Factoren in ruimere zin.
-> Ingewikkelde fenomenen, niet bewust georganiseerd; niet gemakkelijk te sturen.
Domein sociale wetenschappen (demogra e, sociale geogra e, sociologie, economie). En ‘social
engineering’, engineering in sociale wetenschappen om gedrag aan te passen. (interventionisme = gamma
in instrumentele rol). Bedrijven zich laten aanpassen.
Maatschappelijke oplossingen: toenemend probleemoplossend vermogen door ook de activiteiten te
de niëren, preventief de niëren voordat ingreep ontstaan -> vergroot probleemoplossend vermogen.
fi ff ff fi ff fi fi ff ff
, Van taboe naar erkenning in beleidsdocumenten (doelgroepenbeleid, DO-secnario’s megatrends,
scenario’s) en milieurapporten. Vergroten het probleemoplossend vermogen.
Global megatrends van EEA: wat kunnen we de komende jaren verwachten aan maatschappelijke
ontwikkelingen, die voor uitdagingen gaan zorgen in de toekomst. Bijv. Trends in de demogra sche
ontwikkelingen, de kloof tussen bevolkingsgroepen.
We mogen niet altijd rekenen in termen van de optelsom van alle individuele activiteiten. Niet alleen de
optselom van individuele behoeften maar ook collectieve behoeften; landsverdediging, wegen,
haveninfrastructuur, scholen.
Eerste pijl tussen activiteiten en ingrepen
Regulatoren: de middelen waarmee we onze activiteiten uitvoeren en hoe we het doen. Kraantjes die je
meer kan opendraaien en dichtdraaien. Welk soort en hoeveel van de ingreep heb je nodig om de activiteit
in te vullen en kan dit niet zuiniger in termen van hoeveelheid ingreep? Manier waarop we onze activiteiten
ontplooien; alternatieven voor mobiliteit bijv.
-> stand van de technologie (materieel en kennis/kunde) + het gebruik ervan een gebruik in
organisatorische context. En de e ecten ervan (technology assessment)
-> soort ingreep hangt daar sterk van af: milieubelang is zwak geïntegreerd in middelenbepaling (-> nood
aan ecologische modernisering’).
Welk type en hoeveel ingreep is nood om de activiteiten te ontplooien? Daar wordt nog te weinig over
nagedacht. We zouden beter vooruit moeten denken in onze modernisering en economische groei.
Tweede pijl tussen ingrepen en milieue ecten (ook een kraantje)
- Fysische verschijnselen (warmte, straling, trilling en geluid) en biologische en chemische processen.
- Ook cumulatie en synergie (samenwerking) van processen + de e ecten zijn niet altijd lineair.
- De natuur helpt ook een handje: natuur bu erende en regulerende rol. Verspreiden, verdunnen via water,
bodem, lucht of biotische media. We rekenen op een bu erend e ect van de aarde zelf.
- Rol (bron- of e ect gerichte) technologie als regulator! Afwentelingstechnologie, in ruimte, tijd, ecologisch
schaalniveau.
Welk type ingreep + hoeveel e ect per eenheid ingreep
Activiteiten -> ingrepen -> milieu e ecten -> milieuproblemen
Milieue ecten zijn niet altijd milieuproblemen, enkel als ‘niet wenselijk’ beoordeelde e ecten zijn dat.
Milieuprobleem: (h)erkend e ect. Moeten als voldoende ernstig omschreven worden.
‘Sociale lter’ bij die pijl: de publieke opinie/politieke agenda. Eigenlijk is dat de kern van heel veel
vraagstukken.
-> In de aandacht van wetenschap en samenleving komen (sociale lter) en blijven (beperkt aantal
problemen op de agenda; aandacht verslapt).
Sociale wetenschappen: naming (benoemen) en framing
(kaderen) -> ook bij de perceptie en waardering van
milieuproblemen spelen waarden, normen en
machtsprocessen. De sociale constructie van
milieuproblemen belangrijker voor haar agendering dan de
wetenschappelijke.
‘Verhoogde’ zichtbaarheid: rampen
Triggers op e ecten:
1e volksgezondheid (zie ook media)
2e welvaart en comfort
3e kwaliteit van ecosystemen op zich
Antropocentrisch versus ecocentrisch. Waarden en normen
cruciaal!
Geogra sche schaalverschillen moeten ook meegenomen worden bij milieuvraagstukken.
Tijd: ontplo ng in kerncentrale genereert in termen van milieue ecten hele lange na e ecten. Leeft door.
Asbest.
fffifi ffiffff ff ff ff ff ff ff ff ff ffff fi ffff fi
College 1
Mondeling examen, 3 vragen. Halfuur de tijd om voor te bereiden. Een kwartier je antwoorden mondeling
toelichten. Telt voor 90%. Groepswerk is 10%.
Les 01. Milieuproblemen als maatschappelijke vraagstukken.
Beleid: inhoud en organisatie
Start 50 jaar geleden dat milieuproblemen op de maatschappelijke agenda kwamen.
1) Compartimenteel begrippenkader, jaren 70. Milieuproblemen werden aanvankelijk benoemd naar het
milieu-compartiment (kamers/grote onderdelen) waarin verstoring optreedt, zonder het verder in detail
te beschrijven
- Luchtvervuiling (er worden wel stukken uitgesloten, zoals lucht in een gebouw waar mensen werken)
- Waterbezoedeling (oppervlaktewater en waterbodems; geheel waar water mee te maken heeft)
- Bodemverontreiniging (miv. Grondwaterbederf)
- Verstoring van ora en fauna (alles wat met planten en dieren te maken heeft, behalve de dieren die niet
‘wild’ zijn (bijvoorbeeld huisdieren of vee); wild levende)
- Verstoring van landschap en ecosystemen (bijv. Tropisch regenwoud, de duinen, de heide; grotere
gehelen waarin de som van alle kleine onderdelen van componenten van het milieu aanwezig zijn)
+ en - van het compartimenteel kader:
+ Naast emissieregels ook emmissie- en kwaliteitsdoelstellingen voor het compartiment; kwaliteitseisen
opstellen. Je kan emissies reguleren (niet meer dan X van dit geloosd worden in het water / er mag niet
meer dan x aanwezig zijn in water). Emissie reguleren. Emmissie= blootstelling/opname.
+ Specialisatie van experts en overheden; waterspecialisten bijvoorbeeld, aparte experts die alleen met
die vraagstukken bezig zijn
- Door aparte compartimenten ontstaat er versnippering van bevoegdheden en beleid; compartimenten
zorgen voor muurtjes tussen verschillende groepen. VB: waarschuwen voor veel regen maar niet
mogen waarschuwen over overstromingen want dat is een ander compartiment.
- Risico op afwenteling van milieuproblemen. Je lost het ene probleem op maar creëert er weer een
ander probleem mee. Uitheemse bomen kappen en inheemse bomen plaatsen; bomen kappen is
slecht voor milieu. Roet lters zorgen voor afval.
- Problemen moeilijk aan te pakken bij de bron, bijv. In een regio of in een hele keten van processen. Je
zegt weinig binnen het compartiment over de oorzaken van een probleem.
2) hoofdtypes ingrepen/e ecten als begrippenkader, begin jaren 80. Je voegt iets toe aan het milieu,
onttrekt iets of verandert de structuur.
- Additions / verontreiniging: door toevoegen van iets of emissie, zodanig dat schade wordt aangebracht
-> milieuhygienische problemen en normen
- Withdrawals / uitputting: door verwijdering van iets (onttrekking) met zodanige snelheid of omvang, dat
deze vorm van exploitatie zichzelf in gevaar brengt.
- Modi cation / aantasting: zowel omkeerbare als de niet-omkeerbare kwaliteitsvermindering; verandering
van de structuur (dus anders dan verontreiniging en uitputting). Combi van de twee vorigen.
Aanvullend:
+ milieurisico’s, potentiële schade; met kleine pans optredend maar grote gevolgen. In DABM 1995
potentiële schade benoemd zodat preventief kan worden opgetreden.
+ Overschrijding grenzen: ecologische grenzen, wij zien de omgeving als supply depot, living space en
waste repository -> niet over de grenzen van de natuur heen gaan (global carrying capacity)!
Hoofdtypes inspireerden ook noties als
-> Ecologische pijler in ‘duurzame ontwikkeling’ (jaren ’90): economische en sociale ontwikkeling,
prosperity, welzijn, welvaart binnen ecologische grenzen.
- natuurlijk draagvlak / carrying capacity
- milieugebruiksruimte (environmental utilisation space)
- Ecologische voetafdruk (ecological footprint)
-> Impact van globalisering; Geogra sche notie is er voortdurend in het jargon van de drie hoofdtypes ->
‘environmental ows’. Hoe een bepaalde goederenstroom invloed hebben op meerdere milieuproblemen;
fi flfl fi ff fi
, milieu-e ecten van een consumptiegoed. Creëert problemen, maar wordt niet met elkaar verbonden. Global
governance nodig. Ook indirecte e ecten: als teelt verandert dan creëer je weer ruimtebeslag op een
andere plaats. Global governance vult ‘additions’ en ‘withdrawals’ aan, ruimer dan concept
materiaalstromen want problematiseert (in vraag stellen, iets eraan proberen te doen) de territoriale
dimensie van milieubegrippen. Landen moeten samenwerken; een land kan in z’n eentje het probleem niet
oplossen. Bestuurlijke context ook belangrijk, niet alleen technisch.
3) Procesmatig begrippenkader, half jaren 80. Meer verwijzen naar e ectprocessen. Meer systeemdenken.
- Benoemd als thematisch, Centrale thema’s in milieubeleid procesmatig begrippenkader
(hoofdvraagstukken die opgelost moeten worden).
‘VER’ - problematisch e ectproces of samenhangend geheel van e ectprocessen in milieu.
- Het kringloop- ecosysteemdenken
Voorbeelden van Centrale thema’s: verandering van klimaten, verspilling, verzuring, vermesting,
verwijdering, verdroging, versnippering, verstoring (werkwoorden)
+ en - van het procesmatig begrippenkader
+ Overstijgen klassieke bronnenindeling en compartimentering
+ Integrale benadering en integrale aanpak
+ Kernachtige, scherpe diagnose en monitoring
- Redelijk moeilijk en abstract, technische voorkennis nodig. Moeilijk afbakenbaar.
- Er is inconsistentie: e ect-processen en ingreep-processen; een aantal thema’s worden geschrapt en
toegevoegd. Sommigen meer een activiteit dan een e ect.
- Bestuurlijke organisatie: belangrijk, maar veronderstelt niet dat voor elk van deze thema’s speci eke
juridische instrumenten moeten bestaan. -> Thema-coordinatoren en enkele VER’s als afdelingen.
4) Van milieu- naar omgevingskwaliteit / environmental issues. 21e eeuw. Vaststellen dat je er op vlak van
milieu er niet op vooruit kan gaan als er niet op meerdere vlakken wordt ingezet om de milieue ecten te
vermeiden of verkleinen (bijv mobiliteit, voedsel etc). Holistisch: naar het hele systeem kijken.
- Besef dat alles met alles samenhangt: discours DO: goede milieukwaliteit hangt samen met goede RO,
integraal waterbeleid, verstandig georganiseerde mobiliteit met een duurzame land- en tuinbouw.
Exposoom: omgevingsblootstelling in tijd en ruimte. Afdrukking daarvan in de mens en in een ruimtelijke
eenheid. Op een dag worden we overal aan blootgesteld en komt als cocktail in het lichaam terecht.
- Gevolg: milieudoelstellingen worden holistischer: ambitieuzer maar tegelijk niet altijd werkbaar want
lastige operationalisering. Wat is goede milieukwaliteit? -> Discussie. Ver jnende indicatoren om het te
kunnen uitdrukken.
- Bestuurlijke hervorming voor ‘omgeving’ in NL.
Besluit
Door de 50 jaar zijn er veel begrippenkaders ontstaan die technisch zijn ingegeven maar niet vrijblijvend
zijn; hebben voor- en nadelen. Het benoemen van milieuproblemen is heel belangrijk en je moet goed
nadenken over hoe je het probleem schrijft of de nieert. Vergroten van het probleemoplossend vermogen.
-> Nadenken over meest adequate denkkader want probleemde nitie structureert de oplossing(en) vóór.
Hoe het probleemoplossend vermogen vergroten? Hoe kunnen de milieuvraagstukken zo ruim mogelijk
gede nieerd worden zodat er geen kansen gemist worden? -> DPSR keten centraal.
Milieuprobleem-keten (DPSI-R) vertrekt daarom zeer algemeen van de nitie mens-milieu problemen
-> De manier waarop wij over mens en milieu spreken zegt al veel over de manier waarop we iets
aanvaarden als probleem en op willen lossen; epistemologische kern
= Crisissen in mens-milieu relatie dus niet versmallen tot technologische problemen; we nemen
alles mee.
Milieuproblemen als ‘mens-milieu’ problemen
Antropogeen: door menselijke ingrepen en instrumentele visie op natuur in wetenschappen. Veroorzaakt
door de mens. -> Geen natuurrampen dat is een natuurfenomoon. Veel natuurfenomenen komen wel voort
uit menselijk handelen.
DABM ’95: mens en milieu juridisch van elkaar gescheiden houden om juridisch-technische redenen;
iemand moet aansprakelijk worden voor milieuproblemen. Verantwoordelijk maken.
Daarom “gevolgen voor het milieu en de mens” en “fauna en overige organismen, andere dan de mens”
fi ff ff ff ff fi ff fi ffff fi fi fffi
, Milieu= fysieke systeem
Niet-levende en levende milieu: abiotische (atmosfeer, bodem en water) + biotische elementen/
compartimenten + de relaties daartussen
Aggregatieniveaus:
- chemische of fysische elementen of milieucomponenten (zoals grondsto en, water, zuurstof),
- compartimenten (lucht, oppervlaktewater, grondwater, bodem, organismen),
- ecosystemen (weilanden, akkers, bossen, waters, zeeën)
Schaalniveaus: van binnenhuismilieu tot de planeet
Natuurlijk en cultuurlijk milieu: door mens gevormd of
beïnvloed
Mens= sociale systeem, samenleving
- Micro: gedrag van mensen, sociaal verkeer, relaties
- Meso: organisaties en levensgemeenschappen
(huishouden, bedrijven, groepen). Wat bedrijven aan
verschillen optekenen in hun milieuproblemen, dat is
enorm. Grote bedrijven hebben een milieudienst.
- Macroniveau: maatschappelijke structuren (de staat, de
overheid, de kerk, het schoolsysteem, het politiek
systeem/de regimes (politieke context is belangrijk),
machtsverhoudingen (environmental justice)).
Betekenissen & functies leiden tot ingrepen.
Productie-, draag-, informatie- en regulatiefuncties
Environmental goods en services discours: milieu uitdrukken in socio-economische meerwaarde:
ecosysteemdiensten. Waardering meegeven aan alle onderdelen van het milieu, ook die we niet zien.
Betekenis <> maatschappij, cultuur (tijd en ruimte). Verschillen tussen landen, culturen in verschillende
klimaten:
<> wat we als problematisch zien en wat niet
<> eisen en normen (wij vinden de kwaliteit van drinkwater belangrijker dan zwemwater, terwijl voor de
vissen is het wel heel belangrijk).
<> instanties, belang en verdediging
Vooral direct levensonderhoud + gezondheid van tel (belang van normen en waarden).
Als de betekenissen zorgen voor ingrepen in het milieu, dan zorgen die ingrepen voor milieue ecten.
Ingrepen -> milieue ecten
Ingreep-e ect relaties (actuele verontreiniging, aantasting en uitputting maar ook potentiële e ecten)
-> Domein van natuurwetenschappen en de toegepaste (ingenieurs) wetenschappen. Er is een
grote groep van disciplines dat daarmee samenhangt (met milieuspecialismen)
Activiteiten -> Ingrepen -> milieu-e ecten. Wat zit er achter de ingrepen wat we ook in ons visier kunnen
meenemen, waardoor we de oplossingsmogelijkheden vergroten?
- De maatschappelijke/menselijke activiteiten; de driving forces. Probleem zijn niet direct de activiteiten
maar vooral hun schaal of volumes, de omvang en de piek (autorijden, toerisme, naar de kust trekken in
pieken als het mooi weer is)
- Maatschappelijke achtergronden, factoren, trends (verstedelijking, overbevolking, economische groei,
gezinsverdunning, plattelandsvlucht). Factoren in ruimere zin.
-> Ingewikkelde fenomenen, niet bewust georganiseerd; niet gemakkelijk te sturen.
Domein sociale wetenschappen (demogra e, sociale geogra e, sociologie, economie). En ‘social
engineering’, engineering in sociale wetenschappen om gedrag aan te passen. (interventionisme = gamma
in instrumentele rol). Bedrijven zich laten aanpassen.
Maatschappelijke oplossingen: toenemend probleemoplossend vermogen door ook de activiteiten te
de niëren, preventief de niëren voordat ingreep ontstaan -> vergroot probleemoplossend vermogen.
fi ff ff fi ff fi fi ff ff
, Van taboe naar erkenning in beleidsdocumenten (doelgroepenbeleid, DO-secnario’s megatrends,
scenario’s) en milieurapporten. Vergroten het probleemoplossend vermogen.
Global megatrends van EEA: wat kunnen we de komende jaren verwachten aan maatschappelijke
ontwikkelingen, die voor uitdagingen gaan zorgen in de toekomst. Bijv. Trends in de demogra sche
ontwikkelingen, de kloof tussen bevolkingsgroepen.
We mogen niet altijd rekenen in termen van de optelsom van alle individuele activiteiten. Niet alleen de
optselom van individuele behoeften maar ook collectieve behoeften; landsverdediging, wegen,
haveninfrastructuur, scholen.
Eerste pijl tussen activiteiten en ingrepen
Regulatoren: de middelen waarmee we onze activiteiten uitvoeren en hoe we het doen. Kraantjes die je
meer kan opendraaien en dichtdraaien. Welk soort en hoeveel van de ingreep heb je nodig om de activiteit
in te vullen en kan dit niet zuiniger in termen van hoeveelheid ingreep? Manier waarop we onze activiteiten
ontplooien; alternatieven voor mobiliteit bijv.
-> stand van de technologie (materieel en kennis/kunde) + het gebruik ervan een gebruik in
organisatorische context. En de e ecten ervan (technology assessment)
-> soort ingreep hangt daar sterk van af: milieubelang is zwak geïntegreerd in middelenbepaling (-> nood
aan ecologische modernisering’).
Welk type en hoeveel ingreep is nood om de activiteiten te ontplooien? Daar wordt nog te weinig over
nagedacht. We zouden beter vooruit moeten denken in onze modernisering en economische groei.
Tweede pijl tussen ingrepen en milieue ecten (ook een kraantje)
- Fysische verschijnselen (warmte, straling, trilling en geluid) en biologische en chemische processen.
- Ook cumulatie en synergie (samenwerking) van processen + de e ecten zijn niet altijd lineair.
- De natuur helpt ook een handje: natuur bu erende en regulerende rol. Verspreiden, verdunnen via water,
bodem, lucht of biotische media. We rekenen op een bu erend e ect van de aarde zelf.
- Rol (bron- of e ect gerichte) technologie als regulator! Afwentelingstechnologie, in ruimte, tijd, ecologisch
schaalniveau.
Welk type ingreep + hoeveel e ect per eenheid ingreep
Activiteiten -> ingrepen -> milieu e ecten -> milieuproblemen
Milieue ecten zijn niet altijd milieuproblemen, enkel als ‘niet wenselijk’ beoordeelde e ecten zijn dat.
Milieuprobleem: (h)erkend e ect. Moeten als voldoende ernstig omschreven worden.
‘Sociale lter’ bij die pijl: de publieke opinie/politieke agenda. Eigenlijk is dat de kern van heel veel
vraagstukken.
-> In de aandacht van wetenschap en samenleving komen (sociale lter) en blijven (beperkt aantal
problemen op de agenda; aandacht verslapt).
Sociale wetenschappen: naming (benoemen) en framing
(kaderen) -> ook bij de perceptie en waardering van
milieuproblemen spelen waarden, normen en
machtsprocessen. De sociale constructie van
milieuproblemen belangrijker voor haar agendering dan de
wetenschappelijke.
‘Verhoogde’ zichtbaarheid: rampen
Triggers op e ecten:
1e volksgezondheid (zie ook media)
2e welvaart en comfort
3e kwaliteit van ecosystemen op zich
Antropocentrisch versus ecocentrisch. Waarden en normen
cruciaal!
Geogra sche schaalverschillen moeten ook meegenomen worden bij milieuvraagstukken.
Tijd: ontplo ng in kerncentrale genereert in termen van milieue ecten hele lange na e ecten. Leeft door.
Asbest.
fffifi ffiffff ff ff ff ff ff ff ff ff ffff fi ffff fi
