Deel 1 – Inleiding: Samenleving met een obsessie voor veiligheid
1.1 Veiligheid
- Etymologie
o > ‘felig’: beschermd of geborgen
o La9jnse ‘securitas’: le;erlijk zonder zorg
o Veiligheid als ‘seman9sch sleepnet’ (Boutellier)
§ Van sluikstorten (overlast) over georganiseerde misdaad tot terrorisme
§ Onder het begrip veiligheid kunnen we heel veel verschillende problemen va;en
• => moeilijk om erover te spreken
• Kunnen niet dezelfde middelen inze;en tegen sluikstorters als tegen
terroristen
o Veiligheid = obj. veiligheid
§ Hoe meten we het in onze samenleving?
• Vb. hoeveel gevallen van dodelijk geweld zijn er in de samenleving? =>
landen met elkaar vergelijken en zeggen “A is veiliger dan B”
§ Externe bronnen bedreiging kunnen lijden tot een subj. onveiligheidsgevoel
• 2 begrippen overlappen niet al9jd
o Obj. = meetbare situa9e o.b.v. obj. factoren
o Subj.: gat over je gevoel en is voor iedereen anders
§ Vb. iemand die inbraak alarm heeR geïnstalleerd maakt
woning obj. veiliger. Maar elke keer dat bewoner vertrekt
en inbraakalarm ac9veert wordt die geconfronteerd met
gevoel dat er misschien iemand gaat inbreken en voelt
zich dan onveiliger.
• Onveiligheidsgevoel groeit in BE, MAAR het is niet wie meeste risico loopt
die zich het meest onveilig voelt
o Onderzoek: vrouwen voelen zich heel vaak onveilig. Maar het zijn
net jonge mannen die risico op geweld lopen
o Wat verklaard onveiligheidsgevoel?
§ Je persoonlijkheid
§ Buurt waarin je woont
§ Verlich9ng op straat
§ Plaats waar je je begeeR
§ Media
• Gaan soms bepaalde fenomenen uitvergroten
waardoor we ons misschien sneller bedreigt
voelen maar geeR niet al9jd realis9sch weer hoe
het in de samenleving voorkomt
• Vb. Assissenprocessen wordt zeer uitvoerig
besproken in de media (van begin tot eind) maar
in prak9jk is >5% van de zaken assissen-zaken
• = morele paniek
- De U-curve van T.R. Gurr
o
1
, § = wetenschapper die heel # jaren geleden het dodelijk geweld in kaart heeR gebracht
§ # gevallen van dodelijk geweld nemen af in onze samenleving
§ Verklaring?
• Culturele veranderingen
• S9jgende welvaart
§ Sinds jare 60 wel weer s9jging (vooral in London)
o Hoe verklaren? Kijken naar manier waarop onze samenleving georganiseerd is + hoe dit is
geëvolueerd
§ Vroege middeleeuwen en eerder
• Geen monopolisering of centralisering van fysieke geweldsuitoefening
o Nu behoort geweldvoering toe aan staat/ poli9e
o Vroeger stond iedereen in voor eigen veiligheid => kon geweld
gebruiken
§ Conflicten werden op fysieke manier opgelost
§ Kon leiden tot heel bloederige situa9es, vb.
familieoorlogen (vb. Romeo en Julia)
• Gewelddadig oplossen van conflicten is schering en inslag
• Private wraak en veteR.
o Evolu9e naar tariefsysteem (‘ver-geld-ing’) om private wraak af te
kopen
§ Vergelding = het geding over geld
§ Werd een som afgesproken om de private spraak af te
kopen
§ => evolu9e naar tarief-systeem met bepaalde bedragen =>
geëcolueerd naar SR systeem met schadevergoedingen en
boetes
o Geweld uitvoering was niet aan regels gebonden = veel
dispropor9onaliteit
• SR was dus een deel van privaatR. want er was geen OH
§ Modernisering
• Veiligheid = taak centrale poli9ek gezag
o D.m.v. we;en (cf. rechtszekerheid)
§ = spelregels van samenleving
o Monopolie legi9eme fysieke geweldsuitoefening
o Gehoorzaamheid burgers in ruil + belas9ngen betalen
• Theorie sociaal contract (co.) (Hobbes e.a.)
o Boek Leviathan
o Verklaart dit a.d.h.v. sociaal co.
§ Als er geen we;en/ OH zijn = zi;en we in een
natuurtoestand
• Dan is situa9e van permanente oorlog, conflict,
chaos en geweld
• “de mens is een wolf voor zijn medemens”
• Oorlog van allen tegen allen
§ Om daar een einde aan te kunnen maken gaan burgers
een sociaal co. afsluiten waarin ze bepaalde R. afstaan aan
de OH, in ruil voor veiligheid
• Op de cover staan # wapenschilden/ vlaggen =
ridder adel die bevoegdheden moesten afgeven
aan soevereine vorst
• Vorst heeR dan ook zwaars vast + staf = religieuze
macht
• = meer gestructureerde samenleving
• Vanaf Locke: niet alleen veiligheid garanderen, maar ook vrijheden van
burgers => bescherming tegen willekeur door OH (cf. rechtsstaat)
2
, o Vb. Déclara9on of Independence (1776): life, liberty and the
pursuit of happiness
o Macht niet willekeurig uitoefenen
• Rousseau: mens is van nature goed, maar materieel bezit zorgt voor
ongelijkheid => nood aan sociaal co.
o ó de mens is een wolf voor zijn mede mens
o Maar omdat we materieel bezit hebben, creëeren we problemen/
ongelijkheid in samenleving => daarom is er nood aan een sociaal
co.
• Tegenreac9e: posi9eve veiligheid (Schuilenburg e.a.)
o Mensbeeld van Hobbes is veel te nega9ef
o Het is niet de oolog van allen tegen allen
o In tegendeel, gemeenschaps leven is de basis van ons bestaan en
niet het afsluiten van sociaal co.
o Leggen meer focus op empathie en altruisme
§ = meer elkaar beschemren i.p.v. tegen elkaar
§ Meer focussen op waarde die samenleving opbouwen
zoals vertrouwen en zorg
- MensenR. op veiligheid?
o Veiligheid = kerntaak én legi9ma9e (rechtvaardiging) van staatsgezag
§ Als zij ons dat niet kunnen geven heeR OH geen R. op bestaan
§ Burgers beschermen tegen elkaar
§ Burgers beschermen tegen ongebreidelde machtsuitoefening door centrale gezag
o Sociaal grondR.?
§ Vb. R. op arbeid, grondves9ging … = inspanningsverb. Van OH
• = zijn sociale grondR.
§ ó Europees Mensenrechtenverdrag (°1950): klassiek afweerrechten
• “Wat de OH niet mag doen”
• Vb. art. 5 EVRM: “Ieder heeR recht op vrijheid en veiligheid van zijn
persoon”
o R. op vrijheid witl zeggen dat OH u niet zomaar mag komen
arresteren, enkel onder strikte voorwaarden (regels voor VH,
aanhoduingsbevel door onderzoeksrechters + controle door
onaqankelijek rechters)
o Vb. R. op privacy = OH mag niet zomaar in onze huizen binnen
komen en kijken wat er daar gebeurd => huiszoekingsbevel nodig
(tenzij heterdaad)
§ EHRM: ook posi9eve verplich9ngen
• “Wat de OH wel moet doen”
• Vb. art. 8 EVRM: “bescherming van prive en familieleden”
o Arresten van EHRM: vrij ruime bewoordingen => EHRM is ook
posi9eve verplich9ngen in die grondR. gaan lezen
§ Niet enkel over wat OH NIET mag doen
§ Gaat ook over wat OH WEL moet doen = waar moet OH
voor zorgen
• Dan zien we dat het vaak gaat over garanderen
van veiligheid OF minstens als sprake van
misdrijven (vb. seksueel misbruik) rust er een
pos. verplich9ng op OH om een efficient en
effec9ef strafonderzoek in te stellen om daders te
iden9ficeren en te vervolgen.
• Vb. de zaak KU vs. Finalnd
o Jongen die misbruikt was en co. waren
gelegt via internet
o Met had IP adres van mogelijke dader =>
wou iden9teit achterhalen maar in
3
, Finland was er geen bewaarverplich9ng
van gegevens => kon dader niet
iden9ficeren
o EHRM zei toen dat OH er wel moest
voor zorgen dat in bepaalde gevallen
iden9fica9e van dader mogelijk is, ook
als misdrijf via internet gebeurd
- Con9nu spanningsveld
o Zijn beperkingen mogelijk, onder 3 voorwaarden:
§ Beperking moet noodzakelijk zijn en propor9oneel (niet verder dan nodig)
§ Legi9em doel hebben
§ We;elijke basis
o Vb. wet op huiszoeking: bepaald in welke gevallen dat kan gebeuren
§ Legi9em doel: vb. om rechten van andere te beschermen
§ Concept veiligheid = UITZ. op schending van mensenR.
o “Security promises freedom but in fact erodes civil liber6es.” (Zedner)
§ Gebruikt om vrijheden (OOK) te beperken
§ = paradox van de veiligheid
• Door het “striven” naar veiligheid zorgen we ervoor dat onze grondR./
mensenR. worden ingeperkt
• Vb. luchthaven = plek waar we afstand doen van R. en vrijheden
o Op elk moment kan je iden9teit bekeken worden, je wordt
gemonitord, bagage worden gecheckt
o = high security zone, dus iedereen wordt als een soort verdachte
behandeld
o Is dat rechtvaardig?
§ Ja, want alle medereizigers en personeel van luchthaven
lopen een hoog risico + je geeR toestemming want je weet
dit op voorhand
§ Probleem? Onze samenleving begint meer op een high
security zone te lijken en dan kan je zeggen dat het is om
de onveiligheid aan te pakken (objec9eve bedrijgingen)
• MAAR op veel plekken worden vb. camera’s ook
gebruikt om sluikstorten aan te passen (is geen
grote bedreiging voor obj. veiligheid)
• = seman9sch sleepnet
• Kan zeggen dat je op andere manier op reis gaat
• Kan moeilijk zeggen dat je vanaf vandaag in huis
blijR omdat je niet gefilmt wilt worden = geen
opt-out uit samenleving
o “Wanneer veiligheid en vrijheid te veel met elkaar in concurren6e komen, dan zal de bevolking
uiteindelijk al6jd veiligheid boven vrijheid verkiezen, tenzij deze laatste in die mate van
overheidswege aangetast wordt dat er ook van veiligheid geen sprake kan zijn zoals in
totalitaire regimes.” (Piret)
o Absolute veiligheid is een utopie, dat gaan we nooit berijken
o End-to-end versleuteling in vb. Whatsapp
§ DUS kan niet gelezen worden door OH
§ OH wil een achterpoortje hebben ofzo om toch te kunnen lezen
• Vb.
o Voor kindermisbruik tegen te gaan
o Voor drugsgebruik
o Voor terrorisme groepen
o Voor controle op meme’s van Bart De Wever
• M.a.w. als je 1 ding toelaat zet het de deur open om al9jd verder te blijven
gaan
4
1.1 Veiligheid
- Etymologie
o > ‘felig’: beschermd of geborgen
o La9jnse ‘securitas’: le;erlijk zonder zorg
o Veiligheid als ‘seman9sch sleepnet’ (Boutellier)
§ Van sluikstorten (overlast) over georganiseerde misdaad tot terrorisme
§ Onder het begrip veiligheid kunnen we heel veel verschillende problemen va;en
• => moeilijk om erover te spreken
• Kunnen niet dezelfde middelen inze;en tegen sluikstorters als tegen
terroristen
o Veiligheid = obj. veiligheid
§ Hoe meten we het in onze samenleving?
• Vb. hoeveel gevallen van dodelijk geweld zijn er in de samenleving? =>
landen met elkaar vergelijken en zeggen “A is veiliger dan B”
§ Externe bronnen bedreiging kunnen lijden tot een subj. onveiligheidsgevoel
• 2 begrippen overlappen niet al9jd
o Obj. = meetbare situa9e o.b.v. obj. factoren
o Subj.: gat over je gevoel en is voor iedereen anders
§ Vb. iemand die inbraak alarm heeR geïnstalleerd maakt
woning obj. veiliger. Maar elke keer dat bewoner vertrekt
en inbraakalarm ac9veert wordt die geconfronteerd met
gevoel dat er misschien iemand gaat inbreken en voelt
zich dan onveiliger.
• Onveiligheidsgevoel groeit in BE, MAAR het is niet wie meeste risico loopt
die zich het meest onveilig voelt
o Onderzoek: vrouwen voelen zich heel vaak onveilig. Maar het zijn
net jonge mannen die risico op geweld lopen
o Wat verklaard onveiligheidsgevoel?
§ Je persoonlijkheid
§ Buurt waarin je woont
§ Verlich9ng op straat
§ Plaats waar je je begeeR
§ Media
• Gaan soms bepaalde fenomenen uitvergroten
waardoor we ons misschien sneller bedreigt
voelen maar geeR niet al9jd realis9sch weer hoe
het in de samenleving voorkomt
• Vb. Assissenprocessen wordt zeer uitvoerig
besproken in de media (van begin tot eind) maar
in prak9jk is >5% van de zaken assissen-zaken
• = morele paniek
- De U-curve van T.R. Gurr
o
1
, § = wetenschapper die heel # jaren geleden het dodelijk geweld in kaart heeR gebracht
§ # gevallen van dodelijk geweld nemen af in onze samenleving
§ Verklaring?
• Culturele veranderingen
• S9jgende welvaart
§ Sinds jare 60 wel weer s9jging (vooral in London)
o Hoe verklaren? Kijken naar manier waarop onze samenleving georganiseerd is + hoe dit is
geëvolueerd
§ Vroege middeleeuwen en eerder
• Geen monopolisering of centralisering van fysieke geweldsuitoefening
o Nu behoort geweldvoering toe aan staat/ poli9e
o Vroeger stond iedereen in voor eigen veiligheid => kon geweld
gebruiken
§ Conflicten werden op fysieke manier opgelost
§ Kon leiden tot heel bloederige situa9es, vb.
familieoorlogen (vb. Romeo en Julia)
• Gewelddadig oplossen van conflicten is schering en inslag
• Private wraak en veteR.
o Evolu9e naar tariefsysteem (‘ver-geld-ing’) om private wraak af te
kopen
§ Vergelding = het geding over geld
§ Werd een som afgesproken om de private spraak af te
kopen
§ => evolu9e naar tarief-systeem met bepaalde bedragen =>
geëcolueerd naar SR systeem met schadevergoedingen en
boetes
o Geweld uitvoering was niet aan regels gebonden = veel
dispropor9onaliteit
• SR was dus een deel van privaatR. want er was geen OH
§ Modernisering
• Veiligheid = taak centrale poli9ek gezag
o D.m.v. we;en (cf. rechtszekerheid)
§ = spelregels van samenleving
o Monopolie legi9eme fysieke geweldsuitoefening
o Gehoorzaamheid burgers in ruil + belas9ngen betalen
• Theorie sociaal contract (co.) (Hobbes e.a.)
o Boek Leviathan
o Verklaart dit a.d.h.v. sociaal co.
§ Als er geen we;en/ OH zijn = zi;en we in een
natuurtoestand
• Dan is situa9e van permanente oorlog, conflict,
chaos en geweld
• “de mens is een wolf voor zijn medemens”
• Oorlog van allen tegen allen
§ Om daar een einde aan te kunnen maken gaan burgers
een sociaal co. afsluiten waarin ze bepaalde R. afstaan aan
de OH, in ruil voor veiligheid
• Op de cover staan # wapenschilden/ vlaggen =
ridder adel die bevoegdheden moesten afgeven
aan soevereine vorst
• Vorst heeR dan ook zwaars vast + staf = religieuze
macht
• = meer gestructureerde samenleving
• Vanaf Locke: niet alleen veiligheid garanderen, maar ook vrijheden van
burgers => bescherming tegen willekeur door OH (cf. rechtsstaat)
2
, o Vb. Déclara9on of Independence (1776): life, liberty and the
pursuit of happiness
o Macht niet willekeurig uitoefenen
• Rousseau: mens is van nature goed, maar materieel bezit zorgt voor
ongelijkheid => nood aan sociaal co.
o ó de mens is een wolf voor zijn mede mens
o Maar omdat we materieel bezit hebben, creëeren we problemen/
ongelijkheid in samenleving => daarom is er nood aan een sociaal
co.
• Tegenreac9e: posi9eve veiligheid (Schuilenburg e.a.)
o Mensbeeld van Hobbes is veel te nega9ef
o Het is niet de oolog van allen tegen allen
o In tegendeel, gemeenschaps leven is de basis van ons bestaan en
niet het afsluiten van sociaal co.
o Leggen meer focus op empathie en altruisme
§ = meer elkaar beschemren i.p.v. tegen elkaar
§ Meer focussen op waarde die samenleving opbouwen
zoals vertrouwen en zorg
- MensenR. op veiligheid?
o Veiligheid = kerntaak én legi9ma9e (rechtvaardiging) van staatsgezag
§ Als zij ons dat niet kunnen geven heeR OH geen R. op bestaan
§ Burgers beschermen tegen elkaar
§ Burgers beschermen tegen ongebreidelde machtsuitoefening door centrale gezag
o Sociaal grondR.?
§ Vb. R. op arbeid, grondves9ging … = inspanningsverb. Van OH
• = zijn sociale grondR.
§ ó Europees Mensenrechtenverdrag (°1950): klassiek afweerrechten
• “Wat de OH niet mag doen”
• Vb. art. 5 EVRM: “Ieder heeR recht op vrijheid en veiligheid van zijn
persoon”
o R. op vrijheid witl zeggen dat OH u niet zomaar mag komen
arresteren, enkel onder strikte voorwaarden (regels voor VH,
aanhoduingsbevel door onderzoeksrechters + controle door
onaqankelijek rechters)
o Vb. R. op privacy = OH mag niet zomaar in onze huizen binnen
komen en kijken wat er daar gebeurd => huiszoekingsbevel nodig
(tenzij heterdaad)
§ EHRM: ook posi9eve verplich9ngen
• “Wat de OH wel moet doen”
• Vb. art. 8 EVRM: “bescherming van prive en familieleden”
o Arresten van EHRM: vrij ruime bewoordingen => EHRM is ook
posi9eve verplich9ngen in die grondR. gaan lezen
§ Niet enkel over wat OH NIET mag doen
§ Gaat ook over wat OH WEL moet doen = waar moet OH
voor zorgen
• Dan zien we dat het vaak gaat over garanderen
van veiligheid OF minstens als sprake van
misdrijven (vb. seksueel misbruik) rust er een
pos. verplich9ng op OH om een efficient en
effec9ef strafonderzoek in te stellen om daders te
iden9ficeren en te vervolgen.
• Vb. de zaak KU vs. Finalnd
o Jongen die misbruikt was en co. waren
gelegt via internet
o Met had IP adres van mogelijke dader =>
wou iden9teit achterhalen maar in
3
, Finland was er geen bewaarverplich9ng
van gegevens => kon dader niet
iden9ficeren
o EHRM zei toen dat OH er wel moest
voor zorgen dat in bepaalde gevallen
iden9fica9e van dader mogelijk is, ook
als misdrijf via internet gebeurd
- Con9nu spanningsveld
o Zijn beperkingen mogelijk, onder 3 voorwaarden:
§ Beperking moet noodzakelijk zijn en propor9oneel (niet verder dan nodig)
§ Legi9em doel hebben
§ We;elijke basis
o Vb. wet op huiszoeking: bepaald in welke gevallen dat kan gebeuren
§ Legi9em doel: vb. om rechten van andere te beschermen
§ Concept veiligheid = UITZ. op schending van mensenR.
o “Security promises freedom but in fact erodes civil liber6es.” (Zedner)
§ Gebruikt om vrijheden (OOK) te beperken
§ = paradox van de veiligheid
• Door het “striven” naar veiligheid zorgen we ervoor dat onze grondR./
mensenR. worden ingeperkt
• Vb. luchthaven = plek waar we afstand doen van R. en vrijheden
o Op elk moment kan je iden9teit bekeken worden, je wordt
gemonitord, bagage worden gecheckt
o = high security zone, dus iedereen wordt als een soort verdachte
behandeld
o Is dat rechtvaardig?
§ Ja, want alle medereizigers en personeel van luchthaven
lopen een hoog risico + je geeR toestemming want je weet
dit op voorhand
§ Probleem? Onze samenleving begint meer op een high
security zone te lijken en dan kan je zeggen dat het is om
de onveiligheid aan te pakken (objec9eve bedrijgingen)
• MAAR op veel plekken worden vb. camera’s ook
gebruikt om sluikstorten aan te passen (is geen
grote bedreiging voor obj. veiligheid)
• = seman9sch sleepnet
• Kan zeggen dat je op andere manier op reis gaat
• Kan moeilijk zeggen dat je vanaf vandaag in huis
blijR omdat je niet gefilmt wilt worden = geen
opt-out uit samenleving
o “Wanneer veiligheid en vrijheid te veel met elkaar in concurren6e komen, dan zal de bevolking
uiteindelijk al6jd veiligheid boven vrijheid verkiezen, tenzij deze laatste in die mate van
overheidswege aangetast wordt dat er ook van veiligheid geen sprake kan zijn zoals in
totalitaire regimes.” (Piret)
o Absolute veiligheid is een utopie, dat gaan we nooit berijken
o End-to-end versleuteling in vb. Whatsapp
§ DUS kan niet gelezen worden door OH
§ OH wil een achterpoortje hebben ofzo om toch te kunnen lezen
• Vb.
o Voor kindermisbruik tegen te gaan
o Voor drugsgebruik
o Voor terrorisme groepen
o Voor controle op meme’s van Bart De Wever
• M.a.w. als je 1 ding toelaat zet het de deur open om al9jd verder te blijven
gaan
4
