SAMENVATTING DIFFERENTIËLE PSYCHOLOGIE
1
,INHOUDSTAFEL
Inhoudstafel ........................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: inleiding ............................................................................................................................ 6
1.1. Klassieke theorieën..................................................................................................................... 6
1.2. Hedendaags onderzoek naar de persoonlijkheid ................................................................. 6
Hoofstuk 2: Persoonlijkheidstrekken over de tijd: Stabiliteit vs verandering ................................... 8
2.1. Conceptuele begrippen ........................................................................................................... 8
2.2. Drie niveaus van analyse .......................................................................................................... 9
2.3. Stabiliteit van persoonlijkheidstrekken over de tijd ................................................................ 9
2.4. Persoonlijkheidsverandering ................................................................................................... 14
2.5. Persoonlijkheidsverandering voorspellen .............................................................................. 17
2.6. Tussen stabiliteit en verandering: persoonlijkheidsfluctuatie .............................................. 18
2.7. Samenvatting ........................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Genen en persoonlijkheid ........................................................................................... 19
3.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 19
3.2. Begrippen en doel gedragsgenetica ................................................................................... 19
3.3. Kwantitatieve methodes in gedragsgenetica ..................................................................... 22
3.3.1. Selectief kweken............................................................................................................... 22
3.3.2. Familie studies ................................................................................................................... 22
3.3.3. Tweeling studies ................................................................................................................ 23
3.3.4. Adoptie studies ................................................................................................................. 23
3.4. Belangrijkste bevindingen ....................................................................................................... 25
3.4.1. Persoonlijkheidstrekken .................................................................................................... 25
3.4.2. Als … dan … profielen ..................................................................................................... 25
3.4.3. Attitudes en voorkeuren .................................................................................................. 26
3.4.4. Drinken en roken ............................................................................................................... 26
3.4.5. Huwelijk .............................................................................................................................. 26
3.5. Omgevingsinvloeden .............................................................................................................. 26
3.6. Genen en de omgeving ......................................................................................................... 27
3.6.1. Genotype-omgevingsinteractie ..................................................................................... 27
3.6.2. Genotype-omgevingscorrelatie ..................................................................................... 28
3.6.3. Invloed van omgeving op genexpressie ....................................................................... 28
3.7. Moleculaire genetica .............................................................................................................. 29
3.8. Gedragsgenetica, wetenschap, politiek en waarden ....................................................... 29
3.9. Samenvatting ........................................................................................................................... 30
Hoofdstuk 4: Fysiologische benaderingen van persoonlijkheid .................................................... 31
2
, 4.1. Inleiding, begrippen en geschiedenis ................................................................................... 31
4.2. Fysiologische maten in persoonlijkheidsonderzoek ............................................................. 32
4.2.1. Elektrodermale respons/activiteit ................................................................................... 32
4.2.2. Cardiovasculaire activiteit .............................................................................................. 33
4.2.3. Hersenactiviteit ................................................................................................................. 34
4.2.4. Andere fysiologische maten ........................................................................................... 35
4.3. Persoonlijkheidsdimensies ........................................................................................................ 35
4.3.1. Extraversie – Introversie .................................................................................................... 35
4.3.2. Gevoeligheid voor beloning en straf ............................................................................. 37
4.3.3. Sensatiezucht .................................................................................................................... 39
4.3.4. Neurotransmitters en PH .................................................................................................. 39
4.3.5. Ochtend/avondtype ....................................................................................................... 40
4.3.6. Hersenasymmetrie en affectieve stijl ............................................................................. 41
4.4. Samenvatting ........................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 5: Evolutionaire benadering van persoonlijkheid ......................................................... 43
5.1. Evolutietheorie .......................................................................................................................... 43
5.1.1. Basistheorie en principes ................................................................................................. 43
5.1.2. Producten van evolutionaire processen ....................................................................... 46
5.2. Evolutionaire psychologie ....................................................................................................... 47
5.3. Drie domeinen van toepassing .............................................................................................. 49
5.3.1. Menselijke natuur .............................................................................................................. 49
5.3.2. Geslachtsverschillen ......................................................................................................... 51
5.3.3. Individuele verschillen ...................................................................................................... 53
5.3.4. De Big Five en evolutionaire relevante adaptieve problemen .................................. 55
5.4. Beperkingen van evolutionaire benadering ........................................................................ 56
5.5. Samenvatting ........................................................................................................................... 57
Hoofdstuk 6: Intelligentie .................................................................................................................... 58
6.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 58
6.2. Benaderingen en geschiedenis intelligentie ........................................................................ 60
6.2.1. Psychometrische benaderingen .................................................................................... 60
6.2.1,5. Intermezzo ...................................................................................................................... 66
6.2.2. Cognitief-ervaringsgerichte benaderingen .................................................................. 67
6.2.3. Biologische verklaringen .................................................................................................. 67
6.3. Intelligentietesten ..................................................................................................................... 70
6.3.1. Stanford-Binet Test ............................................................................................................ 70
6.3.2. Wechsler Schalen ............................................................................................................. 70
3
, 6.3.2,5. Intermezzo WAIS-IV-NL .................................................................................................. 71
6.3.3. Progressieve matrices van Raven .................................................................................. 75
6.3.4. Moderne intelligentie testen ........................................................................................... 75
6.3.5. Andere benaderingen van intelligentietesten ............................................................. 77
6.4. Genetica, omgeving en etnische/ras verschillen in intelligentie ....................................... 77
6.5. Samenvatting ........................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 7: Persoonlijkheid en emoties .......................................................................................... 80
7.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 80
7.2. Twee belangrijke onderverdelingen ...................................................................................... 80
7.2.1. Toestand vs trek ................................................................................................................ 81
7.2.2. Categorieën vs dimensies ............................................................................................... 81
7.2.3. Alternatief perspectief ..................................................................................................... 83
7.3. Emotionele inhoud ................................................................................................................... 83
7.3.1. Positieve emoties .............................................................................................................. 84
7.3.2. Negatieve emoties ........................................................................................................... 87
7.4. Emotionele stijl .......................................................................................................................... 89
7.5. Interactie emotionele inhoud en stijl ..................................................................................... 90
7.6. Samenvatting ........................................................................................................................... 92
Hoofdstuk 8: Persoonlijkheid en sociale interactie .......................................................................... 93
8.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 93
8.2. Selectie ...................................................................................................................................... 93
8.3. Evocatie .................................................................................................................................... 97
8.4. Manipulatie ............................................................................................................................... 99
8.5. Samenvatting ......................................................................................................................... 103
Hoofdstuk 9: Geslacht, gender en persoonlijkheid ....................................................................... 104
9.1. De studie van geslachtsverschillen ...................................................................................... 104
9.2. Effectgrootte ........................................................................................................................... 105
9.3. Theorieën van geslachtsverschillen ..................................................................................... 106
9.3.1. Socialisatie en sociale rollen ......................................................................................... 106
9.3.2. Hormonale theorieën ..................................................................................................... 108
9.3.3. Evolutionair psychologische theorieën ........................................................................ 109
9.3.4. Een geïntegreerd theoretisch perspectief .................................................................. 109
9.4. Geslachtsverschillen .............................................................................................................. 110
9.4.1. Geslachtsverschillen in persoonlijkheid ........................................................................ 110
9.4.2. Geslachtsverschillen bij depressie ................................................................................ 114
9.4.3. Geslachtsverschillen bij jaloezie ................................................................................... 114
4
, 9.5. Mannelijkheid, vrouwelijkheid, androgynie en sekse rollen .............................................. 115
9.6. Samenvatting ......................................................................................................................... 117
Hoofdstuk 10: cultuur en persoonlijkheid ........................................................................................ 118
10.1. Culturele psychologie .......................................................................................................... 118
10.2. Drie benaderingen van cultuur .......................................................................................... 119
10.2.1. Uitgelokte cultuur = evoked culture ........................................................................... 119
10.2.2. Overgedragen cultuur = transmitted culture............................................................ 120
10.2.3. Voorbeelden ................................................................................................................. 120
10.2.4. Enkele belangrijke culturele verschillen ..................................................................... 124
10.2.5. Universele culturele aspecten = cultural universals .................................................. 129
10.3. Samenvatting ....................................................................................................................... 132
5
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1. KLASSIEKE THEORIEËN
- Meeste grote theorieën (zoals in de persoonlijkheidspsychologie) vertrekken vanuit
een universele benadering
- Zoeken universele trekken
o = fundamentele psychologische processen en kenmerken die gelden voor alle
mensen
o = hoe mensen in het algemeen beschreven worden
1.2. HEDENDAAGS ONDERZOEK NAAR DE PERSOONLIJKHEID
- Legt meestal de nadruk op individuele en groepsverschillen
o NIET universeel
- Elke onderzoeker vertrekt vanuit eigen perspectief
o Elk van de bestaande perspectieven bevat een deel van de waarheid
▪ Dusss: vaak verschillende kennisdomeinen samen puzzelen door
mensen met verschillende expertises te bundelen → uiteindelijk een
globaal beeld
- 6 kennisdomeinen
Vb examenvraag: onderzoek geven en vragen bij welk domein dit past
o Kennisdomein = gespecialiseerd gebied binnen de wetenschap van de
psychologie van waaruit psychologen zich richten op het leren over specifieke
en beperkte aspecten van de menselijke natuur
▪ Integratie van verschillende kennisdomeinen nodig om tot ‘volledig
beeld’ van de persoonlijkheid te komen
1) Dispositioneel kennisdomein
▪ Aandacht wordt vooral gericht op manieren waarop individuen
verschillend zijn van elkaar
o Domein doorkruist alle andere domeinen
▪ Centrale doel: fundamentele disposities definiëren
o = meest belangrijke manieren waarop individuen verschillend
zijn
▪ Waarom ontstaan verschillen tussen mensen? Hoe veranderen deze
doorheen de tijd?
2) Biologisch kennisdomein
▪ Mensen zijn in de eerste plaats verzamelingen van biologische
systemen
▪ Die systemen zijn bouwstenen voor gedrag, denken en emoties
▪ Drie aspecten die wij hiervan gaan behandelen
o Genetische basis persoonlijkheid
o fysiologische benaderingen (hormonen en ph)
o evolutionair (adaptaties, lange tijd, generaties heen)
3) Intrapsychisch kennisdomein
(gaan we in dit vak niet bespreken, vorig jaar al aangehaald)
▪ Mentale mechanismen van de persoonlijkheid, vaak niet op bewust
niveau
6
, ▪ Persoonlijkheidspsychologie
o Freud’s klassieke theorie en meer moderne benaderingen van
de psychoanalyse
▪ Onderdrukking, ontkenning, projectie…
o Motieven voor behoeften
▪ Power, achievement, intimacy… (TAT)
4) Cognitief en ervaringskennisdomein
▪ Aandacht voor cognitie en subjectieve ervaringen zoals bewuste
gedachten, gevoelens, overtuigingen en verlangens
o Het zelf en zelfconcept
o Streefdoelen
o Emotionele ervaringen
o Intelligentie
▪ Richt zich vooral op emotie en persoonlijkheid → bv hoe komt het dat
we ons gelukkig voelen?
5) Sociaal en cultureel kennisdomein
▪ Persoonlijkheid beïnvloedt en wordt beïnvloed door cultuur en sociale
contexten
▪ Onderzoek naar culturele verschillen tussen groepen
o Bv naar agressie
▪ Individuele verschillen in culturen
o Bv uiting persoonlijkheid in een sociale context
▪ Verschillen tussen groepen
o Bv geslachtsverschillen
6) Aanpassingskennisdomein
(gaan we in dit vak niet bespreken)
▪ Persoonlijkheid heeft een sleutelrol bij
o onze manier van ‘copen’ en
o aanpassen aan gebeurtenissen in het dagelijks leven
▪ Persoonlijkheid staat in verband met problemen bij coping en
aanpassing
▪ Persoonlijkheidsstoornissen
7
,HOOFSTUK 2: PERSOONLIJKHEIDSTREKKEN OVER DE TIJD: STABILITEIT VS
VERANDERING
Inleidend:
- denk na over welke apsecten van je persoonlijkheid zijn veranderd en wat niet
→ conclusie: de ‘kern’ blijft hetzelfde, maar andere aspecten gaan veranderingen
door
2.1. CONCEPTUELE BEGRIPPEN
1) Persoonlijkheidsontwikkeling
o De samenhang, consistentie en stabiliteit van eigenschappen van mensen
doorheen te tijd
o + de wijze waarop mensen veranderen over de tijd
o Er zijn veel verschillende vormen van zowel stabiliteit als verandering
2) Stabiliteit
1) Rangorde stabiliteit
▪ Je relatieve positie tov anderen blijft dezelfde doorheen de tijd
▪ Bv: lengte
o Als klein kind, hoor je bij de grootsten van de klas → je groeit
uiteraard wel, maar relatief gezien blijf je wel steeds bij de
grootsten van de klas
▪ Bv: agressie
▪ Wanneer geen rangorde stabiliteit → rangorde wijziging
2) Gemiddelde niveau stabiliteit
▪ Groep blijft doorheen de tijd op hetzelfde niveau, ook al wordt de
bestudeerde groep wel ouder bv
▪ Bv: gemiddelde niveau van agressie verandert niet
o Voorbeeld stabiliteit: Gandhi
▪ Leider geweldloze opstand → eenvoudig, bescheiden, verzoenend …
▪ Ondanks veel gedoe en arrestaties, bleef hij eenvoudig, bescheiden
verzoenend …
▪ Is uiteindelijk met geweld gedood :’(
3) Verandering
o Voorbeeld verandering: Tookie
▪ Oprichter straatbende, veel moorden en geweldplegingen → naar
gevangenis
▪ In gevangenis werd hij vreedzaam en een activist tegen straatbendes
en geweld, schreef kinderboeken om hen te waarschuwen →
vredelievend, gewetensvol, minzaam (ondanks dat hij nog altijd de
doodstraf ging krijgen)
o Voorwaarden om de spreken van verandering:
1. Intern
o De veranderingen zijn intern in de persoon en NIET uitsluitend in
de omgeving
o Bv iemand met een autoritaire ph zal zich dominant en
agressief gedragen tov minderen, maar onderdanig en
meelopen tov meerderen → hier is geen interne verandering
2. Aanhoudend
8
, o De veranderingen houden aan doorheen de tijd, ze zijn niet
tijdelijk
o Bv mensen die extraverter of agressiever zijn wanneer zattekes
gaan geen persoonlijkheidsverandering door
o Bv mensen die een dag heel uitgelaten/somber zijn omdat ze
net goed/slecht nieuws hebben ontvangen, gaan geen
persoonlijkheidsverandering door
2.2. DRIE NIVEAUS VAN ANALYSE
1) Populatieniveau
o = veranderingen of constanties (stabiliteit) over de tijd die voor iedereen min
of meer gelden
o Algemene trends
o Bv: seksuele motivatie: neiging tot stijgen tijdens de puberteit bij zo goed als
iedereen
o Bv: algemene afname impulsiviteit en risicogedrag naarmate de leeftijd
vordert
2) Niveau van groepsverschillen (groepen in de populatie)
o = veranderingen (of stabiliteit) die anders of specifiek zijn voor bepaalde
groepen mensen
o Bv in de puberteit zien we bij mannen meer risicogedrag dan bij vrouwen en
bij vrouwen juist meer empathie
o Bv cultuurverschillen in Amerika: hier hebben Europese vrouwen een verhoogd
risico op de ontwikkeling van eetstoornissen tov Afrikaanse vrouwen
3) Niveau van individuele verschillen (individuele verschillen in groepen)
o = veranderingen die specifieke individuen treffen
o Bv: verschillen tussen individuen die bepaalde veranderingen kunnen
voorspellen
→ voorspellen van wie een hoog risico heeft op psychische decompensatie
obv eerdere ph-metingen
→ zoeken van vroege markers van depressie bij individuen
→voorspellen wie een ‘mid-life’ crisis zal hebben
2.3. STABILITEIT VAN PERSOONLIJKHEIDSTREKKEN OVER DE TIJD
Opvattingen
- Verschillende opvattingen over hoe stabiel ph-trekken zijn
- Temperamentsmodel
o Persoonlijkheid is biologisch bepaald
- Gipsmodel
o Mensen veranderen niet
o Hoge rangorde stabiliteit
- Persoonlijkheid is onderhevig aan omgevingsfactoren en leeftijdsfactoren →
veranderen dus ook sterk over de tijd
9
, Stabiliteit van temperament gedurende eerste levensjaren: baby- en peutertijd
- Temperament
o Verwijst naar individuele verschillen die reeds vroeg tot uiting komen, meestal
erfelijk zijn en veelal te maken hebben met emotioneel gedrag (arousal)
- Onderzoek om stabiliteit na te gaan
o Verzorgers beoordelen het temperament van kinderen obv 6
temperamentfactoren
▪ Aspecten die ‘meetbaar’ zijn bij jonge baby’s, gemeten op
verschillende leeftijden
1) activiteitsniveau
2) lachen
3) angst
4) Stress reactie bij beperkingen
5) troostbaarheid
6) oriëntatieduur
o Correlatietabel om de verschillende factoren met de verschillende
tijdsintervallen te vergelijken
▪ alle relaties zijn positief
• kinderen die op het ene moment hoog/laag scoren, zullen ook
hoog/laag scoren op een ander moment
▪ hogere correlaties bij ‘activiteitsniveau’ en ‘lachen’
• eerste twee rijen vergelijken met de laatste vier rijen: meestal
zijn de correlaties op de eerste rijen hoger
▪ temperamentsdimensies zijn stabieler naar het einde van het eerste
levensjaar dan in het begin (laatste kolom VS eerste kolom)
▪ hoogste correlaties in korte tijdsperiodes
▪ Algemene conclusies
1. Er zijn al vroeg stabiele verschillen te zien (vooral prosociaal
gedrag: lachen en activiteitsniveau).
2. De stabiliteit in het eerste levensjaar is middelmatig hoog.
3. Over korte periodes is de stabiliteit doorgaans hoger.
4. Stabiliteit neemt toe met de leeftijd.
10
1
,INHOUDSTAFEL
Inhoudstafel ........................................................................................................................................... 2
Hoofdstuk 1: inleiding ............................................................................................................................ 6
1.1. Klassieke theorieën..................................................................................................................... 6
1.2. Hedendaags onderzoek naar de persoonlijkheid ................................................................. 6
Hoofstuk 2: Persoonlijkheidstrekken over de tijd: Stabiliteit vs verandering ................................... 8
2.1. Conceptuele begrippen ........................................................................................................... 8
2.2. Drie niveaus van analyse .......................................................................................................... 9
2.3. Stabiliteit van persoonlijkheidstrekken over de tijd ................................................................ 9
2.4. Persoonlijkheidsverandering ................................................................................................... 14
2.5. Persoonlijkheidsverandering voorspellen .............................................................................. 17
2.6. Tussen stabiliteit en verandering: persoonlijkheidsfluctuatie .............................................. 18
2.7. Samenvatting ........................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 3: Genen en persoonlijkheid ........................................................................................... 19
3.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 19
3.2. Begrippen en doel gedragsgenetica ................................................................................... 19
3.3. Kwantitatieve methodes in gedragsgenetica ..................................................................... 22
3.3.1. Selectief kweken............................................................................................................... 22
3.3.2. Familie studies ................................................................................................................... 22
3.3.3. Tweeling studies ................................................................................................................ 23
3.3.4. Adoptie studies ................................................................................................................. 23
3.4. Belangrijkste bevindingen ....................................................................................................... 25
3.4.1. Persoonlijkheidstrekken .................................................................................................... 25
3.4.2. Als … dan … profielen ..................................................................................................... 25
3.4.3. Attitudes en voorkeuren .................................................................................................. 26
3.4.4. Drinken en roken ............................................................................................................... 26
3.4.5. Huwelijk .............................................................................................................................. 26
3.5. Omgevingsinvloeden .............................................................................................................. 26
3.6. Genen en de omgeving ......................................................................................................... 27
3.6.1. Genotype-omgevingsinteractie ..................................................................................... 27
3.6.2. Genotype-omgevingscorrelatie ..................................................................................... 28
3.6.3. Invloed van omgeving op genexpressie ....................................................................... 28
3.7. Moleculaire genetica .............................................................................................................. 29
3.8. Gedragsgenetica, wetenschap, politiek en waarden ....................................................... 29
3.9. Samenvatting ........................................................................................................................... 30
Hoofdstuk 4: Fysiologische benaderingen van persoonlijkheid .................................................... 31
2
, 4.1. Inleiding, begrippen en geschiedenis ................................................................................... 31
4.2. Fysiologische maten in persoonlijkheidsonderzoek ............................................................. 32
4.2.1. Elektrodermale respons/activiteit ................................................................................... 32
4.2.2. Cardiovasculaire activiteit .............................................................................................. 33
4.2.3. Hersenactiviteit ................................................................................................................. 34
4.2.4. Andere fysiologische maten ........................................................................................... 35
4.3. Persoonlijkheidsdimensies ........................................................................................................ 35
4.3.1. Extraversie – Introversie .................................................................................................... 35
4.3.2. Gevoeligheid voor beloning en straf ............................................................................. 37
4.3.3. Sensatiezucht .................................................................................................................... 39
4.3.4. Neurotransmitters en PH .................................................................................................. 39
4.3.5. Ochtend/avondtype ....................................................................................................... 40
4.3.6. Hersenasymmetrie en affectieve stijl ............................................................................. 41
4.4. Samenvatting ........................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 5: Evolutionaire benadering van persoonlijkheid ......................................................... 43
5.1. Evolutietheorie .......................................................................................................................... 43
5.1.1. Basistheorie en principes ................................................................................................. 43
5.1.2. Producten van evolutionaire processen ....................................................................... 46
5.2. Evolutionaire psychologie ....................................................................................................... 47
5.3. Drie domeinen van toepassing .............................................................................................. 49
5.3.1. Menselijke natuur .............................................................................................................. 49
5.3.2. Geslachtsverschillen ......................................................................................................... 51
5.3.3. Individuele verschillen ...................................................................................................... 53
5.3.4. De Big Five en evolutionaire relevante adaptieve problemen .................................. 55
5.4. Beperkingen van evolutionaire benadering ........................................................................ 56
5.5. Samenvatting ........................................................................................................................... 57
Hoofdstuk 6: Intelligentie .................................................................................................................... 58
6.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 58
6.2. Benaderingen en geschiedenis intelligentie ........................................................................ 60
6.2.1. Psychometrische benaderingen .................................................................................... 60
6.2.1,5. Intermezzo ...................................................................................................................... 66
6.2.2. Cognitief-ervaringsgerichte benaderingen .................................................................. 67
6.2.3. Biologische verklaringen .................................................................................................. 67
6.3. Intelligentietesten ..................................................................................................................... 70
6.3.1. Stanford-Binet Test ............................................................................................................ 70
6.3.2. Wechsler Schalen ............................................................................................................. 70
3
, 6.3.2,5. Intermezzo WAIS-IV-NL .................................................................................................. 71
6.3.3. Progressieve matrices van Raven .................................................................................. 75
6.3.4. Moderne intelligentie testen ........................................................................................... 75
6.3.5. Andere benaderingen van intelligentietesten ............................................................. 77
6.4. Genetica, omgeving en etnische/ras verschillen in intelligentie ....................................... 77
6.5. Samenvatting ........................................................................................................................... 79
Hoofdstuk 7: Persoonlijkheid en emoties .......................................................................................... 80
7.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 80
7.2. Twee belangrijke onderverdelingen ...................................................................................... 80
7.2.1. Toestand vs trek ................................................................................................................ 81
7.2.2. Categorieën vs dimensies ............................................................................................... 81
7.2.3. Alternatief perspectief ..................................................................................................... 83
7.3. Emotionele inhoud ................................................................................................................... 83
7.3.1. Positieve emoties .............................................................................................................. 84
7.3.2. Negatieve emoties ........................................................................................................... 87
7.4. Emotionele stijl .......................................................................................................................... 89
7.5. Interactie emotionele inhoud en stijl ..................................................................................... 90
7.6. Samenvatting ........................................................................................................................... 92
Hoofdstuk 8: Persoonlijkheid en sociale interactie .......................................................................... 93
8.1. Inleiding ..................................................................................................................................... 93
8.2. Selectie ...................................................................................................................................... 93
8.3. Evocatie .................................................................................................................................... 97
8.4. Manipulatie ............................................................................................................................... 99
8.5. Samenvatting ......................................................................................................................... 103
Hoofdstuk 9: Geslacht, gender en persoonlijkheid ....................................................................... 104
9.1. De studie van geslachtsverschillen ...................................................................................... 104
9.2. Effectgrootte ........................................................................................................................... 105
9.3. Theorieën van geslachtsverschillen ..................................................................................... 106
9.3.1. Socialisatie en sociale rollen ......................................................................................... 106
9.3.2. Hormonale theorieën ..................................................................................................... 108
9.3.3. Evolutionair psychologische theorieën ........................................................................ 109
9.3.4. Een geïntegreerd theoretisch perspectief .................................................................. 109
9.4. Geslachtsverschillen .............................................................................................................. 110
9.4.1. Geslachtsverschillen in persoonlijkheid ........................................................................ 110
9.4.2. Geslachtsverschillen bij depressie ................................................................................ 114
9.4.3. Geslachtsverschillen bij jaloezie ................................................................................... 114
4
, 9.5. Mannelijkheid, vrouwelijkheid, androgynie en sekse rollen .............................................. 115
9.6. Samenvatting ......................................................................................................................... 117
Hoofdstuk 10: cultuur en persoonlijkheid ........................................................................................ 118
10.1. Culturele psychologie .......................................................................................................... 118
10.2. Drie benaderingen van cultuur .......................................................................................... 119
10.2.1. Uitgelokte cultuur = evoked culture ........................................................................... 119
10.2.2. Overgedragen cultuur = transmitted culture............................................................ 120
10.2.3. Voorbeelden ................................................................................................................. 120
10.2.4. Enkele belangrijke culturele verschillen ..................................................................... 124
10.2.5. Universele culturele aspecten = cultural universals .................................................. 129
10.3. Samenvatting ....................................................................................................................... 132
5
,HOOFDSTUK 1: INLEIDING
1.1. KLASSIEKE THEORIEËN
- Meeste grote theorieën (zoals in de persoonlijkheidspsychologie) vertrekken vanuit
een universele benadering
- Zoeken universele trekken
o = fundamentele psychologische processen en kenmerken die gelden voor alle
mensen
o = hoe mensen in het algemeen beschreven worden
1.2. HEDENDAAGS ONDERZOEK NAAR DE PERSOONLIJKHEID
- Legt meestal de nadruk op individuele en groepsverschillen
o NIET universeel
- Elke onderzoeker vertrekt vanuit eigen perspectief
o Elk van de bestaande perspectieven bevat een deel van de waarheid
▪ Dusss: vaak verschillende kennisdomeinen samen puzzelen door
mensen met verschillende expertises te bundelen → uiteindelijk een
globaal beeld
- 6 kennisdomeinen
Vb examenvraag: onderzoek geven en vragen bij welk domein dit past
o Kennisdomein = gespecialiseerd gebied binnen de wetenschap van de
psychologie van waaruit psychologen zich richten op het leren over specifieke
en beperkte aspecten van de menselijke natuur
▪ Integratie van verschillende kennisdomeinen nodig om tot ‘volledig
beeld’ van de persoonlijkheid te komen
1) Dispositioneel kennisdomein
▪ Aandacht wordt vooral gericht op manieren waarop individuen
verschillend zijn van elkaar
o Domein doorkruist alle andere domeinen
▪ Centrale doel: fundamentele disposities definiëren
o = meest belangrijke manieren waarop individuen verschillend
zijn
▪ Waarom ontstaan verschillen tussen mensen? Hoe veranderen deze
doorheen de tijd?
2) Biologisch kennisdomein
▪ Mensen zijn in de eerste plaats verzamelingen van biologische
systemen
▪ Die systemen zijn bouwstenen voor gedrag, denken en emoties
▪ Drie aspecten die wij hiervan gaan behandelen
o Genetische basis persoonlijkheid
o fysiologische benaderingen (hormonen en ph)
o evolutionair (adaptaties, lange tijd, generaties heen)
3) Intrapsychisch kennisdomein
(gaan we in dit vak niet bespreken, vorig jaar al aangehaald)
▪ Mentale mechanismen van de persoonlijkheid, vaak niet op bewust
niveau
6
, ▪ Persoonlijkheidspsychologie
o Freud’s klassieke theorie en meer moderne benaderingen van
de psychoanalyse
▪ Onderdrukking, ontkenning, projectie…
o Motieven voor behoeften
▪ Power, achievement, intimacy… (TAT)
4) Cognitief en ervaringskennisdomein
▪ Aandacht voor cognitie en subjectieve ervaringen zoals bewuste
gedachten, gevoelens, overtuigingen en verlangens
o Het zelf en zelfconcept
o Streefdoelen
o Emotionele ervaringen
o Intelligentie
▪ Richt zich vooral op emotie en persoonlijkheid → bv hoe komt het dat
we ons gelukkig voelen?
5) Sociaal en cultureel kennisdomein
▪ Persoonlijkheid beïnvloedt en wordt beïnvloed door cultuur en sociale
contexten
▪ Onderzoek naar culturele verschillen tussen groepen
o Bv naar agressie
▪ Individuele verschillen in culturen
o Bv uiting persoonlijkheid in een sociale context
▪ Verschillen tussen groepen
o Bv geslachtsverschillen
6) Aanpassingskennisdomein
(gaan we in dit vak niet bespreken)
▪ Persoonlijkheid heeft een sleutelrol bij
o onze manier van ‘copen’ en
o aanpassen aan gebeurtenissen in het dagelijks leven
▪ Persoonlijkheid staat in verband met problemen bij coping en
aanpassing
▪ Persoonlijkheidsstoornissen
7
,HOOFSTUK 2: PERSOONLIJKHEIDSTREKKEN OVER DE TIJD: STABILITEIT VS
VERANDERING
Inleidend:
- denk na over welke apsecten van je persoonlijkheid zijn veranderd en wat niet
→ conclusie: de ‘kern’ blijft hetzelfde, maar andere aspecten gaan veranderingen
door
2.1. CONCEPTUELE BEGRIPPEN
1) Persoonlijkheidsontwikkeling
o De samenhang, consistentie en stabiliteit van eigenschappen van mensen
doorheen te tijd
o + de wijze waarop mensen veranderen over de tijd
o Er zijn veel verschillende vormen van zowel stabiliteit als verandering
2) Stabiliteit
1) Rangorde stabiliteit
▪ Je relatieve positie tov anderen blijft dezelfde doorheen de tijd
▪ Bv: lengte
o Als klein kind, hoor je bij de grootsten van de klas → je groeit
uiteraard wel, maar relatief gezien blijf je wel steeds bij de
grootsten van de klas
▪ Bv: agressie
▪ Wanneer geen rangorde stabiliteit → rangorde wijziging
2) Gemiddelde niveau stabiliteit
▪ Groep blijft doorheen de tijd op hetzelfde niveau, ook al wordt de
bestudeerde groep wel ouder bv
▪ Bv: gemiddelde niveau van agressie verandert niet
o Voorbeeld stabiliteit: Gandhi
▪ Leider geweldloze opstand → eenvoudig, bescheiden, verzoenend …
▪ Ondanks veel gedoe en arrestaties, bleef hij eenvoudig, bescheiden
verzoenend …
▪ Is uiteindelijk met geweld gedood :’(
3) Verandering
o Voorbeeld verandering: Tookie
▪ Oprichter straatbende, veel moorden en geweldplegingen → naar
gevangenis
▪ In gevangenis werd hij vreedzaam en een activist tegen straatbendes
en geweld, schreef kinderboeken om hen te waarschuwen →
vredelievend, gewetensvol, minzaam (ondanks dat hij nog altijd de
doodstraf ging krijgen)
o Voorwaarden om de spreken van verandering:
1. Intern
o De veranderingen zijn intern in de persoon en NIET uitsluitend in
de omgeving
o Bv iemand met een autoritaire ph zal zich dominant en
agressief gedragen tov minderen, maar onderdanig en
meelopen tov meerderen → hier is geen interne verandering
2. Aanhoudend
8
, o De veranderingen houden aan doorheen de tijd, ze zijn niet
tijdelijk
o Bv mensen die extraverter of agressiever zijn wanneer zattekes
gaan geen persoonlijkheidsverandering door
o Bv mensen die een dag heel uitgelaten/somber zijn omdat ze
net goed/slecht nieuws hebben ontvangen, gaan geen
persoonlijkheidsverandering door
2.2. DRIE NIVEAUS VAN ANALYSE
1) Populatieniveau
o = veranderingen of constanties (stabiliteit) over de tijd die voor iedereen min
of meer gelden
o Algemene trends
o Bv: seksuele motivatie: neiging tot stijgen tijdens de puberteit bij zo goed als
iedereen
o Bv: algemene afname impulsiviteit en risicogedrag naarmate de leeftijd
vordert
2) Niveau van groepsverschillen (groepen in de populatie)
o = veranderingen (of stabiliteit) die anders of specifiek zijn voor bepaalde
groepen mensen
o Bv in de puberteit zien we bij mannen meer risicogedrag dan bij vrouwen en
bij vrouwen juist meer empathie
o Bv cultuurverschillen in Amerika: hier hebben Europese vrouwen een verhoogd
risico op de ontwikkeling van eetstoornissen tov Afrikaanse vrouwen
3) Niveau van individuele verschillen (individuele verschillen in groepen)
o = veranderingen die specifieke individuen treffen
o Bv: verschillen tussen individuen die bepaalde veranderingen kunnen
voorspellen
→ voorspellen van wie een hoog risico heeft op psychische decompensatie
obv eerdere ph-metingen
→ zoeken van vroege markers van depressie bij individuen
→voorspellen wie een ‘mid-life’ crisis zal hebben
2.3. STABILITEIT VAN PERSOONLIJKHEIDSTREKKEN OVER DE TIJD
Opvattingen
- Verschillende opvattingen over hoe stabiel ph-trekken zijn
- Temperamentsmodel
o Persoonlijkheid is biologisch bepaald
- Gipsmodel
o Mensen veranderen niet
o Hoge rangorde stabiliteit
- Persoonlijkheid is onderhevig aan omgevingsfactoren en leeftijdsfactoren →
veranderen dus ook sterk over de tijd
9
, Stabiliteit van temperament gedurende eerste levensjaren: baby- en peutertijd
- Temperament
o Verwijst naar individuele verschillen die reeds vroeg tot uiting komen, meestal
erfelijk zijn en veelal te maken hebben met emotioneel gedrag (arousal)
- Onderzoek om stabiliteit na te gaan
o Verzorgers beoordelen het temperament van kinderen obv 6
temperamentfactoren
▪ Aspecten die ‘meetbaar’ zijn bij jonge baby’s, gemeten op
verschillende leeftijden
1) activiteitsniveau
2) lachen
3) angst
4) Stress reactie bij beperkingen
5) troostbaarheid
6) oriëntatieduur
o Correlatietabel om de verschillende factoren met de verschillende
tijdsintervallen te vergelijken
▪ alle relaties zijn positief
• kinderen die op het ene moment hoog/laag scoren, zullen ook
hoog/laag scoren op een ander moment
▪ hogere correlaties bij ‘activiteitsniveau’ en ‘lachen’
• eerste twee rijen vergelijken met de laatste vier rijen: meestal
zijn de correlaties op de eerste rijen hoger
▪ temperamentsdimensies zijn stabieler naar het einde van het eerste
levensjaar dan in het begin (laatste kolom VS eerste kolom)
▪ hoogste correlaties in korte tijdsperiodes
▪ Algemene conclusies
1. Er zijn al vroeg stabiele verschillen te zien (vooral prosociaal
gedrag: lachen en activiteitsniveau).
2. De stabiliteit in het eerste levensjaar is middelmatig hoog.
3. Over korte periodes is de stabiliteit doorgaans hoger.
4. Stabiliteit neemt toe met de leeftijd.
10
