Deel 1 – Inleiding en algemene rechtstheorie
- Hoofdvraag: Kan recht (R.) in func7onalis7sche termen begrepen worden?
- Voor antwoord moeten we een gedachtenexperiment doen
1.1 Een func*onalis*sch gedachtenexperiment
- = klassieke methode om reflec7es te kunnen maken over de aard van iets
o In dit geval van het R.
- Is een aangename maatschappij zonder R. mogelijk?
o Is dat mogelijk om in vb. Brussel te wonen zonder het recht?
o => 3 subvragen
1.1.1 Wat is recht?
- Wat moet je verwijderen als je al het “R.” wilt verwijderen?
o Alle ins7tu7es (gebouwen), beroepen, wetboeken… maar ook alle juridische opleidingen
1.1.2 Wat zijn de func5es van recht?
- Welke problemen ontstaan er zonder R.? Wat zou er ontbreken in een maatschappij zonder R.?
- => chaos?
o Spiraal van gevechten en chaos
o Maatschappij zonder juridische autoriteiten => geen morele regels die bepalen hoe we ons
gedragen
§ Vb. andere respecteren
- De func7es van het R.:
o Ordenende func7e
§ = R. is een manier om mensen de mogelijkheid te geven vooruit te lopen op het
gedrag van anderen
§ Vb.
• Verkeersregels, het R. is manier om gedrag van andere kunnen voorspelen
• Auto’s moeten achter fietsers blijven in een fietsstraat
o Instrumentele func7e
§ = R. is een instrument van regulering om wenselijk geachte maatschappelijke
doeleinden te realiseren, zoals een op7male verdeling van goederen
§ Vb. het milieu, bestaan regelementen/ weWen om bepaalde vormen van energie te
ondersteunen zoals vb. de installa7e van zonnepanelen
o Geschil- beslech7ngsfunc7e
§ = R. is een mechanisme om conflicten te beslechten
§ M.a.w.
• 3e persoon die neutraal is kan conflict oplossen
• R. geeZ ons mogelijkheid naar de rechter te gaan
§ Vb. ruzie met buurman => kan naar rechter gaan om vb. bescherming te vorderen of
compensa7e te eisen
o Norma7eve func7e
§ = R. is en uitdrukking van waarden en idealen
§ DUS heeZ te maken met morele aspecten van maatschappij
§ Wat betreZ waarde: gaan wij akkoord met het feit dat moord iets slecht is en gestraZ
moet worden?
§ Maar er zijn andere elementen waarop verschillende maatschappijen niet akkoord
gaan
• Vb. regula7e van abortus of euthanasie
• Daar a]ankelijk van waarde die een maatschappij ondersteunen zijn er
verschillende regels
o Is het legaal => OH wil waarde van vrijheid van vrouw beschermen
o Is het illegaal => OH wil waarde van vrijheid van vrouw niet zo
belangrijk
1
,1.1.3 Wat zijn de alterna5even voor de func5es van recht?
- Welke andere instrumenten kun je gebruiken om de func7es van R. te vervullen?
- Kunnen 1 of meer van deze situa7es voorkomen? Vb. armoede, verkeersproblemen…
- Alterna7even voor:
o Ordenende prak7jken
§ De vrije economische markt
• Systeem van prijzen en infla7es kan je gebruiken om mensen te sturen
• Vb. gaat naar supermarkt en er zijn kor7ngen, gedaan om het gedrag van
klanten te sturen en voorspellen
§ Macht
• Of geweld
• Vb. criminele organisa7e die geen juridische waarde heeZ maar toch met
wapens en geweld zo een organisa7e/ orde creëren
§ Informele gedragsnormen
• Sociale regels
• Vb. gaat naar restaurant => aanschuiven in een rij om u beurt af te wachten
o Dat heeZ geen juridische waarde/ consequen7es
o Regula7e-instrumenten (instrumentele func7e)
§ Technologie kan zelf ons gedrag reguleren door vb. computer
§ Vb.
• Panop7con: toren in gevangenis, om gevangen te observeren maar
gevangenen weten dit niet. Surveillant is niet zichtbaar in de toren.
• Ethische theorieën/ richtlijnen om risico’s in de maatschappij te kunnen
voorkomen
o Informele geschillenbeslech7ng
§ Bemiddeling (media7on)
§ Ombudsman
§ Onderhandeling (nego7a7on)
§ …
§ Vb. gebruikt door leden van criminele organisa7e => probleem meldt men aan de
baas => die gaan bemiddelen of onderhandelen
o Norma7eve func7e
§ De kerk of in het algemeen religie (godsdienst)
• Om bepaalde waarde/ idealen te realiseren in de maatschappij
§ Ethiek of morele filosofie
• Sommige morele theorieën over moraal/ ethiek zijn een manier om
bepaalde idealen of waarde te ondersteunen
- Dus R. heeZ vergelijkbare func7es met alle andere prak7jken
1.2 Gedachtefout
- Wat doet R.?
o Het ordent, is instrumenteel, beslecht geschillen en normeert
o DUS alles wat ordent, instrumenteel is, geschillen beslecht en normeert is R. (of proto-R.)?
§ Neen, voor alle func7es zijn er alterna7even
§ Is er een alterna7ef?
• Klassieke etnografieën van tribale groepen
o Natuur maakt een etnografie van het R. => gaat naar RvS en
observeert wat juristen doen zonder bias om te zien wat het recht
is.
o Maar de origine van etnografie is eigenlijk de studie van niet-
westerse groepen/ maatschappijen
§ 1e helZ 20e eeuw zijn er veel zo een studies geweest =>
boeken over geschreven
§ Vraag: hebben zij ook een vorm van recht?
o Vb. Max Gluckman (1965). Poli7cs, law an tribunal …
§ In Inuit maatschappij
2
, § Vb. Over zangwedstrijd, iemand had gevoel van onrecht
=> Kon gemeende dader uitdagen voor wedstrijd in
verbale tuch7ging
• 2 deelnemers zingen liederen tegen elkaar =>
Publiek = scheidsrechter
• SpoWende liederen worden gebruikt in spanning
en is een manier om vriendschappen te
repareren of conflicten op te lossen
• Is zo een prak7jk R.?
o HeeZ er zeker elementen van, maar kan
je het R. noemen?
o Vanuit het perspec7ef om conflicten op
te lossen ja, maar als vb. ins7tu7es
essen7eel is of geschreven wetboek
aanwezig moet zijn, mankeert dit => is
het geen R.
o DUS er is geen juist of onjuist antwoord
=> discussie
• R. – een glijdende schaal? Het evolu7onaire-biologische perspec7ef
o Sommige wetenschappers zeggen dat het traject 1 biologische
origine heeZ, in onze gene7ca/ biologische cons7tu7e zit
o Andere dieren die sommige gelijkenissen hebben met mensen
hebben ook een vorm van R.
o Vb. berggorilla’s geobserveerd => deze leven in een hiërarchische
maatschappij
§ Zijn er conflicten tussen individuen die lager in hiërarchie
staan dan individuen in hogere delen van hiërarchie =>
interveniëren de hogere in conflicten om deze te stoppen
§ Vb. vrouwelijke gorilla’s hebben conflict => mannen
interveniëren om conflicten te stoppen
§ Om te komen tot iets wat men R. kan noemen, op het
meest banale niveau
1.3 Het gedachtenexperiment
- Is een aangename maatschappij zonder R. voorstelbaar?
o = een misleidende vraag
§ Een func7onalis7sch perspec7ef op het R. kijkt alleen naar de ovk. tussen R. en
andere prak7jken
§ … maar kijkt NIET naar de specificiteit van het R.; naar dat wat R. onderscheidt van
andere prak7jken
§ R. wordt NIET uitgeput door zijn func7es
o Probleem met een func7onalis7sch oogpunt: Hoe onderscheidt men R. van andere
prak7jken?
§ => hoofdvraag: Wat zijn de verhoudingen tussen R., ethiek, poli7ek, wetenschap en
technologie?
• En wat maakt het R. uniek in vergelijking met al die prak7jken?
1.4 De ontwikkeling
- De vraag naar de rol van de juridische prak7jken binnen de rechtstheorie is cruciaal binnen de
rechtsfilosofie van de 20e Eeuw
o Legal Realist’s voorspellende houding naar de ac7es van prak7jkjuristen,
o Hart’s prak7jk theorie van regels,
o Dworkin’s interpreta7eve houding naar de rechtsprak7jk van geschilbeslech7ng
- De juridische prak7jk wordt gepresenteerd als een speciale plek voor de rechtstheorie en als een
theore7sch laboratorium voor de analyse van rechtsfenomenen
- De vraag hoe de rechtsfilosoof de rechtsprak7jk benadert wint dus aan belang
3
, Deel 2 – Deba6en in rechtsfilosofie in de 20e eeuw
2.1 Legal Realism
2.1.1 Voorgeschiedenis
- Pragma7sme
o = een idee is waar als het werkt in de prak7jk
o Gaat NIET om abstracte theorieën of eeuwige waarheden, maar om
§ Wat ideeën doen
§ Hoe ze problemen oplossen
§ Welke effecten ze hebben in echte wereld
o Kernpunten:
§ Ideeën zijn instrumenten: we gebruiken ze zolang ze nuog zijn
§ Theorie en prak7jk zijn nauw met elkaar verbonden
o Consequen7alisme = !!!
§ Betekenis van begrippen/ ideeën wordt gemeten nar de gevolgen die ze hebben
§ Ideeën zijn middelen om sommige goede consequen7es te hebben in maatschappij
§ Vb.:
• Wetenschap (Peirce):
o We accepteren theorieën zoals evolu7e of zwaartekracht omdat ze
werken, NIET omdat ze spiegel zijn van realiteit
o Verklaren verschijnselen en maken voorspellingen mogelijk
• Geneeskunde (James): behandelingen worden gebruikt omdat ze mensen
beter maken, NIET omdat ze filosofisch perfect zijn
• Democra7e (Dewey): niet per se het “juiste” systeem op morele gronden,
maar omdat het een flexibel en leerbaar systeem is voor oplossen van
maatschappelijke problemen
o Vraagt niet “is dit idee theore7sch waar?”, maar “helpt dit idee ons om de wereld beter te
begrijpen en effec7ef te handelen?”
- Sociologie (vb. Weber)
o R. als sociaal fenomeen
§ Rechtsrealisme wil af van idee dat R. een logisch, gesloten systeem is
§ Wilt eerder antwoord op volgende vragen:
• Hoe werkt het R. in de samenleving
• Welke sociale factoren beïnvloeden juridische beslissingen?
§ R. draait om menselijk gedrag, sociale context en feitelijke uitwerking in samenleving
o Dat kan empirisch bestudeerd worden: observa7e van juristen als gemeenschap
§ Juristen = object van studie, niet langer subject van studie
§ Zijn a]ankelijk van bepaalde 7jd en plek waarin men leeZ
o Wil NIET zeggen dat rechtsrealisten sociologen zijn, MAAR de invloed van sociologie en zo een
extern perspec7ef naar het R. = belangrijke bron van inspira7e
2.1.2 De 5jd van Legal Realism
- Term gewoonlijk gebruikt om een variëteit aan verschillende standpunten te karakteriseren in het
denken van de vroeg 20e eeuw
- Geen coherente groep met gedeeld gezichtspunt maar verbonden door hun afwijzing van juridisch
metafysisch idealisme en door hun scep7cisme (vb. R. als dingen)
- Reac7e zowel tegen 2 grote (tradi7onele) scholen van rechtsfilosofie
o Rechtsposi7visme/formalisme met de nadruk op regels
o NatuurR. met haar metafysisch a priori karakter (basis van R. = moraal)
- Volgens Legal realisme heeZ R. te maken met voorspellingen van wat juristen gaan doen
o = link met idee van pragma7sme/ consequen7alisme
o Rechtsrealisten bekri7seren link tussen R. en andere prak7jken zoals
§ Ethiek/ moraal
§ Historie/ tradi7e
§ Logica
4
- Hoofdvraag: Kan recht (R.) in func7onalis7sche termen begrepen worden?
- Voor antwoord moeten we een gedachtenexperiment doen
1.1 Een func*onalis*sch gedachtenexperiment
- = klassieke methode om reflec7es te kunnen maken over de aard van iets
o In dit geval van het R.
- Is een aangename maatschappij zonder R. mogelijk?
o Is dat mogelijk om in vb. Brussel te wonen zonder het recht?
o => 3 subvragen
1.1.1 Wat is recht?
- Wat moet je verwijderen als je al het “R.” wilt verwijderen?
o Alle ins7tu7es (gebouwen), beroepen, wetboeken… maar ook alle juridische opleidingen
1.1.2 Wat zijn de func5es van recht?
- Welke problemen ontstaan er zonder R.? Wat zou er ontbreken in een maatschappij zonder R.?
- => chaos?
o Spiraal van gevechten en chaos
o Maatschappij zonder juridische autoriteiten => geen morele regels die bepalen hoe we ons
gedragen
§ Vb. andere respecteren
- De func7es van het R.:
o Ordenende func7e
§ = R. is een manier om mensen de mogelijkheid te geven vooruit te lopen op het
gedrag van anderen
§ Vb.
• Verkeersregels, het R. is manier om gedrag van andere kunnen voorspelen
• Auto’s moeten achter fietsers blijven in een fietsstraat
o Instrumentele func7e
§ = R. is een instrument van regulering om wenselijk geachte maatschappelijke
doeleinden te realiseren, zoals een op7male verdeling van goederen
§ Vb. het milieu, bestaan regelementen/ weWen om bepaalde vormen van energie te
ondersteunen zoals vb. de installa7e van zonnepanelen
o Geschil- beslech7ngsfunc7e
§ = R. is een mechanisme om conflicten te beslechten
§ M.a.w.
• 3e persoon die neutraal is kan conflict oplossen
• R. geeZ ons mogelijkheid naar de rechter te gaan
§ Vb. ruzie met buurman => kan naar rechter gaan om vb. bescherming te vorderen of
compensa7e te eisen
o Norma7eve func7e
§ = R. is en uitdrukking van waarden en idealen
§ DUS heeZ te maken met morele aspecten van maatschappij
§ Wat betreZ waarde: gaan wij akkoord met het feit dat moord iets slecht is en gestraZ
moet worden?
§ Maar er zijn andere elementen waarop verschillende maatschappijen niet akkoord
gaan
• Vb. regula7e van abortus of euthanasie
• Daar a]ankelijk van waarde die een maatschappij ondersteunen zijn er
verschillende regels
o Is het legaal => OH wil waarde van vrijheid van vrouw beschermen
o Is het illegaal => OH wil waarde van vrijheid van vrouw niet zo
belangrijk
1
,1.1.3 Wat zijn de alterna5even voor de func5es van recht?
- Welke andere instrumenten kun je gebruiken om de func7es van R. te vervullen?
- Kunnen 1 of meer van deze situa7es voorkomen? Vb. armoede, verkeersproblemen…
- Alterna7even voor:
o Ordenende prak7jken
§ De vrije economische markt
• Systeem van prijzen en infla7es kan je gebruiken om mensen te sturen
• Vb. gaat naar supermarkt en er zijn kor7ngen, gedaan om het gedrag van
klanten te sturen en voorspellen
§ Macht
• Of geweld
• Vb. criminele organisa7e die geen juridische waarde heeZ maar toch met
wapens en geweld zo een organisa7e/ orde creëren
§ Informele gedragsnormen
• Sociale regels
• Vb. gaat naar restaurant => aanschuiven in een rij om u beurt af te wachten
o Dat heeZ geen juridische waarde/ consequen7es
o Regula7e-instrumenten (instrumentele func7e)
§ Technologie kan zelf ons gedrag reguleren door vb. computer
§ Vb.
• Panop7con: toren in gevangenis, om gevangen te observeren maar
gevangenen weten dit niet. Surveillant is niet zichtbaar in de toren.
• Ethische theorieën/ richtlijnen om risico’s in de maatschappij te kunnen
voorkomen
o Informele geschillenbeslech7ng
§ Bemiddeling (media7on)
§ Ombudsman
§ Onderhandeling (nego7a7on)
§ …
§ Vb. gebruikt door leden van criminele organisa7e => probleem meldt men aan de
baas => die gaan bemiddelen of onderhandelen
o Norma7eve func7e
§ De kerk of in het algemeen religie (godsdienst)
• Om bepaalde waarde/ idealen te realiseren in de maatschappij
§ Ethiek of morele filosofie
• Sommige morele theorieën over moraal/ ethiek zijn een manier om
bepaalde idealen of waarde te ondersteunen
- Dus R. heeZ vergelijkbare func7es met alle andere prak7jken
1.2 Gedachtefout
- Wat doet R.?
o Het ordent, is instrumenteel, beslecht geschillen en normeert
o DUS alles wat ordent, instrumenteel is, geschillen beslecht en normeert is R. (of proto-R.)?
§ Neen, voor alle func7es zijn er alterna7even
§ Is er een alterna7ef?
• Klassieke etnografieën van tribale groepen
o Natuur maakt een etnografie van het R. => gaat naar RvS en
observeert wat juristen doen zonder bias om te zien wat het recht
is.
o Maar de origine van etnografie is eigenlijk de studie van niet-
westerse groepen/ maatschappijen
§ 1e helZ 20e eeuw zijn er veel zo een studies geweest =>
boeken over geschreven
§ Vraag: hebben zij ook een vorm van recht?
o Vb. Max Gluckman (1965). Poli7cs, law an tribunal …
§ In Inuit maatschappij
2
, § Vb. Over zangwedstrijd, iemand had gevoel van onrecht
=> Kon gemeende dader uitdagen voor wedstrijd in
verbale tuch7ging
• 2 deelnemers zingen liederen tegen elkaar =>
Publiek = scheidsrechter
• SpoWende liederen worden gebruikt in spanning
en is een manier om vriendschappen te
repareren of conflicten op te lossen
• Is zo een prak7jk R.?
o HeeZ er zeker elementen van, maar kan
je het R. noemen?
o Vanuit het perspec7ef om conflicten op
te lossen ja, maar als vb. ins7tu7es
essen7eel is of geschreven wetboek
aanwezig moet zijn, mankeert dit => is
het geen R.
o DUS er is geen juist of onjuist antwoord
=> discussie
• R. – een glijdende schaal? Het evolu7onaire-biologische perspec7ef
o Sommige wetenschappers zeggen dat het traject 1 biologische
origine heeZ, in onze gene7ca/ biologische cons7tu7e zit
o Andere dieren die sommige gelijkenissen hebben met mensen
hebben ook een vorm van R.
o Vb. berggorilla’s geobserveerd => deze leven in een hiërarchische
maatschappij
§ Zijn er conflicten tussen individuen die lager in hiërarchie
staan dan individuen in hogere delen van hiërarchie =>
interveniëren de hogere in conflicten om deze te stoppen
§ Vb. vrouwelijke gorilla’s hebben conflict => mannen
interveniëren om conflicten te stoppen
§ Om te komen tot iets wat men R. kan noemen, op het
meest banale niveau
1.3 Het gedachtenexperiment
- Is een aangename maatschappij zonder R. voorstelbaar?
o = een misleidende vraag
§ Een func7onalis7sch perspec7ef op het R. kijkt alleen naar de ovk. tussen R. en
andere prak7jken
§ … maar kijkt NIET naar de specificiteit van het R.; naar dat wat R. onderscheidt van
andere prak7jken
§ R. wordt NIET uitgeput door zijn func7es
o Probleem met een func7onalis7sch oogpunt: Hoe onderscheidt men R. van andere
prak7jken?
§ => hoofdvraag: Wat zijn de verhoudingen tussen R., ethiek, poli7ek, wetenschap en
technologie?
• En wat maakt het R. uniek in vergelijking met al die prak7jken?
1.4 De ontwikkeling
- De vraag naar de rol van de juridische prak7jken binnen de rechtstheorie is cruciaal binnen de
rechtsfilosofie van de 20e Eeuw
o Legal Realist’s voorspellende houding naar de ac7es van prak7jkjuristen,
o Hart’s prak7jk theorie van regels,
o Dworkin’s interpreta7eve houding naar de rechtsprak7jk van geschilbeslech7ng
- De juridische prak7jk wordt gepresenteerd als een speciale plek voor de rechtstheorie en als een
theore7sch laboratorium voor de analyse van rechtsfenomenen
- De vraag hoe de rechtsfilosoof de rechtsprak7jk benadert wint dus aan belang
3
, Deel 2 – Deba6en in rechtsfilosofie in de 20e eeuw
2.1 Legal Realism
2.1.1 Voorgeschiedenis
- Pragma7sme
o = een idee is waar als het werkt in de prak7jk
o Gaat NIET om abstracte theorieën of eeuwige waarheden, maar om
§ Wat ideeën doen
§ Hoe ze problemen oplossen
§ Welke effecten ze hebben in echte wereld
o Kernpunten:
§ Ideeën zijn instrumenten: we gebruiken ze zolang ze nuog zijn
§ Theorie en prak7jk zijn nauw met elkaar verbonden
o Consequen7alisme = !!!
§ Betekenis van begrippen/ ideeën wordt gemeten nar de gevolgen die ze hebben
§ Ideeën zijn middelen om sommige goede consequen7es te hebben in maatschappij
§ Vb.:
• Wetenschap (Peirce):
o We accepteren theorieën zoals evolu7e of zwaartekracht omdat ze
werken, NIET omdat ze spiegel zijn van realiteit
o Verklaren verschijnselen en maken voorspellingen mogelijk
• Geneeskunde (James): behandelingen worden gebruikt omdat ze mensen
beter maken, NIET omdat ze filosofisch perfect zijn
• Democra7e (Dewey): niet per se het “juiste” systeem op morele gronden,
maar omdat het een flexibel en leerbaar systeem is voor oplossen van
maatschappelijke problemen
o Vraagt niet “is dit idee theore7sch waar?”, maar “helpt dit idee ons om de wereld beter te
begrijpen en effec7ef te handelen?”
- Sociologie (vb. Weber)
o R. als sociaal fenomeen
§ Rechtsrealisme wil af van idee dat R. een logisch, gesloten systeem is
§ Wilt eerder antwoord op volgende vragen:
• Hoe werkt het R. in de samenleving
• Welke sociale factoren beïnvloeden juridische beslissingen?
§ R. draait om menselijk gedrag, sociale context en feitelijke uitwerking in samenleving
o Dat kan empirisch bestudeerd worden: observa7e van juristen als gemeenschap
§ Juristen = object van studie, niet langer subject van studie
§ Zijn a]ankelijk van bepaalde 7jd en plek waarin men leeZ
o Wil NIET zeggen dat rechtsrealisten sociologen zijn, MAAR de invloed van sociologie en zo een
extern perspec7ef naar het R. = belangrijke bron van inspira7e
2.1.2 De 5jd van Legal Realism
- Term gewoonlijk gebruikt om een variëteit aan verschillende standpunten te karakteriseren in het
denken van de vroeg 20e eeuw
- Geen coherente groep met gedeeld gezichtspunt maar verbonden door hun afwijzing van juridisch
metafysisch idealisme en door hun scep7cisme (vb. R. als dingen)
- Reac7e zowel tegen 2 grote (tradi7onele) scholen van rechtsfilosofie
o Rechtsposi7visme/formalisme met de nadruk op regels
o NatuurR. met haar metafysisch a priori karakter (basis van R. = moraal)
- Volgens Legal realisme heeZ R. te maken met voorspellingen van wat juristen gaan doen
o = link met idee van pragma7sme/ consequen7alisme
o Rechtsrealisten bekri7seren link tussen R. en andere prak7jken zoals
§ Ethiek/ moraal
§ Historie/ tradi7e
§ Logica
4
