ONTWIKKELINGSPYSCHOLOGIE 2025 – 2026
INHOUDSOPGAVE
1. GESCHIEDENIS, THEORIE EN ONDERZOEKSTRATEGIEËN ................................................................................... 4
1.1 Ontwikkelingspsychologie ...................................................................................................................................4
1.2 Structurele kenmerken van de ontwikkelingspsychologie ......................................................................................4
1.2.1 Continue versus discontinue ontwikkeling ..................................................................................................... 4
1.2.2 Een verloop versus meerdere verlopen .......................................................................................................... 5
1.2.3 Erfelijkheid versus milieu .............................................................................................................................. 5
1.2.4 Een gebalanceerd perspectief: levensloopperspectief ................................................................................... 5
1.3 Ontwikkelingspsychologische theorieën ...............................................................................................................6
1.3.1 Verschillende mensbeelden in de ontwikkelingspsychologie .......................................................................... 6
1.3.2 Wetenschappelijke voorvaders ..................................................................................................................... 6
1.3.3 Klassieke theorieën ...................................................................................................................................... 7
1.3.4 Recente theorieën ...................................................................................................................................... 12
1.3.5 Vergelijking theorieën ................................................................................................................................. 15
1.4 Methodologie van ontwikkelingspyschologisch onderzoek .................................................................................. 15
1.4.1 Onderzoeksmethoden ................................................................................................................................ 15
1.4.2 Onderzoeksdesigns .................................................................................................................................... 16
2. BABY – EN PEUTERTIJD .................................................................................................................................... 19
2.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 19
2.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 19
2.1.2 Ontwikkeling v/d hersenen .......................................................................................................................... 20
2.1.3 Leervermogens........................................................................................................................................... 21
2.1.4 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 22
2.1.5 Zintuiglijke ontwikkeling .............................................................................................................................. 23
2.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 26
2.2.1 Theorie van Piaget ...................................................................................................................................... 26
2.2.2 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 29
2.2.3 Sociale context van cognitieve ontwikkeling ................................................................................................. 31
2.2.4 Verschillen in mentale vaardigheden ........................................................................................................... 31
2.2.5 Taalontwikkeling......................................................................................................................................... 32
2.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 36
2.3.1 Theorie van erikson ..................................................................................................................................... 36
2.3.2 Ontwikkeling emoties ................................................................................................................................. 37
2.3.3 Ontwikkeling temperament ......................................................................................................................... 39
2.3.4 Ontwikkeling gehechtheid ........................................................................................................................... 41
2.3.5 Ontwikkeling het zelf................................................................................................................................... 46
3. VROEGE KINDERTIJD ...................................................................................................................................... 48
3.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 48
3.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 48
3.1.2 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 48
3.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 49
3.2.1 Piaget ........................................................................................................................................................ 49
3.2.2 Socio – culturele theorie ............................................................................................................................. 52
3.2.3 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 53
3.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 57
, 3.3.1 Erikson ....................................................................................................................................................... 57
3.3.2 Zichzelf begrijpen ....................................................................................................................................... 57
3.3.3 Emotionele ontwikkeling ............................................................................................................................. 58
3.3.4 Relatie met peers ....................................................................................................................................... 59
3.3.5 Vroege morele ontwikkeling ........................................................................................................................ 61
3.3.6 Genderrollen .............................................................................................................................................. 64
4. KINDERTIJD .................................................................................................................................................... 65
4.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 65
4.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 65
4.1.2 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 65
4.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 66
4.2.1 Piaget ........................................................................................................................................................ 66
4.2.2 Informatie – verwerkingsstrategieën ............................................................................................................ 68
4.2.3 Taalontwikkeling......................................................................................................................................... 69
4.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 70
4.3.1 Erikson: vlijt <-> inferioriteit ......................................................................................................................... 70
4.3.2 Zelfbegrip en zelfwaarde ............................................................................................................................. 70
4.3.3 Emotionele ontwikkeling ............................................................................................................................. 71
4.3.4 Morele ontwikkeling .................................................................................................................................... 72
4.3.5 Relaties met leeftijdsgenoten ...................................................................................................................... 73
5. ADOLESCENTIE .............................................................................................................................................. 75
4.1 Visie op adolescentie......................................................................................................................................... 75
4.2 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 76
4.2.1 Hormonale veranderingen........................................................................................................................... 76
4.2.2 Lichamelijke groei....................................................................................................................................... 76
4.2.3 Seksuele rijping .......................................................................................................................................... 76
4.2.4 Individuele verschillen in puberteit .............................................................................................................. 77
4.2.5 Psychologische impact van veranderingen .................................................................................................. 77
4.3 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 78
4.3.1 Piaget: formeel – operationeel denken ......................................................................................................... 78
4.3.2 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 79
4.3.3 Gevolgen van cognitieve verandering ........................................................................................................... 79
4.4 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 80
4.4.1 Identiteitsvorming ...................................................................................................................................... 80
4.4.2 Zichzelf begrijpen: zelfconcept en zelfwaardering ........................................................................................ 81
4.4.3 Morele ontwikkeling .................................................................................................................................... 82
4.4.4 Vriendschap en relaties met peers .............................................................................................................. 83
6. VOLWASSENHEID........................................................................................................................................... 87
6.1 Sociaal – emotionele ontwikkeling vroege volwassenheid .................................................................................... 87
6.1.1 De opkomende volwassenheid.................................................................................................................... 87
6.1.2 Erikson: intimiteit versus isolement ............................................................................................................. 88
6.1.3 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling ...................................................................................... 88
6.1.4 Sociale klok ................................................................................................................................................ 89
6.1.5 Intieme relaties .......................................................................................................................................... 90
6.1.6 Levenscyclus van het gezin ......................................................................................................................... 91
6.2 Sociaal – emotionele ontwikkeling midden volwassenheid .................................................................................. 92
6.2.1 Erikson: generativiteit vs stagnatie............................................................................................................... 92
6.2.2 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling ...................................................................................... 93
, 6.2.3 Stabiliteit en verandering in zelfconcept en persoonlijkheid .......................................................................... 95
6.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling late volwassenheid ........................................................................................ 96
6.3.1 Erikson: ego – integriteit vs wanhoop ........................................................................................................... 96
6.3.2 Andere theorieën over psychosoociale ontwikkeling .................................................................................... 96
6.3.3 Zelfconcept ................................................................................................................................................ 98
6.3.4 Een veranderende sociale wereld ................................................................................................................ 98
, 1. GESCHIEDENIS, THEORIE EN ONDERZOEKSTRATEGIEËN
1.1 ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
• Wetenschap → wilt stabiliteit en verandering van gedrag begrijpen over de levensloop
– In verschillende domeinen: fysiek, cognitief, emotioneel en sociaal
– Met interesse voor beïnvloedende factoren voor ontwikkeling
• Toegepast → heeft belang voor de praktijk
• Interdisciplinair → ontwikkelt zich door gecombineerde inspanningen vanuit vele wetenschappen
GROWTH MINDSET FIXED MINDSET
Door inspanningen te leveren, actief bezig te zijn Onveranderbare kenmerken gaan de successen,
met iets gaat men vorderingen kunnen maken. persoonlijkheid en prestaties bepalen.
→ Deze mensen kunnen beter om met tegenslag
Impliciete theorieën over persoonlijkheid en intelligentie:
• Interventie bij 99 adolescenten gedurende 8 sessies
– Informatie over de veranderbaarheid van het brein
– Groepsdiscussies
Men toont hoe de hersens veranderen onder invloed van training.
Leerlingen die de interventie volgden, behalen betere scores in hun
vakken → de growth mindset.
Theorieën over ontwikkeling:
• Beschrijven
• Verklaren
• Voorspellen
Theorie = een geordend en samenhanged geheel van uitspraken dat gedrag beschrijft, verklaard en voorspelt.
Nut van theorie
• Begrijpen = geeft richting en betekenis aan wat we zien
• Basis voor praktijk
• Behoefte aan wetenschappelijke bevestiging = belang van replicatie
1.2 STRUCTURELE KENMERKEN VAN DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
1.2.1 CONTINUE VERSUS DISCONTINUE ONTWIKKELING
CONTINUE DISCONTINUE
Kwantitatieve verandering: capaciteit vermogen Veranderingen die zich plots kunnen voordoen in
verandert in kwantitatieve termen → verloopt vrij het leven / het opgroeien
rustig
INHOUDSOPGAVE
1. GESCHIEDENIS, THEORIE EN ONDERZOEKSTRATEGIEËN ................................................................................... 4
1.1 Ontwikkelingspsychologie ...................................................................................................................................4
1.2 Structurele kenmerken van de ontwikkelingspsychologie ......................................................................................4
1.2.1 Continue versus discontinue ontwikkeling ..................................................................................................... 4
1.2.2 Een verloop versus meerdere verlopen .......................................................................................................... 5
1.2.3 Erfelijkheid versus milieu .............................................................................................................................. 5
1.2.4 Een gebalanceerd perspectief: levensloopperspectief ................................................................................... 5
1.3 Ontwikkelingspsychologische theorieën ...............................................................................................................6
1.3.1 Verschillende mensbeelden in de ontwikkelingspsychologie .......................................................................... 6
1.3.2 Wetenschappelijke voorvaders ..................................................................................................................... 6
1.3.3 Klassieke theorieën ...................................................................................................................................... 7
1.3.4 Recente theorieën ...................................................................................................................................... 12
1.3.5 Vergelijking theorieën ................................................................................................................................. 15
1.4 Methodologie van ontwikkelingspyschologisch onderzoek .................................................................................. 15
1.4.1 Onderzoeksmethoden ................................................................................................................................ 15
1.4.2 Onderzoeksdesigns .................................................................................................................................... 16
2. BABY – EN PEUTERTIJD .................................................................................................................................... 19
2.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 19
2.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 19
2.1.2 Ontwikkeling v/d hersenen .......................................................................................................................... 20
2.1.3 Leervermogens........................................................................................................................................... 21
2.1.4 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 22
2.1.5 Zintuiglijke ontwikkeling .............................................................................................................................. 23
2.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 26
2.2.1 Theorie van Piaget ...................................................................................................................................... 26
2.2.2 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 29
2.2.3 Sociale context van cognitieve ontwikkeling ................................................................................................. 31
2.2.4 Verschillen in mentale vaardigheden ........................................................................................................... 31
2.2.5 Taalontwikkeling......................................................................................................................................... 32
2.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 36
2.3.1 Theorie van erikson ..................................................................................................................................... 36
2.3.2 Ontwikkeling emoties ................................................................................................................................. 37
2.3.3 Ontwikkeling temperament ......................................................................................................................... 39
2.3.4 Ontwikkeling gehechtheid ........................................................................................................................... 41
2.3.5 Ontwikkeling het zelf................................................................................................................................... 46
3. VROEGE KINDERTIJD ...................................................................................................................................... 48
3.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 48
3.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 48
3.1.2 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 48
3.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 49
3.2.1 Piaget ........................................................................................................................................................ 49
3.2.2 Socio – culturele theorie ............................................................................................................................. 52
3.2.3 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 53
3.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 57
, 3.3.1 Erikson ....................................................................................................................................................... 57
3.3.2 Zichzelf begrijpen ....................................................................................................................................... 57
3.3.3 Emotionele ontwikkeling ............................................................................................................................. 58
3.3.4 Relatie met peers ....................................................................................................................................... 59
3.3.5 Vroege morele ontwikkeling ........................................................................................................................ 61
3.3.6 Genderrollen .............................................................................................................................................. 64
4. KINDERTIJD .................................................................................................................................................... 65
4.1 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 65
4.1.1 Lichaamsgroei ............................................................................................................................................ 65
4.1.2 Motorische ontwikkeling ............................................................................................................................. 65
4.2 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 66
4.2.1 Piaget ........................................................................................................................................................ 66
4.2.2 Informatie – verwerkingsstrategieën ............................................................................................................ 68
4.2.3 Taalontwikkeling......................................................................................................................................... 69
4.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 70
4.3.1 Erikson: vlijt <-> inferioriteit ......................................................................................................................... 70
4.3.2 Zelfbegrip en zelfwaarde ............................................................................................................................. 70
4.3.3 Emotionele ontwikkeling ............................................................................................................................. 71
4.3.4 Morele ontwikkeling .................................................................................................................................... 72
4.3.5 Relaties met leeftijdsgenoten ...................................................................................................................... 73
5. ADOLESCENTIE .............................................................................................................................................. 75
4.1 Visie op adolescentie......................................................................................................................................... 75
4.2 Fysieke ontwikkeling .......................................................................................................................................... 76
4.2.1 Hormonale veranderingen........................................................................................................................... 76
4.2.2 Lichamelijke groei....................................................................................................................................... 76
4.2.3 Seksuele rijping .......................................................................................................................................... 76
4.2.4 Individuele verschillen in puberteit .............................................................................................................. 77
4.2.5 Psychologische impact van veranderingen .................................................................................................. 77
4.3 Cognitieve ontwikkeling ..................................................................................................................................... 78
4.3.1 Piaget: formeel – operationeel denken ......................................................................................................... 78
4.3.2 Informatieverwerkingstheorie...................................................................................................................... 79
4.3.3 Gevolgen van cognitieve verandering ........................................................................................................... 79
4.4 Sociaal – emotionele ontwikkeling ...................................................................................................................... 80
4.4.1 Identiteitsvorming ...................................................................................................................................... 80
4.4.2 Zichzelf begrijpen: zelfconcept en zelfwaardering ........................................................................................ 81
4.4.3 Morele ontwikkeling .................................................................................................................................... 82
4.4.4 Vriendschap en relaties met peers .............................................................................................................. 83
6. VOLWASSENHEID........................................................................................................................................... 87
6.1 Sociaal – emotionele ontwikkeling vroege volwassenheid .................................................................................... 87
6.1.1 De opkomende volwassenheid.................................................................................................................... 87
6.1.2 Erikson: intimiteit versus isolement ............................................................................................................. 88
6.1.3 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling ...................................................................................... 88
6.1.4 Sociale klok ................................................................................................................................................ 89
6.1.5 Intieme relaties .......................................................................................................................................... 90
6.1.6 Levenscyclus van het gezin ......................................................................................................................... 91
6.2 Sociaal – emotionele ontwikkeling midden volwassenheid .................................................................................. 92
6.2.1 Erikson: generativiteit vs stagnatie............................................................................................................... 92
6.2.2 Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling ...................................................................................... 93
, 6.2.3 Stabiliteit en verandering in zelfconcept en persoonlijkheid .......................................................................... 95
6.3 Sociaal – emotionele ontwikkeling late volwassenheid ........................................................................................ 96
6.3.1 Erikson: ego – integriteit vs wanhoop ........................................................................................................... 96
6.3.2 Andere theorieën over psychosoociale ontwikkeling .................................................................................... 96
6.3.3 Zelfconcept ................................................................................................................................................ 98
6.3.4 Een veranderende sociale wereld ................................................................................................................ 98
, 1. GESCHIEDENIS, THEORIE EN ONDERZOEKSTRATEGIEËN
1.1 ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
• Wetenschap → wilt stabiliteit en verandering van gedrag begrijpen over de levensloop
– In verschillende domeinen: fysiek, cognitief, emotioneel en sociaal
– Met interesse voor beïnvloedende factoren voor ontwikkeling
• Toegepast → heeft belang voor de praktijk
• Interdisciplinair → ontwikkelt zich door gecombineerde inspanningen vanuit vele wetenschappen
GROWTH MINDSET FIXED MINDSET
Door inspanningen te leveren, actief bezig te zijn Onveranderbare kenmerken gaan de successen,
met iets gaat men vorderingen kunnen maken. persoonlijkheid en prestaties bepalen.
→ Deze mensen kunnen beter om met tegenslag
Impliciete theorieën over persoonlijkheid en intelligentie:
• Interventie bij 99 adolescenten gedurende 8 sessies
– Informatie over de veranderbaarheid van het brein
– Groepsdiscussies
Men toont hoe de hersens veranderen onder invloed van training.
Leerlingen die de interventie volgden, behalen betere scores in hun
vakken → de growth mindset.
Theorieën over ontwikkeling:
• Beschrijven
• Verklaren
• Voorspellen
Theorie = een geordend en samenhanged geheel van uitspraken dat gedrag beschrijft, verklaard en voorspelt.
Nut van theorie
• Begrijpen = geeft richting en betekenis aan wat we zien
• Basis voor praktijk
• Behoefte aan wetenschappelijke bevestiging = belang van replicatie
1.2 STRUCTURELE KENMERKEN VAN DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
1.2.1 CONTINUE VERSUS DISCONTINUE ONTWIKKELING
CONTINUE DISCONTINUE
Kwantitatieve verandering: capaciteit vermogen Veranderingen die zich plots kunnen voordoen in
verandert in kwantitatieve termen → verloopt vrij het leven / het opgroeien
rustig
