DRINGENDE GENEESKUNDIGE
HULPVERLENING
1e Master Farmaceutische Zorg
ACADEMIEJAAR 2025-2026
,TABLE OF CONTENTS
1. Abdominale urgenties ........................................................................................................................................ 7
1.1 Het abdomen ................................................................................................................................................ 7
1.2 Buikpijn ......................................................................................................................................................... 7
1.3 Braken ........................................................................................................................................................... 9
1.4 Stoelgangsveranderingen ........................................................................................................................... 10
1.5 Plasklachten ................................................................................................................................................ 12
1.6 Klachten ter hoogte van de geslachtsorganen ........................................................................................... 13
1.7 Inslikken van een vreemd voorwerp ........................................................................................................... 14
2. Intoxicaties........................................................................................................................................................ 15
2.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 15
2.2 Ontstaansmechanismen ............................................................................................................................. 15
2.3 Blootstelling ................................................................................................................................................ 15
2.4 Types intoxicatie -> bij twijfel: antigifcentrum!! ......................................................................................... 16
Paracetamol .................................................................................................................................................. 16
Alcohol en illegale drugs ............................................................................................................................... 16
Huishoudelijke producten ............................................................................................................................ 17
Essentiële oliën ............................................................................................................................................. 17
Vaatwastabletten (-capsules) ....................................................................................................................... 18
Pods voor de wasmachine ............................................................................................................................ 18
Alcoholhoudende gels .................................................................................................................................. 19
KWik .............................................................................................................................................................. 19
Knoopcelbatterij ........................................................................................................................................... 20
“one pill can kill” ........................................................................................................................................... 21
Gassen/rook.................................................................................................................................................. 21
Planten en paddestoelen .............................................................................................................................. 21
Rode vlaggen ................................................................................................................................................ 21
3. Cardiale urgenties ............................................................................................................................................. 22
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 22
Evolutie van ischemisch hartlijden ............................................................................................................... 22
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 23
Wat kan apotheker doen .............................................................................................................................. 24
Verwijsstrategie ............................................................................................................................................ 24
3.5 Hartkloppingen ........................................................................................................................................... 24
Onderliggende pathofysiologie .................................................................................................................... 25
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 25
1
, Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 25
3.6 Bewustzijnsdaling ....................................................................................................................................... 26
Verwante klinische beelden ......................................................................................................................... 26
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 26
4. Medicolegale aspecten ..................................................................................................................................... 27
4.1 Basics aansprakelijkheidsrecht ................................................................................................................... 27
Burgerrechterlijke AH ................................................................................................................................... 27
Strafrechtelijke AH ........................................................................................................................................ 28
Tuchtrechtelijke AH ...................................................................................................................................... 29
4.2 Uitoefening artsenijbereidkunde ................................................................................................................ 29
4.3 AH apotheker in een “apotheek”................................................................................................................ 29
5. Psychosociale problematiek ............................................................................................................................. 30
5.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 30
5.2 Algemene benadering ................................................................................................................................. 30
5.3 angst-en paniekaanvallen ........................................................................................................................... 31
5.4 Soorten gedragsverandering en definities.................................................................................................. 32
Medische stoornissen ................................................................................................................................... 32
Psychiatrische stoornissen............................................................................................................................ 33
Persoonlijkheidsstoornissen ......................................................................................................................... 35
Drugs-geïnduceerde gedragstoornissen ....................................................................................................... 35
5.5 Mishandeling .............................................................................................................................................. 36
Kindermishandeling ...................................................................................................................................... 36
Ouderenmishandeling .................................................................................................................................. 36
Partnergeweld .............................................................................................................................................. 37
6. Respiratoire urgenties ...................................................................................................................................... 37
aanmeldklachten .......................................................................................................................................... 37
7. Omgevingsfactoren........................................................................................................................................... 39
7.1 Koudeletsels ................................................................................................................................................ 39
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 39
Nonfreezing cold injuries .............................................................................................................................. 39
Gradaties ...................................................................................................................................................... 40
FCI: behandeling prehospitaal ...................................................................................................................... 40
7.2 Hypothermie ............................................................................................................................................... 41
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 41
Thermoregulatie ........................................................................................................................................... 41
Behandeling .................................................................................................................................................. 41
Outcome ....................................................................................................................................................... 42
2
, 7.3 Hittegerelateerde urgenties ....................................................................................................................... 42
Thermoregulatie ........................................................................................................................................... 42
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 42
Hittekrampen ................................................................................................................................................ 42
Hittesyncope ................................................................................................................................................. 43
Hitte-uitputting ............................................................................................................................................. 43
Hitteslag ........................................................................................................................................................ 43
7.4 Verdrinking ................................................................................................................................................. 44
Pathofysiologie ............................................................................................................................................. 44
Behandeling .................................................................................................................................................. 45
Outcome ....................................................................................................................................................... 45
7.5 Hoogteziekte ............................................................................................................................................... 45
Oorzaak ......................................................................................................................................................... 45
vormen.......................................................................................................................................................... 45
Behandeling .................................................................................................................................................. 46
profylaxe ....................................................................................................................................................... 46
7.6 Duikongevallen ........................................................................................................................................... 46
Barotrauma ................................................................................................................................................... 46
Decompressieziekte ...................................................................................................................................... 46
Behandeling .................................................................................................................................................. 46
7.7 elektrocutie ................................................................................................................................................. 47
Achtergrond .................................................................................................................................................. 47
Gevolgen ....................................................................................................................................................... 47
Bliksem.......................................................................................................................................................... 47
Behandeling .................................................................................................................................................. 47
7.8 Beten en steken .......................................................................................................................................... 48
Insecten ........................................................................................................................................................ 48
Parasieten en mijten ..................................................................................................................................... 48
Waterdieren ................................................................................................................................................. 49
Zoogdier en mens ......................................................................................................................................... 50
8. Allergie en anafylaxie ........................................................................................................................................ 50
8.1 Definities en achtergrond ........................................................................................................................... 50
Anafylaxie ..................................................................................................................................................... 50
Epidemiologie ............................................................................................................................................... 51
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 51
Overlijdens .................................................................................................................................................... 51
8.2 Symptomen en verloop .............................................................................................................................. 51
3
, Anamnese ..................................................................................................................................................... 51
Symptomen .................................................................................................................................................. 52
Definitie ........................................................................................................................................................ 52
Gradaties ...................................................................................................................................................... 52
Overlijden ..................................................................................................................................................... 53
Bifasische reactie en geprotraheerde anafylaxie ......................................................................................... 53
Differentiaal diagnose .................................................................................................................................. 53
8.3 Behandeling ................................................................................................................................................ 54
Farmaca bij ernstige allergische reacties/anafylaxie .................................................................................... 54
8.4 Preventieve maatregelen ........................................................................................................................... 56
8.5 Verwijzing ................................................................................................................................................... 57
Consultatie .................................................................................................................................................... 57
8.6 Behandeling lange termijn .......................................................................................................................... 59
Immunologie – desensibilisatie – hyposensibilisatie .................................................................................... 59
8.7 covid vaccin (vrij weinig gevallen v anafylaxie)........................................................................................... 59
8.8 Influenza vaccin .......................................................................................................................................... 59
9. Traumatologie .................................................................................................................................................. 60
9.1 Bloedingen .................................................................................................................................................. 60
Uitwendige bloeding..................................................................................................................................... 60
Inwendige bloeding ...................................................................................................................................... 60
9.2 Wonden ...................................................................................................................................................... 60
Acute wonden ............................................................................................................................................... 60
Reiniging ....................................................................................................................................................... 61
Ontsmetten................................................................................................................................................... 61
Afdekken wonde ........................................................................................................................................... 62
Tetanus ......................................................................................................................................................... 63
Rabies ........................................................................................................................................................... 63
Brandwonden ............................................................................................................................................... 63
Schaafwonden .............................................................................................................................................. 64
Diepe wondes ............................................................................................................................................... 64
Skin tears ...................................................................................................................................................... 64
9.3 Contusie/distorsie....................................................................................................................................... 64
Contusie ........................................................................................................................................................ 64
Distortie ........................................................................................................................................................ 65
9.4 Fracturen .................................................................................................................................................... 65
Algemeen ...................................................................................................................................................... 65
Bovenste lidmaat .......................................................................................................................................... 65
4
, Onderste lidmaat .......................................................................................................................................... 65
9.5 Neurotrauma .............................................................................................................................................. 66
9.6 Ernstig trauma ............................................................................................................................................ 66
10. Neurologische urgenties ................................................................................................................................. 66
10.1 Hoofdpijn .................................................................................................................................................. 66
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 66
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 68
Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 68
10.2 Stroke of beroerte .................................................................................................................................... 68
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 68
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 69
Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 69
10.3 Ingedaald bewustzijn en coma ................................................................................................................. 70
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 70
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 70
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 70
10.4 Verwardheid ............................................................................................................................................. 70
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 70
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 71
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 71
10.5 Gangstoornissen ....................................................................................................................................... 71
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 71
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 72
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 72
10.6 Duizeligheid en flauwvallen/syncope ....................................................................................................... 72
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 72
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 73
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 73
10.7 Apilepsie en convulsies ............................................................................................................................. 73
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 73
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 74
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 74
10.8 Gedaalde visus of visusverlies .................................................................................................................. 75
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 75
Alarmsymptomen ......................................................................................................................................... 75
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 75
11. Pediatrische urgenties .................................................................................................................................... 76
5
, 11.1 Herkennen van het ernstig zieke kind: BBB .............................................................................................. 76
11.2 Anatomische en fysiologische verschillen ................................................................................................ 76
Airway ........................................................................................................................................................... 76
Breathing ...................................................................................................................................................... 76
Circulation ..................................................................................................................................................... 77
Disability ....................................................................................................................................................... 77
11.3 Herkennen van het ernstig zieke kind: ABCDE ......................................................................................... 77
Casus 1 .......................................................................................................................................................... 78
11.4 Aanmeldklacht: kortademigheid .............................................................................................................. 79
Casus 2 .......................................................................................................................................................... 79
Casus 3 .......................................................................................................................................................... 79
Casus 4 .......................................................................................................................................................... 80
Casus 5 .......................................................................................................................................................... 80
11.5 Aanmeldklacht diarree en braken ............................................................................................................ 80
Casus 6 .......................................................................................................................................................... 81
11.6 AAanmeldklacht: koorts ........................................................................................................................... 81
Casus 7 .......................................................................................................................................................... 82
11.7 Aanmeldklacht: verminderd bewustzijn ................................................................................................... 82
12. Noodcentrale en noodplanning ...................................................................................................................... 83
12.1 Dringende geneeskundige hulpverlening en de niet-planbare zorg ......................................................... 83
Geschiedenis ................................................................................................................................................. 83
Noodcentrales 112 ....................................................................................................................................... 83
Middelen ....................................................................................................................................................... 84
Telefonische trigade ..................................................................................................................................... 84
Pre-arrival instructions (PAI’s) ...................................................................................................................... 85
Ziekenhuis van bestemming ......................................................................................................................... 85
Noodoproep uitvoeren ................................................................................................................................. 85
Het hulpnummer 1733 en de niet-planbare zorg ......................................................................................... 85
12.2 Rampen en noodplanning......................................................................................................................... 86
Soorten noodplannen ................................................................................................................................... 86
Organisatie bij rampen ................................................................................................................................. 86
Algemene principes bij rampen .................................................................................................................... 89
6
,DRINGENDE GENEESKUNDIGE
HULPVERLENING
1. ABDOMINALE URGENTIES
1.1 HET ABDOMEN
Ribben, diafragma, organen, klieren, bloedvaten en bekken
1.2 BUIKPIJN
Aanmeldklacht:
• Soort pijn: Stekend, krampend, scherp, scheurend, dof,..
• Uitstraling: Rug, schouders, liezen,..
• Verloop van de pijn:
o A: Geleidelijk aan opkomen en spontaan verdwijnen (bv maag-
darmontsteking)
o B: Op- en afgaand met opstoten van hevige pijn (koliekpijn) (bv
galstenen)
o C: Mild begin en progressieve toename (bv appendicitis)
o D: Heel plots en hevig begin met verdere toename (bv
aortadissectie)
• Locatie vd pijn: afh v locatie vd pijn w bepaalde aandoeningen
meer of minder waarschijnlijk
• Zelfde klacht kan wijzen op meerdere aandoeningen (ook niet-
abdominale problemen)
• Eenzelfde aandoening kan zich verschillend uiten
• Ernst: banaal tot onmiddellijk levensbedreigend
• Oorzaken: Cfr Door het oog van de naald, 7.1.2. Locatie van de pijn
Bevraging: leeftijd, locatie, soort pijn, uitstraling, verloop vd pijn,
uitlokkende factoren, migrerend karakter, geassocieerde klachten,
historiek, vroegere abdominale ingrepen, medische voorgeschiedenis,
zwangerschap en alcohol/roken
Alarmtekenen: ernstige pijn, hoge koorts, kinderen/ouderen, voorgeschiedenis v abdominale problemen,
kanker, hart- en vaatziekten of immuundeficiëntie, alcohol/drugs/roken, zwangerschap, shock (verminderde
doorbloeding v organen), buikpijn na ongeval en dehydratatie
Wat kan apotheker doen?
• Eigen veiligheid, goede handhygiëne of wegwerphandschoenen bij bloeding, diarree of braken
• Rust, geen inspanning laten leveren
• Beoordeling vd toestand en ernst van de situatie: Bewustzijn, ademhaling, tekenen van shock, vitale
parameters
o Normaal BWZ: Voorkeurshouding
o Tekenen van shock: Benen omhoog
o Verminderd BWZ of braken: Veiligheidshouding
7
,• Informatie verzamelen via gerichte vragen: Geassocieerde klachten?
• Eventueel Paracetamol (geen NSAIDs/ontstekingsremmers!)
• Rode vlaggen? Dringend medisch onderzoek! Patiënt nuchter houden
• Ernstige pijn, tekenen van shock of buikpijn na een ongeval? NC112!
CASUS 1: 29 jarige man, stekende pijn thv maagstreek, na 6 uur is pijn afgezakt naar rechterzijde vd onderbuik,
geen eetlust, misselijk, pijn verergert bij bewegen, blanco voorgeschiedenis en geen medicatie
➔ Alarmtekenen? Ersntige pijn
➔ Mogelijke diagnoses: acute appendicitis, mesentariële adenitis, gastro-enteritis, divertikulitis,
nierkoliek, galkoliek, cholecystitis en torsio testis
➔ Wat kan apotheker doen? Contact met huisarts en patiënt kan zelf naar huisarts of anders spoed
CASUS 2: 62 jarige man, 3 dagen op- en afgaande stekende pijn in linker onderbuik, neemt toe bij beweging,
geen eetlust, 39°C koorts, slappe stoelgang, 4x/dag paracetamol en geen voorgeschiedenis
➔ Alarmtekenen? Hoge koorts
➔ Mogelijke diagnoses: divertikulitis, enteritis/colitis, pyelonefritis, urolithiasis, ingeklemde hernia,
prostatitis en oartapathologie (dissectie – ruptuur aneurysma)
➔ Wat kan apotheker doen? Dringend doorverwijzen naar huisarts
CASUS 3: 23 jarige vrouw, sinds 5 min hevige pijn thv rechter flank die uitstraalt naar lies, op- en afgaande pijn,
kan niet stilzitten, misselijk, klamming, gevoel dat ze moet urineren, blanco voorgeschiedenis, geen medicatie
en geen allergiën
➔ Alarmtekenen: ernstige pijn
➔ Mogelijken diagnoses: nierkolieken door nierstenen, pyelonefritis, galkolieken door galstenen,
gerupteerde ectopische zwangerschap, ovariële torsie, gastro-enteritis en acute appendicitis
➔ Wat kan apotheker doen? Onmiddelijk contact opnemen met arts, patiënt gaat zelf naar huisarts of
spoed of anders 112
CASUS 4: 75 jarige man, sinds 5 min hevige pijn thv linkerflank die uitstraalr naar lies en rug, klammig,
misselijk, gevoel van urineren, neiging bewustzijn te verliezen, arteriële hypertensie, hypercholesterolemie,
geschiedenis v acuut myocardinfarct en neemt als medicatie ASA, statine, ACE-inhibitor en ticagrelor
➔ Alarmtekenen: ernstige pijn, >70 jaar, voorgeschiedenis en tekenen v shock
➔ Mogelijke diagnoses: rupturerende aorta aneurysma, aortadissectie, dundarmischemie, nierkolieken
door nierstenen, galkolieken door galstenen, gastro-enteritis en acute appendicitis
➔ Wat kan apotheker doen? 112, rust geven aan patiënt, geef O2 indien mogelijk, leg patiënt met benen
omhoog en verzamel relevante info over patiënt
Bij shock is er een verminderde doorbloeding v organen, door O2 toe te dienen zorg je dat het bloed
dat wel nog de organen bereikt zeer gesatureerd is met O2
CASUS 5: 42 jarige vrouw, sluimerende brandende pijn thv maagstreek, pijn neemt progressief toe, sinds 2 uur
ook misselijkheid en braken, medicatie PPI en 2 jaar geleden gastric bypass
➔ Alarmtekenen: voorgeschiedenis v abdominale problemen
➔ Wat kan apotheker doen: onmiddelijk huisarts contacteren om interne hernia uit te sluiten (darm w
afgekneld)
8
, 1.3 BRAKEN
Aanmeldklacht: Oorzaken:
• Stoornissen van het maag-darmkanaal
o Infecties (bv. maagontsteking, galblaasontsteking of appendicitis)
o Irritatie door toxische stoffen (bijvoorbeeld alcohol)
o Verminderde werking van het maag-darmstelsel (bijvoorbeeld prikkelbaredarmsyndroom)
o Darmobstructie
• Stoornissen van het centrale zenuwstelsel
• Stoornissen van het evenwichtsorgaan
• Endocriene en metabole stoornissen
• Vergiftigingen
• Bijwerkingen van medicatie
• Psychische oorzaken
Bevraging: leeftijd, buikpijn, koorts, stoelgangsverandering, kleur braaksel, soort braaksel (explosief,
koffiegeruis, bloed,..), inname toxische stoffen, dehydratatie, andere mensen in omgeving zelfde klachten ,
neurologische klachten, voorgeschiedenis, medicatie en zwanhgerschap
Alarmtekenen: explosief braken, hevige hoofd- en nekpijn, verwardheid, hevige buikpijn, hoge koorts, ernstig
zwangerschapsbraken, uitdroging, inname levensbelangrijke medicatie, bloedbraken, kortademigheid en pijn
op borstkas
Wat kan de apotheker doen?
• Eigen veiligheid, goede handhygiëne of wegwerphandschoenen
• Rust, geen inspanning laten leveren
• Beoordeling van de toestand en ernst van de situatie: Bewustzijn, ademhaling, tekenen van shock, vitale
parameters
o Normaal BWZ: Voorkeurshouding
o Verminderd BWZ: Veiligheidshouding
• Informatie verzamelen via gerichte vragen
• Rode vlaggen? Dringend medisch onderzoek! Patiënt nuchter houden
• Ernstig bloedbraken, kortademigheid of pijn op de borstkas? NC112!
CASUS 6: 53 jarige vrouw, klachten begonnen gisterenavond, hevige krampende buikpijn, geen
voedsel/drinken binnenhouden, 2 g paarcetamol onmiddelijk weer uitgebraakt, arteriële hypertensie (ACE
inhibitor) en 5 jaar geleden appendectomie
➔ Alarmtekenen: hevige buikpijn en inname v levensbelangrijke medicatie
➔ Wat kan apotheker doen? Dringend doorverwijzen naar huisarts door mogelijke darmobstructie (bv.
Bride, invaginatie, ingeklemde hernia of tumor) en patiënt nuchter houden (indien operatie nodig zou
zijn)
9
HULPVERLENING
1e Master Farmaceutische Zorg
ACADEMIEJAAR 2025-2026
,TABLE OF CONTENTS
1. Abdominale urgenties ........................................................................................................................................ 7
1.1 Het abdomen ................................................................................................................................................ 7
1.2 Buikpijn ......................................................................................................................................................... 7
1.3 Braken ........................................................................................................................................................... 9
1.4 Stoelgangsveranderingen ........................................................................................................................... 10
1.5 Plasklachten ................................................................................................................................................ 12
1.6 Klachten ter hoogte van de geslachtsorganen ........................................................................................... 13
1.7 Inslikken van een vreemd voorwerp ........................................................................................................... 14
2. Intoxicaties........................................................................................................................................................ 15
2.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 15
2.2 Ontstaansmechanismen ............................................................................................................................. 15
2.3 Blootstelling ................................................................................................................................................ 15
2.4 Types intoxicatie -> bij twijfel: antigifcentrum!! ......................................................................................... 16
Paracetamol .................................................................................................................................................. 16
Alcohol en illegale drugs ............................................................................................................................... 16
Huishoudelijke producten ............................................................................................................................ 17
Essentiële oliën ............................................................................................................................................. 17
Vaatwastabletten (-capsules) ....................................................................................................................... 18
Pods voor de wasmachine ............................................................................................................................ 18
Alcoholhoudende gels .................................................................................................................................. 19
KWik .............................................................................................................................................................. 19
Knoopcelbatterij ........................................................................................................................................... 20
“one pill can kill” ........................................................................................................................................... 21
Gassen/rook.................................................................................................................................................. 21
Planten en paddestoelen .............................................................................................................................. 21
Rode vlaggen ................................................................................................................................................ 21
3. Cardiale urgenties ............................................................................................................................................. 22
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 22
Evolutie van ischemisch hartlijden ............................................................................................................... 22
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 23
Wat kan apotheker doen .............................................................................................................................. 24
Verwijsstrategie ............................................................................................................................................ 24
3.5 Hartkloppingen ........................................................................................................................................... 24
Onderliggende pathofysiologie .................................................................................................................... 25
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 25
1
, Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 25
3.6 Bewustzijnsdaling ....................................................................................................................................... 26
Verwante klinische beelden ......................................................................................................................... 26
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 26
4. Medicolegale aspecten ..................................................................................................................................... 27
4.1 Basics aansprakelijkheidsrecht ................................................................................................................... 27
Burgerrechterlijke AH ................................................................................................................................... 27
Strafrechtelijke AH ........................................................................................................................................ 28
Tuchtrechtelijke AH ...................................................................................................................................... 29
4.2 Uitoefening artsenijbereidkunde ................................................................................................................ 29
4.3 AH apotheker in een “apotheek”................................................................................................................ 29
5. Psychosociale problematiek ............................................................................................................................. 30
5.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 30
5.2 Algemene benadering ................................................................................................................................. 30
5.3 angst-en paniekaanvallen ........................................................................................................................... 31
5.4 Soorten gedragsverandering en definities.................................................................................................. 32
Medische stoornissen ................................................................................................................................... 32
Psychiatrische stoornissen............................................................................................................................ 33
Persoonlijkheidsstoornissen ......................................................................................................................... 35
Drugs-geïnduceerde gedragstoornissen ....................................................................................................... 35
5.5 Mishandeling .............................................................................................................................................. 36
Kindermishandeling ...................................................................................................................................... 36
Ouderenmishandeling .................................................................................................................................. 36
Partnergeweld .............................................................................................................................................. 37
6. Respiratoire urgenties ...................................................................................................................................... 37
aanmeldklachten .......................................................................................................................................... 37
7. Omgevingsfactoren........................................................................................................................................... 39
7.1 Koudeletsels ................................................................................................................................................ 39
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 39
Nonfreezing cold injuries .............................................................................................................................. 39
Gradaties ...................................................................................................................................................... 40
FCI: behandeling prehospitaal ...................................................................................................................... 40
7.2 Hypothermie ............................................................................................................................................... 41
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 41
Thermoregulatie ........................................................................................................................................... 41
Behandeling .................................................................................................................................................. 41
Outcome ....................................................................................................................................................... 42
2
, 7.3 Hittegerelateerde urgenties ....................................................................................................................... 42
Thermoregulatie ........................................................................................................................................... 42
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 42
Hittekrampen ................................................................................................................................................ 42
Hittesyncope ................................................................................................................................................. 43
Hitte-uitputting ............................................................................................................................................. 43
Hitteslag ........................................................................................................................................................ 43
7.4 Verdrinking ................................................................................................................................................. 44
Pathofysiologie ............................................................................................................................................. 44
Behandeling .................................................................................................................................................. 45
Outcome ....................................................................................................................................................... 45
7.5 Hoogteziekte ............................................................................................................................................... 45
Oorzaak ......................................................................................................................................................... 45
vormen.......................................................................................................................................................... 45
Behandeling .................................................................................................................................................. 46
profylaxe ....................................................................................................................................................... 46
7.6 Duikongevallen ........................................................................................................................................... 46
Barotrauma ................................................................................................................................................... 46
Decompressieziekte ...................................................................................................................................... 46
Behandeling .................................................................................................................................................. 46
7.7 elektrocutie ................................................................................................................................................. 47
Achtergrond .................................................................................................................................................. 47
Gevolgen ....................................................................................................................................................... 47
Bliksem.......................................................................................................................................................... 47
Behandeling .................................................................................................................................................. 47
7.8 Beten en steken .......................................................................................................................................... 48
Insecten ........................................................................................................................................................ 48
Parasieten en mijten ..................................................................................................................................... 48
Waterdieren ................................................................................................................................................. 49
Zoogdier en mens ......................................................................................................................................... 50
8. Allergie en anafylaxie ........................................................................................................................................ 50
8.1 Definities en achtergrond ........................................................................................................................... 50
Anafylaxie ..................................................................................................................................................... 50
Epidemiologie ............................................................................................................................................... 51
Risicofactoren ............................................................................................................................................... 51
Overlijdens .................................................................................................................................................... 51
8.2 Symptomen en verloop .............................................................................................................................. 51
3
, Anamnese ..................................................................................................................................................... 51
Symptomen .................................................................................................................................................. 52
Definitie ........................................................................................................................................................ 52
Gradaties ...................................................................................................................................................... 52
Overlijden ..................................................................................................................................................... 53
Bifasische reactie en geprotraheerde anafylaxie ......................................................................................... 53
Differentiaal diagnose .................................................................................................................................. 53
8.3 Behandeling ................................................................................................................................................ 54
Farmaca bij ernstige allergische reacties/anafylaxie .................................................................................... 54
8.4 Preventieve maatregelen ........................................................................................................................... 56
8.5 Verwijzing ................................................................................................................................................... 57
Consultatie .................................................................................................................................................... 57
8.6 Behandeling lange termijn .......................................................................................................................... 59
Immunologie – desensibilisatie – hyposensibilisatie .................................................................................... 59
8.7 covid vaccin (vrij weinig gevallen v anafylaxie)........................................................................................... 59
8.8 Influenza vaccin .......................................................................................................................................... 59
9. Traumatologie .................................................................................................................................................. 60
9.1 Bloedingen .................................................................................................................................................. 60
Uitwendige bloeding..................................................................................................................................... 60
Inwendige bloeding ...................................................................................................................................... 60
9.2 Wonden ...................................................................................................................................................... 60
Acute wonden ............................................................................................................................................... 60
Reiniging ....................................................................................................................................................... 61
Ontsmetten................................................................................................................................................... 61
Afdekken wonde ........................................................................................................................................... 62
Tetanus ......................................................................................................................................................... 63
Rabies ........................................................................................................................................................... 63
Brandwonden ............................................................................................................................................... 63
Schaafwonden .............................................................................................................................................. 64
Diepe wondes ............................................................................................................................................... 64
Skin tears ...................................................................................................................................................... 64
9.3 Contusie/distorsie....................................................................................................................................... 64
Contusie ........................................................................................................................................................ 64
Distortie ........................................................................................................................................................ 65
9.4 Fracturen .................................................................................................................................................... 65
Algemeen ...................................................................................................................................................... 65
Bovenste lidmaat .......................................................................................................................................... 65
4
, Onderste lidmaat .......................................................................................................................................... 65
9.5 Neurotrauma .............................................................................................................................................. 66
9.6 Ernstig trauma ............................................................................................................................................ 66
10. Neurologische urgenties ................................................................................................................................. 66
10.1 Hoofdpijn .................................................................................................................................................. 66
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 66
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 68
Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 68
10.2 Stroke of beroerte .................................................................................................................................... 68
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 68
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 69
Wat kan apotheker doen? ............................................................................................................................ 69
10.3 Ingedaald bewustzijn en coma ................................................................................................................. 70
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 70
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 70
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 70
10.4 Verwardheid ............................................................................................................................................. 70
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 70
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 71
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 71
10.5 Gangstoornissen ....................................................................................................................................... 71
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 71
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 72
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 72
10.6 Duizeligheid en flauwvallen/syncope ....................................................................................................... 72
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 72
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 73
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 73
10.7 Apilepsie en convulsies ............................................................................................................................. 73
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 73
Alarmtekenen ............................................................................................................................................... 74
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 74
10.8 Gedaalde visus of visusverlies .................................................................................................................. 75
Aanmeldklacht .............................................................................................................................................. 75
Alarmsymptomen ......................................................................................................................................... 75
Wat kan de apotheker doen? ....................................................................................................................... 75
11. Pediatrische urgenties .................................................................................................................................... 76
5
, 11.1 Herkennen van het ernstig zieke kind: BBB .............................................................................................. 76
11.2 Anatomische en fysiologische verschillen ................................................................................................ 76
Airway ........................................................................................................................................................... 76
Breathing ...................................................................................................................................................... 76
Circulation ..................................................................................................................................................... 77
Disability ....................................................................................................................................................... 77
11.3 Herkennen van het ernstig zieke kind: ABCDE ......................................................................................... 77
Casus 1 .......................................................................................................................................................... 78
11.4 Aanmeldklacht: kortademigheid .............................................................................................................. 79
Casus 2 .......................................................................................................................................................... 79
Casus 3 .......................................................................................................................................................... 79
Casus 4 .......................................................................................................................................................... 80
Casus 5 .......................................................................................................................................................... 80
11.5 Aanmeldklacht diarree en braken ............................................................................................................ 80
Casus 6 .......................................................................................................................................................... 81
11.6 AAanmeldklacht: koorts ........................................................................................................................... 81
Casus 7 .......................................................................................................................................................... 82
11.7 Aanmeldklacht: verminderd bewustzijn ................................................................................................... 82
12. Noodcentrale en noodplanning ...................................................................................................................... 83
12.1 Dringende geneeskundige hulpverlening en de niet-planbare zorg ......................................................... 83
Geschiedenis ................................................................................................................................................. 83
Noodcentrales 112 ....................................................................................................................................... 83
Middelen ....................................................................................................................................................... 84
Telefonische trigade ..................................................................................................................................... 84
Pre-arrival instructions (PAI’s) ...................................................................................................................... 85
Ziekenhuis van bestemming ......................................................................................................................... 85
Noodoproep uitvoeren ................................................................................................................................. 85
Het hulpnummer 1733 en de niet-planbare zorg ......................................................................................... 85
12.2 Rampen en noodplanning......................................................................................................................... 86
Soorten noodplannen ................................................................................................................................... 86
Organisatie bij rampen ................................................................................................................................. 86
Algemene principes bij rampen .................................................................................................................... 89
6
,DRINGENDE GENEESKUNDIGE
HULPVERLENING
1. ABDOMINALE URGENTIES
1.1 HET ABDOMEN
Ribben, diafragma, organen, klieren, bloedvaten en bekken
1.2 BUIKPIJN
Aanmeldklacht:
• Soort pijn: Stekend, krampend, scherp, scheurend, dof,..
• Uitstraling: Rug, schouders, liezen,..
• Verloop van de pijn:
o A: Geleidelijk aan opkomen en spontaan verdwijnen (bv maag-
darmontsteking)
o B: Op- en afgaand met opstoten van hevige pijn (koliekpijn) (bv
galstenen)
o C: Mild begin en progressieve toename (bv appendicitis)
o D: Heel plots en hevig begin met verdere toename (bv
aortadissectie)
• Locatie vd pijn: afh v locatie vd pijn w bepaalde aandoeningen
meer of minder waarschijnlijk
• Zelfde klacht kan wijzen op meerdere aandoeningen (ook niet-
abdominale problemen)
• Eenzelfde aandoening kan zich verschillend uiten
• Ernst: banaal tot onmiddellijk levensbedreigend
• Oorzaken: Cfr Door het oog van de naald, 7.1.2. Locatie van de pijn
Bevraging: leeftijd, locatie, soort pijn, uitstraling, verloop vd pijn,
uitlokkende factoren, migrerend karakter, geassocieerde klachten,
historiek, vroegere abdominale ingrepen, medische voorgeschiedenis,
zwangerschap en alcohol/roken
Alarmtekenen: ernstige pijn, hoge koorts, kinderen/ouderen, voorgeschiedenis v abdominale problemen,
kanker, hart- en vaatziekten of immuundeficiëntie, alcohol/drugs/roken, zwangerschap, shock (verminderde
doorbloeding v organen), buikpijn na ongeval en dehydratatie
Wat kan apotheker doen?
• Eigen veiligheid, goede handhygiëne of wegwerphandschoenen bij bloeding, diarree of braken
• Rust, geen inspanning laten leveren
• Beoordeling vd toestand en ernst van de situatie: Bewustzijn, ademhaling, tekenen van shock, vitale
parameters
o Normaal BWZ: Voorkeurshouding
o Tekenen van shock: Benen omhoog
o Verminderd BWZ of braken: Veiligheidshouding
7
,• Informatie verzamelen via gerichte vragen: Geassocieerde klachten?
• Eventueel Paracetamol (geen NSAIDs/ontstekingsremmers!)
• Rode vlaggen? Dringend medisch onderzoek! Patiënt nuchter houden
• Ernstige pijn, tekenen van shock of buikpijn na een ongeval? NC112!
CASUS 1: 29 jarige man, stekende pijn thv maagstreek, na 6 uur is pijn afgezakt naar rechterzijde vd onderbuik,
geen eetlust, misselijk, pijn verergert bij bewegen, blanco voorgeschiedenis en geen medicatie
➔ Alarmtekenen? Ersntige pijn
➔ Mogelijke diagnoses: acute appendicitis, mesentariële adenitis, gastro-enteritis, divertikulitis,
nierkoliek, galkoliek, cholecystitis en torsio testis
➔ Wat kan apotheker doen? Contact met huisarts en patiënt kan zelf naar huisarts of anders spoed
CASUS 2: 62 jarige man, 3 dagen op- en afgaande stekende pijn in linker onderbuik, neemt toe bij beweging,
geen eetlust, 39°C koorts, slappe stoelgang, 4x/dag paracetamol en geen voorgeschiedenis
➔ Alarmtekenen? Hoge koorts
➔ Mogelijke diagnoses: divertikulitis, enteritis/colitis, pyelonefritis, urolithiasis, ingeklemde hernia,
prostatitis en oartapathologie (dissectie – ruptuur aneurysma)
➔ Wat kan apotheker doen? Dringend doorverwijzen naar huisarts
CASUS 3: 23 jarige vrouw, sinds 5 min hevige pijn thv rechter flank die uitstraalt naar lies, op- en afgaande pijn,
kan niet stilzitten, misselijk, klamming, gevoel dat ze moet urineren, blanco voorgeschiedenis, geen medicatie
en geen allergiën
➔ Alarmtekenen: ernstige pijn
➔ Mogelijken diagnoses: nierkolieken door nierstenen, pyelonefritis, galkolieken door galstenen,
gerupteerde ectopische zwangerschap, ovariële torsie, gastro-enteritis en acute appendicitis
➔ Wat kan apotheker doen? Onmiddelijk contact opnemen met arts, patiënt gaat zelf naar huisarts of
spoed of anders 112
CASUS 4: 75 jarige man, sinds 5 min hevige pijn thv linkerflank die uitstraalr naar lies en rug, klammig,
misselijk, gevoel van urineren, neiging bewustzijn te verliezen, arteriële hypertensie, hypercholesterolemie,
geschiedenis v acuut myocardinfarct en neemt als medicatie ASA, statine, ACE-inhibitor en ticagrelor
➔ Alarmtekenen: ernstige pijn, >70 jaar, voorgeschiedenis en tekenen v shock
➔ Mogelijke diagnoses: rupturerende aorta aneurysma, aortadissectie, dundarmischemie, nierkolieken
door nierstenen, galkolieken door galstenen, gastro-enteritis en acute appendicitis
➔ Wat kan apotheker doen? 112, rust geven aan patiënt, geef O2 indien mogelijk, leg patiënt met benen
omhoog en verzamel relevante info over patiënt
Bij shock is er een verminderde doorbloeding v organen, door O2 toe te dienen zorg je dat het bloed
dat wel nog de organen bereikt zeer gesatureerd is met O2
CASUS 5: 42 jarige vrouw, sluimerende brandende pijn thv maagstreek, pijn neemt progressief toe, sinds 2 uur
ook misselijkheid en braken, medicatie PPI en 2 jaar geleden gastric bypass
➔ Alarmtekenen: voorgeschiedenis v abdominale problemen
➔ Wat kan apotheker doen: onmiddelijk huisarts contacteren om interne hernia uit te sluiten (darm w
afgekneld)
8
, 1.3 BRAKEN
Aanmeldklacht: Oorzaken:
• Stoornissen van het maag-darmkanaal
o Infecties (bv. maagontsteking, galblaasontsteking of appendicitis)
o Irritatie door toxische stoffen (bijvoorbeeld alcohol)
o Verminderde werking van het maag-darmstelsel (bijvoorbeeld prikkelbaredarmsyndroom)
o Darmobstructie
• Stoornissen van het centrale zenuwstelsel
• Stoornissen van het evenwichtsorgaan
• Endocriene en metabole stoornissen
• Vergiftigingen
• Bijwerkingen van medicatie
• Psychische oorzaken
Bevraging: leeftijd, buikpijn, koorts, stoelgangsverandering, kleur braaksel, soort braaksel (explosief,
koffiegeruis, bloed,..), inname toxische stoffen, dehydratatie, andere mensen in omgeving zelfde klachten ,
neurologische klachten, voorgeschiedenis, medicatie en zwanhgerschap
Alarmtekenen: explosief braken, hevige hoofd- en nekpijn, verwardheid, hevige buikpijn, hoge koorts, ernstig
zwangerschapsbraken, uitdroging, inname levensbelangrijke medicatie, bloedbraken, kortademigheid en pijn
op borstkas
Wat kan de apotheker doen?
• Eigen veiligheid, goede handhygiëne of wegwerphandschoenen
• Rust, geen inspanning laten leveren
• Beoordeling van de toestand en ernst van de situatie: Bewustzijn, ademhaling, tekenen van shock, vitale
parameters
o Normaal BWZ: Voorkeurshouding
o Verminderd BWZ: Veiligheidshouding
• Informatie verzamelen via gerichte vragen
• Rode vlaggen? Dringend medisch onderzoek! Patiënt nuchter houden
• Ernstig bloedbraken, kortademigheid of pijn op de borstkas? NC112!
CASUS 6: 53 jarige vrouw, klachten begonnen gisterenavond, hevige krampende buikpijn, geen
voedsel/drinken binnenhouden, 2 g paarcetamol onmiddelijk weer uitgebraakt, arteriële hypertensie (ACE
inhibitor) en 5 jaar geleden appendectomie
➔ Alarmtekenen: hevige buikpijn en inname v levensbelangrijke medicatie
➔ Wat kan apotheker doen? Dringend doorverwijzen naar huisarts door mogelijke darmobstructie (bv.
Bride, invaginatie, ingeklemde hernia of tumor) en patiënt nuchter houden (indien operatie nodig zou
zijn)
9
