Inleiding sociaal werk
Deel 1
Hoofdstuk 1: sociaal werk definiëren
1.2. Een eerste beeld: de sociaalwerkboom
De sociaalwerkboom toont dat alle sociaalwerkpraktijken een gemeenschappelijke
basis hebben.
Wortels: historische basis voor alle vormen van
sociaal werk.
Stam: gemeenschappelijke vaardigheden,
kennis en attitudes.
Kruin: die kruin van vertakkingen is beperkt:
verschillende specialismen in sociaal werk:
afstudeerrichtingen, afsplitsingen, nieuwe noden, …
Sociaal werk is voortdurend in evolutie en is onlosmakelijk verbonden met
veranderingen in de maatschappij.
Sociaal werkers worden vaak als eerste geconfronteerd met veranderingen en
dynamieken in de samenleving: voortdurend antwoorden zoeken op die
veranderingen: kruin (en stam) worden steeds complexer.
- Nieuwe takken, takken verdwijnen, takken verstrengelen
Geen alleenstaande boom, samen in het bos met bomen met andere disciplines:
sociaal werk deelt praktijk met die andere disciplines.
Voorbeeld verslavingszorg:
- Visie: Hoe kijken we naar de drugsproblematiek? Ziek of crimineel?
- Beleid: Hoe vertalen we deze visie in een beleid? Criminaliseren of
legaliseren?
- Praktijk: Hoe behandelen we verslaafden? Welke handelingspraktijken zijn er
mogelijk? Bestraffen? Afkicken als voorwaarde voor hulp?
Zelfredzaamheid?
1.3. Sociaal werk definiëren: een korte terugblik
Definities van sociaal werk variëren dus door de tijd heen en ook
geografisch.
Payne: sociaal construct: een activiteit die het product is van hoe we in een bepaalde
tijd in onze samenleving kijken naar sociale problemen en hoe ze aan te pakken.
1:
- Nadruk op ondersteunen van individuen en groepen om zich beter te kunnen
aanpassen aan de samenleving
- Doel: alle vormen van sociaal werk over de hele wereld omvatten in een
internationale definitie
- 9 Europese landen
2: Elis Envall:
- Initiëren en begeleiden van maatschappelijke veranderingsprocessen
- 44 landen
1
, - Verschuiving van een industriële naar postindustriële samenleving:
technologische vooruitgang
- Cultureel, politie en relationeel vlak: evolutie naar een globale wereld met
groter belang internationale invloeden: zeker wat betreft sociale
rechtvaardigheden en mensenrechten
3:
- Mensenrechten en sociale rechtvaardigheid centraal
- 63 landen
- Persoon centraal in zijn sociale context
- Kritiek:
o Definitie is vooral ingericht voor Westerse landen door nadruk op
individuele rechten, fundamenteel belang van stabiliteit en gebrek aan
erkenning voor collectieve rechten
o Geen aandacht voor indigenous knowledge: inheems en lokale vormen
van kennis die specifiek zijn voor een bepaald land/volk/regio, zij
ondervonden veel extreem negatieve effecten en gruwelijke gevolgen
van de opgedrongen westerse sociaal werk modellen
4: huidige definitie:
- Sterkere theoretische onderbouwing, meer collectieve benadering, sterkere
nadruk op macroconcepten
- 110 landen
1.4. De huidige globale definitie van sociaal werk uitgelicht
IFSW en IASSW:
Sociaal werk is een praktijk-gebaseerd beroep en een academische discipline die
sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment en bevrijding
van mensen bevordert. Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten,
collectieve verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk. Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen,
menswetenschappen en inheemse en lokale vormen van kennis, engageert sociaal
werk mensen en structuren om levensuitdagingen en problemen aan te pakken en
welzijn te bevorderen.
- Definitie kan naargelang de nationale en/of regionale situatie toegelicht,
gespecificeerd en uitgebreid worden
- Sterkere theoretische onderbouwing
- Nadruk op macroconcepten en structurele bronnen van ongelijkheid
1.4.1. Sociaal werk als praktijkgebaseerd beroep
Is sociaal werk een professie?
Professie: een beroep met een uniforme kennisbasis, een hoge mate van autonomie
in de beroepsuitoefening, een ethische beroepscode en een bepaalde
beroepsstructuur.
- Artsen, advocaten, architecten, …
- Systematisch geordende en overdraagbare body of knowledge
- Autoriteit – zelfstandig
- Door gemeenschap gesanctioneerd prestige
- Een fundamentele oriëntatie op dienstverlening, ethische beroepscode, in een
orde
- Gedeelde beroepscultuur, gehandhaafd door formele organisaties en informele
collegiale contacten
Ja, maar geen exclusieve body of knowledge. Wel:
2
,Nadruk op het belang van de sociaalwerkpraktijk die verscheiden is: verschillende
organisaties en functies, kan ook door iemand met ander diploma: kruisbestuiving
tussen professionals en burgerinitiatieven: in de praktijk vormen, beroepskrachten,
vrijwilligers en geëngageerde burgers samen het sociaal werk.
Sociaal werk is dus een sociaal construct: een open domein dat noch in Vlaanderen
noch internationaal scherp laat aflijnen en slecht vorm krijgt in de praktijk.
Sociale problemen: sociaal construct in relatie tot context en in dialoog met actoren.
- Sociaal werk opereert op plaatsen waar maatschappelijke fricties ontstaan
- Wat sociale problemen zijn wordt steeds opnieuw gedefinieerd (in relatie tot
context en in dialoog met vele actoren)
Jaren 70: kleinschalige werkingen (uitgebouwd door vrijwilligers en beroepskrachten)
als kritiek op klassieke welzijnsinstellingen: vluchthuizen, JeugdAdviesCentra, …:
huidige CAW’s.
Nu: burgerinitiatieven die met niet-gelenigde noden aan de slag gaan.
Bijdragen geïnstitutionaliseerde organisaties aan kleinschalige initiatieven (sociale
kruidenier).
1.4.2. Sociaal werk als academische discipline
Belang van een sterk theoretisch en wetenschappelijk
raamwerk:
- Versterkt de theoretische onderbouwing van sociaal
werk
- Zet in op een goede vertaling van concepten naar
de praktijk
- Versterkt het evidence-based werken
Eigenheid van sociaalwerkonderzoek: toegepast en
emancipatorisch.
Bolognaverklaring: bachelor-mastersysteem ingevoerd.
Ook op internationaal vlak groeit het academisch sociaal werk: European Social Work
Research Association (ESWRA).
1.4.3. Sociaal werk bevordert sociale verandering en ontwikkeling, sociale
cohesie, empowerment en bevrijding van mensen
4 doelen van sociaal werk:
1.4.3.1. Sociale verandering en ontwikkeling
Sociaal werk is vooral gericht op het initiëren en begeleiden van
veranderingsprocessen, om problemen op te lossen bij individuele mensen (en in
familiale context) en het individuele welzijn te verbeteren.
Bewust zijn van en zich engageren om structurele oorzaken van sociale problemen
aan te pakken.
Tijdens interventies steeds kijken naar de sociale context en de verbondenheid
tussen de verschillende niveaus in die context (micro, meso, macro).
- Sociaal werker is vanop de eerste rij getuige van het sociaal onrecht: structurele
opdracht
- Maar zetten ook mensen in beweging: expertise in het initiëren en begeleiden van
veranderingsprocessen bij individuen en groepen
1.4.3.2. Sociale cohesie
3
, Verbeteren van het sociaal weefsel in de samenleving.
Gericht op de kwaliteit van samenleven en de samenleving in haar geheel. Proberen
iedereen in te bedden en te verbinden met de samenleving en dat op zoveel mogelijk
fronten.
1.4.3.3. Empowerment
Als richtinggevend denk- en handelingskader.
Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen
greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van
controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.
Positieve waardeoriëntatie: op zoek gaan naar de krachten en mogelijkheden van
mensen (en zicht krijgen op hun persoonlijke kwetsbaarheden).
Multilevel construct: het individueel-psychologische niveau (micro) van
empowerment is onlosmakelijk verbonden met het organisationele (meso) en het
gemeenschapsniveau (macro).
- Sociale problemen als samenspel op de 3 niveaus benaderen en concept
sociale verandering benadrukken
Niet denken in termen van schuld: sociale problemen ontstaan niet door individuen
en de maatschappij (blaming the victim en system).
Open-ended construct: empowermentproces evolueert door de tijd heen, met vallen
en opstaan en de context speelt een belangrijke rol in hoe empowerment eruitziet.
Regie over/ greep op je eigen leven (mastery) door middel van:
1. Verwerven van controle (interne controlelocus)
2. Aanscherpen van kritisch inzicht (hoe werkt de samenleving)
3. Stimuleren van participatie (een stem kunnen en mogen opnemen)
1.4.3.4. Bevrijding van mensen
Uit onderdrukkende structuren.
Kritisch bewustzijn door te reflecteren over bronnen van uitsluiting en uitbuiting obv
ras, gender, …
En van hieruit strategieën om structurele en individuele belemmeringen aan te
pakken en mensen ervan te bevrijden.
1.4.4. Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve
verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk
Normatieve professionaliteit: morele waarden en voortdurende reflectie: wat is goed
sociaal werk.
1.4.4.1. Sociale rechtvaardigheid
Iedere mens heeft recht op een gelijkwaardige toegang tot de basisbehoeften, zoals
vrijheid, veiligheid en onderwijs.
Strijd tegen sociale onrechtvaardigheid, de strijd om de verbetering van
levensomstandigheden voor diegenen die historisch minder bedeeld zijn qua kansen
en omstandigheden. Sociaal werkers als bevoordeelde getuigen van structureel
onrecht.
Equality (gelijkheid): gelijke behandeling.
Equity (billijkheid): ondersteuning aangepast aan de noden.
4
Deel 1
Hoofdstuk 1: sociaal werk definiëren
1.2. Een eerste beeld: de sociaalwerkboom
De sociaalwerkboom toont dat alle sociaalwerkpraktijken een gemeenschappelijke
basis hebben.
Wortels: historische basis voor alle vormen van
sociaal werk.
Stam: gemeenschappelijke vaardigheden,
kennis en attitudes.
Kruin: die kruin van vertakkingen is beperkt:
verschillende specialismen in sociaal werk:
afstudeerrichtingen, afsplitsingen, nieuwe noden, …
Sociaal werk is voortdurend in evolutie en is onlosmakelijk verbonden met
veranderingen in de maatschappij.
Sociaal werkers worden vaak als eerste geconfronteerd met veranderingen en
dynamieken in de samenleving: voortdurend antwoorden zoeken op die
veranderingen: kruin (en stam) worden steeds complexer.
- Nieuwe takken, takken verdwijnen, takken verstrengelen
Geen alleenstaande boom, samen in het bos met bomen met andere disciplines:
sociaal werk deelt praktijk met die andere disciplines.
Voorbeeld verslavingszorg:
- Visie: Hoe kijken we naar de drugsproblematiek? Ziek of crimineel?
- Beleid: Hoe vertalen we deze visie in een beleid? Criminaliseren of
legaliseren?
- Praktijk: Hoe behandelen we verslaafden? Welke handelingspraktijken zijn er
mogelijk? Bestraffen? Afkicken als voorwaarde voor hulp?
Zelfredzaamheid?
1.3. Sociaal werk definiëren: een korte terugblik
Definities van sociaal werk variëren dus door de tijd heen en ook
geografisch.
Payne: sociaal construct: een activiteit die het product is van hoe we in een bepaalde
tijd in onze samenleving kijken naar sociale problemen en hoe ze aan te pakken.
1:
- Nadruk op ondersteunen van individuen en groepen om zich beter te kunnen
aanpassen aan de samenleving
- Doel: alle vormen van sociaal werk over de hele wereld omvatten in een
internationale definitie
- 9 Europese landen
2: Elis Envall:
- Initiëren en begeleiden van maatschappelijke veranderingsprocessen
- 44 landen
1
, - Verschuiving van een industriële naar postindustriële samenleving:
technologische vooruitgang
- Cultureel, politie en relationeel vlak: evolutie naar een globale wereld met
groter belang internationale invloeden: zeker wat betreft sociale
rechtvaardigheden en mensenrechten
3:
- Mensenrechten en sociale rechtvaardigheid centraal
- 63 landen
- Persoon centraal in zijn sociale context
- Kritiek:
o Definitie is vooral ingericht voor Westerse landen door nadruk op
individuele rechten, fundamenteel belang van stabiliteit en gebrek aan
erkenning voor collectieve rechten
o Geen aandacht voor indigenous knowledge: inheems en lokale vormen
van kennis die specifiek zijn voor een bepaald land/volk/regio, zij
ondervonden veel extreem negatieve effecten en gruwelijke gevolgen
van de opgedrongen westerse sociaal werk modellen
4: huidige definitie:
- Sterkere theoretische onderbouwing, meer collectieve benadering, sterkere
nadruk op macroconcepten
- 110 landen
1.4. De huidige globale definitie van sociaal werk uitgelicht
IFSW en IASSW:
Sociaal werk is een praktijk-gebaseerd beroep en een academische discipline die
sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment en bevrijding
van mensen bevordert. Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten,
collectieve verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk. Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen,
menswetenschappen en inheemse en lokale vormen van kennis, engageert sociaal
werk mensen en structuren om levensuitdagingen en problemen aan te pakken en
welzijn te bevorderen.
- Definitie kan naargelang de nationale en/of regionale situatie toegelicht,
gespecificeerd en uitgebreid worden
- Sterkere theoretische onderbouwing
- Nadruk op macroconcepten en structurele bronnen van ongelijkheid
1.4.1. Sociaal werk als praktijkgebaseerd beroep
Is sociaal werk een professie?
Professie: een beroep met een uniforme kennisbasis, een hoge mate van autonomie
in de beroepsuitoefening, een ethische beroepscode en een bepaalde
beroepsstructuur.
- Artsen, advocaten, architecten, …
- Systematisch geordende en overdraagbare body of knowledge
- Autoriteit – zelfstandig
- Door gemeenschap gesanctioneerd prestige
- Een fundamentele oriëntatie op dienstverlening, ethische beroepscode, in een
orde
- Gedeelde beroepscultuur, gehandhaafd door formele organisaties en informele
collegiale contacten
Ja, maar geen exclusieve body of knowledge. Wel:
2
,Nadruk op het belang van de sociaalwerkpraktijk die verscheiden is: verschillende
organisaties en functies, kan ook door iemand met ander diploma: kruisbestuiving
tussen professionals en burgerinitiatieven: in de praktijk vormen, beroepskrachten,
vrijwilligers en geëngageerde burgers samen het sociaal werk.
Sociaal werk is dus een sociaal construct: een open domein dat noch in Vlaanderen
noch internationaal scherp laat aflijnen en slecht vorm krijgt in de praktijk.
Sociale problemen: sociaal construct in relatie tot context en in dialoog met actoren.
- Sociaal werk opereert op plaatsen waar maatschappelijke fricties ontstaan
- Wat sociale problemen zijn wordt steeds opnieuw gedefinieerd (in relatie tot
context en in dialoog met vele actoren)
Jaren 70: kleinschalige werkingen (uitgebouwd door vrijwilligers en beroepskrachten)
als kritiek op klassieke welzijnsinstellingen: vluchthuizen, JeugdAdviesCentra, …:
huidige CAW’s.
Nu: burgerinitiatieven die met niet-gelenigde noden aan de slag gaan.
Bijdragen geïnstitutionaliseerde organisaties aan kleinschalige initiatieven (sociale
kruidenier).
1.4.2. Sociaal werk als academische discipline
Belang van een sterk theoretisch en wetenschappelijk
raamwerk:
- Versterkt de theoretische onderbouwing van sociaal
werk
- Zet in op een goede vertaling van concepten naar
de praktijk
- Versterkt het evidence-based werken
Eigenheid van sociaalwerkonderzoek: toegepast en
emancipatorisch.
Bolognaverklaring: bachelor-mastersysteem ingevoerd.
Ook op internationaal vlak groeit het academisch sociaal werk: European Social Work
Research Association (ESWRA).
1.4.3. Sociaal werk bevordert sociale verandering en ontwikkeling, sociale
cohesie, empowerment en bevrijding van mensen
4 doelen van sociaal werk:
1.4.3.1. Sociale verandering en ontwikkeling
Sociaal werk is vooral gericht op het initiëren en begeleiden van
veranderingsprocessen, om problemen op te lossen bij individuele mensen (en in
familiale context) en het individuele welzijn te verbeteren.
Bewust zijn van en zich engageren om structurele oorzaken van sociale problemen
aan te pakken.
Tijdens interventies steeds kijken naar de sociale context en de verbondenheid
tussen de verschillende niveaus in die context (micro, meso, macro).
- Sociaal werker is vanop de eerste rij getuige van het sociaal onrecht: structurele
opdracht
- Maar zetten ook mensen in beweging: expertise in het initiëren en begeleiden van
veranderingsprocessen bij individuen en groepen
1.4.3.2. Sociale cohesie
3
, Verbeteren van het sociaal weefsel in de samenleving.
Gericht op de kwaliteit van samenleven en de samenleving in haar geheel. Proberen
iedereen in te bedden en te verbinden met de samenleving en dat op zoveel mogelijk
fronten.
1.4.3.3. Empowerment
Als richtinggevend denk- en handelingskader.
Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen
greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerven van
controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie.
Positieve waardeoriëntatie: op zoek gaan naar de krachten en mogelijkheden van
mensen (en zicht krijgen op hun persoonlijke kwetsbaarheden).
Multilevel construct: het individueel-psychologische niveau (micro) van
empowerment is onlosmakelijk verbonden met het organisationele (meso) en het
gemeenschapsniveau (macro).
- Sociale problemen als samenspel op de 3 niveaus benaderen en concept
sociale verandering benadrukken
Niet denken in termen van schuld: sociale problemen ontstaan niet door individuen
en de maatschappij (blaming the victim en system).
Open-ended construct: empowermentproces evolueert door de tijd heen, met vallen
en opstaan en de context speelt een belangrijke rol in hoe empowerment eruitziet.
Regie over/ greep op je eigen leven (mastery) door middel van:
1. Verwerven van controle (interne controlelocus)
2. Aanscherpen van kritisch inzicht (hoe werkt de samenleving)
3. Stimuleren van participatie (een stem kunnen en mogen opnemen)
1.4.3.4. Bevrijding van mensen
Uit onderdrukkende structuren.
Kritisch bewustzijn door te reflecteren over bronnen van uitsluiting en uitbuiting obv
ras, gender, …
En van hieruit strategieën om structurele en individuele belemmeringen aan te
pakken en mensen ervan te bevrijden.
1.4.4. Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve
verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in het
sociaal werk
Normatieve professionaliteit: morele waarden en voortdurende reflectie: wat is goed
sociaal werk.
1.4.4.1. Sociale rechtvaardigheid
Iedere mens heeft recht op een gelijkwaardige toegang tot de basisbehoeften, zoals
vrijheid, veiligheid en onderwijs.
Strijd tegen sociale onrechtvaardigheid, de strijd om de verbetering van
levensomstandigheden voor diegenen die historisch minder bedeeld zijn qua kansen
en omstandigheden. Sociaal werkers als bevoordeelde getuigen van structureel
onrecht.
Equality (gelijkheid): gelijke behandeling.
Equity (billijkheid): ondersteuning aangepast aan de noden.
4
