Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
Rechtsmethodologie: praktijkboek
Inleiding tot het opzoeken en analyseren van de bronnen van nationaal, internationaal en
Europees recht.
A. Inleiding
1. De bronnen, voorwerp van de rechtsmethodologie
Het positief recht ≈ objectief recht: het recht dat op een bepaald tijdstip en op een bepaalde plaats
geldt. Zo is het recht dat vandaag in België of Nederland van kracht is, het Belgische of Nederlandse
positief recht. De Latijnse term is lex lata, in zinsverband: recht de lege lata. Positief recht wordt door
mensen geschapen. Het omvat het ongeschreven gewoonterecht en het door overheden geschapen
geschreven recht. Daardoor onderscheidt het zich van het natuurrecht dat geacht wordt buiten de
mensheid om te bestaan. Het een sluit het ander overigens niet uit: een gemeenschap kan een
natuurrechtelijk geïnspireerde regel tot positief recht verklaren.
Rechtsmethodologie: Een leer die zich bezighoudt met allerlei technieken bedoeld om rechtsbronnen
(materieel en formeel) zo efficiënt mogelijk te vinden. Hiernaast wordt er ook aangeleerd hoe je een
bepaalde bron moet lezen en interpreteren. Uiteraard moet je deze bronnen ook concreet kunnen
toepassen in bepaalde omstandigheden.
Rechtsbronnen:
• Verschillende aard Belangrijk bij het opzoeken en analyseren van het recht
• Verschillende oorsprong
• Geschreven en ongeschreven
• Ongeschreven bronnen worden niet altijd gepubliceerd
• Uitgevaardigd door de overheid
• In de vorm van contracten
• 2 categorieën:
o Materieel:
▪ Ontstaan van het recht
▪ Basisbronnen
▪ Algemene bronnen (politieke, economische en sociale factoren&maatsch. opvatting)
▪ Concrete gegevens (feiten in geschil, begroting schade, rapporten deskundigen)
▪ Waarom bepaald recht ontstaan?
▪ Inhoud
o Formeel:
▪ Vorm waarin recht tot uitdrukking komt
▪ Veruitwendiging
▪ Verschijningsvorm
▪ Positief recht
▪ Algemeen geldend recht
▪ Continentaal rechtssysteem: wetgeving, rechtspraak, rechtsleer, gewoonterecht,
billijkheid,paralegale normen, pseudowetgeving, algemene rechtsbeginselen en de
overeenkomsten
1
,Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
2. Enkele begrippen inzake bronnen van het recht
➔ Overzicht en analyse van de verschillende zoekmethodes en vindplaatsen van de wetgeving, rechtspraak
en rechtsleer.
Geschreven bronnen van het recht Niet – geschreven bronnen van het recht
Instrumentele bronnen Niet – instrumentele bronnen
Neergeschreven in op zichzelf bestaand Niet neergeschreven in op zichzelf bestaand
instrument instrument
Algemeen bekendgemaakt: Wetgeving maar niet – geschreven
- Publicatieblad gewoonterecht
- Zittingsblad
- Juridisch tijdschrift
Wetgeving, rechtspraak en rechtsleer Niet – geschreven overeenkomsten
Vb: mondelinge huurcontract
Gerechtelijke uitspraak Vindbaar
Rechtsleer in een beginsel Gewoonterecht
Audiovisuele opnames Algemene rechtsbeginselen
Geschreven overeenkomsten De inhoud en het bestaan van niet – geschreven
Vb: arbeidscontract bronnen kunnen teruggevonden worden in
andere geschreven bronnen.
Geschreven en gepubliceerde bronnen van het recht
1. Geschreven bron die niet gepubliceerd is. Vb: een vonnis van de vrederechter
2. Geschreven bron die wel gepubliceerd is. Vb: een wet, uitspraken van het Grondwettelijk Hof
Wetgeving (art. 190 Gw.) Rechtspraak Rechtsleer
Instrumentele bron Geschreven bron: elke uitspraak Geschreven bron: gepubliceerd
wordt schriftelijk in een
intrument geschreven.
Vb: vonnis
Altijd gepubliceerd Normaalgesproken: geen Geen geschreven bron?
publicatie Rechtsonzekerheid
➔ Geldigheid
➔ Algemeen bindend ten
aanzien van de partijen
in het geding (=
rechtszaak)
➔ Geen nut
Bekendmaking Gewone publicatie: meestal niet
verplicht of niet officieel
Nemo censetur ignorare legem Hof van Cassassie en
(= iedereen wordt geacht de Grondwettelijk hof: eigen
wet te kennen) publicaties
Bindende en niet – bindende gezaghebbende formele bronnen van het recht
1. Bepaalt de kracht van het recht
2. Kijkt naar de draagwijdte (= het belang) van het recht
Bindende formele bronnen (art. 1134 BW) Niet – bindende gezaghebbende formele bronnen
= hetzij iedereen in geval van wetgeving, Kenmerken:
gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen, - Feitelijk gezag (woordbetekenis)
hetzij betrokken partijen bij een overeenkomst - Geen bindende kracht
2
,Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
door het bestaan en de inhoud van de formele - Niet verplicht
rechtsbron gebonden zijn. - Niet-naleving ≠ sancties
Ten aanzien van iedereen (burgers van een land) 1. Rechtspraak (dubbelzinnig karakter)
Ten aanzien van partijen met een overeenkomst - Partijen verbonden door de uitspraak van
een rechter of een hof
- Niet algemeen bindend!
Ten aanzien van betrokken partijen
(= inter pares)
NIET JEGENS IEDEREEN
(= niet erga omnes)
- Gerechtelijke uitspraak
Geen algemene gelding
Rechtscolleges zijn verplicht rekening te
houden met vroegere uitspraken van een
hoger rechtscollege in identieke en
gelijkaardige zaken. Ontstaan
JURISPRUDENTIE
Uitzondering! Arresten van Grondwettelijk Hof
waarbij wetgevende normen vernietigd
worden, gelden erga omnes: publicatie in
Belgisch Staatsblad (ook geldig voor
vernietigingarresten van de Raad van State)
- Precedent
Wanneer een rechtscollege een uitspraak doet
over een bepaald juridisch vraagstuk of een
onduidelijke wetgeving interpreteert in een
bepaalde casus.
Gevolgd door: lagere rechtscolleges
(hiërarchie binnen de rechterlijke macht)
Er is sprake van een vaste rechtspraak
(jurisprudentie) wanneer een rechtscollege op
uniforme wijze uitspraken doet in identieke of
gelijkaardige gevallen. Het gevolg hiervan is creatie
van rechtszekerheid in bepaalde mate.
2. Rechtsleer
Gedrukte en elektronische vindplaatsen en hulpmiddelen
Strikt afhankelijk van de verschillende media waarin rechtsbronnen teruggevonden kunnen worden.
Gedrukte vindplaatsen/hulpmiddelen Elektronische vindplaatsen/hulpmiddelen
Vb: tijdschriften, monografieën en wetboeken Vb: cd-romdatabanken, onlinedatabanken en
websites
Eenzelfde kan zowel gedrukt als elektronisch Eenzelfde kan zowel gedrukt als elektronisch
voorkomen. voorkomen.
Beschikken niet over geïntegreerde (=aangepaste) Beschikken over geïntegreerde (=aangepaste)
vindplaatsen vindplaatsen/zoekmiddelen
➔ Methodes om info terug te vinden
➔ Handig
➔ Computervaardigheden vereist
3
, Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
Officiële en officieuze publicaties van rechtspraak en wetgeving
➔ Vindplaatsen
➔ Belangrijk
Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer
Officieel: Officieus: Officieus:
- Publicatie door de Dit is een gezaghebbende bron Vb: informatiebrochure, rapport
overheid voorzien om die enkel bindend is ten aanzien
algemeen bindend te van de partijen in geding. De ➔ Ook al gaat de rechtsleer
maken: kennisgeving aan de partijen kan uit van een
• BS: federale niet worden beschouwd als een overheidsinstantie
wetgeving en publicatie. Daarom zijn alle
wetgeving van publicaties van rechtspraak –
gemeenschappen behalve officiële publicatie bij
en gewesten
wet voorgeschreven – officieus.
• Publicatieblad van
EU: Europese
wetgeving
Officieus:
- Publicatie: op initiatief van
de uitgevers:
• Wetboeken
• Databanken
Overzichtelijk en iedere
wijziging wordt er bij
toegevoegd (actuele versie,
moment van kracht)
3. Het juridisch verwerkingsproces
Een proces dat bestaat uit het zoeken naar bronnen die nuttig en pertinent zijn om te beantwoorden
aan een gestelde vraag en het analyseren en verwerken van de gevonden bronnen om het meest
geschikte antwoord te bieden op de gestelde vraag. Dit gebeurt op 4 stappen:
Selectie en Opzoeking van Analyse van de Verwerking van de rechtsbronnen
afbakening van de nuttige en pertinente opgezochte materiële en in functie van de gestelde vraag
zoekopdrachten op materiële en formele formele rechtsbronnen
basis van de bronnen
gestelde vraag
Concreet beeld Welke rechtsregels Inhoudelijk juridisch - Rechtswetenschappelijke
vormen van de toepasselijk? werk verrichten: teksten schrijven
bedoeling van het Hoe en waar vinden? - Opgezochte (rechtsgeleerde)
verwerkingsproces: bronnen lezen - Schriftelijke conclusies
Volledig beeld: en analyseren opstellen
Welke bronnen? bronnen zijn actueel, Begrijpen, (advocaten)
Het doel van de pertinent en volledig selecteren en - Vonnis (rechters)
opzoeking? ➔ Volgende uitkiezen schrijven
Over welke stap (gebruiken of - Wetsvoorstel schrijven
bronnen beschikt vermijden niet gebruiken) (parlementsleden)
men al? Het resultaat van de - Oude bronnen
Welke analyse zou niet kunnen leiden
hulpmiddelen om kunnen voldoen aan de tot fouten en
hierboven benoemde
bronnen te zoeken? kwaliteitsverlies
voorwaarden.
4
Rechtsmethodologie: praktijkboek
Inleiding tot het opzoeken en analyseren van de bronnen van nationaal, internationaal en
Europees recht.
A. Inleiding
1. De bronnen, voorwerp van de rechtsmethodologie
Het positief recht ≈ objectief recht: het recht dat op een bepaald tijdstip en op een bepaalde plaats
geldt. Zo is het recht dat vandaag in België of Nederland van kracht is, het Belgische of Nederlandse
positief recht. De Latijnse term is lex lata, in zinsverband: recht de lege lata. Positief recht wordt door
mensen geschapen. Het omvat het ongeschreven gewoonterecht en het door overheden geschapen
geschreven recht. Daardoor onderscheidt het zich van het natuurrecht dat geacht wordt buiten de
mensheid om te bestaan. Het een sluit het ander overigens niet uit: een gemeenschap kan een
natuurrechtelijk geïnspireerde regel tot positief recht verklaren.
Rechtsmethodologie: Een leer die zich bezighoudt met allerlei technieken bedoeld om rechtsbronnen
(materieel en formeel) zo efficiënt mogelijk te vinden. Hiernaast wordt er ook aangeleerd hoe je een
bepaalde bron moet lezen en interpreteren. Uiteraard moet je deze bronnen ook concreet kunnen
toepassen in bepaalde omstandigheden.
Rechtsbronnen:
• Verschillende aard Belangrijk bij het opzoeken en analyseren van het recht
• Verschillende oorsprong
• Geschreven en ongeschreven
• Ongeschreven bronnen worden niet altijd gepubliceerd
• Uitgevaardigd door de overheid
• In de vorm van contracten
• 2 categorieën:
o Materieel:
▪ Ontstaan van het recht
▪ Basisbronnen
▪ Algemene bronnen (politieke, economische en sociale factoren&maatsch. opvatting)
▪ Concrete gegevens (feiten in geschil, begroting schade, rapporten deskundigen)
▪ Waarom bepaald recht ontstaan?
▪ Inhoud
o Formeel:
▪ Vorm waarin recht tot uitdrukking komt
▪ Veruitwendiging
▪ Verschijningsvorm
▪ Positief recht
▪ Algemeen geldend recht
▪ Continentaal rechtssysteem: wetgeving, rechtspraak, rechtsleer, gewoonterecht,
billijkheid,paralegale normen, pseudowetgeving, algemene rechtsbeginselen en de
overeenkomsten
1
,Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
2. Enkele begrippen inzake bronnen van het recht
➔ Overzicht en analyse van de verschillende zoekmethodes en vindplaatsen van de wetgeving, rechtspraak
en rechtsleer.
Geschreven bronnen van het recht Niet – geschreven bronnen van het recht
Instrumentele bronnen Niet – instrumentele bronnen
Neergeschreven in op zichzelf bestaand Niet neergeschreven in op zichzelf bestaand
instrument instrument
Algemeen bekendgemaakt: Wetgeving maar niet – geschreven
- Publicatieblad gewoonterecht
- Zittingsblad
- Juridisch tijdschrift
Wetgeving, rechtspraak en rechtsleer Niet – geschreven overeenkomsten
Vb: mondelinge huurcontract
Gerechtelijke uitspraak Vindbaar
Rechtsleer in een beginsel Gewoonterecht
Audiovisuele opnames Algemene rechtsbeginselen
Geschreven overeenkomsten De inhoud en het bestaan van niet – geschreven
Vb: arbeidscontract bronnen kunnen teruggevonden worden in
andere geschreven bronnen.
Geschreven en gepubliceerde bronnen van het recht
1. Geschreven bron die niet gepubliceerd is. Vb: een vonnis van de vrederechter
2. Geschreven bron die wel gepubliceerd is. Vb: een wet, uitspraken van het Grondwettelijk Hof
Wetgeving (art. 190 Gw.) Rechtspraak Rechtsleer
Instrumentele bron Geschreven bron: elke uitspraak Geschreven bron: gepubliceerd
wordt schriftelijk in een
intrument geschreven.
Vb: vonnis
Altijd gepubliceerd Normaalgesproken: geen Geen geschreven bron?
publicatie Rechtsonzekerheid
➔ Geldigheid
➔ Algemeen bindend ten
aanzien van de partijen
in het geding (=
rechtszaak)
➔ Geen nut
Bekendmaking Gewone publicatie: meestal niet
verplicht of niet officieel
Nemo censetur ignorare legem Hof van Cassassie en
(= iedereen wordt geacht de Grondwettelijk hof: eigen
wet te kennen) publicaties
Bindende en niet – bindende gezaghebbende formele bronnen van het recht
1. Bepaalt de kracht van het recht
2. Kijkt naar de draagwijdte (= het belang) van het recht
Bindende formele bronnen (art. 1134 BW) Niet – bindende gezaghebbende formele bronnen
= hetzij iedereen in geval van wetgeving, Kenmerken:
gewoonterecht en algemene rechtsbeginselen, - Feitelijk gezag (woordbetekenis)
hetzij betrokken partijen bij een overeenkomst - Geen bindende kracht
2
,Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
door het bestaan en de inhoud van de formele - Niet verplicht
rechtsbron gebonden zijn. - Niet-naleving ≠ sancties
Ten aanzien van iedereen (burgers van een land) 1. Rechtspraak (dubbelzinnig karakter)
Ten aanzien van partijen met een overeenkomst - Partijen verbonden door de uitspraak van
een rechter of een hof
- Niet algemeen bindend!
Ten aanzien van betrokken partijen
(= inter pares)
NIET JEGENS IEDEREEN
(= niet erga omnes)
- Gerechtelijke uitspraak
Geen algemene gelding
Rechtscolleges zijn verplicht rekening te
houden met vroegere uitspraken van een
hoger rechtscollege in identieke en
gelijkaardige zaken. Ontstaan
JURISPRUDENTIE
Uitzondering! Arresten van Grondwettelijk Hof
waarbij wetgevende normen vernietigd
worden, gelden erga omnes: publicatie in
Belgisch Staatsblad (ook geldig voor
vernietigingarresten van de Raad van State)
- Precedent
Wanneer een rechtscollege een uitspraak doet
over een bepaald juridisch vraagstuk of een
onduidelijke wetgeving interpreteert in een
bepaalde casus.
Gevolgd door: lagere rechtscolleges
(hiërarchie binnen de rechterlijke macht)
Er is sprake van een vaste rechtspraak
(jurisprudentie) wanneer een rechtscollege op
uniforme wijze uitspraken doet in identieke of
gelijkaardige gevallen. Het gevolg hiervan is creatie
van rechtszekerheid in bepaalde mate.
2. Rechtsleer
Gedrukte en elektronische vindplaatsen en hulpmiddelen
Strikt afhankelijk van de verschillende media waarin rechtsbronnen teruggevonden kunnen worden.
Gedrukte vindplaatsen/hulpmiddelen Elektronische vindplaatsen/hulpmiddelen
Vb: tijdschriften, monografieën en wetboeken Vb: cd-romdatabanken, onlinedatabanken en
websites
Eenzelfde kan zowel gedrukt als elektronisch Eenzelfde kan zowel gedrukt als elektronisch
voorkomen. voorkomen.
Beschikken niet over geïntegreerde (=aangepaste) Beschikken over geïntegreerde (=aangepaste)
vindplaatsen vindplaatsen/zoekmiddelen
➔ Methodes om info terug te vinden
➔ Handig
➔ Computervaardigheden vereist
3
, Academiejaar 2019 – 2020 Bachelor 1
Officiële en officieuze publicaties van rechtspraak en wetgeving
➔ Vindplaatsen
➔ Belangrijk
Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer
Officieel: Officieus: Officieus:
- Publicatie door de Dit is een gezaghebbende bron Vb: informatiebrochure, rapport
overheid voorzien om die enkel bindend is ten aanzien
algemeen bindend te van de partijen in geding. De ➔ Ook al gaat de rechtsleer
maken: kennisgeving aan de partijen kan uit van een
• BS: federale niet worden beschouwd als een overheidsinstantie
wetgeving en publicatie. Daarom zijn alle
wetgeving van publicaties van rechtspraak –
gemeenschappen behalve officiële publicatie bij
en gewesten
wet voorgeschreven – officieus.
• Publicatieblad van
EU: Europese
wetgeving
Officieus:
- Publicatie: op initiatief van
de uitgevers:
• Wetboeken
• Databanken
Overzichtelijk en iedere
wijziging wordt er bij
toegevoegd (actuele versie,
moment van kracht)
3. Het juridisch verwerkingsproces
Een proces dat bestaat uit het zoeken naar bronnen die nuttig en pertinent zijn om te beantwoorden
aan een gestelde vraag en het analyseren en verwerken van de gevonden bronnen om het meest
geschikte antwoord te bieden op de gestelde vraag. Dit gebeurt op 4 stappen:
Selectie en Opzoeking van Analyse van de Verwerking van de rechtsbronnen
afbakening van de nuttige en pertinente opgezochte materiële en in functie van de gestelde vraag
zoekopdrachten op materiële en formele formele rechtsbronnen
basis van de bronnen
gestelde vraag
Concreet beeld Welke rechtsregels Inhoudelijk juridisch - Rechtswetenschappelijke
vormen van de toepasselijk? werk verrichten: teksten schrijven
bedoeling van het Hoe en waar vinden? - Opgezochte (rechtsgeleerde)
verwerkingsproces: bronnen lezen - Schriftelijke conclusies
Volledig beeld: en analyseren opstellen
Welke bronnen? bronnen zijn actueel, Begrijpen, (advocaten)
Het doel van de pertinent en volledig selecteren en - Vonnis (rechters)
opzoeking? ➔ Volgende uitkiezen schrijven
Over welke stap (gebruiken of - Wetsvoorstel schrijven
bronnen beschikt vermijden niet gebruiken) (parlementsleden)
men al? Het resultaat van de - Oude bronnen
Welke analyse zou niet kunnen leiden
hulpmiddelen om kunnen voldoen aan de tot fouten en
hierboven benoemde
bronnen te zoeken? kwaliteitsverlies
voorwaarden.
4
