MENSENRECHTEN
Inleiding
Mensenrechten zijn alomtegenwoordig in onze hedendaagse samenleving en iedereen
heeft
de mond vol over mensenrechten. Problemen worden vaak in termen van mensenrechten
geformuleerd. Mensenrechten worden elke dag ingeroepen door personen en groepen
wereldwijd om hun claims tegen overheid, bedrijven of medeburgers wegens de
vermeende schending van hun basisrechten kracht bij te zetten.
Mensenrechten uitvinding uit de 17de, 18de eeuw om ten strijde te trekken tegen het
absolutisme
Revolutionair concept
Emanciperend concept, maar het kent ook zijn grenzen: mensenrechten bieden
niet voor elk probleem een kant-en-klare oplossing
BEGRIP, KENMERKEN, SOORTEN,
HISTORIEK VAN EN KRITIEK OP
DE MENSENRECHTEN
WAT ZIJN MENSENRECHTEN EN HUN KENMERKEN?
Filosofische betekenis
Juridische betekenis: de veruitwendiging of manifestatie van claims in het
positieve
recht, het betreft dan rechten die in bronnen van het recht zijn opgenomen
Mensenrechten: “ Een geheel van inherente en universele rechten die tot doel hebben de
voorwaarden te creëren en te blijven garanderen opdat personen, ongeacht hun geslacht,
nationaliteit, kleur, religie, taal, etnische afkomst en economische achtergrond, of enige
andere status, op vrije en (mens)waardige wijze kunnen functioneren.”
Drie kenmerken (Hunt):
1. INHERENT karakter: in de zin dat zijn eigen (inherent) zijn aan de mens of het mens-
zijn
- Rechten worden niet toegekend (door overheden), je hebt die al louter omdat je
een natuurlijke persoon bent
- Rechten die worden opgenomen in een Grondwet of verdrag, zijn louter een
bevestiging van wat je al hebt
1
, Nuances:
- Link aan ‘mens -zijn’: enkel natuurlijke personen?
Rechtspersonen? Bv bedrijven, politieke partijen, … (= abstracte
entiteiten)
Hebben ook mensenrechten, maar beperkt tot hun doelen
Dieren?
Ook dieren hebben enkele rechten
De natuur? Bv ecologische regio’s, rivieren, …
Ja, kan op 3 manieren worden toegekend
1. Ecuador en Oeganda hebben de rechten van de natuur in haar
Grondwet opgenomen
2. Nieuw Zeeland heeft een wet aangenomen die bescherming
verleent aan een bos vanuit de inheemse Maori-cultuur,
nadien ook aan alle rivieren
3. Colombia: Grondwettelijk Hof – een rechter heeft een
beschermingsrecht toegekend aan een bepaalde rivier
2. GELIJKHEID: mensenrechten gelden voor iedereen
- Dat impliceert niet dat bepaalde kwetsbare groepen, personen geen bijkomende
rechten kunnen krijgen (vb. kinderen, mensen met een functiebeperkingen,
vrouwen, …)
3. UNIVERSEEL: het zijn rechten die alle mensen, overal en ten allen tijde (zouden)
moeten hebben
Opdeling mensenrechten:
- Absolute mensenrechten: kunnen op geen enkele wijze beperkt worden
- Relatieve mensenrechten: kunnen wel degelijk beperkt worden, maar onder
bepaalde voorwaarden
- Soms kunnen mensenrechten zelf worden opgeschort
Bovendien zijn mensenrechten ook onvervreemdbaar: je kan geen afstand doen van
rechten en vrijheden
WAT ZIJN DE GRONDSLAGEN VOOR DE MENSENRECHTEN?
1) RELIGIEUZE BASIS
- The golden rule: behandel iemand op die wijze waarop je zelf wilt behandeld
worden
Terug te vinden in verschillende religies
2) FILOSOFISCHE BASIS
2
,Niet-westers:
Vb: China ‘Hsün Tzu’
- Veel geweld tussen bevolkingsgroepen
Om angst en strijd weg te nemen moet er een geordende samenleving zijn
Als je een geordende samenleving wilt, dan ben je als overheid verplicht
individuele rechten aan burgers toe te kennen
Westers:
Wanneer we de Westerse stromingen in acht nemen, zijn de belangrijkste de
natuurrechtsfilosofie, het verlichtings- en het vrijheidsdenken, en het rechtspositivisme
NATUURECHSTFILOSOFIE
Is in eerste instantie bedacht door de Griekse filosofen
Zoals Plato en Aristoteles
- Het natuurrechtsdenken erkent het bestaan van een alomvattende,
eeuwige, universele en objectieve natuurwet
- Er bestaat een universele wet van de natuur of god regels om te handelen als
goede mensen
Maar daar was nog geen absolute gelijkheid
- Stoïcijnen gaven een boost aan de mensenrechten omdat zij een principiëlere
stelling aanhielden over gelijkheid: ze geloven dat ook slaven op waardige manier
moeten behandeld worden en dat slavernij bovendien moet afgeschaft worden
(was al een kleine evolutie)
John Locke
John Locke vond dat die natuurwet boven iedereen stond, ook boven overheden =
iedereen moet de natuurwet naleven
Locke wordt als de morele grondlegger van de grondrechten beschouwd
- Hij stelde dat iedere persoon in zijn natuurtoestand of natuurlijke staat vrij, in
gelijkheid en onafhankelijk geboren is
- Natuurlijke rechten (= recht op vrijheid, eigendom en leven) maar men
heeft hierdoor ook een aantal verplichtingen: je mag de rechten van derden
niet schenden + je moet die natuurlijke rechten respecteren
- De staat heeft de verplichting om die natuurlijke rechten te handhaven en
beschermen & als een staat dat niet doet, dan kan die overheid afgezet
worden ius resistendi
Locke is de intellectuele grondlegger van de huidige “parlementaire constitutionele
democratie”. In zo’n rechtssysteem is er veel aandacht voor rechten en vrijheden met
een grondwet. Men sprak daar van natuurlijke rechten, en dus nog niet van
mensenrechten
Thomas Paine
3
, Hij is de eigenlijke uitvinder van mensenrechten
- Hij schreef pamfletten, zoals: “In Common Sense”, “The rights of men”
- De enige taak van de overheid: de rechten van mensen beschermen
Thomas Hobbes
Natuurrechtsfilosoof, maar hij heeft eigenlijk niet echt bijgedragen aan de
totstandkoming van mensenrechten
- Hij geloofde in een universele natuurwet
- In tegenstelling tot Locke vond hij dat mensen dom waren: mensen zijn
wolven voor elkaar, mensen strijden op leven en dood tegen elkaar
- Hij geloofde net als Locke in het bestaan van natuurlijke rechten + hij was
ook een contract denker: mensen moeten hun natuurlijke rechten in
handen van de overheid leggen
- Boek geschreven: “de Leviathan” = zijn visie op de samenleving: hij pleitte
voor een absolute vorst aangesteld door God die is niet verplicht om de
natuurrechten te garanderen en te handhaven: absolute vorst is
onverantwoordelijk
De idee van nationale soevereiniteit die nog vaak wordt ingeroepen wordt door staten
wanneer ze geconfronteerd worden met aantijgingen van mensenrechtenschending, dat
blijft onverminderd als argument gebruikt worden (Hobbes is daar de grondlegger van)
VRIJIHEIDSFILOSOFIE
Rousseau
Vrijheidsfilosoof & contract denker
Rousseau had een licht afwijkende mening van Hobbes en Locke.
Mensen zijn volgens hem nobele wilden in hun natuurlijke staat met natuurlijkje
vrijheid, maar hij ziet corruptiemensen corrumperen in de samenleving en die
natuurlijke vrijheid wordt uitgehold. Dat is alleen maar op te lossen via het
afgeven van die natuurlijke vrijheid ten voordele van het onderworpen zijn aan
wetten, die dan wel de uitdrukking zijn van la volonté générale (= de algemene wil
van het volk) en als dusdanig kom je terecht in een vrije samenleving waarbij op
zich geen echte nood is aan uitdrukkelijke rechten.
Rousseau had een
licht afwijkende mening
van Hobbes en Locke.
4
, Hij was ook een contract
denker. Terwijl de
Hij was een notoir racist en iemand die het niet had voor vrouwenrechten hij vond niet
dat vrouwen er alleen maar waren om mannen ter wille te zijn)
Daar is zware reactie op gekomen van feministen
Emmanuel Kant
- Zijn ideeën waren gestoeld op de rede
- De mens is een redelijk wezen + de mens heeft recht op waardigheid
Daar uit voortvloeiend: 3 mensenrechten: vrijheid, gelijkheid,
autonomie/zelfstandigheid
Hij was ook een notoir racist
CONSERVATIEVE DENKER
Burke
Vond dat idee van natuurrecht onverdraaglijk
- Hij zei dat een abstracte natuurwet waaruit natuurlijke rechten zouden
voortvloeien, dat dat niet kon bestaan
- Hij gelooft wel in rechten en vrijheden
Maar die komen tot stand vanuit een ‘bottom-up aproach’, vanuit de
samenleving
RECHTSPOSITIVISME
Jeremy Bentham
Hij was een utilitarist en rechtspositivist
Hij is een belangrijk figuur geweest in de humanisering van ons gevangeniswezen
Zeer belangrijk voor de opkomst van de mensenrechten
- Absoluut pro rechten en vrijheden, maar geloofde niet in natuurlijke
rechten
De enige rechten die bestaan, dat zijn degene die opgenomen zijn
in wetgeving
Nadelen: je kan de wet ook misbruiken: als je als wetgever het recht hebt om rechten en
vrijheden toe te kennen
o Vb. Nazi’s hebben wetten aangenomen die de rechten van bepaalde mensen
(joden etc.) beperkten
Probleem: op basis waarvan de nazi’s internationaal veroordelen, aangezien ze op
nationaal vlak niets fout hebben gedaan ?
5
Inleiding
Mensenrechten zijn alomtegenwoordig in onze hedendaagse samenleving en iedereen
heeft
de mond vol over mensenrechten. Problemen worden vaak in termen van mensenrechten
geformuleerd. Mensenrechten worden elke dag ingeroepen door personen en groepen
wereldwijd om hun claims tegen overheid, bedrijven of medeburgers wegens de
vermeende schending van hun basisrechten kracht bij te zetten.
Mensenrechten uitvinding uit de 17de, 18de eeuw om ten strijde te trekken tegen het
absolutisme
Revolutionair concept
Emanciperend concept, maar het kent ook zijn grenzen: mensenrechten bieden
niet voor elk probleem een kant-en-klare oplossing
BEGRIP, KENMERKEN, SOORTEN,
HISTORIEK VAN EN KRITIEK OP
DE MENSENRECHTEN
WAT ZIJN MENSENRECHTEN EN HUN KENMERKEN?
Filosofische betekenis
Juridische betekenis: de veruitwendiging of manifestatie van claims in het
positieve
recht, het betreft dan rechten die in bronnen van het recht zijn opgenomen
Mensenrechten: “ Een geheel van inherente en universele rechten die tot doel hebben de
voorwaarden te creëren en te blijven garanderen opdat personen, ongeacht hun geslacht,
nationaliteit, kleur, religie, taal, etnische afkomst en economische achtergrond, of enige
andere status, op vrije en (mens)waardige wijze kunnen functioneren.”
Drie kenmerken (Hunt):
1. INHERENT karakter: in de zin dat zijn eigen (inherent) zijn aan de mens of het mens-
zijn
- Rechten worden niet toegekend (door overheden), je hebt die al louter omdat je
een natuurlijke persoon bent
- Rechten die worden opgenomen in een Grondwet of verdrag, zijn louter een
bevestiging van wat je al hebt
1
, Nuances:
- Link aan ‘mens -zijn’: enkel natuurlijke personen?
Rechtspersonen? Bv bedrijven, politieke partijen, … (= abstracte
entiteiten)
Hebben ook mensenrechten, maar beperkt tot hun doelen
Dieren?
Ook dieren hebben enkele rechten
De natuur? Bv ecologische regio’s, rivieren, …
Ja, kan op 3 manieren worden toegekend
1. Ecuador en Oeganda hebben de rechten van de natuur in haar
Grondwet opgenomen
2. Nieuw Zeeland heeft een wet aangenomen die bescherming
verleent aan een bos vanuit de inheemse Maori-cultuur,
nadien ook aan alle rivieren
3. Colombia: Grondwettelijk Hof – een rechter heeft een
beschermingsrecht toegekend aan een bepaalde rivier
2. GELIJKHEID: mensenrechten gelden voor iedereen
- Dat impliceert niet dat bepaalde kwetsbare groepen, personen geen bijkomende
rechten kunnen krijgen (vb. kinderen, mensen met een functiebeperkingen,
vrouwen, …)
3. UNIVERSEEL: het zijn rechten die alle mensen, overal en ten allen tijde (zouden)
moeten hebben
Opdeling mensenrechten:
- Absolute mensenrechten: kunnen op geen enkele wijze beperkt worden
- Relatieve mensenrechten: kunnen wel degelijk beperkt worden, maar onder
bepaalde voorwaarden
- Soms kunnen mensenrechten zelf worden opgeschort
Bovendien zijn mensenrechten ook onvervreemdbaar: je kan geen afstand doen van
rechten en vrijheden
WAT ZIJN DE GRONDSLAGEN VOOR DE MENSENRECHTEN?
1) RELIGIEUZE BASIS
- The golden rule: behandel iemand op die wijze waarop je zelf wilt behandeld
worden
Terug te vinden in verschillende religies
2) FILOSOFISCHE BASIS
2
,Niet-westers:
Vb: China ‘Hsün Tzu’
- Veel geweld tussen bevolkingsgroepen
Om angst en strijd weg te nemen moet er een geordende samenleving zijn
Als je een geordende samenleving wilt, dan ben je als overheid verplicht
individuele rechten aan burgers toe te kennen
Westers:
Wanneer we de Westerse stromingen in acht nemen, zijn de belangrijkste de
natuurrechtsfilosofie, het verlichtings- en het vrijheidsdenken, en het rechtspositivisme
NATUURECHSTFILOSOFIE
Is in eerste instantie bedacht door de Griekse filosofen
Zoals Plato en Aristoteles
- Het natuurrechtsdenken erkent het bestaan van een alomvattende,
eeuwige, universele en objectieve natuurwet
- Er bestaat een universele wet van de natuur of god regels om te handelen als
goede mensen
Maar daar was nog geen absolute gelijkheid
- Stoïcijnen gaven een boost aan de mensenrechten omdat zij een principiëlere
stelling aanhielden over gelijkheid: ze geloven dat ook slaven op waardige manier
moeten behandeld worden en dat slavernij bovendien moet afgeschaft worden
(was al een kleine evolutie)
John Locke
John Locke vond dat die natuurwet boven iedereen stond, ook boven overheden =
iedereen moet de natuurwet naleven
Locke wordt als de morele grondlegger van de grondrechten beschouwd
- Hij stelde dat iedere persoon in zijn natuurtoestand of natuurlijke staat vrij, in
gelijkheid en onafhankelijk geboren is
- Natuurlijke rechten (= recht op vrijheid, eigendom en leven) maar men
heeft hierdoor ook een aantal verplichtingen: je mag de rechten van derden
niet schenden + je moet die natuurlijke rechten respecteren
- De staat heeft de verplichting om die natuurlijke rechten te handhaven en
beschermen & als een staat dat niet doet, dan kan die overheid afgezet
worden ius resistendi
Locke is de intellectuele grondlegger van de huidige “parlementaire constitutionele
democratie”. In zo’n rechtssysteem is er veel aandacht voor rechten en vrijheden met
een grondwet. Men sprak daar van natuurlijke rechten, en dus nog niet van
mensenrechten
Thomas Paine
3
, Hij is de eigenlijke uitvinder van mensenrechten
- Hij schreef pamfletten, zoals: “In Common Sense”, “The rights of men”
- De enige taak van de overheid: de rechten van mensen beschermen
Thomas Hobbes
Natuurrechtsfilosoof, maar hij heeft eigenlijk niet echt bijgedragen aan de
totstandkoming van mensenrechten
- Hij geloofde in een universele natuurwet
- In tegenstelling tot Locke vond hij dat mensen dom waren: mensen zijn
wolven voor elkaar, mensen strijden op leven en dood tegen elkaar
- Hij geloofde net als Locke in het bestaan van natuurlijke rechten + hij was
ook een contract denker: mensen moeten hun natuurlijke rechten in
handen van de overheid leggen
- Boek geschreven: “de Leviathan” = zijn visie op de samenleving: hij pleitte
voor een absolute vorst aangesteld door God die is niet verplicht om de
natuurrechten te garanderen en te handhaven: absolute vorst is
onverantwoordelijk
De idee van nationale soevereiniteit die nog vaak wordt ingeroepen wordt door staten
wanneer ze geconfronteerd worden met aantijgingen van mensenrechtenschending, dat
blijft onverminderd als argument gebruikt worden (Hobbes is daar de grondlegger van)
VRIJIHEIDSFILOSOFIE
Rousseau
Vrijheidsfilosoof & contract denker
Rousseau had een licht afwijkende mening van Hobbes en Locke.
Mensen zijn volgens hem nobele wilden in hun natuurlijke staat met natuurlijkje
vrijheid, maar hij ziet corruptiemensen corrumperen in de samenleving en die
natuurlijke vrijheid wordt uitgehold. Dat is alleen maar op te lossen via het
afgeven van die natuurlijke vrijheid ten voordele van het onderworpen zijn aan
wetten, die dan wel de uitdrukking zijn van la volonté générale (= de algemene wil
van het volk) en als dusdanig kom je terecht in een vrije samenleving waarbij op
zich geen echte nood is aan uitdrukkelijke rechten.
Rousseau had een
licht afwijkende mening
van Hobbes en Locke.
4
, Hij was ook een contract
denker. Terwijl de
Hij was een notoir racist en iemand die het niet had voor vrouwenrechten hij vond niet
dat vrouwen er alleen maar waren om mannen ter wille te zijn)
Daar is zware reactie op gekomen van feministen
Emmanuel Kant
- Zijn ideeën waren gestoeld op de rede
- De mens is een redelijk wezen + de mens heeft recht op waardigheid
Daar uit voortvloeiend: 3 mensenrechten: vrijheid, gelijkheid,
autonomie/zelfstandigheid
Hij was ook een notoir racist
CONSERVATIEVE DENKER
Burke
Vond dat idee van natuurrecht onverdraaglijk
- Hij zei dat een abstracte natuurwet waaruit natuurlijke rechten zouden
voortvloeien, dat dat niet kon bestaan
- Hij gelooft wel in rechten en vrijheden
Maar die komen tot stand vanuit een ‘bottom-up aproach’, vanuit de
samenleving
RECHTSPOSITIVISME
Jeremy Bentham
Hij was een utilitarist en rechtspositivist
Hij is een belangrijk figuur geweest in de humanisering van ons gevangeniswezen
Zeer belangrijk voor de opkomst van de mensenrechten
- Absoluut pro rechten en vrijheden, maar geloofde niet in natuurlijke
rechten
De enige rechten die bestaan, dat zijn degene die opgenomen zijn
in wetgeving
Nadelen: je kan de wet ook misbruiken: als je als wetgever het recht hebt om rechten en
vrijheden toe te kennen
o Vb. Nazi’s hebben wetten aangenomen die de rechten van bepaalde mensen
(joden etc.) beperkten
Probleem: op basis waarvan de nazi’s internationaal veroordelen, aangezien ze op
nationaal vlak niets fout hebben gedaan ?
5
